dr Katarzyna Waszyńska
dr Dariusz Skowroński
Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii
Wydział Studiów Edukacyjnych
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
Treściowe kryteria trafności zeznania
 metoda M. Stellera i G. Koehnkena
W niniejszym artykule opisane jest podejście diagnostyczne autorstwa M. Stellera
i G. Koehnkena, mówiące, iż zeznania przedstawione na podstawie rzeczywistych doświadczeń
różnią się jakościowo od zeznań fałszywych lub zafałszowywanych.
Omawiona procedura diagnostyczna, reprezentowana przez M. Stellera i innych, zawiera
dziewiętnaście kryteriów zeznań podzielonych na grupy: ogólne, szczegółowe oraz motywacyj-
ne. Uznanie określonego kryterium jako obecnego w zeznaniu dziecka możliwe jest po szcze-
gółowej analizie jakościowej całości protokołu zeznania. Metoda ta określa zwięzłą, czytelną,
a jednocześnie przydatną procedurę postępowania w ocenie wiarygodności zeznań dziecka.
Wykrycie lub ujawnienie faktu zaist- wodują jego psychiczny dyskomfort, okre-
nienia wykorzystania seksualnego dziecka ślić można mianem symptomów, nato-
w większości przypadków nastręcza wie- miast oznakami są przejawy wykorzystania
le trudności związanych ze zdiagnozowa- obserwowalne przez otoczenie. Na podsta-
niem przestępstwa. Świadków najczę- wie badań i obserwacji wyróżnić można
ściej nie ma, a sprawca i dziecko z reguły trzy obszary symptomów i oznak:
przedstawiają niezgodny przebieg wypad-
 objawy fizyczne, emocjonalne i beha-
ków. Charakter samego czynu i obawa
wioralne,
zarówno sprawcy, jak i ofiary przed jego
 objawy związane z relacjami wewnątrz-
ujawnieniem niezmiernie utrudniają proces
rodzinnymi,
diagnostyczny. Stąd osoba mająca kontakt
 objawy i oznaki przypadkowe.
z dzieckiem musi mieć wszechstronne
przygotowanie i orientację na temat obja- Wartość diagnostyczna wskaz
ników
wów i oznak seksualnego wykorzystania. jest różna  od bardzo silnych i bezpośred-
Podejrzenie seksualnego wykorzystania nich dowodów wystąpienia wykorzystania
może pojawić się pod wpływem obserwa- (ciąża, znalezienie nasienia w drogach
cji funkcjonowania dziecka, pewnych je- płciowych dziecka) do takich wskaz
ników,
go zachowań, wypowiedzi oraz fizycz- które znaczenie diagnostyczne mogą mieć
nych symptomów i oznak. Glaser i Frosh jedynie w kontekście szerszym (np. ucieczki
(Glaser, Frosh 1995) podają, iż objawy, dziecka z domu). I chociaż większość symp-
których dziecko jest świadome i które po- tomów i oznak ma charakter pośredni, to
1
Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania
jednak wystąpienie ich wyraz
nie upraw- gotować psychicznie dziecko do badania
dopodabnia zajście wykorzystania. Jeżeli fizykalnego  ginekologicznego.
diagnosta będzie analizować funkcjono- Badanie psychologiczne polega na prze-
wanie dziecka i jego rodziny w szerokim prowadzeniu rozmowy z rodzicami lub
Im mniej czasu upłynęło od chwili domniemanego wykorzystania, tym
ważniejsze i bardziej pilne staje się badanie specjalistyczne, które daje
szansę na znalezienie objawów fizycznych, bezpośrednio wskazujących
na wystąpienie przemocy. Jeżeli natomiast istnieją przesłanki, iż wykorzy-
stanie miało miejsce dłuższy czas temu, to bardziej uzasadnione jest naj-
pierw badanie psychologiczne, a dopiero w drugiej kolejności lekarskie.
aspekcie, to pojedyncze objawy, które same opiekunami dziecka, przeprowadzeniu roz-
w sobie mogą charakteryzować się wielo- mowy psychologicznej z dzieckiem oraz
przyczynową etiologią, zaczną składać zastosowaniu innych, w zależności od
się w logiczną całość ułatwiającą wycią- potrzeby metod, takich jak:
gnięcie ostatecznego wniosku, co do za-
 zabawa kierowana (p. użycie lalek anato-
istnienia lub niezaistnienia nadużycia
micznych, domków itp.),
seksualnego. Oczywiście należy kierować
 techniki projekcyjne (rysunki, testy
się zasadą, że im więcej pojedynczych ob-
projekcyjne),
jawów i oznak się odnotuje, tym bardziej
 diagnoza poziomu intelektualnego,
prawdopodobne staje się zajście wyko-
 diagnoza osobowościowa itp.
rzystania seksualnego.
Podejrzenie o wykorzystanie seksualne Bardzo ważna jest pierwsza rozmowa
powinno skłonić do przeprowadzenia z dzieckiem, kiedy dochodzi do nawiązania
procedury diagnostycznej, obejmującej kontaktu i budowania atmosfery zaufania.
badanie lekarskie i psychologiczne. Dia- Celem jest zarówno zebranie informacji
gnostyka lekarska dziecka opiera się od dziecka, jak również udzielenie mu
w głównej mierze na wyniku badania fi- wsparcia. Uzyskanie wiarygodnych infor-
zykalnego, poszukującego fizycznych ob- macji wymaga nie tylko uważnego rejestro-
jawów wykorzystania seksualnego. Ważne wania występujących symptomów i oznak
jest uwzględnienie perspektywy czasowej wskazujących na molestowanie seksualne,
 im mniej czasu upłynęło od chwili do- ale także przestrzegania w trakcie spo-
mniemanego wykorzystania, tym waż- tkania pewnych reguł, których stosowanie
niejsze i bardziej pilne staje się badanie zmniejsza ryzyko oceny opartej tylko na
specjalistyczne, które daje szansę na zna- wewnętrznym przekonaniu psychologa.
lezienie objawów fizycznych, bezpośrednio W niniejszym artykule zostanie przed-
wskazujących na wystąpienie przemocy. stawione podejście diagnostyczne autor-
Jeżeli natomiast istnieją przesłanki, iż stwa M. Stellera i G. Koehnkena, którzy
wykorzystanie miało miejsce dłuższy czas opierali się na założeniach U. Undeut-
temu, to bardziej uzasadnione jest naj- scha (Undeutsch 1982). Założenia te mó-
pierw badanie psychologiczne, a dopiero wiły, iż zeznania przedstawione na pod-
w drugiej kolejności lekarskie. Dodatkową stawie obserwacji rzeczywistych zachowań
przesłanką takiej kolejności badań jest różnią się jakościowo od zeznań, które
fakt, iż psycholog, oprócz przeprowadzenia nie opierają się na takich doświadczeniach.
czynności diagnostycznych, może przy- Kryteria wiarygodności służą wyodręb-
2
Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania
nieniu specyficznych cech, pozwalających zawiera dziewiętnaście kryteriów po-
odróżnić zeznania prawdziwe od fałszy- dzielonych na grupy. Zaliczenie lub nie
wych. W literaturze przedmiotu istnieją określonego kryterium jako obecnego
różne podejścia pozwalające oceniać w zeznaniu dziecka możliwe jest po
wiarygodność zeznania. Stosowane w nich szczegółowej analizie jakościowej całości
kryteria częściowo się pokrywają. Różnice protokołu zeznania. M. Steller podaje, iż
dotyczą raczej akcentowania wybranych graniczny dolny wiek dziecka, kiedy moż-
aspektów narzędzia. Przykładem może tu liwe jest zastosowanie wyróżnionych
być system kryteriów opracowany przez kryteriów, to cztery lata. Jednak nie nale-
F. Arntzena (Arntzen 1989, 1993). ży sztywno traktować tej granicy, po-
Procedura diagnostyczna reprezento- nieważ w dużym stopniu zależy ona od
wana przez M. Stellera i innych (Steller, indywidualnego poziomu rozwoju po-
Koehnken 1989; Steller, Boychuk 1992) znawczego dziecka.
Treściowe Kryteria Trafności Zeznania
KRYTERIA OGÓLNE SPECYFICZNE ELEMENTY
PRZEST
PSTWA
Charakterystyki ogólne: 19. Detale charakterystyczne
1. Struktura logiczna dla przestępstwa
2. Zeznanie nieustrukturalizowane
Wiarygodność jest oceniana na podsta-
3. Liczba detali
wie liczby kryteriów możliwych do zidenty-
fikowania w protokole zeznania oraz stop-
KRYTERIA SZCZEGÓA
OWE
nia ich nasilenia, czyli jak często i z jaką
Treści specyficzne:
wyrazistością kryteria te występują. Należy
4. Osadzenie kontekstualne
też wziąć pod uwagę, iż nie tylko sama
5. Opisy interakcji
liczba zidentyfikowanych kategorii przesą-
6. Odtworzenie rozmów
dza o wiarygodności. Zasady wynikające
7. Niespodziewane komplikacje
z prezentowanej metody nie mają sformali-
Osobliwości treści zeznania:
zowanego charakteru. Różne kryteria mają
8. Detale niezwykłe
różną wagę w szacowaniu, dlatego analiza
9. Detale zbyteczne
jakościowa, a nie wyłącznie ilościowa, ma
10. Detale nie rozumiane
decydujące znaczenie w orzekaniu o praw-
11. Odniesienia do związków
dziwości tego, co powiedziało dziecko.
z innymi osobami
Występują jednak pewne podstawowe za-
12. Opisy własnych stanów
łożenia, co do liczby kryteriów. Steller
psychicznych
i Koehnken (1989) uznają, że nie wszystkie
13. Opisy stanów psychicznych sprawcy
kryteria muszą wystąpić w zeznaniu, aby
uznać je za wiarygodne. Istnieje także
KRYTERIA MOTYWACYJNE
określone minimum kryteriów, które muszą
Treści związane z motywacją:
zostać stwierdzone, by orzekać o praw-
14. Korekty spontaniczne
dziwości zeznań. Są to:
15. Stwierdzenie braku pamięci
16. Wątpliwości wobec własnych 1) struktura logiczna,
zeznań 2) odpowiednia liczba detali,
17. Samoobwinianie 3) osadzenie kontekstualne,
18. Przebaczenie sprawcy 4) opisy interakcji.
3
Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania
Kolejne kryteria, jeżeli zostaną uznane Po pierwsze, od momentu zgłoszenia
za występujące w zeznaniu, zwiększają zdarzenia o molestowaniu seksualnym
jego wiarygodność. Ich obecność nie jest pierwszą osobą przeprowadzającą roz-
konieczna, jednak są wzmocnieniem mowę z dzieckiem powinien być diagno-
orzeczenia o wiarygodności zeznania. sta, przeszkolony pod kątem stosowania
Struktura treściowych kryteriów osadza treściowych kryteriów trafności. Unika
się na budowie hierarchicznej  od kryte- się w ten sposób błędów popełnianych
riów ogólnych, koniecznych do uznania w trakcie wywiadów przeprowadzanych
wiarygodności, przez kryteria szczegółowe, np. przez policję, które niosą ze sobą ry-
konkretyzujące, wypełniające i egzempli- zyko sugestii oraz działania jatrogennego.
Sukces na etapie nawiązywania kontaktu z dzieckiem zależy od poziomu
wiedzy diagnosty o prawidłowościach rozwoju dziecka, od jego umiejętno-
ści interpersonalnych w aspekcie komunikacyjnym oraz od umiejętności
odroczenia uzyskania ważnych informacji w perspektywie temporalnej.
fikujące kryteria ogólne, do kryteriów Po drugie, z dzieckiem nawiązuje się
motywacyjnych, pełniących rolę pomoc- długi kontakt wstępny, prowadzący do
niczą i uzupełniającą w sytuacjach spor- zdobycia zaufania w celu zwiększania szan-
nych. Ostatnie kryterium dotyczące deta- sy pojawienia się zeznania nieustruktura-
li charakterystycznych dla przestępstwa lizowanego, co jest niezmiernie ważne
ma w istocie charakter kryminalistyczny w zastosowaniu analizowanej metody.
i jest oceniane w pewnej autonomii w sto- Należy więc przeznaczyć odpowiednio
sunku do pozostałych. długi czas na nawiązanie kontaktu. Sukces
Do uznania zeznań za prawdziwe bar- na tym etapie procedury zależy od poziomu
dzo ważne jest również to, aby wystąpiło wiedzy diagnosty o prawidłowościach
kryterium drugie  nieustrukturalizowa- rozwoju dziecka, od jego umiejętności in-
nie zeznań, ponieważ jeżeli zeznanie jest terpersonalnych w aspekcie komunika-
nieustrukturalizowane, czyli dziecko mó- cyjnym oraz od umiejętności odroczenia
wi w sposób spontaniczny, bezładny, sko- uzyskania ważnych informacji w perspek-
kowy, to, dokonując analizy jakościowej tywie temporalnej. Po trzecie wreszcie,
i treściowej zeznania, możliwe staje się rozmowy z dzieckiem należy bezwzględ-
wystąpienie innych kryteriów. Związane nie rejestrować kamerą video, a przynaj-
to jest z tym, iż wiele z omawianych poni- mniej na kasecie magnetofonowej. Waru-
żej kryteriów występuje łącznie, a ich nek ten jest konieczny z tego powodu, iż
uchwycenie zależne jest od kontekstu in- właściwa analiza treściowa dokonywana
formacji poprzedzających i następują- jest po spotkaniu z dzieckiem, a jej przepro-
cych. Wystąpienie zeznania nieustruktu- wadzanie polega na szczegółowym bada-
ralizowanego łączy się ściśle z procedurą niu zachowań werbalnych, parawerbal-
diagnostyczną zastosowaną przez psy- nych i niewerbalnych. Zapisywanie na
chologa podczas kontaktu z dzieckiem. kartce wypowiedzi niesie ryzyko niein-
Steller podkreśla, iż ścisłe zastosowanie tencjonalnego ich uzupełniania wyrazami
się do instrukcji procedury diagnostycz- nie użytymi przez dziecko, a analiza słowa
nej pozwala maksymalizować szansę na po słowie jest jednym z najistotniejszych
prawidłową analizę materiału. Do  żelaz- etapów procedury. Oczywiście rejestra-
nych punktów takiej procedury należą cja zeznania wiąże się z koniecznością
opisane niżej reguły postępowania. uzyskania zgody od opiekunów dziecka.
4
Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania
Rozmawiając z dzieckiem, należy uży- do minimum, a pytania powinny być for-
wać języka odpowiedniego do wieku dziec- mułowane w sposób otwarty, tj. taki, aby
ka i dobrze jest ustalić z nim słownictwo nie mogła paść odpowiedz
tak lub nie.
dotyczące osób, czynności, zachowań Błędem jest zadawanie pytań sugerujących,
seksualnych, genitaliów itp. Dziecko po- w których zawarta jest oczekiwana odpo-
winno być wprowadzone w istotę wywia- wiedz
, lub takich, w których dziecko może
du, oswojone z jego tematem i zachęcane wychwycić ocenę diagnosty. Należy nato-
do swobodnej narracji. Sprzyja to budo- miast zachęcać dziecko do spontanicz-
waniu wzajemnego kontaktu, jednak na- nych opisów, które jedynie podtrzymujemy.
leży liczyć się z tym, iż niewiele dzieci od Gdy dziecko ma problemy z werbalizacją,
W trakcie prowadzenia wywiadu konieczne jest zachowanie równowagi
między koniecznością eksplorowania celu spotkania a dawaniem
wsparcia i budowaniem poczucia komfortu psychicznego dziecka.
razu potrafi sprostać sytuacji rozmowy to można skorzystać z pomocy lalek,
związanej z tematem seksualnym. Stąd zabawek, by stworzyć mu możliwość po-
konieczne jest zachowanie równowagi kazania pewnych zachowań. Szczególną
między koniecznością eksplorowania celu uwagę należy przywiązać do emocji dzie-
spotkania a dawaniem wsparcia i budo- cięcych. Dzieci wykorzystywane seksualnie
waniem poczucia komfortu psychicznego przeżywają bardzo zróżnicowane uczu-
dziecka. Warto wprowadzać elementy za- cia. Mogą one być zdecydowanie nega-
bawy, swobodnej ekspresji ruchowej  tywne o charakterze urazowym, ale poja-
wszystko to ma służyć ułatwieniu dziecku wić się mogą także elementy pozytywne.
przejścia do meritum wywiadu. Zanim Diagnosta powinien pozwolić na ekspre-
zaczniemy pytać o szczegóły, dobrze jest sję emocji, bez względu na ich znak i siłę.
zorientować się, jaki jest poziom wiedzy Ważne jest przy tym to, aby psycholog nie
dziecka dotyczącej seksualności, związ- był osobą dominującą, lecz raczej wyci-
ków interpersonalnych i zjawisk społecz- szoną i stwarzającą  przestrzeń dla za-
nych. Zadawanie pytań należy ograniczać chowań i emocji dziecka.
Opis treściowych kryteriów trafności zeznania
Analizując strukturę logiczną zeznania, padku stosowania przez dziecko sponta-
ocenia się protokół pod względem we- nicznej narracji, podczas której istnieją
wnętrznej zgodności logicznej. Należy warunki do zaobserwowania zjawiska in-
zwrócić szczególną uwagę na rozbieżności kadencji, czyli nagłego przypływu wspo-
w zeznaniu, które badamy całościowo. mnień. Należy liczyć się z faktem, iż wystą-
Jeżeli nie wykryje się wewnętrznych roz- pienie drugiego kryterium zależy w pewnym
bieżności w zeznaniu, a całość jest spój- stopniu od dobrego kontaktu wstępnego
na, to kryterium pierwsze należy uznać dziecka z psychologiem. Kryteria pierwsze
za spełnione. i drugie są wzajemnie powiązane i ostatecz-
Kryterium drugie, odnoszące się do na decyzja, co do ich zaliczenia w zeznaniu
nieustrukturalizowania zeznań, oznacza zależy od jego całościowej analizy.
bezładny, skokowy i urywany opis zdarzeń. Detal to informacja szczegółowa doty-
Taka struktura zeznań ma miejsce w przy- cząca zachowania, przeżyć i atrybutów
5
Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania
osób, przedmiotów lub zdarzeń. Liczba kuriozum, trudne do przewidzenia w kon-
detali podana przez świadka jest ważnym tekście zdarzenia wykorzystania seksual-
kryterium różnicującym zeznania prawdzi- nego. Mimo swojej dziwności są one jed-
we od fałszywych. Okazuje się, że ogólna nak realistyczne, możliwe do zaistnienia
liczba detali w zeznaniu fałszywym jest w rzeczywistości.
mniejsza, niż w zeznaniu prawdziwym. Dziewiąte kryterium oznacza szczegóły,
Osadzenie kontekstualne określa, na ile których podawanie nie jest istotne, jeżeli
opisywane zdarzenia są ujęte w perspek- chodzi o oskarżenie sprawcy. Są one zbędne,
tywie temporalnej i przestrzennej, jak nic nie wnoszą do meritum sprawy. Detale
zdarzenie jest powiązane z zewnętrznymi zbyteczne mogą pojawić się łącznie z kryte-
okolicznościami oraz w jaki sposób jest rium opisów interakcji, kiedy wtręty ukazu-
ono osadzone w całościowo ujmowanym ją całą sekwencję zdarzeń. Jest to kolejne
funkcjonowaniu dziecka. Inaczej mówiąc, kryterium wyraz
nie różnicujące zeznania
osadzenie kontekstualne informuje, w ja- wiarygodne od niewiarygodnych, ponieważ
ki sposób dziecko łączy zdarzenie kry- zauważono, iż osoby fałszujące zeznania
tyczne ze swoim rozkładem dnia, przy- z reguły nie podają detali tego typu.
zwyczajeniami, typowymi zachowaniami Dziesiąte kryterium odnosi się do sytu-
dnia codziennego. acji, kiedy świadek-dziecko mówi o czymś,
Piąte kryterium oznacza przytaczanie czego nie rozumie i nie zna istoty zjawiska,
wzajemnych interakcji między dzieckiem ale możliwe jest dokonanie prawidłowej
a sprawcą. Aby móc zaliczyć wystąpienie interpretacji z punktu widzenia osoby doro-
tego kryterium, dziecko musi podać co naj- słej. Wystąpienie tego kryterium w bardzo
mniej trzy elementy interakcyjne według istotny sposób potwierdza wiarygodność
schematu akcja  reakcja  akcja. Jest to zeznania. Im młodsze dziecko jest autorem
cecha różnicująca zeznania fałszywe od wypowiedzi, tym wiarygodność się zwiększa.
prawdziwych, ponieważ w zeznaniach Jedenaste kryterium to odniesienia do
niewiarygodnych o wiele częściej wystę- związków z innymi osobami, mające miej-
pują opisy interakcji dwuelementowych. sce w kontekście zachowań seksualnych
Szóste kryterium oznacza przytaczanie dziecka i/lub sprawcy w czasie aktu wy-
dialogów expressis verbis. Świadek cytuje korzystania.
siebie i inne osoby. Jeżeli w przytoczonych Dwunaste kryterium, czyli opisy wła-
rozmowach pojawia się opis stanów psy- snych stanów psychicznych, należy roz-
chicznych dziecka i/lub sprawcy, to w istot- patrywać w kontekście wieku świadka.
ny sposób wzrasta wiarygodność zeznań Im młodsze dziecko, tym rośnie siła tego
dziecka. Należy zaznaczyć, iż w zeznaniach kryterium, dlatego u małych dzieci nawet
fałszywych rzadko pojawiają się cytaty proste sformułowania, takie jak np.  bałem
oraz opisy stanów psychicznych w formie się, płakałem, nie chciałem itd. pozwala-
przytaczania rozmów. Bardzo diagnostycz- ją zaliczyć wystąpienie kryterium. U dzieci
ne i wzmacniające wiarygodność świadka starszych takie sformułowania są niewy-
jest zjawisko przytaczania przez niego cy- starczające; w ich przypadku ważniejszy
tatów wraz z opisami stanów, których nie staje się opis rozwoju stanów emocjonal-
rozumie, ale relacjonuje w wywiadzie. nych w aspekcie dynamicznym. Chodzi tu
Siódme kryterium to opis zakłóconych o proces emocjonalny mający swoją dy-
lub przerwanych biegów zdarzeń. Kry- namikę i etapowość.
tyczny moment jest opisywany w kontek- Trzynaste kryterium oznacza przytacza-
ście innego zdarzenia, komplikującego nie opisów stanów psychicznych sprawcy.
jego realizację. Dziecko wnioskuje o np. stanie emocjonal-
Ósme kryterium, czyli detale niezwykłe, nym sprawcy na podstawie zachowania
to pewne szczegóły będące swego rodzaju i stanu fizjologicznego tego drugiego.
6
Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania
Kryteria motywacyjne należy trakto- Pojawienie się wątpliwości wzmacnia
wać najostrożniej, niemniej są one dodat- wiarygodność świadka, ponieważ wskazuje
kowym z
ródłem informacji wskazującym na aktywny proces przypominania, dzieją-
na wiarygodność zeznania. W spornych cy się zgodnie z prawidłowościami psycho-
i kontrowersyjnych sprawach wystąpie- logii poznawczej. Warunkiem jest sponta-
nie kryteriów motywacyjnych może być niczność pojawienia się takiej reakcji.
wręcz rozstrzygające w orzekaniu psy- Kryterium siedemnaste dotyczy wystą-
chologa. Dlatego powinno się do nich pienia samoobwiniania przez dziecko. Tu
podchodzić uważnie i skrupulatnie. znów należy przypomnieć, iż jego wystą-
Kryterium czternaste to korekty spon- pienie zaliczyć można jedynie w sytuacji
taniczne. Jeżeli dziecko w trakcie zeznań spontanicznej reakcji, a nie implikowanej
samo, bez pytania przez inną osobę, ko- przez rozmówcę.
ryguje i zmienia zeznanie, to wskazuje na Kryterium osiemnaste związane jest
swoją wiarygodność, ponieważ świadko- z sytuacją, kiedy dziecko przebacza i/lub
wie w trakcie relacjonowania zdarzeń usprawiedliwia sprawcę czynu wykorzy-
w stanie zaangażowania emocjonalnego stania. W swojej relacji szuka argumen-
nie przypominają sobie zdarzeń linear- tów wyjaśniających motywy działania
nie, lecz fragmentarycznie, podając naj- sprawcy, które mają łagodzić jego wize-
pierw najważniejsze elementy, a dopiero runek w oczach otoczenia społecznego.
w drugiej kolejności uzupełniając szcze- Podsumowując kryteria motywacyjne,
góły. Aktywowanie procesów spostrzega- można dodać, iż ich wystąpienie wzmac-
nia i przypominania może tu być utrud- nia wiarygodność zeznania między inny-
nione w związku z pobudzeniem emocjo- mi z tego powodu, iż w potocznie funk-
nalnym, stąd korekta zeznania jest uspra- cjonującym schemacie wiarygodnego
wiedliwiona. Należy jednak z wyraz
nym świadka poprawianie, przyznawanie się
naciskiem podkreślić, iż zaliczenie wystą- do braku pamięci, zaprzeczanie samemu
pienia tego kryterium jest możliwe wy- sobie, wątpienie w to, co mówią, przeno-
łącznie wówczas, jeżeli świadek dobro- szenie winy na siebie, wreszcie przeba-
wolnie i spontanicznie koryguje zeznanie. czenie i usprawiedliwienie czynu sprawcy,
Można założyć, iż osoby fałszujące zeznania, tworząc potoczny wizeru-
nek osoby  superwiarygodnej , będą skrupulatnie unikać takich reak-
cji, jak przyznawanie się do braku pamięci, zaprzeczanie samemu so-
bie, wątpienie w to, co mówią, przenoszenie winy na siebie, wreszcie
przebaczenie i usprawiedliwienie czynu sprawcy.
Kryterium piętnaste to stwierdzenie bra- równa się podważaniu swojej wiarygod-
ku pamięci. Wszystkie uwagi poczynione ności. Stąd można wysnuć wniosek, iż
w kontekście kryterium poprzedniego osoby fałszujące zeznania będą skrupu-
również odnoszą się do kryterium analizo- latnie unikać tego typu reakcji, tworząc
wanego obecnie. Stwierdzenie dziecka, potoczny wizerunek osoby  superwiary-
że nie pamięta pewnych zdarzeń musi być godnej . Dlatego założenie, że w zezna-
całkowicie spontaniczne i w żaden sposób niach niewiarygodnych kryteria motywa-
nie sugerowane przez drugą osobę. Nie cyjne będą pojawiać się o wiele rzadziej,
może to być więc odpowiedz
na pytanie. niż w zeznaniach opartych na prawdziwych
Kryterium szesnaste oznacza wystą- doświadczeniach świadka wydaje się całko-
pienie wątpliwości wobec własnych zeznań. wicie uzasadnione.
7
Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania
Kryterium dziewiętnaste  detale cha- są zaskakujące. Po przeanalizowaniu 24 tys.
rakterystyczne dla przestępstwa, odnosi zeznań świadków stwierdzono, że w 90%
się do elementów danego, konkretnego spraw sądy zaakceptowały opinię psycho-
naruszenia prawa. Progresja zdarzeń logów co do ich wiarygodności. W 70%
w trwałym kazirodczym związku będzie biegli orzekli, że zeznanie można uznać
przewidywana w odmienny sposób, niż za wiarygodne. Z badań U. Undeutscha
scenariusz wydarzeń związanych z jed- (Undeutsch 1982) wynika, że w 95% spraw
nostkowym aktem przemocy seksualnej sąd uznał podejrzanych za winnych, kie-
z osobą obcą. Jeżeli dziecko opisuje zda- dy biegli stosowali treściowe kryteria
rzenia w sposób, który profesjonaliści uzna- trafności zeznania. W ani jednym przy-
ją za charakterystyczny dla pewnej, kon- padku nie pojawiły się póz
niej nowe argu-
kretnej formy przestępstwa, to kryterium menty przemawiające za błędem diagno-
to zostaje zaliczone. Zostaje ono również stycznym. Wyniki ilustrują bardzo wysoką
uznane w sytuacji, kiedy empiryczne od- skuteczność narzędzia, należy jednak pa-
krycia pochodzące ze śledztwa zazębiają miętać, iż powyższe dane pochodzą z ana-
się z treścią zeznań dziecka. lizy realnych spraw sądowych. Trwają
Pozostaje jeszcze kwestia skuteczności próby eksperymentalnego zweryfikowa-
opisanej procedury analizy treściowej. nia treściowych kryteriów trafności zezna-
Otóż jak podaje M. Draheim (Draheim 1993) nia, a ich wyniki zdają się potwierdzać
za M. Stellerem i G. Koehnkenem, wyniki użyteczność tej metody.
Bibliografia
Arntzen F. (1989), Psychologia zeznań świadków, PWN, Warszawa.
Arntzen F. (1993), Psychologie der Zeugenaussage, Beck, Munchen.
Draheim M. (1993), Za i przeciw instytucji eksperta w dziedzinie szacowania wiarygodności
zeznań świadków, w:  Przegląd Psychologiczny , tom XXXVI, nr 1, s. 127 133.
Draheim Sz. (1997), Metody oceny wiarygodności zeznań dziecka w sprawach nadużyć
seksualnych. Materiały do szkolenia, Agencja Usługowa Omega, Poznań.
Finkelhor D. (1984), Child sexual abuse, Free Press, New York.
Glaser D., Frosh S. (1995), Dziecko seksualnie wykorzystywane, Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa.
Steller M. (1997), The usefulness of criteria-based content analysis and distinguish between
truthful and publicated allegations, w:  Psychology, public policy and law , vol.
3, nr 4, s. 705 737.
Steller M., Boychuk T. (1992), Children as witnesses in sexual abuse cases: Investigative
interview and assessment techniques, w: H. Dent, R. Flin (red.), Children as wit-
nesses, John Wiley & Sons Ltd., s. 47 59.
Steller M., Koehnken G. (1989), Criteria-based statement analysis, w: D. Raskin (red.),
Psychological methods in criminal investigatoin and evidence, Springer, New York.
Undeutsch U. (1982), Statement reality anamisys, w: A. Trankell (red.), Reconstucting
the past, Novstedt and Soners, Sztokholm.
8