Zdrowe starzenie się
WYZWANIE DLA EUROPY
SKRÓCONA WERSJA RAPORTU
7-3
Zdrowe starzenie się
WYZWANIE DLA EUROPY
WERSJA SKRÓCONA RAPORTU
PRZY REALIZACJI PROJEKTU  ZDROWE STARZENIE
WSPÓA
UCZESTNICY PROJEKTU:
SI
 WSPÓA
PRACOWAA
Y NAST
PUJ
CE ORGANIZACJE
AGE, European Older People s Platform
I URZ
DY:
EuroHealthNet
Federal Ministry of Health for Women, Austria
healthPROelderly, Austrian Red Cross, Austria
WHO, World Health Organization, Ageing
SPF Sant� Publique, S�curit� de la cha�ne alimentaire
and Life Course
et Environnement, Belgium
Austrian Health Promotion Foundation, VIG VZW, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, Belgium
Ministry of Health, Bulgaria
Austria
Ministry of Health, the Czech Republic
National Institute of Public Health,
Ministry of Health, Cyprus
the Czech Republic
Age Institute, Finland
Finnish Centre for Health Promotion, Finland
e Health Development Agency, England
Finnish Institute of Occupational Health, Finland
(until July 14th 2005)
GeroCenter Foundation for Research and Development, Finland
Middlesex University, England
Ministry of Social Affairs and Health, Finland
(from October 19th 2005)
National Research and Development Centre for Welfare and
Health, STAKES, Finland
Folkh�lsan  an NGO for public health
University of Jyv�skyl�, Finland
and health promotion, Finland
Direction G�n�rale de la sant�, France
Universitą Degli Studi Di Perguia, Italy National Institute for Prevention and Health Education, France
Bundeszentrale f�r gesundheitliche Au l�rung, Germany
NIGZ, Netherlands Institute for Health
Federal Ministry of Health, Germany
promotion and Disease, the Netherlands
Social Science Research Center Berlin, Germany
Ministry of Health, Hungary
e Norwegian Directorate for Health and
Icelandic Institute of Public Health, Iceland
Social Affairs, Norway (until July 21st 2005)
Ministry of Health and Social Security, Iceland
Norwegian Knowledge Centre for the Health
National Council on Ageing and Older People, Ireland
Services, Norway (from October 1st 2005)
Institute for Cognitive Science & Technology  National Research
Centre of Italy, Italy
Minist�rio da Saśde Direc�ćo Geral da Saśde,
Health Promotion State agency, Latvia
Portugal
Ministry of Health, Latvia
NHS Health Scotland, Scotland National Centre for Health Promotion and Education, Lithuania
State Environmental Health Center, Lithuania
Statens folkh�lsoinstitut ( e Swedish National
Ministry of Health, Welfare and Sport, the Netherlands
Institude of Public Health), projektkoordinator,
Verwey-Jonker Institute, the Netherlands
Sweden
National Council for Senior Citizens, Norway
Ministry of Health, Poland
National Institute of Hygiene, Poland
Public Health Authority, the Slovak Republic
PROJEKT  ZDROWE STARZENIE SI
 JEST
Ministry of Health, the Republic of Slovenia
WSPÓA
FINANSOWANY PRZEZ KOMISJ

National Institute of Public Health of the Republic of Slovenia,
EUROPEJSK
.
the Republic of Slovenia
Stockholm County Council, Centre for Public Health, Sweden
Ministry of Health and Social Affairs, Sweden
Poglądy wyrażane przez osoby, które brały udział w opracowaniu
Stockholm Gerontology Research Center, Sweden
niniejszego raportu, nie muszą odzwierciedlać oficjalnej polityki
Ume� University, Sweden
organizacji uczestniczących w realizacji projektu.
Age Concern Scotland, United Kingdom
Department of Health, United Kingdom
� e Swedish National Institute of Public Health S 2007:12
Wales Centre for Health, Wales, United Kingdom
ISSN: 1652-2567
Welsh Assembly Government, Wales, United Kingdom
ISBN: 978-91-7257-507-3
Older women s network (OWN Europe)
Ilustracje: Ninni Oljemark, Kombinera
Projekt graficzny: Typoform AB
Opracowanie graficzne wszystkich ilustracji: Typoform AB
Za tłumaczenie z języka angielskiego odpowiada Semantix
Spis treści
4 PRZEDMOWA
5 ZDROWE STARZENIE SIę JAKO WYZWANIE
5 PROJEKT  ZDROWE STARZENIE SIę
6 CZYM JEST ZDROWE STARZENIE SIę?
7 DLACZEGO ZDROWE STARZENIE SIę JEST WAżNE?
9 JAK PROMOWAć ZDROWE STARZENIE SIę?
10 PODSTAWY REALIZACJI PROJEKTU  ZDROWE STARZENIE SIę
Zagadnienia przekrojowe 10
Priorytetowe obszary działań 10
Czas przed i po przejściu na emeryturę 12
Kapitał społeczny 13
Zdrowie psychiczne 14
Środowisko 15
Odżywianie 16
Aktywność fizyczna 17
Zapobieganie urazom fizycznym 19
Używki i ich nadużywanie 20
Stosowanie leków i związane z tym problemy 22
Profilaktyczne usługi zdrowotne 23
25 PRZYKłADY DOBRYCH ROZWIąZAń
26 PROMOCJA ZDROWIA WśRÓD OSÓB STARSZYCH JEST OPłACALNA
28 MIęDZYNARODOWA POLITYKA ZDROWOTNA
Polityka zdrowotna UE 28
29 POLITYKA ZDROWOTNA NA SZCZEBLU KRAJOWYM
30 REKOMENDACJE
Podstawowe zasady zdrowego starzenia się 31
Polityka 32
Badania 32
Praktyka 32
Priorytetowe obszary działań 33
35 OSOBY UCZESTNICZąCE W REALIZACJI PROJEKTU
Przedmowa
4
Problem zdrowego starzenia się stanowi jedno publikacji rozmowach tak chętnie podzieliły się z
z najważniejszych wyzwań dla Europy. Skutki nami swoimi doświadczeniami.
zmian demograficznych w kierunku coraz star- Na koniec składamy podziękowanie Dyrek-
szej populacji będą mieć ogromny wpływ na takie toriatowi Generalnemu ds. Zdrowia i Ochrony
dziedziny funkcjonowania społeczeństw europej- Konsumentów Komisji Europejskiej, za współfi-
skich jak gospodarka, sprawy socjalne, opieka nansowanie projektu w ramach Programu Zdro-
zdrowotna i zapewnienie dobrobytu. Istnieje w wia Publicznego Unii Europejskiej na lata 2003-
związku z tym potrzeba poszerzania wiedzy na 2008.
temat sposobów promowania zdrowia wśród Pragniemy podkreślić, że niniejszy raport jest
osób starszych i jakości życia w póz
niejszych oparty na faktach dotyczących Europy jako cało-
okresach życia, a także zapobiegania eskalacji ści, a także w dużym stopniu na badaniach o cha-
kosztów społecznych procesu starzenia się. rakterze ogólnym. Oznacza to, że w poszczegól-
Osoby odpowiedzialne za kształtowanie poli- nych krajach mogą istnieć badania, raporty lub
tyki potrzebują solidnych wytycznych opartych programy, które nie zostały tu uwzględnione, a
na sprawdzonych faktach i wypróbowanych mają istotne znaczenie dla danego kraju. W kra-
działaniach. To z kolei wymaga konstruktywne- jach europejskich występują również odmienne
go współdziałania między ludz
mi zajmującymi uwarunkowania kulturowe i procedury prowa-
się badaniami naukowymi, polityką i praktyką. dzenia badań.
W tym celu w 2003 roku Szwedzki Krajowy Mamy nadzieję, że obie wersje raportu na
Instytut Zdrowia Publicznego, przy wsparciu temat zdrowego starzenia się przyczynią się do
ze strony Komisji Europejskiej, we współpracy dalszego rozwoju promocji zdrowia wśród ludzi
ze Światową Organizacją Zdrowia, Europejską starszych oraz będą stanowić inspirację dla tego
Platformą Osób Starszych (AGE), EuroHealth- typu działań.
Net i 10 innymi organizacjami, zainicjował w ra- Zachęcamy również serdecznie do odwiedze-
mach Programu Zdrowia Publicznego Unii Euro- nia strony internetowej projektu pod adresem
pejskiej projekt  Zdrowe starzenie się . www.healthyageing.nu, na której można znalez
ć
Niniejsza skrócona wersja raportu została na- pełną wersję raportu  Healthy Ageing  a chal-
pisana przez Marianne Enge Swartz w oparciu lenge for Europe (w języku angielskim), wersję
o tekst pełnego raportu z realizacji projektu i skróconą oraz wiele materiałów dodatkowych.
zweryfikowana przez Alexa Mathiesona. Prag- Wersja skrócona raportu zostanie opublikowana
niemy podziękować wszystkim członkom zespo- w 17 językach europejskich.
łu roboczego i grupy sterującej za ich wysiłek i
cenny wkład  wszyscy oni zostali wymienieni na Sztokholm, marzec 2007 r.
ostatniej stronie. Chcielibyśmy również wyrazić
wdzięczność autorom raportu głównego, a tak- Gunnar �gren Karin Berensson
że osobom, które w zamieszczonych w niniejszej Dyrektor Generalny Kierownik Projektu
Europejska Platforma Osób Starszych (AGE) i
Zdrowe starzenie się
5
EuroHealthNet. Celem tego projektu jest wy-
jako wyzwanie miana wiedzy i doświadczeń między decyden-
tami, pracownikami sektora służby zdrowia i
Coraz większy udział populacji osób starszych w
opieki społecznej oraz organizacjami pozarządo-
społeczeństwie stanowi wyzwanie dla wszystkich
wymi (NGO) zajmującymi się problematyką lu-
krajów europejskich i decyduje o potrzebie lepszej i
dzi starszych w państwach członkowskich Unii
szerszej wymiany wiedzy na temat zdrowego sta-
Europejskiej (UE) i krajach EFTA-EEA. Grupę
rzenia się.
wiekową stanowiącą przedmiot zainteresowania
projektu  Zdrowe starzenie się zdefiniowano
Do roku 2025 około jednej trzeciej ludności Eu-
jako osoby powyżej 50. roku życia.
ropy będzie w wieku 60 lat lub więcej, przy czym
szczególnie wyraz
ny będzie wzrost liczby osób Podstawowe cele projektu są następujące:
powyżej 80. roku życia. Zjawisko to będzie wy- " przegląd i analiza dostępnych danych doty-
wierać ogromny wpływ na społeczeństwa kra- czących zdrowia i starzenia się,
jów europejskich. " sformułowanie rekomendacji dla potrzeb
Zdrowie stanowi istotny czynnik decydujący opracowania założeń polityki w tej dziedzi-
o rozwoju ekonomicznym i konkurencyjności. nie na szczeblu UE i w państwach członkow-
Inwestowanie w zdrowe starzenie się przyczy- skich,
nia się do zagwarantowania podaży siły robo- " rozpowszechnianie wniosków i pomoc przy
czej, ponieważ zmniejsza prawdopodobieństwo ich wdrażaniu.
wcześniejszego przechodzenia na emeryturę. Rekomendacje sformułowane w ramach pro-
Istnieją również mocne argumenty przemawia- jektu będą wdrażane na różnych szczeblach w
jące za inwestowaniem w zdrowie jako wartość krajach europejskich.
samoistną. Niniejsza publikacja stanowi skróconą wersję
pełnego raportu zatytułowanego  Zdrowe sta-
rzenie się  Wyzwanie dla Europy , który moż-
na zamówić lub pobrać ze strony internetowej
Projekt  Zdrowe
projektu pod adresem: www.healthyageing.nu.
Raport główny zawiera więcej szczegółowych
starzenie się
informacji oraz pełny wykaz materiałów z
ród-
Celem projektu  Zdrowe starzenie się , współfinanso- łowych.
wanego przez Komisję Europejską, jest promowanie
zdrowego starzenia się wśród osób, które ukończyły
50. rok życia.
W realizacji projektu  Zdrowe starzenie się
(2004-2007) uczestniczyło 10 krajów europej-
skich, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO),
wieku . Aktywne starzenie się (według definicji
Czym jest zdrowe
6
Komisji Europejskiej) polega między innymi na
starzenie się? uczestnictwie w kształceniu ustawicznym, dłuż-
szej pracy zawodowej, póz
niejszym i stopniowym
Punktem wyjścia dla zdrowego starzenia się jest
przechodzeniu na emeryturę oraz angażowaniu
zagwarantowanie równowagi między możliwościa-
się w formy aktywności sprzyjające utrzymaniu
mi a celami jednostki.
zdrowia i dobrej kondycji. Możliwości osoby
starszej, jej cele oraz środowisko to trzy powią-
PROJEKT DEFINIUJE ZDROWE STARZENIE SI

zane ze sobą czynniki, które trzeba uwzględniać
jako  proces, w którym w konkretnych wa-
jednocześnie w ramach promowania zdrowego
runkach zdrowia (psychicznego, fizycznego i
starzenia się. Definicja zdrowego starzenia się
społecznego) jednostki stwarza się osobom
stosowana w ramach programu  Zdrowe Mia-
starszym optymalne warunki uczestnictwa w
sta , wprowadzonego przez Światową Organi-
życiu społecznym bez przejawów dyskrymi-
zację Zdrowia, uznaje prawo wszystkich ludzi
nacji, pozwalający na czerpanie satysfakcji z
do jednakowych możliwości i równego trakto-
niezależności oraz dobrej jakości życia .
wania we wszystkich aspektach, szczególnie w
podeszłym wieku.
Zagadnienie zdrowego starzenia się, będącego
wynikiem systematycznych działań na rzecz zdro-
Równowaga
wia, pojawiło się już w roku 1998 jako element
między możliwościami a celami
Celu 5 polityki Światowej Organizacji Zdrowia
Dla większości ludzi starzenie się wiąże się ze
noszącej nazwę  Zdrowie dla wszystkich w XXI
spadkiem możliwości fizycznych oraz zdolności
do nauki i utrzymywania relacji społecznych.
Może to wpływać na zdolność do podejmowania
działań, zdobywania i przyswajania informacji
oraz definiowania i realizacji celów. Rzeczą o
podstawowym znaczeniu jest znalezienie równo-
Cele
jednostki
wagi między możliwościami a celami jednostki,
co pozwala uzyskać punkt wyjścia do dalszego
rozwoju koncepcji zdrowego starzenia się.
RÓWNOWAGA
Środowisko
Możliwości
 społeczne
jednostki
 fizyczne
Rysunek 1. Równowaga między możliwościami,
celami i środowiskiem.
y
RÓDA
O: EINO HEIKKINEN, 2006.
Zdrowe starzenie się  inwestycja
Dlaczego zdrowe
7
Potencjalnym sposobem na rozwiązanie wspo-
starzenie się jest ważne?
mnianego problemu jest zaoferowanie osobom
starszym możliwości wydłużenia ich życia zawo-
W Europie w 2050 roku na dwie osoby w wieku od
dowego poza obecny próg wieku emerytalnego.
15 do 64 lat będzie przypadać jedna osoba powy-
Główną przyczyną wcześniejszego przechodze-
żej 65. roku życia, podczas gdy obecnie proporcja
nia na emeryturę jest zły stan zdrowia. Działania
ta wynosi cztery do jednego.
na rzecz zdrowego starzenia się oraz docenianie
znaczenia osób starszych powinny być traktowa-
Aktualnie ponad jedna trzecia populacji europej-
ne nie tylko jako korzystne dla jednostek, lecz
skiej to osoby w wieku 25-49 lat.
również jako inwestycja w krajach stojących w
Do roku 2025 udział populacji osób w wieku
obliczu niedoboru siły roboczej.
powyżej 50 lat, które przeszły na emeryturę lub
się do niej przygotowują, wzrośnie do 44 procent.
Kobiety w starszym
Prognoza na rok 2050 przewiduje, że połowa po-
wieku wymagają szczególnej uwagi
pulacji będzie mieć 50 lat lub więcej.
W Europie występuje najwyższy na świecie
Wszystko to oznacza, że na utrzymanie syste-
odsetek kobiet w starszym wieku  w grupie
mu emerytalnego będzie pracować coraz mniej-
wiekowej od 65 do 79 lat na dwóch mężczyzn
szy odsetek ludzi czynnych zawodowo. Więcej
pracowników będzie kończyć aktywność zawo- przypadają trzy kobiety, a wśród osób powyżej
dową niż ją zaczynać, w związku z czym kraje 80. roku życia jest dwa razy więcej kobiet niż
będą odczuwać problemy z rekrutacją wykwali- mężczyzn. W związku z tym jest prawdopodob-
fikowanych pracowników. Sytuację tę pogorszy ne, że udział starszych kobiet żyjących samotnie
dodatkowo coraz mniejsza liczba narodzin. będzie wzrastać, ponieważ kobiety żyją dłużej
1,2 2,0
100
3,4 6,5
11,8
7,9
10,7 80+
12,3
16,2
65 79
15,2
80 15,4 18,5
50 64
17,2
25 49
21,3
18,5 15 24
60
35,0
32,7
0 14
36,9
31,1
40
28,2
15,8
15,5
13,0
20 10,5
9,7
24,9 23,7
17,1
14,4 13,3
0
1950 1975 2000 2025 2050
Rysunek 2. Struktura wieku populacji w 25 państwach UE w latach 1950-2050.
y
RÓDA
O: ZIELONA KSI
GA, REAKCJA NA ZMIANY DEMOGRAFICZNE: NOWA SOLIDARNOŚĆ MI
DZY POKOLENIAMI. COM(2005)
94. BRUKSELA: KOMISJA EUROPEJSKA; 2005.
 ROZMOWA
8
M�RTA Z FINLANDII  POZOSTAJE
AKTYWNA DZI
KI STUDIOM AKADE-
MICKIM I NOWYM PRZYJAy
NIOM
Podeszły wiek stwarza wielu ludziom drugą szansę
zajęcia się rzeczami, na które wcześniej nie mieli cza-
su. Niedawno, w wieku 85 lat, M�rta Lagus-Waller
skończyła studia na Uniwersytecie w Helsinkach i
napisała pracę magisterską na temat jednej z pierw-
szych kobiet architektów w Finlandii. Teraz opraco-
wuje ten materiał, aby wydać go w formie książko-
wej.
M�rta jest elegancko ubrana, ma zaróżowione M�rta Lagus-Waller.
FOT. MARIANNE ENGE SWARTZ
policzki, lekko rude włosy i paznokcie pomalowane
na perłowo.
 To dziwne  mówi M�rta  ale ja naprawdę uniwersytet, aby na nowo podjąć studia, które prze-
nie czuję się staro. Może powinnam. Wiele osób w rwała w wieku dwudziestu kilku lat.
moim wieku pogrąża się w marazmie, nie akceptuje  Miałam wtedy 69 lat. Być może na początku lu-
nowości, takich jak komputery czy Internet. Ale ja dzie myśleli, że jestem emerytowanym profesorem,
musiałam się tego nauczyć, kiedy podjęłam studia. ale przyzwyczaili się do mnie i nigdy nie byłam dys-
W młodości M�rta studiowała przez rok na uni- kryminowana z powodu mojego wieku.
wersytecie, ale wojny, małżeństwo i narodziny trójki Receptą M�rty na zdrowe starzenie się jest za-
dzieci sprawiły, że musiała przerwać naukę. Po 30 chowanie aktywności fizycznej.  Jez
dziłam na
latach małżeństwa rozwiodła się z pierwszym mę- nartach, uprawiałam jogging i tańczyłam w balecie
żem i w wieku 55 lat wyszła za mąż za starszego o jazzowym  wylicza.  To też pomaga mi pewnie
dziesięć lat wdowca. zachować sprawny umysł i doskonałą pamięć. Lubię
 Razem przyjemnie spędzaliśmy czas, dużo życie i nie mam skłonności do depresji. Oczywiście ja
podróżowaliśmy i jez
dziliśmy na nartach w Alpach też miałam w swoim życiu problemy i ciężkie chwile,
 opowiada.  Narciarstwo to moja życiowa pasja. ale umiałam dostrzegać jasną stronę życia i plano-
Kiedy byłam młoda, brałam nawet udział w zawo- wać na przyszłość.
dach. Jednak ucierpiały na tym moje kolana. Miała 75 Teraz mieszkam sama, ale nie doznaję samotno-
lat, gdy zrezygnowała z narciarstwa zjazdowego. ści. Wielu spośród moich dawnych przyjaciół zmarło,
Po kilku latach spędzonych spokojnie na emerytu- ale miałam to szczęście, że dzięki studiom znalazłam
rze, M�rta zatęskniła za czymś innym i zapisała się młodszych znajomych.
niż mężczyz
ni i z reguły poślubiają lub tworzą podejmowania własnych decyzji. Autonomia
9
związki partnerskie z mężczyznami starszymi od stwarza jednostkom możliwość samorealizacji
siebie. Z uwagi na niższe zarobki i renty, żyjące i rozwoju.
samotnie starsze kobiety są w większym stopniu
narażone na ubóstwo, co stanowi dodatkowe Angażowanie osób
zagrożenie dla stanu ich zdrowia. starszych w promocję zdrowia
Programy promujące zdrowie powinny anga-
Zapobieganie niepełnosprawności żować samych zainteresowanych. Działania nie
W starzejących się społeczeństwach będzie wzra- powinny być planowane i wdrażane odgórnie
stać liczba osób starszych borykających się z nie- przez ekspertów i władze, ponieważ tego ro-
pełnosprawnością. Niepełnosprawność powo- dzaju podejście często powoduje ograniczanie
duje pogorszenie jakości życia, a także zwiększa prawa osób starszych do samodecydowania.
ryzyko hospitalizacji lub przeniesienia do domu Współpraca z zainteresowanymi i zachęcanie
opieki oraz przedwczesnej śmierci. Dlatego za- osób starszych do wyrażania swojego zdania
pobieganie niepełnosprawności w podeszłym na temat wartości, celów i metod promocji
wieku stanowi istotne zagadnienie w dziedzinie zdrowia może odbywać się poprzez organiza-
zdrowia publicznego, wymagające zdecydowa- cje pozarządowe zajmujące się zagadnieniami
nych badań i działań na polu polityki. wieku podeszłego i organizacje zrzeszające
seniorów. Tego rodzaju aktywny udział star-
szych obywateli wzmocni działania wspierają-
ce zdrowie, ponieważ oznacza on promowanie
Jak promować
zdrowia przez osoby, których to dotyczy.
zdrowe starzenie się? Najskuteczniejsze programy promocji zdro-
wego starzenia się są oparte na przesłankach
Adaptacja, akceptacja i autonomia to ważne poję-
naukowych prezentowanych opinii publicznej
cia, które należy uwzględnić w promowaniu zdro-
w przystępny sposób. Celem realizowanych
wego starzenia się.
programów powinno być motywowanie lu-
Zdrowa równowaga między celami jednostki dzi, umożliwianie zmian, wspieranie poprawy
a możliwościami ich realizacji wymaga pro- jakości życia i zachęcanie osób starszych do
cesu stopniowej adaptacji do zmieniającej się dalszego decydowania o swoim życiu poprzez
sytuacji życiowej oraz akceptacji tych zmian. dokonywanie własnych wyborów. Muszą one
Zdrowe starzenie się jest również w wysokim odzwierciedlać odmienny charakter mniejszo-
stopniu uzależnione od autonomii, co zasad- ści etnicznych i kulturowych, ludzi należących
niczo stanowi odzwierciedlenie faktu, iż osoby do różnych klas społecznych oraz mieszkańców
starsze mają prawo do samodecydowania. metropolii, miast i obszarów wiejskich.
Autonomię osób starszych można wspierać Populacja osób starszych stanowi grupę nie-
poprzez likwidowanie ograniczeń narzucanych jednorodną, w związku z czym przy opracowy-
przez społeczeństwo, rodzinę i samych zain- waniu projektów i planowaniu działań trzeba
teresowanych, takich jak ograniczanie swo- uwzględniać różnice, jakie występują w tej gru-
body wyboru poprzez nieudostępnianie oso- pie pod względem wykształcenia, warunków
bom starszym informacji potrzebnych im do socjoekonomicznych oraz podejścia do proce-
su starzenia się. Możliwe jest również istnienie Mniejszości. Dokładniejszego zbadania wy-
10
znacznego zróżnicowania stanu zdrowia psy- maga związek pomiędzy przynależnością do gru-
chicznego i fizycznego między  młodszymi py mniejszościowej a problematyką zdrowego
(50+) a  starszymi (80+) seniorami. starzenia się.
PRZYKA
ADY DOBRYCH ROZWI
ZAC

Podstawy realizacji OŚRODEK DZIENNEGO POBYTU BOZORGAN
(Szwecja) z powodzeniem działa na rzecz zdro-
projektu  Zdrowe
wia, dobrego samopoczucia i integracji ze spo-
łeczeństwem szwedzkim starszych kobiet po-
starzenie się
chodzących z Iranu. Uczestniczki zajęć zyskują
W ramach projektu  Zdrowe starzenie się przyję-
poczucie bezpieczeństwa, kontroli i równowagi
to podejście holistyczne i uznano priorytet czyn-
psychicznej.
ników zdrowotnych, na które wpływają zarówno
społeczności, jak i jednostki.
DOWODY
Akapity zatytułowane  Badania dowodzą, że:
ZAGADNIENIA PRZEKROJOWE
zawierają podsumowanie badań potwierdzają-
Brak równości w dziedzinie zdrowia najlepiej
cych skuteczność omawianych działań. Dowody
ilustruje różnica w średniej długości życia między
te są oparte na wynikach analiz literatury tematu
osobami należącymi do gruy o skrajnie nierównej
przeprowadzonych w ramach projektu  Zdrowe
sytuacji socjoekonomicznej. Nierówność pod
starzenie się . y
ródła i informacje o zastosowa-
względem zdrowia ma swój początek na wczesnym
nych metodach, a także częściowe dowody sku-
etapie życia i utrzymuje się również póz
niej.
teczności określonych środków zamieszczono w
Czynniki socjoekonomiczne. Ubóstwo jest bar-
pełnej wersji raportu oraz na stronie internetowej
dzo istotnym czynnikiem socjoekonomicznym,
pod adresem: www.healthyageing.nu.
który wywiera negatywny wpływ na zdrowie i
średnią długość życia oraz przyczynia się do nie-
PRIORYTETOWE OBSZARY DZIAłAń
pełnosprawności. Strategie dotyczące zdrowego
starzenia się powinny zajmować się potrzebami
W ramach projektu uzgodniono 10 omówionych
osób starszych znajdujących się w mniej korzyst- poniżej obszarów jako zagadnień o największym
nej sytuacji, a nie osób lepiej sytuowanych. Do- znaczeniu dla promowania zdrowego starze-
świadczenie pokazuje, że dotarcie do tej grupy
nia się (patrz Rysunek 3). Większość z nich ma
jest trudniejsze i wymaga ona specjalnych działań
szeroki charakter i posiada związek zarówno z
w dziedzinie promowania zdrowia.
pozostałymi dziedzinami, jak i wymienionymi
Płeć jest kolejnym czynnikiem, który należy
wcześniej zagadnieniami przekrojowymi. Znacz-
uwzględnić przy planowaniu i realizacji inicjatyw
ne zmniejszenie śmiertelności oraz poprawę
promujących zdrowie. Kobiety żyją dłużej, zgła- sprawności można by osiągnąć na przykład w
szają więcej problemów natury psychologicznej
wyniku podjęcia przez osoby starsze zdrowszego
i częściej zwracają się o poradę oraz pomoc me- stylu życia w zakresie nawyków żywieniowych,
dyczną niż mężczyz
ni. Motywy zaangażowania
aktywności fizycznej oraz palenia tytoniu i spo-
się w działania na rzecz zdrowia u mężczyzn i u
żywania alkoholu. Projekt HALE (Healthy Age-
kobiet są odmienne.
ing: a Longitudinal study in Europe  Zdrowe
11
Czas przed i
Zapobieganie
po przejściu
urazom fizycznym
Odżywianie
na emeryturę
Środowisko
Zdrowie psychiczne
Profilaktyczne
usługi zdrowotne
Stosowanie leków i
związane z tym problemy
Kapitał
społeczny
Aktywność fizyczna
Używki i ich nadużywanie
Rysunek 3. Wybrane czynniki wpływające na zdrowe starzenie się.
ILUSTRACJA: NINNI OLJEMARK.
z
o
e
ł
ć
p
u
u
e
n
n
i
e
z
r
c
ó
i
w
m
n
o
o
n
ś
o
c
k
i
e
o
w
j
c
d
s
r
o
y
w
t
n
i
u
a
n
i
u
m
r
e
m
t
n
e
i
d
e
j
s
u
z
o
i
ś
c
starzenie się: badanie obserwacyjne w Europie) na siebie odpowiedzialność za utrzymywanie w
12
wykazał istnienie związku pomiędzy aspektami dobrym zdrowiu starzejących się osób w wieku
stylu życia a sprawnością fizyczną i psychiczną, produkcyjnym.
zdolnościami poznawczymi, oceną własnego Zdolność do pracy uwzględnia zdrowie danej
zdrowia i funkcjonowaniem w obrębie społe- osoby, jej umiejętności, wykształcenie, kwalifika-
czeństwa, przy czym stwierdzono, że połączenie cje, wartości i postawę w odniesieniu do wyma-
kilku czynników zdrowego stylu życia wpływa gań, jakie stawia konkretna praca. Aby ułatwić
na zmniejszenie ryzyka przedwczesnej śmierci. osobom starszym dłuższą aktywność zawodo-
wą, może być konieczne wprowadzenie działań
związanych z pracą i rozwojem kariery takich jak
A Czas przed i po przejściu
zmiana zakresu obowiązków, rotacja stanowisk
na emeryturę
pracy i dostosowywanie godzin pracy. Ważne jest
również przeciwdziałanie wszelkim formom dys-
Priorytetowe obszary działania:
kryminacji ze względu na wiek.
" Zwiększanie udziału starszych pracowników
Zarządzanie wiekiem  zarządzanie zdolnością
kontynuujących pracę i podnoszenie jakości
do pracy pracowników i sukces organizacji lub
życia zawodowego poprzez zastosowanie
przedsiębiorstwa jest istotnym elementem prak-
nowych koncepcji zarządzania.
tyki w tej dziedzinie. Obejmuje ono codzienne za-
" Utrzymywanie równowagi między indywidual-
rządzanie i organizację pracy z punktu widzenia
nymi możliwościami pracowników a wymaga-
cyklu życiowego i możliwości pracowników.
niami życia zawodowego, a także nietolerowa-
Bardzo mało badań skupia się na przygotowa-
nie dyskryminacji ze względu na wiek.
niu do emerytury, etapie przejścia od pracy do
" Zapobieganie chorobom w miejscu pracy, pro-
 bezczynności i procesie adaptacji. Przykłady
mowanie zdrowego stylu życia oraz udzielanie
dobrych rozwiązań w zakresie działań przygoto-
wsparcia, by przejście od aktywności zawodo-
wujących do przejścia na emeryturę świadczą o
wej do emerytury odbywało się bezstresowo.
tym, że działania mające na celu uspołecznienie
przynoszą pozytywne efekty i przyczyniają się do
Wiele krajów europejskich staje w obliczu prob-
wzrostu poczucia kontroli nad własnym życiem.
lemu, w jaki sposób finansować systemy emery-
talne, gdy odsetek starszych osób w populacji
PRZYKA
ADY DOBRYCH ROZWI
ZAC

wzrasta, a liczba osób w wieku produkcyjnym
W OCZEKIWANIU NA ZA
OT
JESIEC
(Holandia)
maleje. Ogólnie biorąc, polityka w tym zakresie
Program koncentruje się na zdrowiu psychicz-
skupia się na potrzebie zwiększenia wskaz
nika
nym i kapitale społecznym w okresie przejścia
zatrudnienia starszych pracowników. Bezrobocie
na emeryturę i jest oferowany osobom w wieku
jest znanym czynnikiem zagrażającym zdrowiu,
50-75 lat. W wyniku udziału w programie wzro-
a ponadto w niekorzystny sposób wpływa na
sły umiejętności uczestników w radzeniu sobie
wysokość przyszłej emerytury.
w życiu, a także zdolność do czynnego przygoto-
wania się do nadchodzącej starości. Nie zaobser-
Zdolność do pracy i zarządzanie wiekiem
wowano żadnych skutków ubocznych w postaci
Dobry stan zdrowia jest najważniejszym warun-
niepokoju czy złego nastroju uczestników, ani
kiem tego, by starsi pracownicy mogli pracować
ogólnego negatywnego wpływu na skuteczność
pomimo zaawansowanego wieku. Pracodaw-
ich działania.
cy i pracownicy powinni konsekwentnie brać
znaczenie warunków życia, osobistego sukcesu i
A Kapitał społeczny
13
potencjału społeczeństwa w tworzeniu zaufania
społecznego. Oprócz nielicznych wyjątków lu-
Priorytetowe obszary działania:
dzie o niskich dochodach, szczególnie bezrobot-
" Zachęcanie starszych osób do udziału w życiu
ni, wykazują niższy poziom zaufania do innych
społecznym.
ludzi.
" Zwiększanie liczby edukacyjnych i społecznych
Różnice w wysokości dochodów są uważa-
zajęć grupowych dla osób starszych, mających
ne za szkodliwe dla spójności oraz integracji
na celu zapobieganie samotności i izolacji.
społecznej i prowadzą do braku wsparcia spo-
" Zapewnianie wolontariuszom w starszym wie-
łecznego, a także izolacji w społeczeństwie. To
ku możliwości wykonywania prac społecznych.
z kolei przyczynia się do przedwczesnej śmier-
telności  na przykład brak wsparcia społeczne-
Kapitał społeczny ulega zwiększeniu, kiedy
go zwiększa nawet czterokrotnie śmiertelność z
obywatele aktywnie działają w partiach poli- powodu chorób sercowo-naczyniowych.
tycznych lub organizacjach charytatywnych,
Badania dowodzą, że:
ufają innym i uczestniczą w wyborach. Kapitał
" wolontariat zwiększa komfort psychiczny
społeczny wzmacnia w ludziach poczucie przy- osób starszych będących wolontariuszami, a
należności i dobre samopoczucie na poziomie
także wpływa na poprawę zdrowia psychicz-
jednostki, co z kolei sprzyja zdrowiu.
nego osób starszych, które otrzymują tego
Ludzie należący do bardziej zamożnych spo- rodzaju pomoc,
łeczeństw Unii Europejskiej przejawiają tenden- " działania podejmowane w celu organizowa-
cję do wykazywania większego zaufania spo- nia edukacyjnych i społecznych zajęć grupo-
łecznego niż ludzie z krajów przystępujących
wych dla konkretnych grup zapobiegają sa-
do UE. W najnowszych badaniach podkreśla się
motności i izolacji osób starszych.
KAPITAA
SPOA
ECZNY I DOBRE SAMOPOCZUCIE
ISTNIEJ
WYRAy
NE DOWODY świadczące o ist- " związek między zadowoleniem z życia a jakoś-
nieniu związku między kapitałem społecznym a cią kontaktów jest silniejszy w przypadku kon-
dobrym samopoczuciem. Na przykład: taktów z dorosłymi dziećmi niż z przyjaciółmi,
" wyższy status socjoekonomiczny, lepsza inte- " związek między statusem socjoekonomicz-
gracja społeczna i wyższe kwalifikacje wiążą się nym a dobrym samopoczuciem jest silniejszy
z lepszym samopoczuciem, u starszych mężczyzn niż u starszych kobiet,
" posiadanie z
ródła dochodu jest silniej związane " kontakty społeczne wywierają silniejszy wpływ
z dobrym samopoczuciem niż wykształcenie, na dobre samopoczucie kobiet,
" jakość kontaktów społecznych jest silniej " związek między kontaktami społecznymi a
związana z dobrym samopoczuciem niż liczba dobrym samopoczuciem jest silniejszy u osób
kontaktów, starszych niż u młodszych,
" utrzymywanie kontaktów z przyjaciółmi jest " status socjoekonomiczny jest ważniejszy dla
silniej związane z dobrym samopoczuciem niż dobrego samopoczucia  młodszych seniorów
utrzymywanie kontaktów z dorosłymi dziećmi, niż  starszych seniorów.
Z artykułu  Na ile efektywne są działania psychoterapeutyczne i inne działania psychospołeczne u osób starszych? opub-
likowanego w  e Journal of Mental Health and Ageing 2001;7(2):207-43, autorstwa M. Pinquarta i S. S�rensena.
" Uczestnictwo w ważnych działaniach. Starsi
A Zdrowie psychiczne
14
ludzie mówią, że pragną wnosić swój wkład w
społeczeństwo, ale często napotykają przeszko-
Priorytetowe obszary działania:
dy uniemożliwiające im uczestnictwo, zarówno
" Zajmowanie się szeroko pojętymi czynnikami
w życiu publicznym, jak i prywatnym.
wpływającymi na zdrowie psychiczne i dobre
" Silne relacje interpersonalne. Izolacja spo-
samopoczucie w póz
niejszych latach życia,
łeczna jest poważnym czynnikiem ryzyka
takimi jak relacje społeczne, ubóstwo i dyskry-
dla zdrowia psychicznego.
minacja.
" Podnoszenie poziomu wiedzy na temat zagad- " Zdrowie fizyczne. Starsi ludzie podkreślają
znaczenie aktywności fizycznej i zdrowe-
nień zdrowia psychicznego dotyczących osób
go sposobu odżywiania się i uważają, że są
starszych, takich jak depresja i demencja.
one ściśle związane z nastrojem i komfortem
" Szersze stosowanie wśród osób starszych
psychicznym.
działań psychoterapeutycznych i psychospo-
" Ubóstwo. Wiele osób starszych posiada nie-
łecznych.
wystarczające dochody, mieszka w złych wa-
runkach i ogólnie doświadcza wykluczenia
poza nawias społeczeństwa.
Dobre zdrowie psychiczne jest bogactwem, które
sprawia, że jednostki mogą się rozwijać, uczyć,
DEFINICJA
czerpać radość z życia i realizować się. Wiele jest
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
do zrobienia w kwestii działań na rzecz zdrowia
definiuje zdrowie jako  stan dobrego sa-
i komfortu psychicznego w póz
niejszym okresie
mopoczucia, w którym jednostka realizuje
życia. Rozmowy ze starszymi osobami świadczą
swoje możliwości, radzi sobie ze zwykłymi
o tym, że większość z nich miała pozytywne wy-
trudami życia, może efektywnie pracować i
obrażenia na temat starzenia się, ale miała nega-
potrafi wnosić wkład w swoją społeczność .
tywne odczucia odnośnie zmian związanych ze
starzeniem się, takich jak pogarszające się zdro-
PRZYKA
ADY DOBRYCH ROZWI
ZAC

wie, śmierć bliskich, depresja i gorsza pamięć.
SENIORZY JAKO FILARY SPOA
ECZNOŚCI (Włochy)
Osoby, z którymi rozmawialiśmy, stosują wiele
Celem tej inicjatywy jest zmiana sposobu patrze-
strategii zachowania aktywności i zaangażowa-
nia na osoby starsze, tak aby zamiast traktować
nia, aby utrzymywać wysoki poziom zdolności
je jako odbiorców usług i działań, widzieć w nich
do funkcjonowania.
doświadczonych członków społeczeństwa, posia-
Analiza wyobrażeń i doświadczeń osób star-
dających ważne zdolności, kwalifikacje i umiejęt-
szych wskazuje na znaczenie podejmowania
ności praktyczne i teoretyczne. Doceniona zosta-
działań na rzecz zdrowia psychicznego w poniż-
ła perspektywa historyczna i mądrość zdobyta
szych kwestiach.
przez ludzi starszych, którzy zostali przedstawie-
ni jako ważne bogactwo społeczeństwa.
" Dyskryminacja. Dyskryminacja ze względu
na wiek jest najbardziej powszechnym ro-
Problemy związane ze zdrowiem psychicznym
dzajem uprzedzenia, jakiego doświadczają
nie stanowią nieodłącznej części procesu starze-
ludzie powyżej 55. roku życia i wywiera ona
nia się, a mimo to są często traktowane w ten
negatywny wpływ na zdrowie psychiczne.
sposób przez pracowników służby zdrowia i sa-
A Środowisko
15
mych ludzi starszych. Depresja wydaje się być
najbardziej powszechnym problemem zdrowia
Priorytetowe obszary działania:
psychicznego, który dotyka nawet jedną na sie-
" Ułatwianie starszym osobom dostępu do
dem osób w wieku 65 lat i powyżej. Demencja
bezpiecznych i stymulujących miejsc, zarówno
jest prawdopodobnie tym problemem zdrowia
w budynkach, jak i na świeżym powietrzu.
psychicznego, który budzi największe obawy i
" Uwzględnianie dostępu do technologii, jak
został najlepiej zbadany.
również oddziaływania zmian klimatycznych,
upałów/mrozów i burz.
Badania dowodzą, że:
" działania psychoterapeutyczne i psycholo-
giczne adresowane do osób starszych znacz-
Zarówno środowisko wewnętrzne, jak i ze-
nie poprawiają komfort psychiczny, o czym
wnętrzne wpływają na zdolność osób star-
informują sami zainteresowani, szczególnie,
szych do zachowania aktywności, a także do
kiedy wspomniane działania dotyczą pensjo-
ich uczestnictwa w życiu społecznym i wnosze-
nariuszy domów opieki,
nia do niego swojego wkładu. Udogodnienia
" działania, które obejmują indywidualną i ro-
dotyczące środowiska posiadają bezpośredni
dzinną pomoc psychologiczną, grupy wspar-
wpływ na jakość życia osób starszych i ich
cia, edukację i szkolenie umiejętności, mogą
opiekunów.
skutecznie obniżać cierpienia psychiczne i po-
prawiać kontakty opiekuna z podopiecznym
Znaczna liczba osób starszych pragnęłaby być
oraz umiejętności opiekuna w radzeniu sobie
bardziej mobilna i aktywna. Seniorzy, których
w różnych sytuacjach,
mobilność jest ograniczona i ludzie niepełno-
"  case management (metoda pracy, któ-
sprawni potrzebują obiektów służących rekreacji
ra polega na zapewnieniu ciągłości i pełni
i powrotu do zdrowia w pobliżu swojego miejsca
kontaktów opiekuna z pacjentem) zwięk-
zamieszkania  zwrócono uwagę na znaczenie ła-
sza prawdopodobieństwo wykorzystywania
two dostępnych terenów zielonych i przebywanie
przez opiekunów takich usług pomocniczych
na świeżym powietrzu jako na ważne czynniki
i technicznych, jak na przykład sieć kompute-
warunkujące dobre zdrowie.
rowa.
Zanieczyszczenie powietrza jest w przypadku
osób starszych jednym z czynników, które naj-
bardziej przyczyniają się do chorób związanych
za stanem środowiska. Dwadzieścia milionów
Europejczyków cierpi na problemy z oddycha-
niem, przy czym większość z nich to osoby star-
sze i/lub o niskim statusie socjoekonomicznym.
Globalne zmiany klimatyczne mogą w przyszło-
ści wywierać poważny wpływ na zdrowie star-
szych ludzi ze względu na częstsze występowanie
ekstremalnych warunków atmosferycznych.
" niesprawność, która może zmniejszać zdol-
A Odżywianie
16
ność do samodzielnego jedzenia lub wpły-
wać na zmysł smaku i zapachu,
Priorytetowe obszary działania:
" słabnący z wiekiem zmysł smaku i zapachu,
" Promowanie wśród osób starszych zdrowej
" słabe zęby, które negatywnie wpływają na
żywności i zdrowych nawyków żywienio-
zdolność żucia,
wych, z naciskiem na znaczenie niskiego
" grzybice ust, które wywołują ból podczas je-
spożycia tłuszczów nasyconych i wysokiego
dzenia,
spożycia żywności zawierającej dużą ilość
" pogarszająca się koordynacja mięśni przeły-
błonnika, świeżych warzyw i owoców.
ku,
" demencja i depresja, które wiążą się często z
Otyłość i nadwaga są związane z dużą ilością
niewielkim spożyciem energii i środków od-
węglowodanów i tłuszczów nasyconych w poży-
żywczych.
wieniu w połączeniu z ograniczoną aktywnością
fizyczną. Ogólnie biorąc wskaz
nik masy ciała
Badania dowodzą, że:
(BMI) wzrasta wraz z wiekiem, osiągając
" zażywanie witaminy D3 razem z wapniem jest
skutecznym sposobem zapobiegania złama-
wartość najwyższą u osób w średnim wieku. U
niom, które mogą powstawać przy upadkach
osób starszych występuje duże ryzyko powstania
słabszych osób w starszym wieku,
powikłań na skutek otyłości, do których należą:
" jedzenie warzyw skutecznie zmniejsza ryzyko za-
choroba wieńcowa, cukrzyca i nowotwory.
chorowania na raka u osób w wieku 40-80 lat,
Zapotrzebowanie na energię u osób starszych
" osoby starsze w wieku 50-59 lat mogą utrzy-
jest niższe niż u młodszych, ale ich potrzeby od-
mywać utratę masy ciała powyżej 3 kg i spa-
nośnie podstawowych środków odżywczych są
dek masy ciała powyżej 3 procent wartości
równie wysokie. Należy zwrócić szczególną uwa-
początkowej przez pięć lat po zakończeniu
gę na zachowanie równowagi między energią a
przeprowadzonego planowo programu od-
środkami odżywczymi. Utrzymywanie przez oso-
chudzającego.
by starsze posiadanej wcześniej masy ciała można
traktować jako oznakę dobrego zdrowia.
Depresja i utrata małżonka lub przyjaciół mo-
że prowadzić do uczucia samotności, co z kolei
może prowadzić do gorszego odżywiania. Nie-
korzystny wpływ na odżywianie się mogą rów-
nież powodować:
" zmiany fizjologiczne, takie jak utrata apetytu
na skutek braku aktywności fizycznej,
" leki, które powodują skutki uboczne w po-
staci suchości w ustach i zaparć,
ności fizycznej) lepiej podnoszą poziom ak-
A Aktywność fizyczna
17
tywności fizycznej osób starszych niż działania
obejmujące wiele czynników ryzyka i wpływa-
Priorytetowe obszary działania:
ją również korzystnie na takie przyzwyczaje-
" Zwiększanie poziomu aktywności fizycznej
nia jak palenie tytoniu, odżywianie się i spoży-
wśród osób starszych w celu osiągnięcia zale-
wanie alkoholu,
canego standardu międzynarodowego, który
" aktywność fizyczna skutecznie zwiększa siłę,
wynosi 30 lub więcej minut co najmniej umiar-
wydolność tlenową, elastyczność oraz równo-
kowanego wysiłku fizycznego w większość dni
wagę osób starszych podczas chodzenia i sta-
tygodnia, a najlepiej codziennie.
nia,
" ćwiczenia z oporem postępującym skutecznie
Istnieje bogata dokumentacja, która potwierdza
zwiększają siłę osób starszych i wywierają po-
liczne korzyści dla osób starszych wynikające z
zytywny wpływ na ograniczenia funkcjonalne,
aktywności fizycznej oraz silny związek między
takie jak szybkość chodu,
aktywnością fizyczną a poprawą długości i jako-
" działania z zakresu opieki podstawowej,
ści życia. Ludzie stają się coraz mniej aktywni z
obejmujące krótkie porady udzielane przez
upływem lat, przy czym między mężczyznami a
pracowników służby zdrowia oraz materiały
kobietami występują tylko niewielkie różnice w
informacyjne, skutecznie podnoszą poziom
aktywności  z wiekiem maleje intensywna ak-
aktywności fizycznej osób starszych  krótkie
tywność, natomiast wzrasta poziom umiarko-
porady zdrowotne (trwające 3-10 minut) mo-
wanej aktywności i spacerów. Najmniej aktywne
gą być równie skuteczne co dłuższe rozmowy
są osoby starsze (80+), osoby chore i zażywające
na ten temat,
leki, a także osoby mniej wykształcone i posiada-
" działania z zakresu aktywności fizycznej opie-
jące niższe dochody.
rające się na teorii nie są bardziej skuteczne od
Aktywność fizyczna zwiększa wytrzymałość, siłę,
działań nieopierających się na jakichkolwiek
równowagę i ruchliwość, sprzyjając tym samym
jasno sprecyzowanych teoriach dotyczących
samodzielnemu życiu. Aktywność fizyczna, która
zmian zachowania u osób starszych.
obejmuje przenoszenie ciężarów, zwiększa gęstość
kości i może zapobiegać osteoporozie. Osoby ak-
tywne fizycznie zgłaszają lepsze samopoczucie i
PRZYKA
ADY DOBRYCH ROZWI
ZAC

fizyczne możliwości funkcjonowania niż osoby
SPACEROWICZE Z HAMBLETON ID
PO ZDROWIE
nieaktywne. Aktywność fizyczna obniża ciśnie-
(Wielka Brytania) W ramach tej inicjatywy zapro-
nie krwi i ludzie, którzy są aktywni fizycznie są
szono do spacerów osoby powyżej 50. roku życia,
mniej narażeni na chorobę sercowo-naczyniową,
osoby prowadzące siedzący tryb życia oraz osoby
udar i depresję.
w każdym wieku, które są zagrożone chorobami
sercowo-naczyniowymi. Według ankiety  Spacer
Badania dowodzą, że:
po zdrowie , dwie trzecie uczestników zgłosiło
" działania, które obejmują skierowanie po-
poprawę zdrowia po wzięciu udziału we wspo-
szczególnych osób do specjalisty z zakresu
mnianym programie, a 50 procent zwiększyło
aktywności fizycznej, skutecznie podnoszą po-
częstotliwość spacerów. Jako jeden z głównych
ziom aktywności fizycznej osób starszych,
powodów uczestnictwa w spacerach podawano
" działania, które uwzględniają jeden czynnik
 utrzymywanie kontaktów towarzyskich .
(na przykład, skupiają się wyłącznie na aktyw-
 ROZMOWA
18
ANDREW I JOHN ZE SZKOCJI  DWAJ
M
ŻCZYy
NI, KTÓRZY WIOD
ODMIENNE
ŻYCIE, ALE OBYDWAJ PRAGN
UTRZY-
MYWAĆ KONTAKTY TOWARZYSKIE Z
INNYMI LUDy
MI
Andrew McKendrick, jest 66-letnim kawalerem i nie
posiada dzieci. Pracował jako opiekun w wydziale
opieki społecznej samorządu regionu Lothian, ale
przeszedł na wcześniejszą emeryturę z powodu złego
stanu zdrowia.
 W niektóre dni czuję się lepiej niż w inne  mówi
 ale muszę uważać, żeby się nie przemęczać.
Andrew McKendrick John Langton
Andrew działa w zespołach organizujących piesze
FOT. WATTIE CHEUNG
wycieczki i ćwiczenia fizyczne.  Aktywność fizyczna
ale obecnie czuje się bardzo dobrze i prowadzi akty-
pomaga mi łagodzić ból kręgosłupa, a poza tym lubię
wny styl życia.
spotykać się z ludz
mi i dyskutować o problemach zdro-
 Kiedy byłem młodszy, grałem w piłkę nożną, za-
wotnych  wyjaśnia.  Myślę, że kiedy się starzejesz,
wsze prowadziłem aktywny styl życia  opowiada.
bardzo ważne jest przebywanie w grupie, poznawanie
 Każdy musi mieć własny program ćwiczeń fi-
nowych ludzi i utrzymywanie kontaktów towarzyskich.
zycznych. Teraz dwa razy w tygodniu pływam.
Andrew udziela kilku rad innym starszym osobom,
Oto kilka rad Johna, jak się zdrowo starzeć:
które pomogą im zachować zdrowie do póz
nej staro-
" ograniczyć jedzenie mięsa i jeść dużo warzyw,
ści:
" nie używać soli,
" chodzenie na spacery,
" interesować się tym, co się dzieje wokół.
" interesowanie się tym, co się dzieje w lokalnej spo-
łeczności, John uważa, że społeczeństwo może się przyczynić
" prowadzenie aktywnego trybu życia, do zdrowego starzenia się, organizując zajęcia takie jak
" układanie puzzli i znajdowanie nowych zaintereso- grupy seniorów. Dbając o własne zdrowie uwzględnia
wań (hobby), zarówno ciało, jak i duszę:
" przyrządzanie domowych wypieków, " prowadzenie aktywnego trybu życia,
" robienie tego, co czujemy się na siłach robić i to co- " angażowanie się w sprawy otoczenia,
dziennie. " słuchanie innych,
John Langton ma 70 lat, posiada troje dzieci i cz- " odbywanie długich spacerów, pamiętając przy tym
woro wnuków. Przeszedł na emeryturę w wieku 60 o swobodzie i wygodzie, jaką zapewnia legitymacja
lat (pracował jako wykładowca techniki motoryza- seniora uprawniająca do bezpłatnych lub zniżkowych
cyjnej w Stevenson College of Further Education w przejazdów,
Edynburgu) i ma pewne problemy zdrowotne (pro- " pływanie i znalezienie sobie nowego hobby, jeśli to
teza stawu biodrowego, problemy ze skórą i oczami), możliwe!
odebrać sobie życie, cierpi na taką chorobę, a
19
A Zapobieganie urazom fizycznym
dotyczy to przede wszystkim osób starszych.
Osoby starsze mieszkające albo we własnych
Priorytetowe obszary działania:
domach, albo w domach opieki stanowią klu-
" Inicjowanie działań promujących bezpieczeń-
czową grupę docelową dla działań zapobiegają-
stwo i zapobieganie urazom, w tym progra-
cych upadkom. Każdego roku upadkom ulega
mów przeciwko przemocy i samobójstwom,
od trzydziestu do sześćdziesięciu procent doro-
na wszystkich obszarach polityki, których to
słych mieszkających we własnych domach, przy
dotyczy.
czym około połowa z nich doznaje wielokrot-
" Działania indywidualne powinny obejmować
nych upadków. Kobiety są bardziej narażone od
aspekty fizyczne i żywieniowe, ostrożne
mężczyzn, ponieważ mają mniejszą siłę mięśni i
przepisywanie leków psychotropowych
częściej cierpią na osteoporozę.
oraz zapewnienie bezpiecznego miejsce
Programy zapobiegania upadkom obejmujące
zamieszkania.
całą populację skupiają się zwykle na wprowa-
dzeniu kilku działań prewencyjnych, będących
Urazy fizyczne stanowią drugą pod względem częścią pakietu skierowanego do całego społe-
ważności przyczynę skrócenia długości życia w czeństwa lub jego znaczącej podgrupy. Model
krajach europejskich. Osoby powyżej 65. ro- zapobiegania urazom  Bezpieczne otoczenie ,
ku życia są bardziej narażone na urazy fizyczne opracowany przez Światową Organizację Zdro-
niż osoby młodsze ze względu na występujące u wia, został uznany za standard, jeżeli chodzi o
nich problemy natury medycznej, pogorszenie koordynację działań w celu poprawy bezpieczeń-
widzenia, chodu i równowagi ciała. Jest również stwa i zmniejszania liczby urazów.
bardziej prawdopodobne, że ich urazy będą po- Osoby starsze są również narażone na przemoc
ważniejsze z powodu osteoporozy i osłabienia w rodzinach i zakładach opieki. Czynnikami ry-
organizmu. Po doznaniu urazu są osoby te są zyka prowadzącymi do znęcania się nad osobami
bardziej podatne na poważne komplikacje i dłu- starszymi są napięte relacje rodzinne w wyniku
żej dochodzą do zdrowia. stresu i frustracji. Osoby starsze stają się coraz
Chociaż osoby powyżej 60 lat stanowią mniej bardziej uzależnione i/lub doświadczają społecz-
niż 20 procent populacji, na tę grupę wiekową nej izolacji z powodu niesprawności fizycznej
przypada prawie 30 procent urazów, które pro- lub psychicznej. Mężczyz
ni w starszym wieku są
wadzą do śmierci. Dlatego wraz ze wzrostem ogólnie biorąc tak samo narażeni jak kobiety, ale
liczby i udziału osób starszych w populacji spo- starsze kobiety są bardziej zagrożone przemocą
dziewany jest wzrost zgonów na skutek urazów. lub zaniedbywaniem w społeczeństwach, w któ-
Trzy najważniejsze przyczyny zgonów na sku- rych kobiety traktuje się jak osoby o niższym
tek urazów u osób starszych w Europie to: urazy statusie. Jednak z poszczególnych krajów napły-
zadane samemu sobie, upadki i urazy spowodo- wały również inne wyniki badań  na przykład w
wane wypadkami drogowymi. Umieralność z Szwecji starsze kobiety są bardziej narażone na
powodu samobójstw jest zwykle większa u osób przemoc w rodzinie.
w wieku 65 lat i starszych. Samobójstwo może
być konsekwencją poważnej i bolesnej choroby,
Badania dowodzą, że:
szczególnie choroby prowadzącej do inwalidz- " ocena zagrożeń występujących w domu, do-
twa. Jedna osoba na cztery, która próbowała
konana przez pracownika służby zdrowia,
a następnie wprowadzenie zmian, może ob- pół miliona zgonów rocznie spowodowanych
20
niżyć częstotliwość upadków, szczególnie u skutkami palenia dosięga osób starszych. Śmier-
osób, którym wcześniej zdarzały się upadki, telność spowodowana paleniem tytoniu ulegnie
" ocena różnych rodzajów ryzyka związanego znacznemu zwiększeniu w nadchodzących deka-
z upadkami i wprowadzenie odpowiednich dach, kiedy to da się w pełni zauważyć wpływ
zmian skutecznie obniża liczbę upadków tego nałogu na zdrowie. Schorzeniem najsilniej
wśród osób w wieku 60 lat i powyżej, powiązanym z paleniem tytoniu jest rak płuc, a
" aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko upadku związana z nim śmiertelność stanowi najlepszy
i zapobiega złamaniu stawu biodrowego, wskaz
nik skutków długotrwałego wystawienia
" niektóre programy aktywności fizycznej mo- na działanie szkodliwych substancji.
gą zmniejszać ryzyko upadku, Palaczami jest około jednej trzeciej mężczyzn
" kursy Tai Chi i inne rodzaje ćwiczeń popra- i jednej czwartej kobiet zamieszkujących pań-
wiające równowagę i wzmacniające mięśnie, stwa  starej Unii Europejskiej. Udział palaczy
które zostały indywidualnie zalecone przez w populacji zmniejsza się wraz z wiekiem. Bada-
przeszkolonych pracowników służby zdro- nia epidemiologiczne wykazały, że osoby palące,
wia, skutecznie obniżają liczbę upadków u które zerwą z nałogiem w wieku 65-70 lat, mogą
osób starszych, zredukować zwiększone ryzyko przedwczesnej
" działania lokalne na rzecz zapobiegania śmierci o połowę.
upadkom skutecznie obniżają liczę upadków
i urazów odniesionych na skutek upadków u Badania dowodzą, że:
osób starszych, " rzucenie palenia stanowi najskuteczniejszą
" ostrożne przepisywanie lub wycofywanie metodę zmniejszenia ryzyka zachorowania
środków psychotropowych zmniejsza ryzy- spowodowanego paleniem w każdym wieku,
ko upadków u osób starszych, również wśród osób powyżej 60. roku życia,
" ochraniacze na biodra zapobiegają złama- " niepalenie jest jednym z czynników wpływa-
niom stawów biodrowych u osób starszych jących na zdrowe starzenie się, przy czym ak-
mieszkających w zakładach opieki, u których tywne fizycznie osoby, które rzuciły palenie lub
występuje bardzo wysokie ryzyko złamania. nigdy nie paliły mają dwuipółkrotnie większą
szansę dożyć póz
nej starości niż ich odpowied-
nicy prowadzący siedzący tryb życia.
A Używki i ich nadużywanie
Priorytetowe obszary działania: Alkohol
" Zachęcanie do rzucenia palenia. Zaburzenia spowodowane spożyciem alkoholu
" Ograniczanie szkodliwej konsumpcji alkoholu są często spotykane wśród osób starszych i po-
wśród osób starszych. wodują znaczne problemy zdrowotne. Pozostają
one często niewykryte lub są błędnie diagnozo-
Tytoń wane, ponieważ badania przesiewowe i kryte-
Palenie papierosów zaczyna się w okresie doj- ria diagnostyczne koncentrują się na osobach w
rzewania, lecz jego skutki w postaci zwiększonej młodszym wieku. Wyniki spisu powszechnego
śmiertelności i zachorowań występują głównie przeprowadzonego w Wielkiej Brytanii w 1994
u osób w starszym wieku. Większość spośród roku wykazały, że 17 procent mężczyzn i 7 pro-
 ROZMOWA
21
LUDEK Z CZECH  JEGO HOBBY
TO FOTOGRAFIKA
75-letni Ludek Drmola mieszka w małym miasteczku,
niedaleko od swoich trzech córek, sześciu wnuków i
jednego prawnuka. Wszyscy od czasu do czasu od-
wiedzają się wzajemnie. Ludek kupił ostatnio telefon
komórkowy i wie, że w razie potrzeby może zadzwo-
nić po pomoc.
Ludek ożenił się w dość młodym wieku, ale roz-
wiódł się po dwóch latach. Siedem lat póz
niej poznał
wdowę z dwójką małych dzieci i zamieszkali razem
aż do czasu jej pobytu w szpitalu.  Uważam się za
wdowca, ponieważ nasz związek był bardziej udany
niż jakiekolwiek małżeństwo  mówi.
W jego życiu nastąpiła dramatyczna zmiana na
Ludek Drmola.
FOT. HANA JANATOVA
skutek interwencji sowieckiej w 1968 roku, kiedy
stracił posadę projektanta w przemyśle szklanym i
proste posiłki, nie jem zbyt dużo mięsa. W ogóle nie
został zatrudniony jako niewykwalifikowany robotnik.
jem owoców, ale lubię warzywa. Nie chcę przytyć,
 Straciłem nie tylko pieniądze, ale także twórczą pra-
więc codziennie trochę się gimnastykuję.
cę i prestiż  wyjaśnia.
Emerytura Ludka jest niższa od średniej, ale wy-
Przeszedł na emeryturę, kiedy jego partnerka za-
starcza mu na utrzymanie samochodu i udaje mu się
chorowała i troszczył się o nią przez trzy lata aż do
nawet zaoszczędzić trochę pieniędzy. Nie interesują
śmierci w 1992 roku.
go zajęcia grupowe dla osób starszych, sam dba o
 Teraz mieszkam sam, gotuję i sprzątam mieszka-
własne zdrowie.
nie. Robię to wszystko sam, bo jestem do tego przy-
 Próbuję prowadzić aktywny styl życia, zarówno
zwyczajony i lubię to. Mam mnóstwo czasu na moje
pod względem fizycznym, jak i umysłowym  opowia-
hobby  fotografikę. Kupiłem nowy aparat cyfrowy i
da. Nie lubię bezczynności i nie użalam się nad sobą.
drukarkę. Trochę to trwało zanim się nauczyłem, jak
Nie boję się poznawać nowych rzeczy i mam na to
ich używać, ale teraz sprawia mi to wielką przyjem-
czas. Wiele jeszcze przede mną i oczekuję na to z nie-
ność.
cierpliwością.
Ludek przez całe życie pali tytoń.  Teraz nie palę
Rzucenie palenia tytoniu pozostaje najbardziej skuteczną
więcej niż 10 papierosów, ale kiedyś paliłem więcej. Po
metodą zmniejszenia zagrożenia chorobami odtytoniowymi
pięćdziesiątce, kiedy byłem jeszcze dość młody, prze-
dla ludzi w każdym wieku, w tym u osób powyżej 60. roku
szedłem trzy zawały serca. Teraz biorę tabletki, ale mój
życia. Badania epidemiologiczne wykazały, że palacze,
lekarz uważa, że trzeba mi wszczepić rozrusznik serca.
którzy rzucają palenie w wieku 65-70 lat zmniejszają o po-
Myślę, że prowadzę zdrowy tryb życia  przyrządzam łowę zagrożenie przedwczesną śmiercią.
cent kobiet w wieku powyżej 65 lat przekraczało Osoby starsze stanowią grupę, w której ilość
22
 rozsądne granice spożycia alkoholu. Problemy przyjmowanych leków w przeliczeniu na jed-
alkoholowe u osób starszych można podzielić na ną osobę jest największa. Dotyczy to ponad
trzy kategorie: 100.000 produktów farmaceutycznych dopusz-
czonych obecnie do sprzedaży w państwach
1. Osoby starsze, które nadużywały alkoholu
Unii Europejskiej. Wydatki na lekarstwa sta-
przez większość życia.
nowią bardzo dużą część ogółu wydatków na
2. Osoby starsze, które spożywają niewielkie ilo-
opiekę zdrowotną i rosną szybciej niż jakakol-
ści alkoholu, lecz mieszają alkohol z innymi
wiek inna pozycja budżetu tego sektora.
używkami w niekorzystny i szkodliwy spo-
Stosowanie niewłaściwych leków wśród
sób.
osób starszych jest powszechnie występującym
3. Osoby, które zaczynają nadużywać alkoholu
problemem, a dodatkowym istotnym czynni-
dopiero w starszym wieku.
kiem komplikującym sytuację jest brak kontro-
Nadużywanie alkoholu przez osoby starsze mo-
li i analiz rezultatów stosowanych terapii.
że być przyczyną poważnych chorób, pogarszać
Problemy związane ze stosowaniem leków mogą
inne stany chorobowe, zakłócać działanie prze-
mieć następujące przyczyny:
pisanych leków i znacznie obniżać jakość życia.
" błędne przyjmowanie leków lub nieprze-
Chociaż wnioski z przeprowadzonych badań są
strzeganie zaleceń,
nadal kwestionowane, spożywanie alkoholu nie
może być zalecane z przyczyn zdrowotnych. Spo- " zapisanie niewłaściwego leku,
" interakcje,
żywanie niewielkich lub umiarkowanych ilości
" reakcje niekorzystne,
alkoholu może wpływać korzystnie na zdrowe
" używki, których spożywanie wiąże się z ry-
osoby starsze, szczególnie na stan zdrowia serca
zykiem,
i długowieczność. W ujęciu globalnym, nie ma
jednak kraju, w którym pozytywne efekty zdro- " przyjmowanie zbyt małych ilości leków z
powodu utrudnionego dostępu do lekarza i
wotne alkoholu byłyby większe od jego skutków
aptek lub trudności z otwarciem opakowania,
negatywnych.
" interakcje z innymi rodzajami terapii, na
przykład lekami ziołowymi.
A Stosowanie leków
Do powyższych problemów dochodzi fakt, że
i związane z tym problemy
pewna liczba leków stosowanych obecnie przez
osoby starsze nie była badana na tej grupie wie-
Priorytetowe obszary działania:
kowej. Włączenie osób starszych do prób kli-
" Unikanie problemów związanych ze sto-
nicznych może dostarczyć istotnych informacji
sowaniem leków poprzez systematyczne
na temat dozowania, skuteczności, skutków
wykorzystywanie wskaz
ników jakościowych
leków oraz lepszą koordynację między różny- długotrwałych, dopuszczalnych dawek i bez-
pieczeństwa leków. Racjonalne stosowanie le-
mi segmentami opieki zdrowotnej.
ków i bezpieczeństwo pacjentów powinny być
" Konieczne są również analizy stosowanych
traktowane jako ważne zagadnienie w ramach
terapii oraz włączenie osób starszych do
promowania zdrowia i wysokiej jakości życia
przeprowadzanych prób klinicznych.
wśród osób starszych.
ANALFABETYZM ZDROWOTNY
Badania dowodzą, że problemy związane
23
można zdefiniować jako  niezdolność do
ze środkami farmaceutycznymi:
" są konsekwencją błędnego przyjmowania le- zdobywania, interpretowania i zrozumienia
ków lub nieprzestrzegania zaleceń, zapisywa- podstawowych informacji i usług zdrowot-
nych oraz nieumiejętność wykorzystania
nia niewłaściwych leków oraz interakcji,
takich informacji i usług do poprawy włas-
" dadzą się uniknąć pod warunkiem stosowania
wskaz
ników jakości stosowania leków, pro- nego stanu zdrowia .
wadzenia badań skuteczności terapii i włącze-
Analfabetyzm zdrowotny i kontrola nad
nia osób starszych do prób klinicznych.
własnym życiem
Analfabetyzm zdrowotny stanowi istotny problem
w dziedzinie promocji zdrowia i jest ściśle powią-
A Profilaktyczne usługi zdrowotne
zany z pojęciem kontroli nad własnym życiem.
Wskaz
nik analfabetyzmu zdrowotnego jest wyż-
Priorytetowe obszary działania:
szy wśród osób starszych niż wśród młodszych, co
" Udostępnianie osobom starszym profi-
prowadzi do większego narażenia osób starszych
laktycznych usług zdrowotnych, takich jak
na schorzenia chroniczne. Osoby starsze nieposia-
szczepienia, ze zwróceniem szczególnej
dające wystarczającej wiedzy na tematy związane
uwagi na osoby o słabym zdrowiu.
ze zdrowiem wiedzą również znacznie mniej o
" Stosowanie w pewnych okolicznościach
przewlekłych problemach zdrowotnych. Inicjaty-
profilaktycznych wizyt domowych.
wy związane z promocją zdrowia i edukowaniem
" Uwzględnianie w pracy z osobami starszymi
pacjentów muszą uwzględniać znajomość zagad-
ich zdolności zrozumienia i wiedzy na temat
nień zdrowotnych. Osoby starsze nieposiadające
zagadnień zdrowotnych.
odpowiedniej wiedzy zdrowotnej z mniejszym
prawdopodobieństwem będą stawiać się na szcze-
Działania prozdrowotne i profilaktyczne, takie
pienia, czy badania przesiewowe pod kątem no-
jak regularne wizyty domowe składane przez
wotworów. Znajomość podstawowych zagadnień
pracowników służby zdrowia i opieki społecz-
zdrowotnych, a nie poziom wykształcenia, stanowi
nej, są korzystne dla opóz
nienia występowania
istotny czynnik decydujący o tym, czy osoby starsze
chorób i utraty samodzielności, które w końcu
będą korzystać z usług profilaktycznych. Posiada
prowadzą do tego, że osoby starsze wymaga-
to ważne implikacje dla planowania działań, które
ją opieki długotrwałej. Osoby starsze mogłyby
muszą uwzględniać stosowanie systemu zawiado-
czerpać korzyści z odpowiedniej pomocy i na-
mień i narzędzi edukacyjnych podnoszących świa-
leży zachęcać je do właściwego korzystania z
domość zdrowotną w celu zwiększenia stopnia ko-
profilaktycznych usług zdrowotnych.
rzystania z profilaktycznej opieki zdrowotnej.
Niektórzy ludzie napotykają bariery utrud-
niające im korzystanie z usług zdrowotnych  fi-
Badania dowodzą, że:
nansowe, administracyjne, kulturowe, psycho-
" szczepienia przeciwko grypie skutecznie
logiczne i społeczne.
zmniejszają liczbę hospitalizacji z powodu
chorób serca, udaru mózgu, zapalenia płuc
i grypy, a także zmniejszają ryzyko śmierci,
 ROZMOWA
24
ROSA Z PORTUGALII UWAŻA, ŻE
SPOA
ECZEC
STWO MOGA
OBY DZIA-
A
AĆ SKUTECZNIEJ NA RZECZ ZDRO-
WEGO STARZENIA SI

Rosa da Glória Ribeiro zaczęła pracować w wieku 20
lat i teraz, gdy ma 60 lat, w dalszym ciągu pracuje
u tego samego pracodawcy. Jej praca polega na pi-
saniu listów i prowadzeniu rozmów telefonicznych
 to rutynowa praca biurowa, która tak naprawdę
nie bardzo jej odpowiada.  Jest monotonna i tro-
chę nudna, wolałabym pracować na świeżym po-
Rosa da Glória Ribeiro (z prawej) ze swoją córką
wietrzu gdzieś na wsi  mówi.
Raquel Machado (która również zrobiła zdjęcie).
Rosa jest rozwódką i ma 23-letnią córkę. Mówi,
że jest zdrowa i nie uskarża się na żadne problemy
zdrowotne, ani choroby.  Społeczeństwo może zrobić mnóstwo rzeczy, aby
 Myślę, że dobry stan zdrowia zawdzięczam poprawić samopoczucie i stan zdrowia starzejących
w największym stopniu moim genom. Moja matka się obywateli. Większość z nich dotyczy obniżenia
ma 87 lat i nadal cieszy się dobrym zdrowiem. Inne poziomu stresu  mówi Rosa da Glória Ribeiro.
czynniki, które zdaniem Rosy przyczyniły się do jej
dobrego zdrowia to dorastanie na wsi i fakt, że ni- Chciałaby, aby społeczeństwo zapewniło:
gdy nie paliła papierosów, ani nie piła alkoholu. Poza " dobrze zorganizowany transport publiczny,
tym Rosa odbywa długie spacery, wcześnie chodzi " łatwo dostępne tereny zielone,
spać, je owoce oraz warzywa i pije dużo wody. " miejsca spotkań do kontaktów towarzyskich,
 Jednak aby zachować zdrowie, ważne jest gdzie nie trzeba zamawiać nic do jedzenia,
także prowadzenie ciekawego życia i kontakty to- " architekturę, która ułatwi wzajemne kontakty
warzyskie  mówi Rosa da Glória Ribeiro.  Uczest- między ludz
mi,
niczenie w wydarzeniach kulturalnych, takich jak " mniej sztywnych zasad obowiązujących w pra-
chodzenie do teatru i na wystawy sztuki, albo czy- cy, na przykład wprowadzenie elastycznych
tanie książek, również może być sposobem dbania godzin pracy,
o własne zdrowie, takim samym jak wykonywanie " lepiej płatne zajęcia i większą pomoc finanso-
ćwiczeń fizycznych. Ważne jest utrzymywanie kon- wą dla emerytów,
taktów towarzyskich i przyjemne spędzanie czasu. " możliwość kształcenia się przez całe życie.
" wizyty personelu służby zdrowia u osób fizycznym w powiązaniu z aktywnością fizyczną.
25
starszych, wykraczające poza zakres zwy- Ukazują one, że urazy fizyczne i upadki są zazwy-
kłych wizyt domowych, stanowią skuteczne czaj przypisywane indywidualnym cechom danej
narzędzie w zmniejszaniu liczby dni spędza- osoby, a nie warunkom środowiska. W ramach
nych w szpitalu w związku z ponowną ho- jednego z projektów postawiono na współpracę
spitalizacją, z wydziałem technicznym miasta.
" wizyty domowe mają skromny wpływ na Dziewięć projektów jest ukierunkowanych na
zmniejszenie śmiertelności, przy czym dowo- wszystkie osoby starsze zamieszkujące na danym
dy na ich skuteczność są silniejsze w przy- obszarze, przy czym sześć z nich zostało skon-
padku populacji młodszych (73-78 lat) niż struowanych w sposób naukowy z zastosowa-
w przypadku osób powyżej 80. roku życia, niem grupy docelowej i grupy kontrolnej.
" wizyty domowe skutecznie zmniejszają licz- Pracownicy zajmujący się osobami starszymi
bę przyjęć do zakładów opieki długotermi- to głównie wolontariusze oraz zawodowy perso-
nowej/domów opieki dla osób starszych, nel sektora opieki zdrowotnej i społecznej, lecz
przy czym dowiedziono większą skuteczność zaangażowane mogą być również inne grupy
w przypadku, gdy osobom starszym składa zawodowe. Projekty są finansowane na szczeblu
się więcej niż 9 wizyt kontrolnych. lokalnym, regionalnym lub krajowym, a ich bu-
dżety są ustalane na okres 2-3 lat.
Głównym tematem jest to, w jaki sposób na-
kłonić osoby starsze do zmiany nawyków i stylu
Przykłady dobrych
życia. Szczególnie dotyczy to osób, które są do
rozwiązań tego najmniej skłonne z przyczyn kulturowych,
społecznych i/lub ekonomicznych. Osoby starsze
Przykłady udanych projektów związanych ze zdro-
mogą być uczulone na sugestie zmiany stylu ży-
wym starzeniem się świadczą o istnieniu wiedzy i
cia wysuwane przez ludzi młodszych, przy czym
nowych pomysłów na to, w jaki sposób radzić sobie
trudniej nakłonić do tego mężczyzn niż kobiety.
z procesem starzenia się w aktywny i pozytywny
Z przeprowadzonych projektów wynika, że an-
sposób.
gażowanie osób z grupy docelowej w planowanie
i wdrażanie projektu może stanowić bodziec dla
Szesnaście projektów przedstawionych w pełnej
osób mniej przekonanych i zachęcić je do udziału
wersji raportu pokazuje, jak ważna jest konse-
w projekcie.
kwencja (przekształcanie planów w programy)
oraz współpraca z przedstawicielami różnych
PRZYKA
ADY DOBRYCH ROZWI
ZAC

grup wchodzących w skład społeczności. Uzna-
BRAVEHEART (Szkocja) W ramach tej inicjatywy
no, że większość spośród zaprezentowanych
udało się uzyskać zmiany zachowania wśród
projektów nadaje się do wdrożenia w innych
uczestników pod względem zwiększenia ich
krajach.
aktywności fizycznej i poprawy ich nawyków ży-
Tematami najczęściej pojawiającymi się w
wieniowych. Projekt odnotował również wzrost
udanych projektach są kapitał społeczny i aktyw-
zrozumienia diagnoz i zasad terapii lekowej, a
ność fizyczna, często w połączeniu. Mogą one
także odczuwane subiektywnie korzyści związa-
przyczyniać się do poprawy zdrowia fizycznego i
ne ze spotkaniami z innymi osobami dotkniętymi
zmniejszenia poczucia osamotnienia. Siedem pro-
podobnymi problemami zdrowotnymi.
jektów koncentruje się na zapobieganiu urazom
jak kobiety, emeryci i imigranci. Gdyby jednak
Promocja zdrowia
26
model ten obejmował zjawisko  produkcji se-
wśród osób starszych niorskiej , na przykład zajmowanie się wnuka-
mi lub prace wykonywane nieodpłatnie, byłby
jest opłacalna
on bardziej sprawiedliwy dla kobiet, ponieważ
do ich obowiązków należy często opieka nad
Zdrowe i aktywne społeczeństwa będą klu-
starszymi małżonkami i małymi dziećmi.
czowym czynnikiem wzrostu gospodarczego i
Większość chorób wiąże się z wiekiem, przy
utrzymania wielkości produkcji w starzejącej się
czym ryzyko zachorowania i skutki choroby
Europie.
stają się wraz z wiekiem coraz poważniejsze. U
Problem zdrowego starzenia się nie przyciąg-
osób starszych zmniejsza się również odporność
nął jeszcze w polityce europejskiej wystarcza-
biologiczna, w wyniku czego są one bardziej
jącej i powszechnej uwagi. Istnieje tendencja,
narażone na odczuwanie dotkliwych skutków
by zarówno  zdrowie , jak i  osoby starsze
chorób i urazów fizycznych. Dlatego potencjalne
traktować jako koszty zamiast dostrzec w nich
korzyści zdrowotne programu profilaktycznego
inwestycję w kapitał ludzki, która może przy-
są większe w przypadku starszej populacji.
czynić się do poprawy dobrobytu społeczeństwa
Ponadto jest bardziej prawdopodobne, że
i jednostek.
Beh�ll f�rger (anpassade efter illustrationen). Har lagt till n�gra f�rger.
osoby starsze będą przestrzegać zaleceń ko-
Zasada analizy opłacalności jest związana z
Utg� fr�n att diagrammen ska ligga p� 157 mm bredd, det verkar b�sta i 95 % av fallen.
rzystnych dla zdrowia i stosować inne zalecane
typowym wzorcem konsumpcji i produkcji, co
Men l�t dem inte bli f�r h�ga, tryck g�rna ihop dem lite p� h�jden. Om det inte k�nns
środki, między innymi dlatego, że mogą obser-
oznacza, że koszty leczenia/promocji zdrowia są
helt omotiverat och utt�jt kan de ligga p� 140 mm bredd. �r det n�got smalt st�ende s�
wować skutki złego stanu zdrowia u swoich
przeciwstawiane zwiększonej produktywności
anv�nd 1-spalt 74,5 mm. Nytt typsnitt Etelka Text Pro
rówieśników. Osoby starsze są panami swojego
(patrz Rysunek 4). Model ten powoduje dyskry-
czasu, co oznacza, że mogą wybierać priorytety
minowanie osób o niskich dochodach, takich
Konsumpcja
Produkcja (za wynagrodzeniem)
Produkcja seniorska
(bez wynagrodzenia)
Produkcja całkowita
25 lat 65 lat
Rysunek 4. Produkcja całkowita i jej składowe.
y
RÓDA
O: LARS LINDHOLM & KLAS-G�RAN SAHL�N, 2006.
zgodnie z wyznawanymi przez siebie wartościa- do osób starszych, na przykład wtedy, gdy dla
27
mi. W przypadku emerytów mamy do czynienia osób w wieku produkcyjnym uwzględnia się
z niższym  alternatywnym kosztem czasu po- uzyskiwany wzrost produkcji. Model zgodny z
święconego na aktywność fizyczną i inne działa- ogólnie akceptowanymi poglądami społeczny-
nia poprawiające stan zdrowia. mi dotyczącymi sprawiedliwego traktowania
w ramach opieki zdrowotnej może zaowoco-
PRZYKA
ADY DOBRYCH ROZWI
ZAC
wać różnymi modelami opłacalności w róż-
BADANIE PRZEPROWADZONE W NORDMALING nych krajach.
(Szwecja) Przeprowadzona została losowa próba
kontrolowana obejmująca 200 zdrowych emery-
DYSKRYMINACJA Z POWODU WIEKU
tów, którzy zostali porównani z 350 emerytami z
U podstaw wszystkich międzynarodowych
grupy kontrolnej po upływie dwóch lat i czterech
modeli polityki dotyczącej zdrowego starzenia
profilaktycznych wizytach domowych. W grupie ob-
się leży fundamentalne prawo człowieka do tego,
jętej badaniem odnotowano spadek śmiertelności
by starzeć się z poczuciem bezpieczeństwa i z
oraz intensywności korzystania z opieki zdrowotnej.
godnością oraz prawo osób starszych do tego,
Analiza kosztów z punktu widzenia społeczeństwa,
by być pełnoprawnymi obywatelami i członkami
obejmująca cały cykl życia, wykazała oszczędności
społeczeństwa. Dostęp i przynależność bez
związane z mniejszym zapotrzebowaniem na
arbitralnych barier wiekowych stanowią główną
opiekę domową, usługi lecznictwa zamkniętego i
zasadę działania. W ramach polityki dotyczącej
wizyty u lekarza w nagłych przypadkach.
zdrowego starzenia się stosowane są strategie
 ślepe na wiek , które w elastyczny sposób
Wnioski zawarte w głównym raporcie
reagują na przebiegający stopniowo i indy-
" Istnieje niewielka liczba badań nad opłacal-
widualnie proces starzenia się. Promują one
nością działań prozdrowotnych ukierunko-
zrozumienie możliwości i potrzeb ludzi w
wanych na osoby starsze jako główną grupę
każdym wieku i zachęcają do pozytywnego
docelową.
nastawienia do procesu starzenia się.
" Niektóre przykłady dowodzą, że programy
skierowane do osób starszych mogą przyno-
sić bardzo duże oszczędności.
" Istnieją pewne podstawowe różnice biologiczne
(ryzyko zachorowania), psychologiczne (świa-
domość ryzyka) i społeczne (niższy koszt alter-
natywny czasu) pomiędzy osobami starszymi
(powyżej 65. roku życia) a osobami w średnim
wieku. Uwarunkowania te wiążą się z niższymi
kosztami i lepszymi efektami działań prozdro-
wotnych podejmowanych w grupie starszej.
" Nie istnieje zgoda co do obowiązującego mo-
delu opłacalności. Niektóre warianty analizy
opłacalności są niesprawiedliwe w stosunku
POLITYKA ZDROWOTNA UE
Międzynarodowa
28
Problem zdrowego starzenia się nie przyciągnął
polityka zdrowotna
jeszcze w polityce europejskiej wystarczającej i po-
wszechnej uwagi.
Ramy międzynarodowej polityki dotyczącej zdro-
wego starzenia się są oparte na podstawowych i
Na obszarze UE wspierane są polityki i działa-
trwałych zasadach działań prozdrowotnych.
nia związane ze zdrowym starzeniem się. Dzia-
łania te obejmują kształcenie ustawiczne, dłuż-
Strategie sformułowane w programie WHO
szą aktywność zawodową, bardziej stopniowe
EURO  Zdrowie 21 koncentrują się na dzia-
przechodzenie na emeryturę, prowadzenie ak-
łaniach prozdrowotnych wśród osób starszych
tywnego trybu życia na emeryturze oraz pracę
prowadzonych z perspektywy całego okresu ży-
na rzecz utrzymania i poprawy stanu zdrowia.
cia, podobnie jak ma to miejsce w przypadku po-
Świadomość tego, że w starzejącej się Europie
lityki Światowej Organizacji Zdrowia  Aktywne
zdrowe i aktywne społeczeństwo będzie klu-
starzenie się . WHO zaproponowała trzy cele dla
czowym czynnikiem decydującym o wzroście
aktywnego starzenia się:
gospodarczym i utrzymaniu wielkości produk-
1. Utrzymywanie niezależności i zapobieganie
cji, jest coraz większa, lecz problem zdrowego
niepełnosprawności.
starzenia się nie przyciągnął jeszcze w polity-
2. Przywracanie utraconej sprawności poprzez
ce europejskiej wystarczającej i powszechnej
rehabilitację.
uwagi.
3. Zapewnianie dobrej jakości życia w przypad-
Zarówno  zdrowie , jak i  osoby starsze
ku, gdy utrata sprawności jest nieodwracalna.
w dalszym ciągu traktuje się jako  koszt , a
nie jako długoterminową inwestycję w kapitał
Madrycki Międzynarodowy Plan Działań na
ludzki. Potrzebne są konkretne rekomendacje,
Rzecz Ludzi Starszych przyjęty przez ONZ w
które naświetlą znaczenie kwestii zdrowego
2002 roku i przewidziany do rewizji w 2007 roku
starzenia się przy opracowywaniu założeń po-
również zaleca państwom członkowskim ONZ
lityki rozwoju i dobrobytu dla Unii Europej-
priorytetowe potraktowanie zadania polegające-
skiej. Fakt, że wskaz
nik  lat zdrowego życia
go na  poprawie stanu zdrowia i dobrego samo-
(średniej długości życia bez niepełnosprawno-
poczucia wśród osób w podeszłym wieku .
ści) został włączony w 2005 roku do grupy
Podczas gdy prowadzenie zdrowego trybu
wskaz
ników służących do kontrolowania po-
życia jest sprawą jednostek, rządy odpowiadają
stępów w realizacji gospodarczych i społecz-
za stworzenie warunków sprzyjających realizacji
nych celów UE, można traktować jako duży
wspomnianego powyżej celu. Bardziej konkretne i
krok naprzód.
dostosowane do warunków podejście wyłania się
z inicjatywy WHO EURO pod nazwą  Zdrowe
Miasta , gdzie sieć miast opracowuje dostosowa-
ne do konkretnego środowiska strategie promo-
wania zdrowego starzenia się.
osób starszych w opracowywanie założeń polityki
Polityka zdrowotna na
29
oraz potrzebę promowania pozytywnego obrazu
szczeblu krajowym procesu starzenia się.
Każda polityka ma wartość tylko wtedy, gdy
Większość krajów europejskich posiada własną
jest stosowana  do prowadzenia lobbingu, mo-
politykę dotyczącą zdrowego starzenia się, lecz
tywowania, zachęcania i realizacji działań. Poli-
niewiele z nich przeznacza specjalne fundusze na
tyka powinna stanowić narzędzie pracy dla mini-
związane z tym działania prozdrowotne.
sterstw, organizacji i instytucji, których przedmio-
tem działalności są osoby starsze. Musi ona być
Dobra polityka promowania zdrowia w starszym
stosowana na szczeblu lokalnym i dlatego wyma-
wieku musi mieć charakter całościowy i obej-
ga publikacji w formie czytelnej i zrozumiałej dla
mować aspekty zdrowotne również w innych
osób starszych, które będą mogły wykorzystać ją
dziedzinach, takich jak polityka transportowa i
do tego, by stać się grupą nacisku dążącą do rea-
mieszkaniowa. Istnieje potrzeba stworzenia spój-
lizacji zawartych w niej założeń.
nych podstaw polityki, które pozwolą różnym
partnerom i sektorom społecznym współdziałać
w ramach zintegrowanego podejścia. Wynikające
POLITYKA
z polityki plany działań muszą posiadać wyraz
-
PLAN DZIAA
AC
NA RZECZ OSÓB STARSZYCH 2003-
ne i realne cele, określać konkretne kroki, które
2007 (Hiszpania) Ministerstwo Pracy i Spraw
umożliwią ich realizację, zapewniać środki wy-
Społecznych stworzyło plan działań, w którym
starczające do ich wdrożenia oraz opisywać pro-
w charakterze wskaz
ników wykorzystano dane
ces oceny rezultatów.
demograficzne, ekonomiczne, dotyczące sytuacji
Większość krajów europejskich posiada poli-
mieszkaniowej, form współżycia społecznego,
tykę dotyczącą zdrowego starzenia się, która al-
poziomu wykształcenia, głównych form aktyw-
bo wchodzi w skład ogólnej polityki zdrowotnej
ności osób starszych oraz opieki socjalnej. Plan
obejmującej całą populację, albo stanowi odrębny
ten powstał przy współpracy innych ministerstw,
obszar polityki z zakresu zdrowia publicznego. W
instytucji i organizacji pozarządowych.
większości przypadków polityki te koncentrują
Jego celem jest poprawa warunków życia osób
się na promowaniu zdrowia oraz zapobieganiu
starszych poprzez zaoferowanie im szerokiego
chorobom i wypadkom. W nielicznych przypad-
wyboru środków. W ramach planu wyróżniono
kach odnoszą się one do danych dotyczących sta-
cztery obszary działania:
nu zdrowia i powszechna jest sytuacja, w której
" zrównanie możliwości,
nie przydziela się specjalnych środków na wspie-
" współpraca,
ranie działań prozdrowotnych, co może stanowić
" szkolenia,
przeszkodę dla realizacji polityki na poziomie lo-
" informowanie i badania.
kalnym.
Każdy z tych obszarów posiada własne cele wraz
Respondenci, którzy wzięli udział w ankiecie
z odpowiednimi strategiami, środkami, harmono-
przeprowadzonej w ramach projektu  Zdrowe
gramem i listą współpracujących organizacji.
starzenie się , podkreślali znaczenie angażowania
" Madrycki Międzynarodowy Plan Działań na
Rekomendacje
30
Rzecz Ludzi Starszych przyjęty przez ONZ
Przewidywane do roku 2050 trendy starzenia się
Celem projektu  Zdrowe starzenie się ,
populacji stanowią zarazem wielkie wyzwanie i
współfinansowanego przez Komisję Europej-
możliwość dla rozwoju gospodarczego i społecz-
ską, jest promowanie zdrowego starzenia się
nego Europy. Działania prozdrowotne w starzeją-
wśród osób w starszym wieku (które ukończy-
cym się społeczeństwie są pilnym i ważnym zada-
ły 50. rok życia). W ramach projektu dokona-
niem w tej sytuacji. Wiele krajów rozpoczęło już
no przeglądu literatury, statystyk, przykładów
prace na tym polu.
dobrych rozwiązań i polityk na obszarze całej
Odpowiedzialność za legislację i kierowanie
Europy. Skoncentrowano się na następujących
sprawami związanymi ze zdrowiem oraz starze-
zagadnieniach przekrojowych:
niem się spoczywa w Unii Europejskiej na pań-
" czynniki socjoekonomiczne,
stwach członkowskich. W dziedzinie działań pro-
" brak równości w dziedzinie zdrowia,
zdrowotnych/zdrowia publicznego rozszerzony
" płeć,
mandat Unii Europejskiej oparty na Traktacie
" mniejszości.
Amsterdamskim pozwala wspierać polityki po-
oraz dziesięciu głównych obszarach działania:
przez stymulowanie innowacyjnych działań oraz
wymianę doświadczeń i udanych rozwiązań.
" czas przed i po przejściu na emeryturę,
Projekt  Zdrowe starzenie się przedstawia
" kapitał społeczny,
swoje rekomendacje instytucjom UE i państwom
" zdrowie psychiczne,
członkowskim w kontekście dokumentów pro- " środowisko,
gramowych UE, ONZ i WHO dotyczących sta- " odżywianie,
rzenia się, do których należą:
" aktywność fizyczna,
" zapobieganie urazom fizycznym,
"  Proces Lizboński Unii Europejskiej wyzna-
" używki i ich nadużywanie,
czający priorytety strategiczne do 2010 roku
" stosowanie leków i związane z tym problemy,
" Artykuł 152 Traktatu ustanawiającego Wspól-
" profilaktyczne usługi zdrowotne.
notę Europejską dotyczący ochrony zdrowia
wszystkich obywateli
PRZYJ
TA W RAMACH PROJEKTU DEFINICJA
" Polityki UE, między innymi w sprawie dyskry-
ZDROWEGO STARZENIA SI

minacji z powodu wieku i zmian demograficz-
Zdrowe starzenie się to proces optymalizacji
nych
możliwości zachowania zdrowia fizycznego,
"  Zdrowie 21  Zdrowie dla wszystkich w
społecznego i psychicznego, który umożliwi
XXI wieku oraz Strategia zapobiegania i kon-
osobom starszym czynne uczestnictwo w
trolowania chorób niezakaz
nych w regionie
życiu społecznym bez dyskryminacji za wzglę-
europejskim WHO
du na wiek oraz czerpanie radości z dobrej
" Polityka WHO  Aktywne starzenie się
jakości niezależnego życia.
W celu zrealizowania celów niniejszego projektu profilaktycznych i prozdrowotnych nie obej-
31
i posunięcia do przodu prac nad propagowaniem muje swoim zasięgiem osób starszych.
zdrowego starzenia się opracowane zostały reko- " Równość w dziedzinie zdrowia
mendacje, które zostaną przedstawione Komisji Likwidacja nierówności w dziedzinie zdrowia
Europejskiej i państwom członkowskim. Podjęte w póz
niejszym okresie życia oraz poprawa
w tym procesie decyzje były wynikiem konsensu- czynników socjoekonomicznych wśród osób
su. Duże znaczenie miała tu dyskusja, jaka miała starszych powinny stanowić podstawę każdej
miejsce na Seminarium Europejskim w Helsin- strategii dotyczącej zdrowego starzenia się oraz
kach w 2006 roku z udziałem wysokich przedsta- wszystkich działań prozdrowotnych. Równość
wicieli ministerstw z całej Europy. w dziedzinie zdrowia dla osób starszych obej-
Podstawowe zasady wypracowane w ramach muje w sposób oczywisty również niedyskry-
tego projektu mają istotne znaczenie dla zdrowe- minowanie tej grupy.
go starzenia się i wpływają na wszystkie przyjęte " Autonomia i kontrola nad własnym życiem
rekomendacje. Autonomia i kontrola nad własnym życiem
mają istotne znaczenie dla poczucia ludzkiej
godności i integralności w całym okresie życia.
PODSTAWOWE ZASADY ZDROWEGO
Wszyscy ludzie muszą mieć możliwość osobi-
STARZENIA SIę
stego rozwoju i powinni uczestniczyć w podej-
" Osoby starsze stanowią nieodłączną wartość
mowaniu decyzji, które ich dotyczą.
dla społeczeństwa
" Różnorodność
Wiele osób starszych prowadzi wypełnione
Konieczne jest uwzględnianie różnorodności
sensem życie i stanowi bogactwo dla społe-
występującej wśród osób starszych. Obejmuje
czeństwa. Przyczyniają się one do rozwoju spo-
ona różnice dotyczące płci, kultury i pochodze-
łeczeństwa, pracują za wynagrodzenie lub jako
nia etnicznego oraz orientacji seksualnej, a tak-
wolontariusze, opiekują się członkami swoich
że różny stan zdrowia, stopień niepełnospraw-
rodzin lub przyjaciółmi oraz wykonują prace
ności i sytuację socjoekonomiczną. Trzeba
społeczne w organizacjach i stowarzyszeniach.
również wziąć pod uwagę różnice pokolenio-
Dyskryminacja z powodu wieku jest zabronio-
we wśród osób starszych. Grupa populacji w
na w niektórych uregulowaniach prawnych
wieku od 50 do ponad 100 lat obejmuje kilka
UE, lecz potrzebne jest jeszcze ich stosowanie
pokoleń.
oraz działania edukacyjne.
Rekomendacje dotyczące polityki, badań i dzia-
" Nigdy nie jest za póz
no na działania prozdro-
łań praktycznych zamieszczono na kolejnych
wotne
stronach.
Istnieją dowody na to, że działania prozdro-
wotne mogą wydłużyć życie i poprawić jego
jakość. Promocja zdrowia i profilaktyka są
możliwe również w grupach o bardzo zaawan-
sowanym wieku. Wiele programów działań
POLITYKA BADANIA
32
Projekt  Zdrowe starzenie się proponuje, by
Projekt  Zdrowe starzenie się proponuje, by
Komisja Europejska i państwa członkowskie
Komisja Europejska i państwa członkowskie
podjęły następujące działania:
podjęły następujące działania:
" rozwój badań mających na celu ocenę skutecz-
" opracowywanie długofalowych polityk, pro-
ności i opłacalności działań prozdrowotnych
gramów zdrowotnych i planów finansowych,
oraz zapobiegających chorobom i pogarszaniu
oddzielnie i/lub w połączeniu z innymi polity-
się stanu zdrowia w całym okresie życia, a w
kami, programami i planami w celu promowa-
szczególności w starszym wieku.
nia zdrowia i zapobiegania chorobom wśród
osób starszych na poziomie europejskim, kra-
" nasilenie badań w celu znalezienia sposobów
jowym, regionalnym i lokalnym.
motywowania i dokonywania zmian w stylu
życia osób starszych, głównie grup  trudno
" uwzględnianie znaczenia zdrowia i działań
osiągalnych , ze szczególnym uwzględnieniem
prozdrowotnych na rzecz osób starszych we
aspektów środowiskowych i kulturowych.
wszystkich dziedzinach, takich jak polityka
gospodarcza, mieszkaniowa, transportowa i
" nasilenie badań w celu opracowania wskaz
ni-
środowiskowa.
ków zdrowego starzenia się oraz uwzględnie-
nie w statystykach zdrowotnych i badaniach
" opracowanie wskaz
ników dotyczących zdro-
danych dotyczących osób w bardzo podeszłym
wego starzenia się i włączenie ich do odpo-
wieku.
wiednich systemów statystycznych na pozio-
mie europejskim i krajowym.
" rozpowszechnianie wyników badań i zachę-
canie do ich stosowania w praktyce wśród
Projekt  Zdrowe starzenie się proponuje, by pań-
wszystkich zainteresowanych.
stwa członkowskie podjęły następujące działania:
" opracowywanie planów działań mających na
celu realizację programów prozdrowotnych i
PRAKTYKA
zapobiegających chorobom z udziałem osób
Projekt  Zdrowe starzenie się proponuje, by
starszych na wszystkich poziomach, a w szcze-
Komisja Europejska i państwa członkowskie
gólności na poziomie lokalnym.
podjęły następujące działania:
" wzmocnienie znaczenia zagadnień promocji " stymulowanie wymiany wiedzy i doświad-
zdrowia w całym systemie podstawowego i czeń w dziedzinie działań prozdrowotnych.
rozszerzonego kształcenia w dziedzinie geron-
Projekt  Zdrowe starzenie się proponuje, by
tologii i geriatrii dla wszystkich grup zawodo-
władze lokalne, pracownicy sektora służby zdro-
wych, których to dotyczy.
wia i opieki społecznej, urzędnicy i organizacje
pozarządowe podjęły następujące działania:
" opracowywanie, wdrażanie i kontrola reali- dzania. Utrzymywanie równowagi między in-
33
zacji projektów i programów angażujących dywidualnymi możliwościami pracowników a
osoby starsze, ze szczególnym uwzględnieniem wymaganiami życia zawodowego, a także nie-
grup  trudno dostępnych . tolerowanie dyskryminacji ze względu na wiek.
Zapobieganie chorobom w miejscu pracy, pro-
" zachęcanie do partnerstwa w zakresie strate-
mowanie zdrowego stylu życia oraz udzielanie
gii promujących zdrowie poprzez angażowa-
wsparcia, by przejście od aktywności zawodowej
nie osób starszych, osób odpowiedzialnych
do emerytury odbywało się bezstresowo.
za kształtowanie polityki, naukowców oraz
pracowników sektora służby zdrowia i opieki
Kapitał społeczny
społecznej.
Zachęcanie starszych osób do udziału w życiu
" wykorzystywanie danych naukowych oraz
społecznym. Zwiększanie liczby edukacyjnych i
sprawdzonych działań prozdrowotnych przy
społecznych zajęć grupowych dla osób starszych,
opracowywaniu i wdrażaniu projektów i pro-
mających na celu zapobieganie samotności i izola-
gramów.
cji. Zapewnianie wolontariuszom w starszym wie-
" informowanie szerokich kręgów odbiorców
ku możliwości wykonywania prac społecznych.
o skutecznych działaniach prozdrowotnych
ukierunkowanych na osoby starsze z wyko-
Zdrowie psychiczne
rzystaniem zróżnicowanych metod i kanałów
Zajmowanie się szeroko pojętymi czynnikami
informacyjnych.
wpływającymi na zdrowie psychiczne i dobre sa-
" stwarzanie osobom starszym warunków i moż-
mopoczucie w póz
niejszych latach życia, takimi
liwości do regularnej aktywności fizycznej, sto-
jak relacje społeczne, ubóstwo i dyskryminacja.
sowania zdrowych nawyków żywieniowych,
Podnoszenie poziomu wiedzy na temat zagadnień
kontaktów społecznych i udziału w ciekawych
zdrowia psychicznego dotyczących osób starszych,
zajęciach.
takich jak depresja i demencja. Szersze stosowanie
wśród osób starszych działań psychoterapeutycz-
nych i psychospołecznych.
PRIORYTETOWE OBSZARY DZIAłAń
Osoby odpowiedzialne za kształtowanie polityki, Środowisko
organizacje pozarządowe oraz pracownicy sek- Ułatwianie starszym osobom dostępu do bezpiecz-
tora służby zdrowia i opieki społecznej powinni nych i stymulujących miejsc, zarówno w budyn-
uwzględnić następujące priorytetowe działania w kach, jak i na świeżym powietrzu. Uwzględnianie
ramach pracy na rzecz osób starszych: dostępu do technologii, jak również oddziaływa-
nia zmian klimatycznych, upałów/mrozów i burz.
Czas przed i po przejściu na emeryturę
Zwiększanie udziału starszych pracowników w Odżywianie
życiu zawodowym i podnoszenie jego jakości Promowanie wśród osób starszych zdrowej żyw-
poprzez zastosowanie nowych koncepcji zarzą- ności i zdrowych nawyków żywieniowych, z na-
ciskiem na znaczenie niskiego spożycia tłuszczów Profilaktyczne usługi zdrowotne
34
nasyconych i wysokiego spożycia żywności za- Udostępnianie osobom starszym profilaktycz-
wierającej dużą ilość błonnika, świeżych warzyw nych usług zdrowotnych, takich jak szczepie-
i owoców. nia, ze zwróceniem szczególnej uwagi na oso-
by o słabym zdrowiu. Stosowanie w pewnych
okolicznościach profilaktycznych wizyt domo-
Aktywność fizyczna
wych. Uwzględnianie w pracy z osobami star-
Zwiększanie poziomu aktywności fizycznej
szymi ich zdolności zrozumienia i wiedzy na
wśród osób starszych w celu osiągnięcia zalecane-
temat zagadnień zdrowotnych.
go standardu międzynarodowego, który wynosi
30 lub więcej minut co najmniej umiarkowanego
wysiłku fizycznego w większość dni tygodnia, a
najlepiej codziennie.
Zapobieganie urazom fizycznym
Inicjowanie działań promujących bezpieczeństwo
i zapobieganie urazom, w tym programów prze-
ciwko przemocy i samobójstwom, we wszystkich
obszarach polityki, których to dotyczy. Działa-
nia indywidualne powinny obejmować aspekty
fizyczne i żywieniowe, ostrożne przepisywanie
leków psychotropowych oraz zapewnienie bez-
piecznego miejsce zamieszkania.
Używki i ich nadużywanie
Zachęcanie osób starszych do rzucenia palenia i
ograniczenia szkodliwej konsumpcji alkoholu.
Stosowanie leków i związane z tym
problemy
Unikanie problemów związanych ze stosowaniem
leków poprzez systematyczne wykorzystywanie
wskaz
ników jakościowych leków oraz lepszą
koordynację między różnymi segmentami opieki
zdrowotnej. Konieczne są również analizy stoso-
wanych terapii oraz włączenie osób starszych do
przeprowadzanych prób klinicznych.
Osoby uczestniczące w realizacji projektu
35
Zespół roboczy
AGE, European Older People s Platform Isabel Borges, Catherine DaurŁle, Anne-Sophie Parent,
Anna ille, Barbro Westerholm
EuroHealthNet Caroline Costongs, Clive Needle
Irene Hoskins, Alexandre Kalache,
WHO, World Health Organization,
Ageing and Life Course Louise Plouffe
Austrian Health Promotion Foundation Rainer Christ, Petra Plunger Austria
National Institute of Public Health Hana Janatova, Jaroslav Volf Republika Czeska
e Health Development Agency, Middlesex University Seta Waller Brytania
Folkh�lsan  an NGO for public Viveca Hagmark, Taina Johansson,
health and health promotion Per Lindroos Finlandia
Universitą Degli Studi Di Perguia Lamberto Briziarelli, Zahara Ismail Włochy
NIGZ, Netherlands Institute Gerard H. van der Zanden Holandia
for Health Promotion and Disease
e Norwegian Directorate for Health and Social Affairs, Nina Waaler Loland Norwegia
Norwegian Knowledge Centre for the Health Services
Minist�rio da Saśde Direc�ćo Geral da Saśde Maria Joćo Quintela,
Pedro Ribeiro da Silva Portugalia
NHS Health Scotland Fiona Borrowman, Nuala Healy Szkocja
Madeleine Antonsson, Ylva Arnhof,
e Swedish National Institute
of Public Health (SNIPH) Karin Berensson, Hans ten Berg,
Nina Bergman, G�ran Berleen,
Marianne Granath, Martina Junstr�m,
Anita Linell, Elisabet Olofsson,
Bosse Pettersson, Gunilla Ripvall,
Maj S�lvesdotter, Gudrun Winfridsson Szwecja
Grupa sterująca: Fiona Borrowman, Caroline Costongs, Seta Waller, Nina Waaler Loland i
Gerard H. Van der Zanden.
Redaktorzy: Karin Berensson, kierownik projektu, Caroline Ardbo i Martina Junstr�m.
Pragniemy również podziękować Eino Heikkinenowi, Larsowi Lindholmowi and Klas-G�ranowi Sahl�nowi za
ich zaangażowanie i cenny wkład w powstanie niniejszego raportu.
Do roku 2025 około jednej trzeciej ludności Celem trzyletniego (2004-2007) projektu
Europy będzie w wieku 60 lat lub więcej, przy  Zdrowe starzenie się , współfinansowane-
czym szczególnie wyraz
ny będzie wzrost liczby go przez Komisję Europejską, jest promowa-
osób powyżej 80. roku życia. Konieczne jest opra- nie zdrowego starzenia się wśród osób, które
cowanie strategii, które pozwolą sprostać temu ukończyły 50. rok życia.
wyzwaniu. Istotnym elementem tych strategii Bierze w nim udział 10 krajów, Światowa
będzie promocja zdrowia i wspieranie aktywnego Organizacja Zdrowia (WHO), Europejska Plat-
uczestnictwa w życiu społecznym wśród osób forma Osób Starszych (AGE) oraz EuroHealth-
starszych. Net. Projekt ma służyć wymianie wiedzy i do-
Niniejsza publikacja stanowi skróconą wersję świadczeń między państwami członkowskimi
pełnego raportu zatytułowanego  Zdrowe sta- Unii Europejskiej i krajami EFTA-EEA.
rzenie się  Wyzwanie dla Europy . Wykaz z
ródeł Wśród głównych zadań można wymienić:
i bardziej szczegółowe informacje zamieszczono dokonanie przeglądu i analizy dostępnych
w raporcie głównym. Materiał ten można zamó- danych dotyczących zdrowia i starzenia się,
wić lub pobrać ze strony internetowej projektu przygotowanie rekomendacji oraz opracowa-
pod adresem: www.healthyageing.nu. Niniejszy nie całościowej strategii wdrożenia wniosków
raport zawiera rekomendacje dla osób odpowie- i rekomendacji zawartych w raporcie.
dzialnych za podejmowanie decyzji, organizacji
pozarządowych i pracowników sektora służby
zdrowia i opieki społecznej dotyczące tego, w
jaki sposób podejmować działania promujące
zdrowe starzenie się wśród ciągle rosnącej liczby
osób starszych. Podsumowane zostały tu rów-
nież fakty zawarte w pełnej wersji raportu.
Report S 2007:12
Swedish National Institute E-mail [e-mail]
ISSN: 1652-2567
of Public Health (SNIPH) Internet www.fhi.se
ISBN: 978-91-7257-507-3
SE-831 40 �stersund www.healthyageing.nu