ciekawostki
Dlaczego siÄ™
STARZEJEMY?
Teorie starzenia siÄ™ organizmu
ludzkiego  część II
w utrzymanie komórek jest nieopłacalna,
fot. www.inmagine.com
ponieważ wyczerpuje zasoby, które mogą
być zużyte na reprodukcję. Oznacza to, że
nieśmiertelność prowadzi do spadku plen-
ności. Westerndrop i Kirkwood dostarczy-
li spektakularnego potwierdzenia zasady
kompromisu pomiędzy długowiecznością
a predyspozycjami prokreacyjnymi. Zanali-
zowali oni dane dotyczÄ…ce brytyjskiej ary-
stokracji sięgające VIII wieku, gdzie wyka-
zali, że kobiety, które dożyły 80 lat i więcej,
posiadały istotnie mniejszą liczbę potom-
stwa, niż te żyjące krócej. Kobiety długo
żyjące miały pierwsze dziecko póz
niej, niż
te które nie dożyły póz
nej starości.
Teorie deterministyczne zakładają de-
terminizm biologiczny człowieka i poszu-
kujÄ… pierwotnego mechanizmu programu-
jÄ…cego proces starzenia, czyli biosynchroni-
zatora tego procesu oraz swoistego genu
starzenia (gerontogenu). Hipotetyczny ze-
gar biologiczny bywa lokalizowany w ukła-
dr n. med. eorie ewolucjonistyczne za- dzie neuroendokrynnym, immunologicz-
Marzena Humańska kładają, że ilość energii, która nym i adrenergicznym. Punktem począt-
Collegium Medicum może być wykorzystana w ży- kowym teoretycznych rozważań jest fakt,
w Bydgoszczy ciu pojedynczego osobnika, jest że także inne procesy w życiu osobniczym
Tograniczona i może zostać prze- sprawiają wrażenie zsynchronizowanych
znaczona na prokreację lub na wydłużenie czasowo, np. pokwitanie, zanik grasicy czy
życia. Ograniczenie zakresu życia pojedyn- menopauza. Słabym punktem tej teorii jest
czego przedstawiciela gatunku prawdopo- fakt, że proces starzenia nie jest ograniczo-
dobnie zwiększa szansę przetrwania całej ny tylko do organizmów mających dobrze
grupy. Powiązanie teorii ewolucji i fizjologii wykształcony układ nerwowy, endokrynny
procesu starzenia się stanowi teoria jedno- czy immunologiczny. Dotyczy także naj-
razowego ciała. Zakłada ona, że zadaniem prostszych organizmów, a nawet pojedyn-
śmiertelnego ciała jest danie możliwości czych komórek z hodowli tkankowych.
rozprzestrzeniania się nieśmiertelnym ko- W literaturze gerontologicznej moż-
mórkom rozrodczym. Teoria ta próbuje na znalez
ć artykuły dotyczące tycia jako
odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób wskaz
nika degeneracji ustroju. Geron-
organizm powinien lokować swoje zasoby, tologia za podstawę traktuje stwierdzenie,
aby z jednej strony zapewnić sobie  jako że nie powinno się w ciągu życia zwiększać
jednostce  przetrwanie, a z drugiej strony masy ciała. Co więcej, waga powinna się
produkować potomstwo, by przetrwały utrzymać aż do starości na idealnym, mło-
geny po jego śmierci. Zbyt duża inwestycja dzieńczym poziomie (nawet zaleca się, aby
czerwiec 2009
28
w miarÄ™ okresu starzenia nieznacznie siÄ™
zmniejszyła). W miarę nasilenia się, zwłasz-
cza u kobiet, procesu osteoporozy w okre-
sie po menopauzie, waga szkieletu kostne-
go ulega nieznacznemu obniżeniu i przy tej
samej wadze ciała podściółka tłuszczowa
Y?
może stać się grubsza niż w młodym wie-
ku. Tycie to nie tylko wzrost wagi ciała, ale
też odkładanie się różnego rodzaju złogów
w tętnicach, stawach, ścięgnach, mięśniach
i innych tkankach. Gromadzenie się złogów
to jedna z głównych cech starzenia się oraz
wielu niepełnosprawności związanych
z wiekiem. Przekarmianie wzmaga pro-
dukcję szkodliwych metabolitów (np.
produkcję nadmiernej ilości kwasu mo-
czowego w organizmie, co prowadzi do
powstania dny moczanowej), które przy-
spieszajÄ… proces starczego zwyrodnienia
się ważnych życiowo cząsteczek kwasów
nukleinowych i białek, a także upośledzają
funkcje narządów. Przedwczesne zniedo-
łężnienie, otępienie, a także przedwczesna
śmierć ludzi otyłych spowodowana jest naj-
częściej przez choroby związane z otyłoś-
cią, np. nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, życia oraz śmiercią, bez względu na dotych-
zawałem mięśnia sercowego, udarem móz- czasową aktywność fizyczną.
gu. Oprócz teorii biologicznych starzenia
Wśród teorii starzenia się organizmu nale- się organizmu istnieją również teorie psy-
ży również wspomnieć o teorii aktywności chologiczne. Należy tu wymienić teorię
w podeszłym wieku. Fizjolog amerykański wyłączenia/wycofania się. Jej początki
Herbert A. de Vires stwierdził, że uprawia- widoczne były już w latach 1955-1962, kie-
nie w ciągu sześciu tygodni aktywności dy to amerykańscy psychologowie społecz-
fizycznej (trzy razy w tygodniu po jednej ni Cumming i Henry zrealizowali program
godzinie, np. skłony tułowia, bieganie, pły- badawczy nad interakcjami społecznymi
wanie) wywołało zmiany w grupie ponad i samopoczuciem ludzi starzejących się.
stu mężczyzn w wieku 52-87 lat. Zwiększył Zdaniem Cumminga i Henrego na starość
się przepływ tlenu w organizmie, obniżyło ludzie ograniczają swą aktywność, a więzi
się ciśnienie tętnicze krwi, poprawie uległo społeczne ulegają osłabieniu i rozluz
nieniu.
działanie serca i płuc. Zjawisko społecznego odsuwania się osób
Teorię aktywności popierała również Cha- w wieku podeszłym wynikać może z dąże-
rolotta Buhler  przedstawicielka psycholo- nia do utrzymania równowagi społecznej
gii humanistycznej, która na podstawie ob- oraz ustąpienia miejsca pracy osobom mło-
serwacji wysunęła następujące wnioski: dym.
1. Należy uwzględnić podstawową tenden- Cumming i jego współpracownicy sfor-
cję kulturową, a jest nią przypisywanie war- mułowali trzy hipotezy, które dotyczą pro-
tości zachowań aktywności. Aktywność cesu wycofywania się ludzi w wieku pode-
jest wartością cenioną społecznie. szłym:
2. Współczesny człowiek żyjący w naszej 1. Stopień i różnorodność interakcji zmniej-
kulturze czuje się najlepiej, kiedy może żyć sza się z wiekiem.
w rytmie: praca  czas wolny. Osobom star- 2. Zmianom tym towarzyszÄ… zmiany per-
szym należy stwarzać okazje do działalno- cepcji świata społecznego, co oznacza,
ści i aktywności sensownej społecznie. że kontakty społeczne zawężają się wraz
3. Zbliżający się kres życia zmusza ludzi, by z wiekiem.
indywidualnie zastanowili się nad sensem 3. Zmniejsza się też zakres zainteresowania
życiem społecznym. Miejsce zainteresowa-
29
ciekawostki
fot. www.inmagine.com ucsi006849
fot. www.inmagine.com
nia innymi ludz
mi, ich życiem, zajmuje za- w procesie starzenia. Endokrynol. Pol. 2005, 56 (5),
interesowanie siÄ™ samym sobÄ…, a miejsce 814-816.
troski o drugich zajmuje obojętność wobec J. Krzyżowski, Psychogeriatria. Wydawnictwo Medyk,
wszelkich spraw dotyczących życia. Warszawa 2004.
Zmniejszeniu interakcji seniorów z innymi M. A
awniczak, J. Twardowska- Rajewska, Niektóre im-
towarzyszy osłabienie emocjonalnej wię- munologiczne aspekty starzenia się. Post. Psychiatr.
zi ze światem zewnętrznym i zwiększone Neurol. 1998, 7 (supl.1), 57-62.
zainteresowanie własną osobą. Stopniowe M. E. Mianowany, I. Maniecka-Bryła, W. K. Drygas, Sta-
wycofywanie się z ról społecznych wieku rzenie się populacji jako ważny problem zdrowotny i
średniego i zmniejszenie społecznego zaan- społeczno- ekonomiczny. Gerontol. Pol. 2004, 12 (4),
gażowania sprzyja optymalnie procesowi 172-176.
starzenia się, ponieważ jest to wynik słab- A. Milewicz, D. Jędrzejuk, F. Lwow, Hormony juwenilne
nięcia sił i energii życiowej w wyniku stop- a starzenie. Fam. Med. Prim. Care Rev. 2005, 7 (2),
niowego przygotowywania się do odejścia. 315-319.
Powodem społecznej izolacji i ogranicze- F. Oswald, H- W. Wahl, O. Schilling and all, Relationship
nia zakresu interakcji osób w wieku pode- between housing and healthy aging in very old age.
szłym z innymi mogą być: proces wycofy- Gerontologist, 2007, 47 (1), 12.
wania się jednostki, a także pragnienia usu- J.H. Page, J. Ma, K.M. Rexrode, N. Rifai, J.E. Manson,
nięcia się z życia społecznego, brak koncep- S.E. Hankinson, Plasma dehydroepiandrosterone and
cji dalszego życia, zmiana ról społecznych risk of myocardial infraction in women. Clin. Chem.
(przede wszystkim zawodowej i rodzinnej), 2008, 54 (7), 1190-1196.
a w konsekwencji osłabienie więzi rodzin- K. Porzych, K. Kędziora- Kornatowska, A. Polak, M. Po-
nych, przyjacielskich, koleżeńskich oraz rzych, Psychologiczne aspekty starzenia się i starości.
zmÄ™czenie psychiczne. óð Gerontol. Pol. 2004, 12 (4), 165-168.
J.W. Rowe, R.L. Kahn, Human aging: usual and success-
ful. Science, 1997, 237 (4811), 143-149.
Literatura: E. Sikora, Genetyka starzenia i długowieczności. Post.
M. Barancewicz-A
osek, Wolne rodniki a starzenie siÄ™ Nauk Med. 1999, 12 (4), 23-30.
skóry, Świat Farm. 2007, 10. E. Sikora, Geny starzenia i długowieczności. [W:] Geria-
C. Berr, Oxidative stress and cognitive impairment in the tria z elementami gerontologii ogólnej. T. Grodzicki,
elderly,J. Nutr Health Aging. 2002, 6(4), 261-266. J. Kocemba, A. Skalska (red). Via Medica, Gdańsk
B. Bień, Starzenie pomyślne versus zwyczajne, Geron- 2007, 19-36.
tol. Pol. 1997, 5 (4), 40- 44. U. Sonn, Longitudinal studies of dependence in daily
A. Bilikiewicz, Wydłużanie się życia ludzkiego- refleksja life activities among elderly persons. Scand J Rehabil
filozoficzno- medyczna. Gerontol. Pol. 1997, 5 (1), Med Suppl, 1996, 34, 1-35.
43-47. A. Szenberg, K. Borodkin, Y. Dagan, Melatonin treat-
D. Fusco, G. Collca, M.R. Lo Monaco, M. Cesari, Effects ment in adolescents with delayed sleep phase syn-
of antioxidant supplementation on the aging pro- drome. Clin. Pediatr. (Phila), 2006, 45 (9), 809- 818.
cess. Clin. Interv. Aging. 2007, 2 (3), 377-387. B. Tobiasz- Adamczyk, Czynniki psychospołeczne wa-
M.T. Haren, W.A. Banks, Perry Iii H.M. and all, Predictors runkujące długość życia osób starszych wiekiem.
of serum testosterone and DHEAS in African- Ameri- Gerontol. Pol. 1997, 5 (1), 30-36.
can men. Int. J. Androl. 2008, 31 (1), 50-59. J. Twardowska- Rajewska, Starzenie siÄ™ typowe i po-
W.A. Herman, K. A
ącka, Współczesne poglądy na etio- myślne. Teorie starzenia: wolnorodnikowa i glikacji.
patogenezÄ™ procesu starzenia. Pol. Merk. Lek. 2005, Mag. Med. 1995, 6 (11), 20-21.
18 (103), 96-100. I.C. Van Nieuwport, M.L. Drent, Cognition In the adult
L. Kappler, J. Epelbaum, Biological aspects of longevity with childhood- onset GH deficiency. Eur. J. Endocri-
and ageing. Rev. Epidemiol. Sante Publique. 2005, 53 nol. 2008, 159 (Suppl. 1), 53-57.
(3), 235-241. H. Worach- Kardas, Wydłużanie się średniego trwania
Karasek M., Does melatonin play a role in aging proces- życia w Polsce- aspekty demograficzne i środowisko-
ses?, J Physiol Pharmacol, 2007, 58 (suppl 6), 105- we. Gerontol. Pol. 1997, 5 (4), 8-13.
113. A. Zych, Człowiek wobec starości  szkice z gerontologii
M. Karasek, Hormony młodości. Endokrynol. Pol. 2007, społecznej. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999.
58 (2), 153-161. B. Żakowska-Wachelko, Ewolucja współczesnych teorii
A. Kiejna, P. Piotrowki, Proces starzenia a psyche. Fam. starzenia. Gerontol. Pol. 1995, 3 (1/2), 5-9.
Med. Prim. Care Rev. 2005, 7 (2), 320-326.
A. Kowalska, A. Kowalik, Rola telomerów i telomerazy
czerwiec 2009
30
fot. www.inmagine.com ie381011