GOSPODARSTWA DOMOWE
Zasady działania gospodarstw domowych na rynku
Gospodarstwa domowe ludności są wyodrębnionymi i ekonomicznie samodzielnymi
mikropodmiotami. Stanowią one trwały element struktury podmiotowej we wszystkich
dotychczasowych formach gospodarowania. Posiadają swoją specyfikę odróżniającą je od innych
podmiotów ekonomicznych. Specyfika ta wynika m.in. z tego, że gospodarstwa domowe są
jednostkami działającymi głównie w sferze spożycia, nie stanowiąc (z wyjątkiem gospodarstw
rolników i rzemieślników) bezpośredniego ogniwa produkcji społecznej. Ekonomiczny cel działalności
gospodarstw domowych zawiera elementy subiektywne. Powoduje to, że gospodarstwa domowe nie
zawsze kierują się w praktyce zasadą minimalizacji nakładów niezbędnych do zaspokojenia potrzeb.
Racjonalność działania gospodarstw domowych należy rozpatrywać przede wszystkim z punktu
widzenia respektowania przez nie "twardych" ograniczeń budżetowych.
Gospodarstwa domowe pełnią dwie podstawowe funkcje:
konsumpcyjną - wyraża się w tradycyjnej, zwyczajowej działalności gospodarstwa domowego,
tzn. w czynnościach związanych bezpośrednio z organizowaniem i realizacją konsumpcji.
produkcyjną - wyraża się w dostarczaniu środków służących do zaspokajania potrzeb.
Strumienie pieniężne (wpływy) gospodarstw domowych
Głównym z
ródłem dochodów gospodarz domowych są dochody z rynku pracy.
Zalicza się do nich:
dochody uzyskiwane z tytułu umowy o pracę (minimalne wynagrodzenie za pracę w 2013 roku
wynosi 1.600zł)
dochody uzyskiwane z tytułu umowy zlecenia
dochody uzyskiwane z tytułu umowy o dzieło
dochody uzyskiwane z tytułu umowy agencyjnej, kontraktu i innych pokrewnych
Inne z
ródła dochodów gospodarstw domowych (spoza rynku pracy):
emerytury i renty
zasiłki:
chorobowe
wypadkowe
macierzyńskie
opiekuńcze
socjalne
dochody wypracowane z tytułu własnej działalności
świadczenia alimentacyjne: na rzecz dzieci, rodziców
spadki i darowizny
dochody z tytułu posiadania majątku (np. wynajem nieruchomości)
dochody uzyskiwane na rynku finansowym (np. odsetki od lokat bankowych, ze sprzedaży
papierów wartościowych)
kredyty
1
GOSPODARSTWA DOMOWE
konsumpcyjne
hipoteczne
samochodowe
refinansowe
pożyczki
od znajomych i rodziny
z zakładu pracy (PKZP, ZFŚS)
od różnych podmiotów rynkowych (np. para banki)
wygrana
Strumienie pieniężne (wypływy) gospodarstw domowych
Wśród wydatków gospodarstw domowych znaczną rolę odgrywają wydatki na konsumpcję bieżącą.
Wraz ze wzrostem dochodów udział (w łącznej sumie wydatków) wydatków na konsumpcję maleje.
Przykład
Gospodarstwo domowe składające się z 4 osób osiągający wspólny dochód na poziomie 3.000zł na
bieżącą konsumpcję przeznaczy 3.000zł, czyli 100%.
Gospodarstwo domowe składające się z 4 osób osiągający wspólny dochód na poziomie 6.000zł na
bieżącą konsumpcję przeznaczy 4.000zł, czyli 66%.
Gospodarstwo domowe składające się z 4 osób osiągający wspólny dochód na poziomie 10.000zł na
bieżącą konsumpcję przeznaczy 5.000zł, czyli 50%.
Przykłady wydatków gospodarstw domowych:
żywność i napoje
odzież i obuwie
użytkowanie mieszkania i nośniki energii
zdrowie
łączność i komunikacja
kultura
sport
rozrywka
podróże
spłata wcześniej zaciągniętych zobowiązań
Poziom i struktura wydatków gospodarstw domowych kształtuje popyt na różne dobra i usługi w
gospodarce.
Podstawowym czynnikiem równowagi pomiędzy popytam i podażą jest cena.
Prawo popytu  wraz ze wzrostem ceny popyt spada, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt
wzrośnie (przy założeniu ceteris paribus).
Prawo podaży - wraz ze wzrostem ceny podaż rośnie, natomiast wraz ze spadkiem ceny podaż
spadnie (przy założeniu ceteris paribus).
2
GOSPODARSTWA DOMOWE
Zdarzają się sytuacje nietypowe (paradoksy):
Paradoks Veblena - dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost
wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.
Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu
ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen
dóbr niższego rzędu. Cena dobra jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie
posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.
Efekt owczego pędu  zjawisko występujące, gdy konsumenci pragną nabywać pewne dobra, także
po wyższych cenach, tylko dlatego, że kupują je inni. Wynika to z chęci naśladowania osób, z którymi
chcą się utożsamiać.
Oszczędności gospodarstw domowych
Konsumpcja gospodarstw domowych może być finansowana z dochodów bieżących, a także z
nagromadzonych poprzednio oszczędności.
Jeśli wydatki na konsumpcję są mniejsze od bieżących dochodów, gospodarstwo domowe może
dokonać oszczędności.
Oszczędności to ta część zarobionej kwoty, która nie została od razu spożytkowana na zakup
produktów lub usług. Ekonomiści mówią, że oszczędności reprezentują niezrealizowane wydatki na
rzeczywiste (istniejące) dobra lub usługi.
Czynniki, które mają istotny wpływ na poziom oszczędności:
" bieżące stopy procentowe banku centralnego;
" oczekiwania odnośnie zmian stóp procentowych w przyszłości;
" bieżący poziom zadłużenia (im wyższy, tym bardziej ogranicza oszczędności);
" polityka podatkowa państwa;
" stabilizacja polityczna i gospodarcza oraz oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji w
przyszłości;
" poziom dochodu gospodarstw domowych;
" stopień pewności odnośnie zatrudnienia w przyszłości;
" preferencje konsumentów, w tym skłonność do oszczędzania;
" bieżący popyt na dobra i usługi, zgłaszany przez gospodarstwa domowe (jako że oszczędności
są przeciwstawiane konsumpcji).
Cele oszczędzania:
na emeryturę
na bieżące wydatki inwestycyjne (np. remont mieszkania, wydatki na edukację itp.)
na  czarną godzinę (np. bezrobocie, choroba)
na dobra i usługi luksusowe (np. wakacje, zakup nowego samochodu)
Skutki oszczędności gospodarstw domowych dla gospodarki:
oszczędzanie powoduje wycofanie pieniądza z obiegu, a tym samym wpływa to na wielkość
pieniądza w obiegu, a w efekcie na jego cenę
3