RAPORT
Starzejące się społeczeństwo
jako wyzwanie ekonomiczne
dla europejskich gospodarek
" 1
"
" 2
"
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Konsekwencje zmian demograficznych dla polskiej
gospodarki i budżetu państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Starzejące się społeczeństwo jako wyzwanie ekonomiczne
dla europejskich gospodarek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
Zdrowe społeczeństwo, zdrowa gospodarka: Jak największe
korzyści przy jak najmniejszych nakładach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Wpływ postępu w medycynie na przyszłość gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Dotychczasowy wpływ postępu w medycynie na rozwój
gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Ogromne inwestycje dzisiaj to szansa dla gospodarki
w przyszłości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Problem starzejącego się społeczeństwa to wyzwanie na dziś. . . . . . . . . . . . . . .29
Literatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
" 3
"
Spis treści
" 4
"
Wstęp
Starzenie się społeczeństwa to naturalny i nieunikniony proces występujący w każdej wy-
soko rozwiniętej gospodarce. Jest to wyzwanie, z którym zmaga się obecnie cała Europa
Zachodnia i do którego także Polska musi się odpowiednio przygotować. Pracodawcy RP
z uwagą śledzą zmiany demograficzne, bo przecież to ludzie są największym kapitałem
przedsiębiorstw, a tylko zdolni do wykonywania swoich obowiązków pracownicy pozwolą
gospodarce się rozwijać.
Fakty mówią same za siebie. Europa, w tym także Polska, starzeje się w zatrważającym
tempie. Jeszcze w 1990 r. zaledwie 13,9% społeczeństwa miało więcej niż 65 lat. Tymcza-
sem według szacunków GUS, w 2030 r. odsetek ten będzie wynosił 23,8%. Analogiczna
sytuacja występuje w Polsce. W 2010 r. niewiele ponad 14% osób miało więcej niż 65
lat. W ciągu zaledwie dwóch dekad wskaz
nik ten wzrośnie aż dwukrotnie. Taka struktura
wiekowa społeczeństwa rodzi poważne skutki ekonomiczne i społeczne  dla systemu
emerytalnego, ale także, a może przede wszystkim, dla ochrony zdrowia  starsi pra-
cownicy to większe wydatki na zapewnienie odpowiedniego komfortu życia i sprawności
w pracy. Dlatego niezwykle ważne są innowacje medyczne, które pozwalają zachować
pracownikowi sprawność na dłużej. Równie ważna jest odpowiednio wczesna edukacja
dotycząca roli i wpływu profilaktyki na zdrowie społeczeństwa.
Raport ten dedykuję wszystkim osobom podejmującym w Polsce decyzje. Mam nadzieję,
że jego lektura pomoże im przedsięwziąć słuszne działania rozwiązujące obecne i przyszłe
problemy starzejącego się społeczeństwa.
dr Andrzej Malinowski,
Prezydent Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej
" 5
"
Wstęp
Konsekwencje zmian
demograficznych dla polskiej
gospodarki i budżetu państwa
dr Paweł Gembicki, ekspert organizacji  Pracodawcy RP
Wpływ zmian demograficznych na gospodarkę i budżet państwa związany jest z dwoma tren-
dami:
" Spadkiem liczby ludności1, co wynika z obniżenia współczynnika dzietności, który
np. w 2003 roku wynosił jedynie 1,22 co stanowiło najniższy poziom w okresie 50 lat2. Pro-
gnozy do 2060 roku zakładają utrzymywanie się tego współczynnika na poziomie poni-
żej 1,53, czyli istotnie niższym niż potrzebny do zagwarantowania prostej zastępo-
walności pokoleń (2,1);
" Starzeniem się społeczeństwa, co jest związane ze stałym wydłużaniem się przeciętnego
trwania życia: mężczyzn  z 70,4 lat w 2004 roku do 77,6 lat w 2035 roku i kobiet  od-
powiednio  z 78,8 lat do 83,3 lat4.
Ważną gospodarczą konsekwencją spadku liczby ludności jest obniżenie liczby osób w wie-
ku produkcyjnym (z 25,9 mln ludzi w 2010 roku do 21,8 mln w 20355), co ma bezpośredni
wpływ na dostępność wolnych zasobów pracy. W przypadku Polski, kraju o względnie niskim
poziomie rozwoju gospodarczego, takie zasoby stanowią kluczową rezerwę wzrostu gospodar-
czego. Pozwalają one m.in. na zniwelowanie braków w wydajności pracy czy w dostępie do ka-
pitału. Ograniczenie zasobów pracy będzie wywierać presję płacową na rynku pracy, co wymusi
potrzebę zmian w strukturze polskiej gospodarki. Zwiększy ono znaczenie innowacyjności oraz
zapotrzebowanie na kapitał i inwestycje.
Dodatkowym problemem jest niska aktywność zawodowa Polaków. W 2010 roku ok. 60-64%
osób w wieku produkcyjnym było aktywnych zawodowo, a zgodnie z prognozami do 2060 roku
odsetek ten będzie zmieniał się jedynie nieznacznie6. Ten niski poziom, w połączeniu ze spad-
kiem liczby ludności, będzie dodatkowo zwiększał presję płacową na rynek i na gospodarkę.
1
15-64 lata mężczyz
ni i 15-59 lat kobiety.
2
Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2007 roku, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2007, str. 14.
3
2009 Ageing Report: Economic and budgetary projections for the EU-27 Member States (2008-2060), Komisja Europejska 2009, Aneks statystyczny o Polsce,
str. 397.
4
Prognoza ludności na lata 2008 2035, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, str. 78 (tabela 14).
5
Prognoza ludności na lata 2008 2035, op.cit.
6
Aktywność Ekonomiczna Ludności Polski, I kwartał 2011, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2011, tabela 10 oraz: 2009 Ageing Report& , op.cit. str. 397.
" 6
"
Szczególnym wyzwaniem jest niski poziom aktywności zawodowej wśród osób powyżej
55. roku życia wynoszący jedynie ok. 34-35% (dla porównania średnia dla UE to 46,3%).
Historycznie zagadnienie to związane było z nabywaniem prawa do wcześniejszych świad-
czeń emerytalnych, co powodowało, iż rzeczywisty wiek przejścia na emeryturę w 2001
roku wynosił jedynie 56,6 lat. Proces ten został w ostatnich latach ograniczony i w 2007
roku wiek wyjścia z rynku pracy wyniósł już 59,3 lat7. Nadal jednak jest to poniżej oficjal-
nego wieku emerytalnego 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn.
Jednakże niezależnie od wydłużania się momentu przejścia na emeryturę problem specjal-
nych przywilejów emerytalnych nadal jest aktualny i będzie stanowił wymierne obciążenie
dla budżetu państwa  między 2009 a 2032 rokiem, niezbilansowane wydatki na
wcześniejsze emerytury z powszechnego systemu emerytalnego wynoszą 1,46%
PKB, na emerytury rolnicze 0,91% PKB, na emerytury służb mundurowych 0,6%
PKB, a na emerytury górnicze 0,5% PKB8.
Istotnym czynnikiem jest również wychodzenie osób z rynku pracy z przyczyn społecz-
nych. Przykładem może być przejmowanie, zwłaszcza przez kobiety, części czynności do-
mowych (np. opieka nad starszymi lub dziećmi). Związane jest to z brakiem rozwiniętej
infrastruktury wsparcia dla rodzin (np. system żłobków i przedszkoli). W efekcie dostępny
dla gospodarki zasób siły roboczej dodatkowo jest ograniczany, co przekłada się na gorsze
możliwości rozwojowe całej gospodarki.
Drugą istotną konsekwencją kryzysu demograficznego jest starzenie się polskiego spo-
łeczeństwa. Zgodnie z prognozami GUS liczba osób w wieku 65+ zwiększy się
z 5,1 mln w 2010 roku (13% populacji) do 8,35 mln w 2035 roku (23% popula-
cji)9. Radykalnie jednak ulegnie pogorszeniu relacja osób pracujących i niepracujących.
Jeśli w 2007 roku na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadały średnio 553 osoby
w wieku nieprodukcyjnym, w 2035 roku liczba ta wynosić będzie 736, a w 2060 roku
już 107010. Tak znaczne obniżenie proporcji będzie miało poważne skutki dla wzrostu
gospodarczego. Prognozy Komisji Europejskiej11 zakładają obniżenie tempa wzro-
stu gospodarczego, m.in. właśnie jako skutek kryzysu demograficznego, z poziomu
ok. 6% w 2007 roku do 1-2,5% po roku 2020. Warto podkreślić, iż nawet wydłużenie
wieku emerytalnego i podjęcie próby utrzymania na rynku pracy osób w wieku 65-71 lat
7
2009 Ageing Report& , op.cit. str. 76.
8
M. Boni (red.), Polska 2030. Wyzwania Rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa lipiec 2009, str. 72.
9
Prognoza ludności na lata 2008 2035, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, tabela  funkcjonalne grupy wieku .
10
Prognoza Wpływów i Wydatków Funduszu Emerytalnego do 2060 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Statystyki, Warszawa, marzec
2010, str. 12.
11
2009 Ageing Report& , op.cit. : str. 397. Dane dotyczą wzrostu potencjalnego PKB.
" 7
"
Konsekwencje zmian demograficznych dla polskiej gospodarki i budżetu państwa
nie w pełni zlikwiduje ten negatywny wpływ na rozwój gospodarczy. Wynika to ze stałego obni-
żania się całkowitej liczby ludności Polski w perspektywie 2060 roku oraz z wyższego poziomu
niepełnosprawności osób w wieku 65+.
Rysunek 1. Prognoza tempa wzrostu PKB Polski oraz zmiany wskaz
nika obciążenia
demograficznego (y
ródło: Komisja Europejska)
3,5% 90%
80%
3,0%
70%
2,5%
60%
2,0%
50%
40%
1,5%
30%
1,0%
20%
0,5%
10%
0,0% 0%
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055
Tempo wzrostu PKB  lewa oś
Poziom obciążenia demograficznego (liczba osób poniże 15 i powyżej 64 roku życia jako procent populacji
w wieku 15-64 lat)  prawa oś
Negatywne konsekwencje pogorszenia się relacji między pracującymi a niepracującymi po-
kazują również porównania międzynarodowe. Między rokiem 1989 a 2009 poziom wzrostu
PKB powyżej 3% był obserwowany tylko w przypadku krajów o malejącej wielkości wskaz
ni-
ka obciążenia demograficznego12. Na poniższym rysunku widać, iż Polska w okresie transfor-
macji ustrojowej korzystała ze zwiększających się zasobów pracy, co przełożyło się korzystnie
na wzrost gospodarczy. Analogiczna sytuacja miała miejsce w takich szybko rozwijających się
krajach, jak Chiny czy Indie. W krajach takich jak np. Japonia starzenie się ludności hamowało
wzrost gospodarczy.
12
Relacja osób w wieku produkcyjnym do osób w wieku nie-produkcyjnym.
" 8
"
Rysunek 2. Zależność między wzrostem PKB a wskaz
nikiem obciążenia
demograficznego
10%
CHN
8%
QAT
VIE
CAM
UAE SGP
IND
MAL
6%
IND
KOR
CEL
IRL NGA
THA
SRI
EGY
ISR
TWN PAK
POL PHP
4% HK
TUR
MOR
AUS
NZ
PER
SAUCOL KEN ALBARG URG
NOR
AUT
ESPPORUS
ALG MEX
NLD
SVKSAFVENPAR ISLCAN GRC
FIN
KAZ
SVN UK
BRA
2% CZE FRA GER
EST BEL
HUN
SWIDNK JPN
SWE
ROU
LTU
CRO
LAT ITA
RUS
MCD
BUL
0%
UKR
-2%
-3,5% -3,0% -2,5% -2,0% -1,5% -1,0% -0,5% -0,0% 0,5% 1,0% 1,5%
Zmiana wskaz
nika obciążenia demograficznego (rok do roku, w %, 1989 - 2009)
(y
ródło: What is the new normal?, UBS, 3/09/2010)
Problemy demograficzne i kwestię spadku tempa wzrostu PKB należy również postrze-
gać z punktu widzenia implikacji polityczno-gospodarczych związanych z pozycją Polski
w UE. Zgodnie z szacunkami Banku Światowego13 2% poziom wzrostu PKB oznacza,
iż polska gospodarka będzie w stanie dorównać do poziomu rozwoju krajów
EU-15 dopiero w 2132 roku. Wzrost PKB na poziomie 5% pozwoli na osiągnięcie pary-
tetu rozwojowego krajów tzw. starej UE już w 2028 roku.
Starzenie się społeczeństwa będzie miało bezpośrednie skutki finansowe dla systemu fi-
nansów publicznych w postaci wzrostu kosztów opieki zdrowotnej i opieki nad ludz
mi
starszymi. Szacuje się, iż koszty opieki zdrowotnej między 2007 a 2060 rokiem
wzrosną z 4% do 5,4% PKB. Wzrosną również koszty opieki nad osobami star-
szymi  z 0,4% w 2007 roku do 1,1% w 2060 roku. A
ączne koszty w obszarze polityki
zdrowotnej i społecznej wzrosną o 2,1% PKB do 2060 roku, co równać się będzie nawet
ok. 15 mld euro dodatkowych nakładów z budżetu państwa rocznie14.
13
y
ródło: Europe 2020 Poland. Fueling Growth and Competitiveness In Poland Trough Employment, Skills and Innovation, Word Bank Humans Develop-
ment and Private and Financial Sector Development Departments, Marzec 2011, str. 22.
14
2009 Ageing Report& , op.cit. str. 122 i 135, dane w cenach z 2009.
" 9
"
Konsekwencje zmian demograficznych dla polskiej gospodarki i budżetu państwa
Wzrost kosztów opieki zdrowotnej nad osobami starszymi związany będzie z upowszechnia-
niem się m.in. takich chorób jak cukrzyca, choroby nowotworowe oraz układu kostnego. Zgod-
nie z danymi Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej średnia zachorowalność na cukrzycę
wśród dorosłych osób w krajach Unii Europejskiej wzrosła z 7,6% w 2003 roku do 8,6% w 2006
roku, co daje liczbę 31 milionów chorych, a w 2025 roku wynieść może nawet 10,3%15.
Koszty leczenia cukrzycy i jej powikłań w Unii Europejskiej pochłaniają ok. 10% wszystkich wy-
datków na opiekę zdrowotną. Dostępne dane szczegółowe pokazują, iż koszty bezpośrednie
(wizyty w poradni, hospitalizacje, diagnostyka, leki) leczenia cukrzycy wynoszą ok. 2430 zł na
osobę rocznie. Koszty pośrednie (koszty wcześniejszych rent i emerytur, zwolnień i nieobecności
w pracy, koszty opieki w domu) wynoszą zaś ok. 6797 zł na osobę rocznie16.
Narastającym problem związanym ze starzeniem się społeczeństwa są również choroby nowo-
tworowe, jako że wiek jest silnym czynnikiem ryzyka w tego rodzaju schorzeniach. Szczególnie
istotnym problemem jest rak płuc, który jest przyczyną największej liczby zgonów z powodu
nowotworów złośliwych, zwłaszcza wśród mężczyzn (32%). Rocznie przybywa średnio ok. 4%
nowych pacjentów z rozpoznaniem raka płuca. Koszty leczenia raka płuc również systematycz-
nie rosną  z 184 mln zł w 2002 roku do 396 mln zł w 2009 roku.
W latach 2002  2009 główne nakłady zostały poniesione na leczenie chirurgiczne
(642 mln zł), chemioterapię (587 mln zł) oraz na koszty hospitalizacji (416 mln zł). Co istotne,
rosną także koszty w przeliczeniu na jednego pacjenta  z 3274 zł w 2002 roku do 5005 zł
w 2009 roku17.
Starzenie się społeczeństwa będzie zwiększało również częstotliwość występowania chorób
układu kostnego. Ponad 30% kobiet i 8% mężczyzn po 50. roku życia dotkniętych jest tymi
schorzeniami. Zgodnie z szacunkami w Polsce w 2035 roku będzie żyło około 3,5 mln osób ze
złamaniem osteoporotycznym  o ponad 30% więcej niż w 2008 roku18.
Leczenie osteoporozy wiąże się również z istotnymi kosztami. W 2000 roku koszty leczenia
w Europie wyniosły 1,7 mld euro, zaś zgodnie z szacunkami w 2050 roku kwota ta może się
zwiększyć do 76,7 mld euro (bez kosztów opieki poszpitalnej i długotrwałych zwolnień lekar-
15
Raport grupy roboczej na rzecz innowacji w opiece zdrowotnej 2010. Zwiększanie dostępu do innowacji w ochronie zdrowia w Polsce, Warszawa 2010, http://
www.cioz.pl/index.php?id=34, str. 26.
16
M. Strączkowski, Leczenie cukrzycy w roku 2010  nowe możliwości i perspektywy na przyszłość, Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Wewnętrznych
Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, VI Forum Rynku Zdrowia Warszawa, 27-28.10.2010.
17
Rak płuc z perspektywy NFZ sprawozdawczość i koszty leczenia w latach 2002-2010, Narodowy Fundusz Zdrowia, Warszawa 2011, str. 7-8.
18
Eksperci: prawie 3 mln Polaków choruje na osteoporozę, Rynek Zdrowia, 4.10.2011, http://www.rynekzdrowia.pl/Uslugi-medyczne/Eksperci-prawie-3-mln-Po-
lakow-choruje-naosteoporoze, 112948,8.html.
" 10
"
 Problemem zdrowotnym, na który należy zwrócić uwagę, jest przewlekła obturacyjna
choroba płuc (POChP). W Polsce jest to trzecia co do częstości występowania choroba
przewlekła (po chorobach układu sercowo-naczyniowego i układu ruchu), a jej częstość
rośnie wraz z wiekiem. Około 20 tysięcy chorych otrzymuje corocznie renty inwalidzkie,
a co najmniej 130 000 przyjmuje się rocznie z powodu zaostrzenia POChP do szpitali.
Przeciętnie POChP występuje u 10% populacji, ale u osób po 40. roku życia występuje
u 20% populacji, a po 70. roku życia nawet u 50%. Prognozuje się, że POChP
w najbliższych latach będzie trzecią przyczyną zgonów na świecie.
Choroba rozwija się podstępnie i bezobjawowo, a chory skarżący się na duszność ma
już zwykle 50% wydolności płuc. Głównym czynnikiem ryzyka jest palenie tytoniu, które
powoduje aż pięciokrotne przyśpieszenie naturalnego procesu starzenia się płuc. Płuca
kobiet są bardziej wrażliwe na dym tytoniowy od płuc mężczyzn. Innym czynnikiem
ryzyka jest narażenie na dymy i gazy przemysłowe. Przebieg choroby u osób starszych
komplikują zaostrzenia, choroby współistniejące, na przykład choroby układu krążenia,
choroby psychiczne, takie jak lęk czy depresja. Problemem zdrowotnym może być
polipragmazja i działania niepożądane stosowanych leków. Obecnie POChP należy do
niedodiagnozowanych i nieskutecznie leczonych chorób przewlekłych.
Prof. Karina Jahnz-Różyk
Prezes Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego
Kierownik Zakładu Immunologii i Alergologii Klinicznej Wojskowego Instytutu Medycznego
" 11
"
Konsekwencje zmian demograficznych dla polskiej gospodarki i budżetu państwa
skich). Warto przy tym zwrócić uwagę, iż już obecnie kobiety po 45. roku życia częściej przeby-
wają w szpitalu z powodu osteoporozy niż cukrzycy, zawałów serca i raka piersi19.
Powstrzymanie kryzysu demograficznego i ograniczenie negatywnych konsekwencji dla polskiej
gospodarki wymaga podjęcia głębokich reform systemowych, w szczególności w takich obsza-
rach, jak:
" Ubezpieczenia społeczne: konieczne jest podnoszenie wieku emerytalnego w tempie od-
powiadającym zwiększaniu się długości życia Polaków, docelowo do poziomu nawet 70 lat.
Istotne jest zrównanie wieku przejścia na emeryturę kobiet i mężczyzn. Należy również zlikwi-
dować emerytalne przywileje branżowe;
" Polityka zatrudnienia: potrzebne są narzędzia aktywizujące na rynku pracy osoby w wieku
19
Osteoporoza groz
niejsza niż rak? Lekarze alarmują, Dziennik, 23.03.2011.
 Europa musi przygotować się na to, że jej społeczeństwo będzie się starzeć, a zastosowanie
innowacji będzie jednym z dostępnych narzędzi do radzenia sobie z tym wyzwaniem
John Dalli
komisarz europejski ds. zdrowia i ochrony konsumentów
Przemówienie inaugurujące konferencję  Europejskie partnerstwo na rzecz innowacji dla aktywnego
i zdrowego starzenia się
" 12
"
55+. Wymagać to będzie stworzenia dwuwymiarowego systemu zachęt  dla pracodaw-
ców do zatrudniania takich osób oraz dla pracowników skłaniając ich do przedłużania
momentu wyjścia z rynku pracy;
" Polityka rodzinna: stworzenie systemu wspierającego dzietność, m.in. poprzez sys-
tem podatkowy, prawo pracy (np. elastyczny czas pracy) oraz rozbudowę infrastruktury
wsparcia rodzin z dziećmi (np. żłobki, przedszkola) ułatwiający partycypację członków
rodziny (w tym zwłaszcza kobiet) w rynku pracy;
" System edukacji: położenie nacisku na edukację ustawiczną w ciągu całego okresu
życia a nie tylko w młodym wieku. System edukacji powinien wspierać osoby w wieku
55+ umożliwiając im przekwalifikowanie. Konieczne jest również zintegrowanie sytemu
edukacji z potrzebami nowoczesnej gospodarki;
" Polityka mieszkaniowa: konieczne jest uwzględnienie szczególnych potrzeb ludności
w starszych grupach wiekowych. Istotne jest również skoordynowanie polityki mieszka-
niowej państwa z polityką rodzinną;
" Polityka gospodarcza: brak możliwości korzystania z rezerw siły roboczej wymusza po-
trzebę stymulowania przez państwo inwestycji w nowoczesne technologie oraz wzrost
wydajności pracy;
" Pomoc społeczna: potrzebne jest stworzenie systemu kompleksowej opieki nad oso-
bami starszymi oraz niezdolnymi do pracy w sposób odciążający członków rodziny i uła-
twiający im funkcjonowanie na rynku pracy;
" Ochrona zdrowia: istotne jest przygotowanie systemu zapewniającego realny dostęp
do usług medycznych, szczególnie dla ludzi w wieku 65+ lub niesamodzielnych życiowo.
System powinien również wspierać dzietność poprzez m.in. programy walki z niepłodno-
ścią. Istotnym elementem jest również zwiększenie dostępności do innowacyjnych metod
leczenia oraz profilaktyki zdrowotnej. Pozwoli to na ograniczenie kosztów oraz umożliwi
utrzymanie większej liczby osób w grupie aktywnych zawodowo.
Wymienione powyżej działania systemowe pozwolić mogą na ograniczenie negatywnych
konsekwencji gospodarczych zmian demograficznych, jednak ich trwałe wyeliminowanie
wydaje się być trudne. W tym kontekście szczególne znaczenie zyskują zmiany systemowe
w zakresie ochrony zdrowia oraz pomocy społecznej jako te, które mogą bezpośrednio
obniżać koszty dla budżetu państwa. W tych obszarach powinno się położyć szczególny
nacisk na kwestie związane z innowacyjnymi rozwiązaniami w zakresie profilaktyki, dia-
gnostyki i leczenia jako jeden ze sposobów szybkiego reagowania na wyzwanie, jakim jest
postępujące starzenie się społeczeństwa. Należy bowiem podkreślić, że im dłużej społe-
czeństwo pozostanie w dobrym zdrowiu, będzie sprawne fizycznie i intelektualnie, a tym
samym zdolne do pracy, tym dłużej będzie mogło przyczyniać się do wzrostu PKB.
" 13
"
Konsekwencje zmian demograficznych dla polskiej gospodarki i budżetu państwa
Starzejące się społeczeństwo
jako wyzwanie ekonomiczne
dla europejskich gospodarek
Zespół ekspertów Komitetu Farmaceutycznego Amerykańskiej Izby
Handlowej w Polsce
Udział osób starszych (65 lat i więcej) w populacji Europy
1990 13,9% 2030* 23,8%
*Dane dotyczące 2030 r. to prognozy ONZ
y
ródło: World Population Prospects (ONZ), Office of Health Economics (OHE)
Struktura demograficzna społeczeństwa ulega zmianom. Według prognoz ONZ, odsetek osób
powyżej 65. roku życia w Europie wyniesie do 2030 r. 23,8%, czyli dwa razy więcej niż w 1990
roku. Polska nie jest wyjątkiem  obecnie osoby w wieku powyżej 65 lat stanowią 13,5% pol-
skiego społeczeństwa (ponad 5 milionów), a według prognoz Głównego Urzędu Statystyczne-
go liczba ta ulegnie podwojeniu do 2030 roku. Zgodnie z wytycznymi ONZ, za społeczeństwo
stare uznaje się takie, w którym osoby przekraczające 65. rok życia stanowią ponad 7% popu-
lacji. W 2010 roku odsetek ten wynosił w Polsce 14% (dane GUS). GUS przewiduje, że w Polsce
do roku 2060 na każde trzy osoby pracujące przypadać będą dwie osoby na emeryturze, przy
czym liczba osób powyżej 80. roku życia wzrośnie 4-5-krotnie. Problem starzejącego się społe-
czeństwa jest już w dużym stopniu uznawany za wyzwanie, któremu cała Unia Europejska musi
stawić czoła i z którym rządy państw muszą nauczyć się radzić. W związku z tym temat starze-
jącego się społeczeństwa jest jedną z głównych kwestii, które Polska poruszy w czasie swojej
" 14
"
prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, trwającej od lipca do grudnia 2011 r. Zadaniem
Polski będzie również podjęcie działań na rzecz wdrożenia inicjatywy  Unia Innowacji .
6 czerwca 2011 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła wnioski z debaty dotyczącej kwestii
zdrowotnych pod hasłem  W kierunku nowoczesnych, zrównoważonych i otwartych na
potrzeby społeczeństwa systemów opieki zdrowotnej . Ustalono, że państwa członkow-
skie UE stoją przed wspólnym wyzwaniem, jakim są starzejące się społeczeństwa, wzrost
zachorowalności na choroby przewlekłe oraz rosnące koszty opieki medycznej, jak rów-
nież ograniczone środki publiczne przeznaczone na służbę zdrowia. Zgodnie z przyjętymi
wnioskami, państwa członkowskie zachęcane są, aby postrzegać politykę zdrowotną nie
jako z
ródło wydatków, ale też jako inwestycję i motor ekonomicznego rozwoju. Ponadto,
Rada UE nawołuje kraje członkowskie, aby wzięły pod uwagę innowacyjne podejście oraz
nowoczesne modele opieki zdrowotnej, w tym odejście od systemu opartego na opie-
ce szpitalnej na rzecz zintegrowanej opieki zdrowotnej, wspieranie ewaluacji technologii
medycznych oraz efektywniejsze wykorzystanie rozwiązań internetowych. Położono także
nacisk na potrzebę współpracy pomiędzy władzami na szczeblu krajowym, co w rezultacie
umożliwi zwiększenie efektywności podejmowanych działań. Apeluje się także do państw
członkowskich oraz Komisji Europejskiej, aby zdefiniowały najbardziej efektywne sposoby
inwestowania w opiekę zdrowotną.
" 15
"
Starzejące się społeczeństwo jako wyzwanie ekonomiczne dla europejskich gospodarek
Zdrowe społeczeństwo, zdrowa gospodarka:
Jak największe korzyści przy jak
najmniejszych nakładach
Szybko starzejące się społeczeństwa staną się ogromnym ciężarem dla gospodarek wszystkich
krajów europejskich. Coraz mniej osób będzie wnosić wkład do budżetu państwa poprzez
płacenie podatków oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne. Jednocześnie, więcej osób niż
kiedykolwiek będzie potrzebować opieki zdrowotnej oraz świadczeń emerytalnych. Jednakże,
debata publiczna dotycząca tego, jak zaradzić przewidywanym zmianom demograficznym oraz
wyzwaniom, które ze sobą niosą, skupiała się dotychczas w Polsce głównie na reformie systemu
emerytalnego, zmianie struktury ubezpieczeń społecznych oraz przesunięciu wieku emerytalne-
go, co umożliwiłoby maksymalne zwiększenie dochodów państwa.
Efektywne zarządzanie wyzwaniami ekonomicznymi związanymi ze starzejącym się społeczeń-
stwem to nie tylko kwestia reformy systemu ubezpieczeń zdrowotnych, systemu podatkowego,
emerytalnego czy innej dystrybucji środków. Oczywiście reformy te mają duże znaczenie. Jed-
nakże, aby znacznie zmniejszyć obciążenie ekonomiczne spowodowane proporcjonalnie mniej-
szą liczbą osób młodych w społeczeństwie w stosunku do osób starszych, należy zredukować
zbędne koszty i równocześnie maksymalnie wykorzystać potencjał aktywnych obywateli.
Załamanie struktury wydatków na opiekę zdrowotną w Europie  2007 r.
Leczenie szpitalne
Leczenie ambulatoryjne
Leki i materiały medyczne nie będące dobrami
47,9% 17%
trwałego użytku
y
ródło: Dane Organizacji Współpracy Gospodarczej
i Rozwoju (OECD) dotyczące służby zdrowia za rok
35,1%
2009, wskaz
niki statystyczne dla 30 krajów, listopad
2009  analiza Europejskiej Federacji Przemysłu
i Stowarzyszeń Farmaceutycznych  EFPIA (średnia
nieważona dla państw członkowskich Unii Europejskiej
oraz Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu)
" 16
"
Zwolnienia lekarskie (mniejsza produktywność oraz koszt świadczenia chorobowego)
i hospitalizacje (bardzo kosztowne) to dwa główne czynniki, które nadwyrężają budżet
państwa.
Za przykład posłużyć może badanie opublikowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia
(NFZ) w listopadzie 2010 r., według którego 5% pacjentów w polskim systemie ochrony
zdrowia generuje 60% kosztów. Starzejące się społeczeństwo już teraz wpływa na zwięk-
szone wydatki służby zdrowia, tym bardziej, że osoby powyżej 65. roku życia stanowiły
13,2% populacji ogólnej w 2009 r., ale jednocześnie 26,3% wszystkich pacjentów w Pol-
sce i 28,3% ogółu hospitalizowanych pacjentów. Hospitalizacja osób w wieku przekracza-
jącym 65 lat, która stanowi 33,6% wszystkich kosztów szpitalnych, jest przy tym bardziej
kosztowna niż w przypadku młodszych grup wiekowych.
Wydatki bieżące na ochronę zdrowia w Polsce w 2008 r. GUS, Narodowy
Rachunek Zdrowia za 2008 r.
Szpitale (HP.1) 34,5%
Zagranica (HP.1) 0,1%
Pozostałe jednostki gospodarcze
(HP.7) 4,8%
Instytucje administracji w ochronie
zdrowia (HP.6) 1,7% Zakłady opieki
pielęgnacyjnej
Jednostki prowadzące
długoterminowej
i administrujące programy zdrowia
(HP.2) 1,3%
publicznego (HP.5) 1,7%
Sprzedawcy i inni dostawcy Świadczeniodawcy
sprzętu i dóbr medycznych ambulatoryjnej ochrony
(w tym leków) (HP.4) 26,5% zdrowia (HP.3) 29,6%
" 17
"
Zdrowe społeczeństwo, zdrowa gospodarka: Jak największe korzyści przy jak najmniejszych nakładach
Wpływ postępu w medycynie
na przyszłość gospodarki
Systematyczne, strategiczne podejście, którego celem jest zapewnienie stałego postępu w me-
dycynie, ma wymiar nie tylko  humanitarny i nie dotyczy wyłącznie ratowania i przedłużania
ludzkiego życia. Odgrywa niezmiernie istotną rolę w podnoszeniu jakości życia, zwiększaniu
aktywności pacjentów, a w rezultacie także możliwości ich aktywnego udziału w wytwarzaniu
Produktu Krajowego Brutto (PKB) państw europejskich.
Regularny i stały dostęp do innowacyjnych rozwiązań w zakresie profilaktyki, diagnostyki
oraz leczenia będzie decydującym czynnikiem, dzięki któremu ludzie dłużej pozostaną zdrowi
i sprawni, a tym samym w większym stopniu będą przyczyniać się do rozwoju społeczno-eko-
nomicznego.
Podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie profilaktyki, programy badań przesiewo-
wych wspierane zarówno przez instytucje publiczne, jak i prywatne, postęp technologiczny
w dziedzinie sprzętu medycznego, a także innowacyjne leki opracowywane przez centra badaw-
cze międzynarodowych firm farmaceutycznych to kluczowe czynniki, które zapewnią stały roz-
wój w zakresie profilaktyki, diagnostyki oraz leczenia. Wyzwaniem dla rządów europejskich jest
opracowanie strategii zdrowia publicznego, która zagwarantuje stały dostęp do innowacyjnych
terapii oraz metod diagnostycznych w momencie, gdy tylko one powstaną. To z kolei zapewni
skuteczne leczenie, zmniejszy efekty uboczne oraz ryzyko powikłań, zapobiegnie absencji w pra-
cy, umożliwi jak najszybszy do niej powrót, a także zmniejszy ogromne koszty hospitalizacji.
Rola profilaktyki
Celem operacyjnym nr 9 Narodowego Programu Zdrowia jest  tworzenie warunków do zdro-
wego i aktywnego życia osób starszych , a jednym z efektów do osiągnięcia przed 2015 ro-
kiem jest  zmniejszenie występowania niepełnosprawności, chorób przewlekłych i przed-
wczesnych zgonów w populacji osób powyżej 60. roku życia i zwiększenie liczby lat wolnych
od niepełnosprawności (współczynnik HALE Światowej Organizacji Zdrowia) . Efektywna reali-
zacja Narodowego Programu Zdrowia jest zatem całkowicie zgodna z koncepcją  Starzejącego
się społeczeństwa i stanowi integralny element zarządzania gospodarką przyszłości. Ten cel
może być zrealizowany jedynie poprzez stały i systematyczny postęp w zakresie metod profilak-
tyki, diagnozowania oraz leczenia chorób.
" 18
"
 Ludzie na całym świecie żyją coraz dłużej. Zjawisko to zależy od wielu czynników: są
to zarówno zmiany w stylu życia wynikające z coraz pełniejszej wiedzy na temat tego,
co wpływa na zdrowie człowieka, jak i coraz lepsza opieka zdrowotna dostępna dla
powiększającej się rzeszy obywateli świata. Nie ma wątpliwości, że szansa na dłuższe
życie to wielkie osiągnięcie naszych czasów. Należy je oceniać jednoznacznie pozytywnie.
Niestety w tle tego sukcesu Europa przeżywa katastrofę zmniejszającej się liczby
urodzeń. W niektórych krajach, w tym także w Polsce, obserwuje się spadek, który
dawno przekroczył dolną granicę prostej zastępowalności pokoleniowej. Efektem tego
jest zmniejszanie się populacji wielu państw europejskich oraz niebezpiecznie wzrastająca
proporcja liczby ludzi starych i bardzo starych, którymi już w niedalekiej przyszłości nie
będzie się miał kto zająć.
W tej sytuacji starzejąca się Europa staje wobec niespotykanych w przeszłości nowych
wyzwań, które powinny zapewnić kolejnym pokoleniom w miarę stabilną przyszłość.
Polityka demograficzna sprzyjająca dzietności staje się priorytetem. Jednocześnie już dziś
należy rozpocząć promocję zdrowia oraz wspierać obywateli w podejmowaniu działań,
które pozwolą starzeć się zdrowiej. Promocja unikania palenia, zdrowej diety, aktywnego
trybu życia oraz wczesne wykrywanie chorób prowadzących do szybszego starzenia się
powinny być na pierwszym planie zdrowia publicznego Europy.
Jednocześnie należy podejmować różne działania na rzecz tworzenia otoczenia
przyjaznego dla ludzi starszych: odpowiednich warunków pracy, rozwiązań społecznych
sprzyjających aktywnemu życiu oraz innowacyjnych rozwiązań pozwalających na
niezależne funkcjonowanie także we własnych domach.
dr Konstanty Radziwiłł
prezydent CPME (Comite Permanent des Medecins Europeens  Standing Committee of European
Doctors), członek Komitetu Sterującego Europejskiego Partnerstwa Innowacji na rzecz Zdrowego
i Aktywnego Starzenia się
" 19
"
Wpływ postępu w medycynie na przyszłość gospodarki
Według dr. Janusza Medera z Polskiej Unii Onkologii (PUO), większość pacjentów ignoruje
pierwsze objawy choroby nowotworowej, nie są one również zauważane przez lekarzy, którzy
nie specjalizują się w onkologii. Dane PUO pokazują, że stopień wykrywalności raka w Polsce
jest o wiele niższy niż w Stanach Zjednoczonych czy krajach Europy Zachodniej (30% w porów-
naniu do 60% w USA i 50% w Europie)20.
Innowacyjne metody diagnostyczne obniżają koszty
Przykład chorób układu szkieletowo-mięśniowego (ang. MSD) pokazuje jak dużym obciążeniem
dolegliwości te mogą być dla gospodarki, o ile nie uda im się odpowiednio wcześnie zapobiec
lub postawić właściwą diagnozę.
Fit For Work Europe Coalition (Europejska Koalicja  Zdolni do Pracy ), wspierana przez fir-
my Abbott oraz GE Healthcare, opublikowała w 2010 r. dokument zatytułowany  Wspieranie
Narodowego Planu Walki z Chorobami Przewlekłymi oraz Schorzeniami Układu Szkieletowo-
Mięśniowego . Szacuje się, że straty z powodu nieobecności w pracy wywoływane chorobami
układu szkieletowo-mięśniowego wynoszą do 2% PKB w krajach europejskich [Cammarota,
A. 2005. The Commission s initiative on MSDs: Recent developments in social partner consul-
tation at the European level]. Komisja Europejska ustaliła w 2007 r., że zwolnienia lekarskie
spowodowane chorobami układu szkieletowo-mięśniowego stanowią połowę wszystkich nie-
obecności w pracy i 60% przypadków stałej niezdolności do pracy, co kosztuje Europę około
240 miliardów euro rocznie.
Dane pochodzące z różnych krajów pokazują pełny obraz kosztów związanych ze schorzenia-
mi układu szkieletowo-mięśniowego oraz potencjalnych oszczędności wynikających z lepszej
profilaktyki, wcześniejszej diagnozy oraz innowacyjnych metod leczenia. W Hiszpanii na przy-
kład, wydatek rzędu 13,5 dolara amerykańskiego pozwala na uniknięcie 1 dnia tymczasowej
niezdolności do pracy, a każdy zainwestowany dolar przyniósł 4,08 dolara zysku po wdrożeniu
24-miesięcznego programu obejmującego 115 interwencji medycznych oraz 66 badań kontrol-
nych [Leon et al. 2009]. Poza korzyściami finansowymi, w przypadku których zysk netto wy-
niósł 172 607 dolarów, skuteczność leczenia wzrosła o 20% w porównaniu z funkcjonującym
programem opieki reumatologicznej, a dodatkowo skróceniu uległa długość trwania nawro-
tów choroby. W latach 2000-2002 w południowo-zachodniej Szwecji przeprowadzono badania
[Ektor-Anderson et al. 2008], które obrazują wpływ chorób układu szkieletowo-mięśniowego
20
http://www.wco.pl/pp/?m=2&id=3, stan z dnia 26 paz
dziernika 2011 r.
" 20
"
na produktywność pracowników. W ramach tego badania opracowano program, którego
celem było zapobieganie długotrwałej absencji w pracy. Poprzez wczesną interwencję
medyczną udało się ograniczyć czas przebywania na zwolnieniu lekarskim o 5% w po-
równaniu z grupą kontrolną. Rezultatem tego był spadek liczby dni przypadających na
jedną osobę, w których pracownikom przebywającym na zwolnieniu lekarskim wypła-
cano wynagrodzenie, do zaledwie 76,9 dni na jedną osobę w grupie eksperymentalnej.
Oznacza to redukcję o 14,8 dni na jedną osobę w skali roku, co z kolei przekłada się na
oszczędności rzędu 236 357 euro w sektorze ubezpieczeń społecznych.
 Problem starzejącego się społeczeństwa to najważniejszy problem współczesnych cy-
wilizacji o wysokim stopniu rozwoju. W Polsce zagadnienie to ma szczególny wymiar.
Demograficzne tendencje wydłużania życia, pojawiające się wskutek tego nowe proble-
my zdrowotne, głównie przewlekłe choroby niezakaz
ne, w połączeniu z ekonomicznymi
aspektami nie tylko zdrowia, lecz całej ekonomiki  to nowe, nieznane do tej pory zagro-
żenia i wynikające z nich wyzwania. Problem zdrowego starzenia się naszego społeczeń-
stwa to wielosektorowe zagadnienie. Znajomość rzeczy i intuicja autorów niniejszego
raportu w znakomity sposób wprowadza czytelnika w problem wieloaspektowej wizji
naszej populacji za 30-60 lat. Niestety złej wizji. Walka o zdrowe starzenie się  jeden
z ważniejszych priorytetów UE, wobec spadku dzietności i rosnącego deficytu budżeto-
wego Polski nie daje szansy na wygraną. Trzeba mieć liczną młodzież, dobrze wykształco-
nych, sprawnych i zdrowych ludzi w wieku produkcyjnym, o liczbie niezbędnej do udz
wi-
gnięcia obciążeń wynikających z rosnącej liczby emerytów, aby tę ideę zdrowej starości
zrealizować. Starość kosztuje znacznie więcej niż młodość i ktoś musi na nią zapracować:
na renty, emerytury, opiekę zdrowotną, socjalną i rehabilitację. A przy niewystarczającej
sile produkcyjnej, renty, emerytury i opieka zdrowotna będą stale dużym obciążeniem
takim, że nasza gospodarka i budżet Państwa tego nie wytrzymają. Wtedy starzy będą
biedni! Bieda nie wiedzie ani do szczęścia, ani do zdrowia.
Potrzebna jest więc strategiczna, zaplanowana na wiele lat polityka demograficzna,
ekonomiczna i zdrowotna. Innowacje szeroko rozumiane mogą wesprzeć rozwiązanie
tego problemu. Autorzy raportu, którzy zauważyli, zbadali, opisali zagrożenia płynące ze
starzejącego się społeczeństwa, wskazali także drogi rozwiązania zagadnienia, które każ-
dego z nas będzie dotyczyć, jeżeli w zdrowiu dożyjemy starości, i w zdrowiu i szczęściu
będziemy chcieli się nią cieszyć.
Prof. ndzw. dr hab. med. Bolesław K. Samoliński
Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wydział Nauki o Zdrowiu
Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii
" 21
"
Wpływ postępu w medycynie na przyszłość gospodarki
 W ciągu ostatnich dziesięcioleci postęp cywilizacyjny bardzo przyspieszył. Żyjemy dłużej nie
tylko z powodu osiągnięć medycyny, ale przede wszystkim w wyniku zmian stylów życia.
Dotyczy to Europy, w tym Polski, która po przemianach ustrojowych, choć nie bez problemów
i trudności, wkracza na drogę modernizacji. Jednym ze skutków tych zmian jest starzenie się
społeczeństwa. Wedle szacunków już w końcu obecnej dekady ludność powyżej 60. roku
życia będzie stanowić 25-30% populacji Unii Europejskiej. To wielkie wyzwanie dla rządów,
gospodarek i samych społeczeństw. Oznacza przecież konieczność zaspokajania potrzeb
rosnących grup ludzi już nie zawsze zawodowo aktywnych, częściej podatnych na rozmaite
schorzenia, a jednocześnie mających pełne prawa i uzasadnione aspiracje do godnej jakości
życia. Wzrośnie zapotrzebowanie na nowe typy usług społecznych, na dostęp do specyficznych
form terapii medycznych czy rodzajów opieki społecznej. W praktyce może to pogłębiać
istniejące nierówności społeczne i rodzić nowe: choć starzenie się dotyka wszystkich, to jego
wynikiem jest nie tylko gorsza pozycja starszych wobec młodszych. Także starość starości
nierówna. Wyzwaniem politycznym i gospodarczym, a nade wszystko moralnym jest więc
zapobieganie społecznemu wykluczeniu ludzi starszych. Ich dłuższe, aktywne uczestnictwo
w życiu społecznym, zawodowym, rodzinnym jest korzystne nie tylko dla samych osób starszych
 przede wszystkim jest to ważny kapitał  a nie koszt  dla całych społeczeństw i państw.
prof. Andrzej Rychard
Szkoła Nauk Społecznych, Instytut Filozofii i Socjologii PAN
" 22
"
Dotychczasowy wpływ postępu
w medycynie na rozwój gospodarczy
Już dziś liczne badania potwierdzają, że wprowadzenie nowych, lepszych metod leczenia
może w znacznym stopniu zredukować nakłady państwa na opiekę zdrowotną. Frank
Lichtenberg, ekonomista z Uniwersytetu Columbia, udowodnił, że wzrost wydatków
na leki o 1 dolara zmniejsza koszty ponoszone przez szpitale o 3,65 dolara, a ponadto,
11 200 osób zyskuje dodatkowy rok życia dzięki wprowadzeniu nowego leku na rynek.
Dzięki nowym, innowacyjnym lekom można zahamować lub spowolnić postęp wielu
chorób, a także uniknąć kosztownej hospitalizacji oraz operacji inwazyjnych. W latach
1980-2000 liczba dni spędzonych przez Amerykanów w szpitalach spadła o 56%. W re-
zultacie, w kraju tym zmniejszono czas pobytu w szpitalach tylko w 2000 r. o 206 milio-
nów dni dzięki inwestycjom w opiekę zdrowotną21.
Pomimo tego, że to w USA prowadzonych jest więcej badań, które przyczyniają się
do rozwoju medycyny, niż w jakimkolwiek innym kraju czy regionie, korzyści ekonomiczne
wynikające z postępu w tej dziedzinie widoczne są na całym świecie.
 W ostatnim stuleciu korzyści ekonomiczne związane z wydłużeniem średniej długości
życia w Stanach Zjednoczonych przewyższyły całkowitą wartość wzrostu PKB. Innowacyj-
ne leki odegrały istotną rolę w tym medycznym cudzie& Postęp w medycynie miał jesz-
cze większe znaczenie dla krajów rozwijających się. Nowe leki pozwalające na skuteczne
zwalczanie chorób zakaz
nych oraz innych schorzeń w tej części świata umożliwiły jeszcze
większy wzrost średniej długości życia w społeczeństwach rozwijających się niż w krajach
takich jak Stany Zjednoczone. W efekcie, innowacyjne leki oraz terapie medyczne umoż-
liwiają redukcję nierówności ekonomicznej na całym świecie, która przez długi czas była
rezultatem różnic w zakresie opieki zdrowotnej22.
W kontekście tym warto przytoczyć artykuł na temat kosztów innowacyjnych leków sto-
sowanych w leczeniu choroby nowotworowej, opublikowany w 2011 r. w czasopiśmie na-
ukowym Nature Medicine przez Franka Lichtenberga z Uniwersytetu Columbia w Nowym
Jorku. Lichtenberg odkrył, że innowacyjne leki używane w terapii nowotworów zwięk-
21
MEDTAP International, Inc. The Value of Investment in Health Care. Bethesda, MD: 2004.
22
Dr Mark McClellan, były komisarz amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków, wrzesień 2003 r.
" 23
"
Dotychczasowy wpływ postępu w medycynie na rozwój gospodarczy
szają długość życia pacjentów średnio o prawie
rok. Badania wskakują także, że korzyści wynika-
jące ze stosowania nowych leków można uznać
Dzięki nowym odkryciom i innowacyjnym
za jeszcze większe w perspektywie jakości życia
technologiom nauka stwarza dziś
osób leczonych. Amerykański badacz oszacował,
możliwości opracowania nowych terapii
że rok życia, wraz z dodatkowymi korzyściami
i metod leczenia na niespotykaną dotąd
płynącymi z podniesienia jakości życia pacjen-
skalę. Obecnie mieszkańcy Europy mogą
tów, to koszt 6,5 tys. dolarów. Sondaże pokazu-
oczekiwać, że będą żyć nawet o 30 lat
ją, że Amerykanie gotowi są zapłacić od 100 tys.
dłużej niż sto lat temu. Ogromny spadek
do 300 tys. dolarów, aby przedłużyć życie o je-
śmiertelności (wywołanej np. HIV/AIDS,
den rok, w związku z czym Lichtenberg doszedł
chorobami nowotworowymi i układu
do wniosku, że  6,5 tys. dolarów to prawdziwa
krążenia) oraz znaczna poprawa jakości
okazja.
życia są rezultatem mniej lub bardziej
znaczących postępów w badaniach
biofarmaceutycznych.
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej zmniej-
Europejczycy mogą nie tylko liczyć na
sza koszty związane z nieobecnością w pracy
to, że będą żyć dłużej, ale też zdrowiej.
Wysokie ciśnienie krwi oraz choroby
Koszty związane z absencją w pracy
układu krążenia można kontrolować za
Koszty medyczne
pomocą leków obniżających ciśnienie
tętnicze krwi oraz poziom cholesterolu.
Z kolei operacje wymiany stawu
$600
$550
biodrowego czy kolanowego chronią
$500
90
przed niepełnosprawnością, a niektóre
$450
nowotwory można częściowo lub zupełnie
439
$400
wyleczyć dzięki nowo opracowanym lekom.
$350
Mimo to przed medycyną stoi jeszcze wiele $300
$250
wyzwań w walce z takimi chorobami jak
$200
stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera,
$150
różne typy nowotworów czy choroby 98
$100
rzadkie.
$50
48
$0
Z paragonem Bez paragonu
Raport Europejskiej Federacji Przemysłu
szczepień szczepień
i Stowarzyszeń Farmaceutycznych  Przemysł
Farmaceutyczny w Liczbach 2010
(tłumaczenie własne)
y
ródło: U.S. News and World Report, 27 marca,
1995; w oparciu o dane opublikowane w Journal
of the American Medical Association.
" 24
"
Przykłady korzyści ekonomicznych płynących z wprowadzenia nowych, lepszych terapii
widoczne są w leczeniu wielu chorób, które prowadziły do absencji w pracy i znacznie
ograniczały produktywność pracowników.
Firmy farmaceutyczne opracowały wiele leków, które podnoszą jakość życia pacjentów
chorych na raka, a w wielu przypadkach redukują również koszty leczenia. Lek zwany
czynnikiem stymulującym kolonie (GM-CSF) pomaga pacjentom, których system immuno-
logiczny został osłabiony w wyniku chemioterapii. Badanie przeprowadzone nad działa-
niem tego leku [Peters, 1993] w Stanach Zjednoczonych pokazało, że poza polepszeniem
jakości życia oraz stanu zdrowia pacjenta, zaoszczędzić można 30 000 dolarów w przeli-
czeniu na jednego pacjenta w stosunku do kosztów hospitalizacji poniesionych w wyniku
przeszczepów szpiku kostnego.
Jednym z przykładów tego, jak postęp w medycynie może skrócić czas leczenia oraz re-
konwalescencji, jest choroba wrzodowa, dawniej leczona jedynie przy pomocy zabiegu
chirurgicznego. Nowoczesne metody nieinwazyjne, oparte na zastosowaniu kombinacji
antybiotyków oraz inhibitorów pompy protonowej (IPP) są nie tylko wygodne, ale i efek-
tywne.
Leczenie chorób serca to kolejna dziedzina medycyny, w której w ostatnich latach doko-
nano wielkiego postępu. Badania nad statynami, jedną z wielu istniejących grup innowa-
cyjnych leków, wykazały, że w ciągu pięciu lat ich stosowania liczba pobytów w szpita-
lach została ograniczona o 1/3, skróceniu uległ czas hospitalizacji, a jednocześnie spadła
liczba operacji wszczepienia by-passów oraz zabiegów angioplastyki. Z kolei wyniki ba-
dania przeprowadzonego w Stanach Zjednoczonych przez naukowców z Uniwersytetu
Duke a pokazały, że pacjenci przyjmujący beta-blokery żyją dłużej, a ich terapia kosztuje
o 3 959 dolarów mniej w porównaniu z innymi formami leczenia.
W Europie demencja starcza dotyka 5% osób powyżej 65. roku życia. Wskaz
nik ten wzra-
sta do 1/3 wśród osób, które dożywają 90 lat. Innowacyjne leki wykorzystywane w lecze-
niu tej choroby spowalniają jej rozwój i pozwalają pacjentom na samodzielne funkcjono-
wanie średnio przez 30 miesięcy dłużej, zanim potrzebować będą stałej opieki lekarskiej.
Jeśli zastosowanie leków nowej generacji pozwoli opóz
nić początek choroby o 5 lat,
liczba pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera spadnie o 43%, co przełoży się na
oszczędności rzędu miliardów dolarów rocznie w krajach, gdzie chorzy będą mieli dostęp
do leków tej klasy.
" 25
"
Dotychczasowy wpływ postępu w medycynie na rozwój gospodarczy
Innowacyjne terapie zastosowane w leczeniu migreny pokazują, jakie korzyści ekonomiczne
płyną ze stałego dostępu do najnowszych osiągnięć medycyny. Szacuje się, że migrenowe bóle
głowy mogą występować u 8% europejskiej populacji, czyli około 30 milionów osób. Bardzo
silne bóle głowy towarzyszące migrenie mogą trwać do 72 godzin, a ich efektem są znacz-
ne koszty poniesione w wyniku nieobecności w pracy. Badanie, które oceniało wpływ iniekcji
z tryptanem na produktywność pracowników, wykazało, że ponad połowa pacjentów wracała
do swoich zajęć w ciągu dwóch godzin od otrzymania leku, w porównaniu z 9% osób, którym
podano placebo [Cady et al. 1998].
Liczba osób chorych na cukrzycę na świecie wzrasta w niepokojącym tempie. Przewiduje się,
że w ciągu kolejnych 15 lat zwiększy się z obecnych 150 do 250 milionów osób. Leki najnowszej
generacji nie tylko pozwalają na ustabilizowanie poziomu cukru we krwi, ale w porównaniu do
wcześniejszych terapii zmniejszają też ryzyko wystąpienia skutków ubocznych oraz powikłań,
co ogranicza konieczność dłuższego pobytu pacjentów w szpitalu.
" 26
"
Ogromne inwestycje dzisiaj to szansa
dla gospodarki w przyszłości
Od dłuższego czasu prowadzone są ogromne inwestycje w rozwój nowych, innowacyj-
nych leków, które mogą znalez
ć zastosowanie w leczeniu głównych chorób przynoszących
największe straty ekonomiczne. Leki te jednocześnie pozwolą pacjentom dłużej zachować
sprawność i zmniejszą częstotliwość pobytów w szpitalu.
Aby efektywnie rozwiązać problem starzejącego się społeczeństwa, 80 000 naukowców
zatrudnionych w działach rozwojowo-badawczych przemysłu farmaceutycznego na świecie
obecnie pracuje nad tysiącami nowych terapii medycznych. Proces opracowania nowego
leku, od rozpoczęcia badań laboratoryjnych poprzez testy kliniczne, aż po ostateczną re-
jestrację, trwa średnio 15 lat i kosztuje ponad 1 miliard euro. Prace nad ponad 2 000 le-
ków stosowanych w leczeniu chorób związanych z procesem starzenia się, znajdujących się
obecnie w fazie testowania lub rejestracji, są z
ródłem nadziei dla pacjentów, ale też rządów
na całym świecie, które usiłują rozwiązać problem starzejącego się społeczeństwa.
Obecnie dostępnych jest 235 nowych leków na cukrzycę, 861 stosowanych w leczeniu no-
wotworów, 300 w leczeniu chorób serca, 97 w walce z HIV/AIDS, a prace badawcze nad
kolejnymi 633 lekami biologicznymi nowej generacji trwają. Biorąc pod uwagę te liczby
oraz znaczne kwoty inwestowane w rozwój medycyny, nie ulega wątpliwości, że sumy te
w przyszłości przyniosą korzyści, pod warunkiem jednak, że nowe leki będą refundowane
w systemie opieki zdrowotnej.
Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie w Chicago poka-
zują, że obniżenie o 10% liczby przypadków śmiertelnych spowodowanych chorobą
nowotworową pozwoli w przyszłości na oszczędności rzędu 4,4 biliona dolarów. Liczba
pacjentów, którzy żyli przynajmniej przez 5 lat od momentu zdiagnozowania choroby wy-
nosiła 50% w latach 1975-1979. W wyniku zastosowania innowacyjnych terapii, w roku
2000 wskaz
nik ten wyższy był o 21% w przypadku pacjentów chorych na raka piersi,
o 42% u pacjentów z rakiem prostaty, o 28% u chorych z rakiem jelita grubego i odbytu,
o 25% w przypadku chorych na raka płuc. W 2009 roku dokonano 15 przełomowych od-
kryć w zakresie leczenia choroby nowotworowej, w rezultacie czego liczba osób umierają-
cych z powodu tej choroby powinna zmniejszyć się jeszcze bardziej. Obecnie trwają prace
badawcze nad 861 lekami, które mają być wykorzystane w profilaktyce oraz skutecznym
leczeniu choroby nowotworowej.
" 27
"
Ogromne inwestycje dzisiaj to szansa dla gospodarki w przyszłości " Problem starzejącego się społeczeństwa to wyzwanie na dziś
 Starzenie się społeczeństwa jest aktualnie uznanym faktem i stanowi bezsporne wyzwanie
dla systemów ochrony zdrowia na całym świecie. Dostrzeżono ten problem w Europie, czego
dowodem są podjęte badania w ramach priorytetów zdrowotnych finansowanych przez Unię
Europejską w latach 2008-2013.
Implementacja wyników badań powinna doprowadzić do poprawy zdrowia osób starszych
nie tylko w aspekcie wydłużenia czasu życia, ale także poprawy jego jakości. Światowy kryzys
finansowy determinuje wzrost roli farmakoekonomiki jako wielodyscyplinarnej nauki, dostarcza-
jącej informacji o niezwykle istotnym znaczeniu dla optymalnego rozdzielania zasobów ochrony
zdrowia. Szczególnie w chwili obecnej należy postrzegać farmakoekonomikę jak najszerzej  nie
tylko w kontekście skuteczności klinicznej i efektywności ekonomicznej terapii, co ma znaczenie
w procedowaniu refundacji nowoczesnego leczenia, ale również w obszarach działania syste-
mów ochrony zdrowia na świecie, ocen technologii medycznych, wyników i jakości publikowa-
nych badań klinicznych, rozwoju i monitorowania metod badawczych, takich jak badania popu-
lacyjne, jakości życia i preferencji chorych.
Przedstawiony raport stanowi cenny wkład w kompleksowe spojrzenie na problemy zdrowotne
i ekonomiczne starzejącego się społeczeństwa. Przekonuje również do konieczności interwen-
cjonizmu państwowego (a może nawet unijnego) w sferę finansowania działań zabezpieczają-
cych realizację celów strategicznych służących społeczeństwom. Zaniechanie interwencjonizmu
jest realnym zagrożeniem osiągnięcia tych celów i z tych względów aktywność w tym zakresie
wydaje się niezbędna.
Prof. Karina Jahnz-Różyk
Prezes Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego
Kierownik Zakładu Immunologii i Alergologii Klinicznej Wojskowego Instytutu Medycznego
" 28
"
Problem starzejącego się społeczeństwa
to wyzwanie na dziś
Każdego roku w badania medyczne międzynarodowe koncerny farmaceutyczne inwe-
stują miliardy dolarów i euro. Jednak aby odpowiedzieć na pytanie, czy związany z tym
postęp w medycynie przynosi korzyści pacjentom i gospodarkom poszczególnych krajów,
potrzebne jest podejście strategiczne, które pozwoli na opracowanie polityki systematycz-
nego włączania nowych terapii medycznych do systemu ochrony zdrowia. Nie jest to łatwe
zadanie biorąc pod uwagę ograniczone budżety w sektorze ochrony zdrowia, chociaż jak
pokazują powyższe przykłady, długoterminowe korzyści w postaci oszczędności wynika-
jących z efektywniejszych metod leczenia, znacznie przewyższają wydatki na inwestycje
w nowe terapie  szczególnie jeśli równocześnie wzrasta poziom profilaktyki i diagnostyki,
w rezultacie umożliwiając diagnozowanie i odpowiednie leczenie wielu chorób w jak naj-
wcześniejszym stadium.
Z danych Eurostatu wynika, że wydatki na działalność rozwojowo-badawczą stanowiły
1,90% PKB Unii Europejskiej w 2008 r. w porównaniu do 1,86% w roku 2000. Jeśli wez
-
miemy pod uwagę wydatki w tym obszarze w Stanach Zjednoczonych oraz Japonii, które
wydają na ten cel odpowiednio 2,76% oraz 3,44% swojego PKB, różnica jest znaczna.
Wśród krajów europejskich, najmniejsze nakłady na działalność badawczo-rozwojową
odnotowano w krajach Europy Południowej oraz nowych państwach członkowskich UE,
podczas gdy najwięcej inwestują w tego typu działalność Szwecja i Finlandia, przeznacza-
jąc na ten cel odpowiednio 3,75% i 3,73% swoich PKB23.
Podejmowanie decyzji ekonomicznych opartych jedynie na polityce oszczędności oraz
na podstawie rezultatów istniejących terapii, nie uwzględniając korzyści wynikających
z wprowadzenia nowych metod leczenia i terapii, może okazać się pułapką dla gospoda-
rek wielu krajów europejskich. Niestety, na większości rynków europejskich innowacyjne
rozwiązania nie pojawiają się szybko. Według danych IMS Health, 61% sprzedaży inno-
wacyjnych leków wprowadzonych w okresie 2005-2009 przypadło na rynek amerykański,
w porównaniu z 29% na rynku europejskim. W 2009 roku sprzedaż w sektorze farmaceu-
tycznym w Ameryce Północnej stanowiła 39,8% światowej sprzedaży leków w porówna-
niu z 30,6% w Europie24.
23
Eurostat, 12 marca 2010 r.,  Nauka, technologia i innowacja w Europie , edycja z 2009 r.
24
Raport Europejskiej Federacji Przemysłu i Stowarzyszeń Farmaceutycznych  Przemysł Farmaceutyczny w Liczbach 2010 ( łumaczenie własne).
" 29
"
Problem starzejącego się społeczeństwa to wyzwanie na dziś
To od nas wszystkich zależy, czy rządy krajów Unii Europejskiej znajdą sposób na wprowa-
dzenie strategii ekonomicznych, które zagwarantują stały dostęp do nowoczesnych metod
diagnozowania oraz leczenia w miarę ich zatwierdzania. Jeśli rozpoczniemy rozwiązywać
kwestie zdrowia publicznego już dziś, będziemy w stanie efektywniej stawić czoło wyzwa-
niom, jakie ze sobą niesie gospodarka w przyszłości.
" 30
"
Literatura
Bethesda, MEDTAP International, Inc., The Value of Investment in health Care, 2004 r.
Bevan, Stephen, et al., Fit For Work? Muscoskeletal Disorders in the European
Workforce Report.
Dziennik, Osteoporoza groz
niejsza niż rak? Lekarze alarmują, 23 marca 2011 r.
EFPIA, The European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations,
The Pharmaceutical Industry in Figures, 2010 r. Edition.
Eurostat, Nauka, technologia i innowacja w Europie, edycja z 2009 r., 12 marca 2010 r.
Główny Urząd Statystyczny, Aktywność Ekonomiczna Ludności Polski,
I kwartał 2011 r., Warszawa 2011 r.
Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Społecznych, Narodowy Rachunek Zdrowia
za 2008 r.
Główny Urząd Statystyczny, Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym
Polski do 2007 roku, Warszawa 2007 r.
Główny Urząd Statystyczny, Prognoza ludności na lata 2008-2035, Warszawa 2009 r.
Komisja Europejska, 2009 Ageing Report: Economic and budgetary projections for
the EU-27 Member States (2008-2060), Aneks statystyczny o Polsce, 2009 r.
Narodowy Fundusz Zdrowia, Rak płuc z perspektywy NFZ sprawozdawczość i koszty leczenia
w latach 2002-2010 r., Warszawa 2011 r.
Organizacja Narodów Zjednoczonych, Office of Health Economics, World Population Prospects.
Raport grupy roboczej na rzecz innowacji w opiece zdrowotnej 2010. Zwiększanie dostępu do
innowacji w ochronie zdrowia w Polsce, Warszawa 2010 r., http://www.cioz.pl/index.php?id=34.
Rynek Zdrowia, Eksperci: prawie 3 mln Polaków choruje na osteoporozę, 4 paz
dziernika 2011 r.,
http://www.rynekzdrowia.pl/Uslugi-medyczne- Eksperci-prawie-3-mln-Polakow-choruje-
naosteoporoze, 112948,8.html.
Strączkowski, M., Leczenie cukrzycy w roku 2010 r.  nowe możliwości i perspektywy na
przyszłość, Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego
w Białymstoku, VI Forum Rynku Zdrowia, Warszawa, 27-28 paz
dziernika 2010 r.
Wojtyniak, Paweł i Goryński, Paweł (red.), Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego.
Wojtyniak, Paweł i Goryński, Paweł (red.), Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
 Państwowy Zakład Higieny, Sytuacja Zdrowotna Ludności Polski, Warszawa 2008 r.
www.phrma.org, stan z dnia 7 paz
dziernika 2011 r.
Załącznik do Uchwały nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r., Narodowy Program
Zdrowia na lata 2007-2015 r.
" 31
"
Literatura
PRACODAWCY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ AMERYKAC
SKA IZBA HANDLOWA W POLSCE
ul. Brukselska 7 ul. E. Plater 53
03-973 Warszawa 00-113 Warszawa
tel.: [phone] tel.: [phone]
fax: [phone] fax: [phone]
[e-mail] [e-mail]
www.pracodawcyrp.pl www.amcham.pl
" 32
"