ryzyko obsługi pras http://wypadek.pl/body/bibl/czasopisma/bezp_pracy/artykuly/2000_03...
Ryzyko obsługi pras
Stanisław Kowalewski, Centralny Instytut Ochrony Pracy
Bezpieczeństwo Pracy, NR 3 (343) MARZEC 2000
Współczesna koncepcja kreowania bezpiecznego środowiska pracy polega na racjonalizacji ryzyka zawodowego,
które pozostaje w zasadzie jedynym parametrem umo\
liwiającym kwantyfikowanie poziomu bezpieczeństwa. Jest
przeto kluczem i nieodzownym narzędziem efektywnego zarządzania bezpieczeństwem pracy i dlatego warto, jak
sądzę, przytoczyć kilka podstawowych pojęć związanych z ryzykiem.
Ryzyko zawodowe jest definiowane jako mo\
liwość ponoszenia strat w procesie pracy, czyli jest
prawdopodobieństwem zaistnienia zdarzenia zagra\
ającego, powodującego określone szkody. Prawdopodobieństwo
wystÄ…pienia takiego zdarzenia jest zwiÄ…zane z jednoczesnym wystÄ…pieniem dysfunkcji struktury stanowiska pracy i
ekspozycji na nią ludzi lub obiektów. W odniesieniu do maszyn produkcyjnych, a zwłaszcza pras, najistotniejsze -
zdecydowanie dominujące i decydujące i poziomie bezpieczeństwa - jest ryzyko wypadkowe (urazowe) stwarzane
przez zagro\
enia mechaniczne w strefie narzędziowej. Wynika to ze specyfiki pracy na prasach.
Ryzyko zdrowotne związane z oddziaływaniem zagro\
eń środowiskowych (hałas, zapylenie, oświetlenie itd.) jest
dobrze rozpoznane i nie wynika ze szczególnego charakteru stanowisk pracy przy prasach. Ryzyko, jakie towarzyszy
ludziom w ró\
nych fazach u\
ytkowania maszyn, mimo zastosowania środków bezpieczeństwa, jest tzw. ryzykiem
resztkowym. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy polega w istocie na świadomym podejmowaniu albo odrzucaniu
tego\
właśnie ryzyka. Ryzyko resztkowe, rzecz jasna, powinno pozostawać na poziomie zredukowanym do świadomie
akceptowalnego i uzasadnionego minimum, którego wartość graniczną wyznacza ryzyko tolerowalne, tj. ryzyko,
które zostało zaakceptowane w danych okolicznościach opartych na bie\
ących wartościach społecznych (aktualny
stan wiedzy i techniki, koszty, organizacja bezpiecznych procesów pracy, wykształcenie, umiejętności, kultura,
świadomość personelu i in.). Ryzyko tolerowalne to niezwykle wa\
ne pojęcie, wyznacza bowiem poziom minimum,
poni\
ej którego zejść nie mo\
na, lecz jednocześnie trudne do zastosowania, bo niejednoznaczne. Jest ono podstawą
współczesnej strategii kształtowania bezpieczeństwa, które obecnie jest definiowane jako uwolnienie od
nietolerowalnego ryzyka, a nie wyidealizowany stan absolutnego bezpieczeństwa z ryzykiem zredukowanym do zera.
Ocenianie ryzyka obsługi pras
Ryzyko tolerowalne mo\
na osiągnąć przez zastosowanie iteracyjnego procesu oceniania ryzyka i - w razie potrzeby -
jego redukcji (rys.1).
Rys.1. Iteracyjny proces nadzorowania ryzyka (wg Guide ISO/IEC 51)
Ocenianie ryzyka składa się z analizy i oceny ryzyka. Analiza ryzyka to zebranie, rozpoznanie oraz przetworzenie
dostępnych informacji koniecznych do dokonania identyfikacji zagro\
eń oraz szacowania ryzyka. Natomiast ocena
ryzyka wieńczy proces oceniania, w którym na podstawie analizy oraz tak\
e uwzględnienia rozmaitych czynników,
jak np. socjalnych, ekonomicznych, środowiskowych itd., zostaje wydane orzeczenie o akceptacji lub nie wcześniej
oszacowanego ryzyka. Niniejsza publikacja głównie dotyczy metod szacowania i oceny ryzyka obsługi pras. Pełnego
rozpoznania zagro\
eń dokonano w numerze 10/98 BP. Natomiast metody redukcji ryzyka zostaną przedstawione w
jednym z kolejnych numerów czasopisma.
1 z 7 2008-10-2 10:31
ryzyko obsługi pras http://wypadek.pl/body/bibl/czasopisma/bezp_pracy/artykuly/2000_03...
Szacowanie ryzyka
Ryzyko wypadkowe jest pojęciem stochastycznym. Zatem oszacowanie ryzyka jest to jego skalkulowanie z pewnym
prawdopodobieństwem, na pewnym poziomie ufności. Problem wydaje się z pozoru prosty. Wiedząc, \
e ryzyko (R)
jest funkcją prawdopodobieństwa (P) wystąpienia wydarzenia wypadkowego i cię\
kości (S) jego następstw
R = f(P, S), a prawdopodobieństwo (P) jest funkcją częstości (O) występowania podobnych zdarzeń, ekspozycji (E),
czyli częstotliwości/czasu trwania nara\
enia oraz ludzkich i technicznych mo\
liwości uniknięcia lub ograniczenia
szkody (A) o określonej cię\
kości (S)
R = f(O; E; A; S)
oraz znając wartości tych elementów, wydawałoby się, \
e nie powinno być kłopotu z samym szacowaniem ryzyka.
Problem tkwi w słabym rozpoznaniu wartości elementów składowych. Głównie przyczynia się do tego sam człowiek,
który jest obecny w ka\
dym z czterech elementów ryzyka, a którego zachowania najtrudniej poddają się
kwantyfikacji i pozostajÄ… na najni\
szym poziomie ufności. Parametry niezawodności elementów struktury pracy
(maszyny) sÄ… jednak tak\
e zazwyczaj nieznane. Siłą rzeczy taka sytuacja wymusza bardzo zindywidualizowane
podejście do ka\
dej analizy, które wymaga posiłkowania się wiedzą i doświadczeniem, historią wypadków na takich
samych i podobnych maszynach, opracowaniami statystycznymi itd. Trzeba od razu powiedzieć, \
e nie ma
standardowych metod szacowania ryzyka. W odniesieniu do maszyn, w normach i przewodnikach EN/ISO nie ma
nawet sugestii co do zalecanych sposobów szacowania. W dokumentach tych podkreśla się wręcz, \
e dobór metody
zale\
y od cech poszczególnych stanowisk pracy i dlatego nale\
y dopracować się własnych, najodpowiedniejszych
sposobów szacowania. Generalnie jednak istnieją dwie metody szacowania: ilościowe i jakościowe.
Szacowanie ilościowe
Metody ilościowe wykorzystują teorię niezawodności struktur. W zale\
ności od postawionego problemu, do
szacowania ilościowego stosuje się diagramy logiczne, tzw. drzewa błędów i zdarzeń, które polegają na
wykorzystaniu dwóch bramek logicznych: koniunkcji (AND) - mówiącej o tym, \
e zdarzenia nad bramkÄ… zachodzi
wtedy, gdy jednocześnie zajdą wszystkie zdarzenia pod bramką i alternatywy (OR) - mówiącej z kolei o tym, \
e
zdarzenie nad bramkÄ… mo\
e zajść, gdy wystąpi co najmniej jedno ze zdarzeń pod bramką. Na rysunku 2
przedstawiono górną część drzewa błędów prasy, za pomocą którego mo\
na wyznaczyć prawdopodobieństwo
zmia\
d\
enia dłoni operatora podło\
onej pod stempel w trakcie ruchu zamykajÄ…cego suwaka.
Rys.2. Drzewo błędów wydarzenia wypadkowego
Budowa diagramu zaczyna się od wierzchołka drzewa, tzn. od wydarzenia szczytowego, czyli doznania urazu.
Rozpatrywane zdarzenia wypadkowe jest prognozowane dla prasy mechanicznej ze sprzęgłem ciernym, wyposa\
onej
w urządzenie sterowania oburęcznego, z ręcznym podawaniem materiału i usuwaniem wytłoczki. Do analizy
wykorzystano model wypadku polegający na tzw. transferze energii. Aby mogło dojść do wypadku, muszą
jednocześnie (bramka logiczna AND) wystąpić trzy elementy:
1. Musi istnieć zagro\
enie - w rozpatrywanym przypadku jest nim energia mechaniczna suwaka, zamykajÄ…cego
przestrzeń narzędziową między stemplem a matrycą.
2. Ręka operatora musi wtargnąć do przestrzeni narzędziowej podczas fazy jej zamykania przez suwak (strefa
pochwycenia).
3. Muszą zawieść bariery, których zadaniem jest uniemo\
liwienie dostępu rąk operatora do niebezpiecznej
przestrzeni narzędziowej w trakcie zamykającego ruchu suwaka.
Na coraz ni\
szych poziomach rozwijane są rozgałęzienia przyczynowo - skutkowe, a\
do zdarzeń elementarnych, na
których analiza się kończy. I tak, aby mogło dojść do kontynuowania niebezpiecznego ruchu suwaka (rozwinięcie 1
elementu) w rozpatrywanym przypadku, po przedwczesnym zdjęciu rąk operatora z przycisków oburęcznego
sterowania musi nastąpić albo defekt układu sterowania, albo niesprawność hamulca (bramka logiczna OR). Bariera
2 z 7 2008-10-2 10:31
ryzyko obsługi pras http://wypadek.pl/body/bibl/czasopisma/bezp_pracy/artykuly/2000_03...
systemowa, jaką jest na analizowanej prasie urządzenie sterowania oburęcznego (rozwinięcie 2 elementu), mo\
e
ulec uszkodzeniu albo być usytuowana zbyt blisko (bramka logiczna OR) najbli\
szego miejsca niebezpiecznego, ni\

by to wynikało z czasów: dobiegania suwaka, tzn. czasu zatrzymywania suwaka oraz czasu zadziałania samego
urządzenia sterowania oburęcznego. Rozmaite mogą być przyczyny podło\
enia ręki przez operatora (rozwinięcie 3
elementu poprzez bramkę logiczną OR) - błędy ludzkie, zmęczenie, monotonia, monotypia, brak świadomości itd.
Rzecz jasna, pokazane elementy mo\
na rozwijać do \
ądanego poziomu szczegółowości, na którym potrafimy
przypisać zdarzeniom elementarnym wartość prawdopodobieństw wystąpienia defektów (zawodności). Zatem znając
parametry (nie) zawodności elementów na najni\
szych rozgałęzieniach związanych z konstrukcją i działaniem prasy
łącznie ze sterowaniem, budową i usytuowaniem urządzenia sterowania oburęcznego oraz zachowaniem i
organizacjÄ… pracy operatora, mo\
na wyznaczyć prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia zagra\
ajÄ…cego, czyli
oszacować ryzyko zmia\
d\
enia dłoni.
Pozytywne drzewa, tzw. drzewa zdarzeń, są budowane w odwrotnym kierunku - od szczegółu do ogółu. Rozwijane są
sekwencje prawdopodobnych zdarzeń wywołanych zdarzeniem elementarnym, np. uszkodzeniem cewki zaworu
rozdzielającego, sterującego pracą układu sprzęgłowo - hamulcowego prasy. Metody ilościowe, (nie) zawodnościowe,
szacowania ryzyka mają coraz większe znaczenie przy projektowaniu maszyn i procesów, kiedy nie tyle chodzi o
uzyskanie bezwzględnych wartości ryzyka, a bardziej o wykorzystanie struktur niezawodnościowych maszyn do
minimalizowania ryzyka poprzez modelowanie elementów tych struktur. W tzw. triadzie zapewnienia bezpieczeństwa
maszyn powinny być wykorzystywane na samej górze hierarchii, tzn. na etapie ich projektowania.
Szacowanie jakościowe
Podstawowym celem prowadzenia systemowej oceny ryzyka jest optymalny dobór środków bezpieczeństwa, zarówno
przez producentów, jak i u\
ytkowników pras. Metody ilościowe okazują się tu mało przydatne. Praktyczniejsze są
metody jakościowe albo mieszane (np. tzw. kalkulator ryzyka, grafy ryzyka), w których pewnym elementom ryzyka
nadaje się wartości, innym - znaczenia i według określonego klucza się je kojarzy. Do oceny ryzyka stwarzanego
przez maszyny, a zwłaszcza prasy, warto poznać i stosować grafy ryzyka. Są to metody bardzo proste, przyjazne, z
których wyniki szacowania mo\
na dość łatwo transponować na dobór urządzeń ochronnych odpowiednich klas. Na
rys.3 przedstawiono graf ryzyka opracowany w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy specjalnie do szacowania
ryzyka stwarzanego przez prasy.
Przyjęto następujące kryteria dla poszczególnych elementów ryzyka:
S - ciÄ™\
kość urazu
S1 - uraz lekki, po którym poszkodowany odzyskuje kondycję sprzed wypadku;
S2 - uraz ciÄ™\
ki powodujący trwałe kalectwo;
S3 - rozległe, cię\
kie urazy wielu osób, śmierć;
O - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia zagra\
ajÄ…cego
O1 - bardzo niskie prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia wypadkowego, nie częściej ni\
1 raz na 20 lat;
O2 - niskie prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia wypadkowego tj. 1 raz na 10-20 lat;
O3 - wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia wypadkowego tj. częściej ni\
1 raz na 10 lat.
E - ekspozycja
E1 - ekspozycja rzadka, nie częściej ni\
1 raz na zmianÄ™;
E2 - ekspozycja częsta, częściej ni\
1 raz na zmianÄ™;
A - mo\
liwość uniknięcia urazu
A1 - istnieje mo\
liwość techniczna lub ludzka uniknięcia zdarzenia;
A2 - nie ma mo\
liwości uniknięcia zdarzenia.
Kryteria te są, rzecz jasna, tylko pewną propozycją wynikającą jednak ze studiów nad podejściem do tego problemu
w innych ośrodkach naukowych w Europie oraz z analiz statystycznych wypadków, jakie miały miejsce na tłoczniach
w Polsce w latach 1994-1997. Do lepszego i jednoznacznego ich zrozumienia konieczny jest komentarz.
CiÄ™\
kość urazu, w odniesieniu do maszyn generalnie, mieści się zazwyczaj w dwóch kategoriach: S1 i S2. Corocznie
przy obsłudze pras mają jednak miejsce w Polsce wypadki śmiertelne. Ponadto du\
e prasy, np. karoseryjne, często
wymagają wieloosobowej obsługi zarówno podczas normalnego u\
ytkowania, jak te\
podczas konserwacji i napraw,
co stwarza mo\
liwości doznania urazu przez wiele osób. Dlatego graf ryzyka dla pras mieści się tak\
e w kategorii S3.
Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia zagra\
ającego na prasie z ręczną obsługą, wynosi w Polsce w ciągu roku
ok. 1/6 (268 wypadków w latach 1993-95 na 557 prasach - badania CIOP). Wskaz
nik ten, według przyjętych
kategorii, plasuje prasy na bardzo wysokim poziomie prawdopodobieństwa urazu - O3. Przy tym mo\
na
skonstatować pewną prawidłowość. Otó\
przy średniej częstości występowania wypadku na prasach 1/6 (1 raz na 6
lat) zachodzi relacja wprost pomiędzy tą częstością a trwałością elementów stosowanych w układach sterowania
pras. Mianowicie w ciągu roku wykonuje się przeciętnie na prasie 0,5 do 1 mln operacji (przesterowań suwaka).
Zatem w ciÄ…gu 6 lat wykonuje siÄ™ od 3 do 6 mln cykli, co jest zbie\
ne z trwałością większości deklarowanych przez
producentów elementów sterowania.
Ekspozycja dwustanowa nie oddaje, być mo\
e, bogactwa przypadków praktyki warsztatowej oraz relacji pomiędzy
częstotliwością dostępu i czasem przebywania w strefach niebezpiecznych. W odniesieniu do pras taki podział jest
uzasadniony, \
e podczas normalnej ręcznej obsługi, ekspozycja operatora jest w istocie ciągła - E2. Ekspozycja (E1)
występuje przy obsłudze pras tylko podczas konserwacji i naprawy oraz - nie zawsze - podczas wymiany narzędzi.
3 z 7 2008-10-2 10:31
ryzyko obsługi pras http://wypadek.pl/body/bibl/czasopisma/bezp_pracy/artykuly/2000_03...
Mo\
liwość uniknięcia zdarzenia zagra\
ajÄ…cego przy dysfunkcji systemu zatrzymywania suwaka podczas normalnej
obsługi pras jest właściwie \
adna (A2) z uwagi na nagłość tych zdarzeń. Kategoria A1 odnosi się do zagro\
eń
generowanych podczas np. prac na wysokości w trakcie konserwacji prasy, do mo\
liwości ludzkich i technicznych
przy wymianie narzędzia, do zapewnienia odpowiedniej aran\
acji otoczenia wokół prasy po to, aby zminimalizować
mo\
liwość potknięć, poślizgnięć, upadków itp.
Szacowanie ryzyka w głównych strefach niebezpiecznych prasy
Wędrówka po gałęziach grafu ryzyka (rys.3) rozpoczyna się od określenia stref niebezpiecznych oraz sytuacji i
zdarzeń zagra\
ających, jakie mogą wystąpić w rozpatrywanych fazach u\
ytkowania prasy. W celu zilustrowania
metody grafu zostanie przedstawiona analiza szacowania dla mechanicznej prasy mimośrodowej z jednoosobową,
ręczną obsługą.
Rys.3. Graf szacowania ryzyka przy obsłudze pras
Na rys.4 przedstawiono główne strefy niebezpieczne takiej prasy, w których muszą wykonywać zadania operatorzy,
ustawiacze i konserwatorzy.
4 z 7 2008-10-2 10:31
ryzyko obsługi pras http://wypadek.pl/body/bibl/czasopisma/bezp_pracy/artykuly/2000_03...
Rys.4. Prasa mechaniczna: a - strefa narzędziowa, b - strefy oddziaływania elementów napędu i sterowania, c- strefa
obsługi prasy, d - strefa prac na wysokości
Z uprzednio przeprowadzonej identyfikacji zagro\
eń wynika, \
e w przestrzeni narzędziowej prasy następuje silna
koncentracja zagro\
eń mechanicznych, przez co 95% wypadków ma miejsce właśnie tam (w 85% to urazy rąk). W
strefie narzędziowej elementy ryzyka przybierają wartości ekstremalne. Tam w ka\
dym cyklu pojawia siÄ™ mo\
liwość
pochwycenia rąk lub innych części ciała w zamykającej się przestrzeni narzędzi, oddziaływania poduszki ciągowej i
wyrzutnika, wyrzucanych części materiału lub narzędzia, a nawet urazów powodowanych nieodpowiednią dynamiką
osłon ruchomych. Dla strefy narzędziowej a osobno przeprowadzono analizę dla normalne, cyklicznej, ręcznej
obsługi (a1) oraz dla wymiany narzędzie (a2). Strefy b mają podobny do siebie charakter oddziaływań. Są związane
z rutynowymi regulacjami krzywek sterujących, nastawianiem mimośrodu (skoku suwaka), wymianą pasków
klinowych napędu, smarowaniem, przeglądami itp. Strefa c to stanowisko obsługi operatora i strefa robocza wokół
prasy. Szacowanie ryzyka przeprowadzono dla dwóch sytuacji c1 oznacza przebywanie w miejscu obsługi z racji
normalnych czynności obsługowych, tj. podawania materiału, sterowania i odbierania wytłoczki. Natomiast c2
oznacza poruszanie się wokół prasy z rozmaitych przyczyn, jak pobieranie materiału, magazynowanie wyrobów,
czyszczenie stanowiska pracy, dokonywanie czynności kontrolnych. Strefa d to przestrzeń robocza na wysokości,
gdzie okresowo dokonywane sÄ… przeglÄ…dy, konserwacje, naprawy i remonty. W tabeli zestawiono wyniki analizy
oszacowania ryzyka dla tych stref.
Oszacowanie klas ryzyka (KR) głównych stref obsługi prasy mimośrodowej
Czynności obsługi,
czynniki niebezpieczne,
Strefa S O E A KR
zdarzenia zagra\
ajÄ…ce,
urazy
Ręczne podawanie materiału lub odbieranie wytłoczki
ruch narzędzi, suwaka, poduszki ciągowej, wyrzutników,
przedmiotów, osłon
a1 S2 O3 E2 A2 5
pochwycenie, uderzenie, wplÄ…tanie, kontakt
zmia\
d\
enie, złamanie, obcięcie, skaleczenie, otarcie
a
Ustawianie i wymiana narzędzi oraz wyposa\
enia
ruch narzędzi, suwaka, poduszki ciągowej, wyrzutników,
przedmiotów, osłon
a2 S2 O2 E1 A2 2
pochwycenie, uderzenie, wplÄ…tanie, kontakt
zmia\
d\
enie, złamanie, obcięcie, skaleczenie, otarcie
5 z 7 2008-10-2 10:31
ryzyko obsługi pras http://wypadek.pl/body/bibl/czasopisma/bezp_pracy/artykuly/2000_03...
Okresowe nastawianie lub regulacja, smarowanie i
konserwacja
ruch elementów napędu i sterowania
b S1 O3 E1 A1 -
uderzenie, wciągnięcie, kontakt
złamanie, stłuczenie, otarcie, skaleczenie
Przebywanie na stanowisku obsługi (sterowanie prasą,
obsługiwanie procesu tłoczenia)
wyrzucane przedmioty, ciecze, powietrze technologiczne,
nieprzestrzeganie zasad ergonomii
c1 S2 O1 E2 A2 3
uderzenie, kontakt, przeciÄ…\
enie
złamanie, stłuczenie, skaleczenie, poparzenie, wady
postawy
c
Przebywanie na stanowisku obsługi (chodzenie wokół
prasy przy pobieraniu materiału, magazynowaniu
wyrobów, czyszczenie)
wyrzucane przedmioty, ciecze, powietrze technologiczne,
c2 śliskie powierzchnie, wystające części, przejścia, dojścia S1 O3 E2 A1 1
uderzenie, kontakt, potknięcie, poślizgnięcie, upadek na
powierzchniÄ™
złamanie, skaleczenie, stłuczenie
Praca na wysokości podczas bie\
ącej obsługi produkcji,
napraw, remontów
usytuowanie, dojścia, drabiny, platformy, wystające
d części S2 O1 E2 A1 2
upadek z wysokości, potknięcia, przygniecenia
złamanie, stłuczenie, skaleczenie (śmierć)
Strefa a
a1 - oszacowanie klasy ryzyka dla cyklicznego podkładania rąk operatora do strefy narzędziowej podczas normalnej
obsługi. Ście\
ka: S2-O3-E2-A2->KR5. Dla jednoosobowej obsługi prasy mimośrodowej prognozowana cię\
kość urazu
- wysoka S2, oznacza w praktyce urazy rąk powodujące trwałe kalectwo. Dla pras du\
ych z wieloosobową obsługą,
gdzie do przestrzeni narzędziowej mogą mieć dostęp nie tylko ręce, ale mogą wejść ludzie, mo\
na przyjąć nawet
kategorię S3. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia - O3, wynika z analiz wypadkowości (1/6 w skali roku).
Ekspozycja prawie ciągła E2, poniewa\
operator dokonuje manipulacji w przestrzeni narzędziowej zazwyczaj przez
większą część trwania cyklu. Mo\
liwość uniknięcia zdarzenia praktycznie \
adna - A2, bowiem czas aktywizacji
zagro\
enia jest za króki, aby operator mógł stosownie zareagować, zwa\
ywszy jeszcze na charakter pracy,
monotoniczny i monotypowy. Zatem wszystkie cztery elementy ryzyka podczas normalnego operowania w strefie
narzędziowej przybierają wartości ekstremalne, co rzecz jasna czyni najwy\
szÄ… kategoriÄ™ ryzyka - KR5.
a2 - oszacowanie klasy ryzyka przy wymianie i nastawianiu narzędzi. Ście\
ka: S2-O3-E1-A2->KR3. Zagro\
enia i
konsekwencje są podobne jak podczas normalnej obsługi - S2. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia jest
podobne jak poprzednio - O3. Ekspozycja jest nieporównywalnie ni\
sza - E1. W małych zakładach, przy bardzo
krótkich seriach, wymiana narzędzi mo\
e być częstsza ni\
raz na zmianę i wtedy ekspozycja powinna przybierać
kategoriÄ™ E2. Mo\
liwość uniknięcia zdarzenia istnieje - A1. Przebieg ście\
ki czyni w efekcie kategoriÄ™ ryzyka KR2.
Jednak\
e, przy przyjęciu ekspozycji E2, kategoria ryzyka kształtuje się bardzo wysoko, bo na poziomie KR4.
Strefa b
Ze względu ma podobny charakter zagro\
eń, strefy dostępu do elementów napędu i sterowania zredukowano do
jednej strefy b. Åšcie\
ka: S1-O3-E1-A1->KR-. Częstość urazów wynikających z kontaktu z elementami napędu i
sterowania nale\
y zakwalifikować jako lekkie S1. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia wysokie - O3. Dostęp
do mechanizmów napędu i sterowania podczas normalnej obsługi jest konieczny rzadko - E1, na pewno nie częściej
ni\
przy wymianie narzędzi, z czym mo\
e się wiązać zmiana skoku i regulacja krzywek na wale. Dostęp do koła
zamachowego i przekładni jest zupełnie sporadyczny - przy przeglądach, naprawach i konserwacji. Mo\
liwość
uniknięcia zdarzenia istnieje - A1, wystarczy zachować elementarną ostro\
ność i stosować procedury bezpiecznej
pracy. Taki przebieg ście\
ki kształtuje ryzyko na najni\
szym, pozaklasowym poziomie KR-.
Strefa c
c1 - strefa ciągłego przebywania w miejscu obsługi. Ście\
ka: S2-O1-E2-A2->KR3. CiÄ™\
kość urazu mo\
e być bardzo
6 z 7 2008-10-2 10:31
ryzyko obsługi pras http://wypadek.pl/body/bibl/czasopisma/bezp_pracy/artykuly/2000_03...
wysoka - S2, poniewa\
przy wyrzucie z przestrzeni narzędziowej, np. złamanego stempla, mo\
e dojść nawet do
wypadku śmiertelnego. Prawdopodobieństwo zaś wyrzutu elementów z przestrzeni narzędziowej niskie - O1.
Ekspozycja oczywiście ciągła E2. Mo\
liwość uniknięcia zdarzenia, w najwy\
szym stopniu przypadkowego, \
adna - A2.
Taki przebieg czyni wysokÄ… kategoriÄ™ ryzyka KR3. Nale\
y zauwa\
yć, \
e tak wysoka kategoria wynika tylko z
przebywania w miejscu obsługi (a nie samej obsługi) i ekspozycji tylko na zagro\
enie mechaniczne. Operator
przebywając na stanowisku obsługi, jest nara\
ony dodatkowo na oddziaływanie czynników środowiskowych,
zwłaszcza: hałasu, drgań, zapylenia oraz na bardzo niekorzystne warunki ergonomiczne.
c2 - strefa przebywania na stanowisku obsługi wynikająca z konieczności chodzenia wokół prasy przy pobieraniu
materiału, magazynowaniu wyrobów, czyszczenia itp. Ście\
ka: S1-O3-E2-A1->KR1. Zagro\
enia zwiÄ…zane sÄ… z
potknięciem się, poślizgnięciem i upadkiem. Cię\
kość urazu zale\
y od sytuacji. BywajÄ… upadki bardzo tragiczne w
skutkach. Zazwyczaj jednak zdarzenie kończy się potłuczeniem, ewentualnie złamaniem, co mo\
na zakwalifikować
do urazu lekkiego - S1. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia bardzo wysokie - O3 (bo któ\
siÄ™ w \
yciu nie
potknął co najmniej raz na 10 lat). Ekspozycja z natury rzeczy ciągła - E2. Jednak mo\
liwość unikania takich
zdarzeń istnieje - A1, poniewa\
wystarczy zadbać o stan powierzchni dróg i obuwia, zlikwidować lub osłonić
wystające części, naro\
a, zapewnić odpowiednie dojścia itd. Tak wyznaczony przebieg ście\
ki wyznacza kategoriÄ™
ryzyka KR1.
Rzecz jasna rozwa\
ana jest tutaj sytuacja projektowania stanowiska pracy. Przy szacowaniu ryzyka stanowisk
istniejÄ…cych mo\
e zaistnieć przypadek, gdzie w wyjątkowo złych warunkach pracy prognozuje się cię\
ki uraz (np.
głowy), stwierdza się marny stan i zupełny brak zabezpieczeń dróg, ogólny bałagan panujący wokół prasy. W takich
warunkach ście\
ka ryzyka przebiega po gałęziach S2-O3-E2-A1, co czyni najwy\
szÄ… klasÄ™ KR5. Taka analiza
znakomicie obrazuje wpływ organizacji stanowiska roboczego i przebiegu procesu prowadzonego na prasie na poziom
(nie) bezpieczeństwa.
Strefa d
Praca na wysokości podczas obsługi bie\
ącej, napraw, remontów. Ście\
ka: S2-O1-E2-A1->KR2. Specjalnie
wyró\
niono ten przypadek z uwagi na wysoki poziom ryzyka. Podczas konserwacji, upadki z wysokości bywały
przyczyną śmierci. Wysokość pras mimośrodowych o nacisku powy\
ej 1000kN przewy\
sza 3m. Zatem prognozowana
ciÄ™\
kość urazu - S2. Prawdopodobieństwo wystąpienia takich zdarzeń jest jednak niskie - O1. Podczas wykonywania
tego typu prac - ekspozycja E2. Mo\
liwość uniknięcia zdarzeń istnieje - A1, wystarczy przestrzegać zasad pracy na
wysokości. W efekcie oszacowana klasa ryzyka pozostaje na dość wysokim poziomie KR2.
Przedstawiona analiza jest ilustracjÄ… metody szacowania ryzyka przy wykorzystaniu grafu i nie mo\
e być, rzecz
jasna, powielana w praktyce warsztatowej, gdzie trzeba dokonywać analiz bardzo zindywidualizowanych. Przy tym
trzeba mieć zawsze świadomość tego, jaki jest cel dokonywanej analizy, czy szacujemy ryzyko dla stanowiska ju\

pracujÄ…cego, wyposa\
onego w jakieÅ› urzÄ…dzenia ochronne, czy dopiero projektujemy takie stanowisko i stoimy przed
podjęciem decyzji o odpowiednim doborze środków bezpieczeństwa. Aby sprostać tym problemom konieczne jest
dokonane oceny oszacowanego ryzyka. Ocenianie ryzyka daje szansę na zbudowanie stanowiska na świadomie
akceptowanym i tolerowanym poziomie ryzyka i temu w istocie słu\
y. Problematyka ta będzie tematem osobnego
artykułu.
Stanisław Kowalewski, CIOP
© 2002-2003 Centralny Instytut Ochrony Pracy PIB www.ciop.pl, www.wypadek.pl
7 z 7 2008-10-2 10:31