Eksploatacja statków latających
Wprowadzenie do teorii eksploatacji statków
powietrznych
Podstawowe pojęcia i definicje
1
© SÅ‚awomir Tkaczuk, WAT 2010
Podstawowe pojęcia i definicje
Zgodnie z definicją słownikową znaczenie terminu eksploatacja
(pochodzącego od francuskiego słowa exploitation = użytkowanie, wyzysk)
można określić jako:
 wykorzystywanie, wyzyskiwanie (np. bogactw naturalnych) ;
 wyzysk, przywłaszczenie sobie owoców cudzej pracy, zwłaszcza
najemnej ;
 ogół operacji, których celem jest użytkowanie urządzeń w zakładach
pracy .
2
Podstawowe pojęcia i definicje
Eksploatacja maszyn (urządzeń, obiektów, systemów technicznych) jest
jedną z podstawowych dziedzin działalności człowieka.
Celem tej działalności jest zaspokajanie potrzeb związanych pośrednio lub
bezpośrednio z jego potrzebami życiowymi.
Eksploatacja to ogół zdarzeń, zjawisk, działań i procesów, jakim podlega
i w jakich uczestniczy dane urządzenie w określonej fazie swojego  cyklu
życia .
3
Fazy  cyklu życia obiektu technicznego
4
Podstawowe pojęcia i definicje
Można przyjąć, że eksploatacja to ogół zdarzeń, zjawisk, działań i
procesów, jakim podlega i w jakich uczestniczy dany obiekt (urządzenie) od
chwili zakończenia procesu jego wytwarzania aż do likwidacji.
Na proces eksploatacji składają się zjawiska i zdarzenia, które zgodnie z
ich celami i skutkami sÄ… umownie zaliczane bÄ…dz
do zakresu użytkowania,
bÄ…dz
do zakresu obsługi.
Pod pojęciem eksploatacja obiektu technicznego rozumie się zbiór
uporządkowanych działań technicznych, organizacyjnych, normatywno-
prawnych i ekonomicznych, podejmowanych i realizowanych przez
człowieka z wykorzystaniem odpowiednich środków w okresie od
rozpoczęcia funkcjonowania obiektu do jego likwidacji.
5
Podstawowe pojęcia i definicje
Pod pojęciem eksploatacja obiektu technicznego rozumie się zbiór
uporządkowanych działań technicznych, organizacyjnych, normatywno-
prawnych i ekonomicznych, podejmowanych i realizowanych przez
człowieka z wykorzystaniem odpowiednich środków w okresie od
rozpoczęcia funkcjonowania obiektu do jego likwidacji.
MASZYNA
CZA
OWIEK OTOCZENIE
6
Podstawowe pojęcia i definicje
Zestaw podstawowych nauk eksploatacyjnych
7
Podstawowe pojęcia i definicje
Tribologia zajmuje siÄ™ opisem zjawisk fizycznych (mechanicznych,
elektrycznych, magnetycznych), chemicznych, biologicznych i innych w
obszarach tarcia urządzeń technicznych.
Niezawodność systemu technicznego to jego zdolność do realizacji
zadań w określonym przedziale czasu i przy ustalonych poziomach
oddziaływań czynników wymuszających.
W badaniach niezawodnościowych analizuje się każde uszkodzenie
systemu technicznego i każdy błąd operatora.
8
Podstawowe pojęcia i definicje
W teorii bezpieczeństwa systemów analizuje się tylko te błędy lub/i
uszkodzenia, które stwarzają zagrożenie lub powodują wypadki.
Problemy bezpieczeństwa systemów są rozwiązywane za pomocą teorii
niezawodności. Zawodność systemów technicznych lub/i operatora
stanowi potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa.
Diagnostyka techniczna zajmuje się badaniami i oceną stanów,
ustalaniem przyczyny zaistniałych stanów, a także przewidywaniem
rozwoju zmian stanów: systemów, urządzeń, maszyn, zjawisk,
otoczenia, decydentów itp.
9
Podstawowe pojęcia i definicje
Teoria eksploatacji  eksploatyka (inaczej nauka o eksploatacji)
zajmuje się opisem rzeczywistości eksploatacyjnej jaką jest stosowanie
maszyn przez człowieka.
Przedmiotem badań teorii eksploatacji urządzeń (obiektów, systemów)
technicznych jest optymalne ich wykorzystanie.
Istnieją ścisłe powiązania pomiędzy teorią eksploatacji urządzeń a
innymi dziedzinami nauki.
10
Podstawowe pojęcia i definicje
W procesie eksploatacji wyodrębnia się cztery rodzaje działań:
Użytkowanie, Obsługiwanie, Zasilanie, Zarządzanie.
Działania te obejmują:
" w zakresie użytkowania: dobór i rozmieszczenie środków trwałych oraz ich
wykorzystanie,
" w zakresie obsługiwania: ocenę stanu technicznego (bezpośrednią i
diagnostyczną), obsługę techniczną i naprawę środków trwałych,
" w zakresie zasilania: zasilanie w części zamienne i inne materiały
eksploatacyjne, w płyny eksploatacyjne oraz w energię elektryczną i
cieplnÄ….
11
Rodzaje działań w procesie eksploatacji
12
Podstawowe pojęcia i definicje
Proces użytkowania obiektów technicznych obejmuje zdarzenia
uporządkowane działalnością ludzi z obiektami zdatnymi. W procesie tym
celowe działania użytkowników prowadzą do wykonywania zamierzonych
zadań.
Proces obsługiwania to zbiór operacji profilaktycznych i naprawczych,
których celem jest podtrzymanie lub odtworzenie własności użytkowych
obiektów technicznych. W dynamicznym systemie obsługiwania obiektów
technicznych podstawowymi operacjami sÄ…: diagnozowanie, prognozowanie
i genezowanie.
Procesy te mogą być realizowane różnymi metodami.
13
Podstawowe pojęcia i definicje
Na etapie użytkowania obiektu konieczne jest:
" zbieranie i analizowanie informacji o tym, w jakim stopniu spełniane są
założone funkcje obiektu i jaki jest poziom jego trwałości i niezawodności,
" dostarczanie projektantom i producentom informacji o tym, jak zmienia
się obiekt pod wpływem eksploatacji, opracowanych pod kątem
efektywności projektowania i skuteczności produkcji,
" opracowanie odpowiednich technik odnowy (regeneracji) obiektów.
Wymaga się, aby stosowane metody odnowy zapewniły utrzymanie
niezawodności na poziomie zbliżonym do niezawodności obiektów
nowych.
14
Podstawowe pojęcia i definicje
Aby można było usprawniać proces eksploatacji w sposób oparty na
podstawach naukowych, powinno się przestrzegać pewnych dyrektyw
praktycznych:
" System eksploatacji zaawansowanych obiektów technicznych (np. statek
powietrzny) jest systemem bardzo złożonym i dlatego nie można go
usprawniać metodami prymitywnymi. Stąd wynika, że usprawnienia
muszą być oparte na wynikach badań naukowych.
" Ludzi działających w systemie eksploatacji należy pozyskać dla idei
usprawnień przez ich dokształcanie oraz prezentację przykładów
systemów eksploatacji nowocześnie zorganizowanych.
" Większość usprawnień systemów eksploatacji takich obiektów dotyczy
sfery zarządzania tymi systemami. Nowoczesność w sferze zarządzania -
to stosowanie nowoczesnych środków gromadzenia i przetwarzania
informacji, a więc stosowanie elektronicznej techniki obliczeniowej.
" Usprawnień systemów eksploatacji nie można dokonać w bardzo krótkim
czasie.
15
 Podstawowe pojęcia i definicje
Statek powietrzny (Aircraft)- wszelkie urządzenie, które jest w stanie
znalez
ć w atmosferze oparcie, pochodzące od reakcji powietrza innych,
niż oddziaływanie tegoż powietrza na powierzchnię ziemi.
Samolot (Aeroplane)- wyposażony w napęd statek powietrzny cięższy od
powietrza, uzyskujący siłę nośną w locie przede wszystkim na skutek sił
aerodynamicznych, występujących na jego powierzchniach,
pozostających w stałym położeniu w danych warunkach lotu.
16
 Model topologiczny problematyki eksploatacji statków powietrznych
17
Podstawowe pojęcia i definicje
Eksploatacja (eksploatowanie) statków powietrznych (SP) to zespół celowych
działań organizacyjno-technicznych i ekonomicznych ludzi związanych ze SP
oraz wzajemne relacje, występujące pomiędzy nimi od chwili wdrożenia SP do
wykorzystania zgodnie z jego przeznaczeniem, aż do jego likwidacji.
Pojęcie eksploatacji statku powietrznego (samolotu, śmigłowca) obejmuje
bardzo szeroki wachlarz zagadnień: użytkowanie, obsługiwanie, remont,
zaopatrywanie w części zamienne, materiały jednorazowego użycia (paliwo,
smary itp.), magazynowanie i likwidacja techniczna (złomowanie).
Powyższe definicje można wyprowadzić z polskiej normy (PN-82/N-00400l).
Eksploatowanie statków powietrznych (techniki lotniczej) obejmuje całokształt
przedsięwzięć podejmowanych w celu zapewnienia wymaganego poziomu
efektywności wykorzystania i niezawodności statków powietrznych i ich
elementów składowych. Obejmuje ono kompleks prac związanych z
użytkowaniem i obsługiwaniem, co ilustruje schemat:
18
Eksploatowanie statków
powietrznych
(techniki lotniczej)
Użytkowanie Obsługiwanie
Obsługi operacyjne
Profilaktyka
Naprawy
Remonty
Modernizacja
Adaptacja
(biuletyny) 19
Podstawowe pojęcia i definicje
" Eksploatowanie statków powietrznych w praktyce oznacza
realizację kolejnych programów eksploatacyjnych.
" Program eksploatacyjny jest zbiorem czynności wykonywanych
przez operatora (pilota, nawigatora, personel obsługi naziemnej, itp.)
w procesie eksploatacji statku powietrznego.
" Realizacja określonego programu eksploatacji wyznacza stan
eksploatacyjny statku powietrznego. Na przykład realizacja
programu przeglÄ…du wykonywanego przed lotem, zwanego
przedlotowym, wyznacza stan przeglądu przedlotowego, który jest
jednym ze stanów obsługiwania.
" Eksploatacja statków powietrznych obejmuje określone rodzaje
obsług (np. obsługę przed lotem, nazywaną przedlotową, obsługę po
zakończeniu lotu nazywaną polotową, naprawę itp.) oraz wiele
zadań wykonywanych w locie (np. lot do strefy, lot rozpoznawczy,
lot na strzelanie itp.).
20