wakcynol ogi a
Szczepienia obowiÄ…zkowe i zalecane w sezonie 2010/2011
Agnieszka Matkowska-Kocjan, Leszek Szenborn
Streszczenie
Niemal corocznie w Programie Szczepień Ochronnych (PSO) dokonywane są różnorodne modyfikacje wynikają-
ce z sytuacji epidemiologicznej kraju, dostępności szczepionek oraz względów finansowych. W artykule przedsta-
wiono najważniejsze zagadnienia dotyczące szczepień zalecanych i obowiązkowych w sezonie 2010/2011. Szcze-
gólną uwagę poświęcono szczepieniu przeciw grypie sezonowej. Omówiono również zmiany w PSO na rok 2011
w porównaniu z latami wcześniejszymi, w tym nowe zalecenia dotyczące dawkowania szczepionki przeciw ospie
wietrznej.
Słowa kluczowe: szczepienia obowiązkowe, szczepienia zalecane, program szczepień ochronnych.
cję dotyczącą minimalnego odstępu pomiędzy kolejnymi
Wprowadzenie
dawkami szczepionki przeciw ospie wietrznej (4 tyg.), co
Corocznie Główny Inspektorat Sanitarny ogłasza
jest nieco odmienne od wcześniej proponowanej przez
Program Szczepień Ochronnych (PSO) obowiązują-
Pediatryczny Zespół Ekspertów ds. Programu Szczepień
cy na kolejny rok. Zmiany w PSO, zwanym potocznie
Ochronnych przerwy wynoszÄ…cej od 6 tyg. do 3 mies.
kalendarzem szczepień, powodowane są sytuacją epide-
Krótkiego komentarza wymaga szczepienie obowiąz-
miologiczną, dostępnością szczepionek (nowe rejestra-
kowe przeciw wirusowemu zapaleniu wÄ…troby typu B
cje) oraz względami finansowymi (chyba najważniejsze
(WZW B) w 14. r.ż. Należy pamiętać, że młodzież, która
kryterium). Szczepienia uwzględnione w PSO dzielą się
w 2011 r. skończy 14 lat, powinna była zostać zaszczepio-
na obowiÄ…zkowe oraz zalecane  niefinansowane z Mi-
na przeciw WZW B w 1. r.ż., ponieważ szczepienie obo-
nisterstwa Zdrowia. Niektóre ze szczepień zalecanych
wiÄ…zkowe przeciw WZW B u niemowlÄ…t wprowadzono
sÄ… obowiÄ…zkowe w grupach ryzyka, np. skoniugowana
na skalę ogólnokrajową w 1997 r., a więc wówczas, gdy
szczepionka przeciwko pneumokokom oraz ospie wietrz-
rodzili siÄ™ tegoroczni czternastolatkowie [2]. Zachowa-
nej (bezpłatna również dla nieuodpornionych członków
nie w PSO na rok 2011 wpisu o obowiÄ…zkowym szcze-
rodzin dzieci z grup ryzyka). W niniejszym artykule
omówiono najważniejsze z punktu widzenia lekarza ro- pieniu przeciw WZW B w 14. r.ż. należy więc traktować
dzinnego zagadnienia, o których należy pamiętać w co- jako szczepienie wychwytujące dla dzieci, u których nie
dziennej praktyce. Trzeba pamiętać, że lekarze są praw- zrealizowano szczepienia przeciw WZW B w okresie
nie zobowiązani do udzielania rzetelnych, kompletnych niemowlęcym ani póz
niejszym. Po prawidłowym szcze-
informacji o obowiÄ…zkowych i zalecanych szczepieniach.
pieniu pełnym schematem podstawowym nie ma wska-
Powinność tę reguluje Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o za-
Tab. 1. Skrócony Program Szczepień Ochronnych na rok 2011
pobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaz
nych
Wiek wykonania Szczepienia Szczepienia
u ludzi (DzU z 2008 r., Nr 234, poz. 1570 z póz
n. zm.):
szczepienia obowiÄ…zkowe zalecane
 kto wbrew obowiÄ…zkowi [& ] nie informuje pacjenta
po urodzeniu HBV, TBC
lub osoby sprawujÄ…cej prawnÄ… lub faktycznÄ… pieczÄ™ nad
2. mies. DTPw, Hib, HBV DTPa, rotawirusy,
osobą małoletnią lub bezradną o ochronnych szczepie-
życia pneumokoki, menin-
gokoki
niach zalecanych, podlega karze grzywny .
3. 4. mies. DTPw, IPV, Hib, HBV DTPa, rotawirusy,
życia pneumokoki, menin-
Zmiany w Programie Szczepień Ochronnych
gokoki
na rok 2011
5. mies. życia DTPw, IPV, Hib DTPa, pneumokoki,
meningokoki
Pod koniec paz
dziernika 2010 r. został ogłoszony
6. 7. mies. życia HBV grypa
PSO obowiÄ…zujÄ…cy na rok 2011.
Obecnie obowiązujący PSO dostępny jest w Interne- 13. 14. mies. MMR ospa wietrzna (dwie
życia dawki w odstępie co
cie na stronie http://www.pis.gov.pl/userfiles/file/Depar-
najmniej 4 tyg.)
tament%20Przeciwepidemiczny/szczepienia/PSO%20
16. 18. mies. DTPw, IPV, Hib DTPa, pneumokoki,
na%202011.pdf.
życia meningokoki, grypa
W tabeli 1. przedstawiono skrócony PSO na rok 2011.
6. r.ż. DTPa, OPV HAV, grypa
W porównaniu z ubiegłorocznym, w PSO na 2011 r.
10. r.ż. MMR HPV
wprowadzono jedną istotną zmianę [1]. W części III ( In-
14. r.ż. HBV (nieszczepieni  HPV (nieszczepieni),
trzy dawki), DT DTaP
formacje uzupełniające ) dodano nowy punkt dotyczący
zalecanego obecnie dwudawkowego schematu szczepienia 19. r.ż. DT HPV (nieszczepieni),
DTaP
przeciw ospie wietrznej. Umieszczono również informa-
przewodnik lekarza 9
wakcynol ogi a
zań do rutynowego podawania dawek przypominających zazwyczaj 6 9 mies., zaś w trakcie jej trwania pacjenci są
(PSO 2010/2011) i kontroli anty-HBs. Schemat 0 1 6 przeważnie w stanie ciężkiej immunosupresji, która jest
mies. (trzecia dawka w 7. mies. życia) jest skuteczny przeciwwskazaniem do podawania wszelkich szczepio-
u prawie 100% zdrowych dzieci i młodzieży. Zapewnia nek żywych, w tym szczepionki przeciw wirusowi ospy
on długotrwałą odporność (komórki pamięci immunolo- wietrznej-półpaśca (varicella-zoster virus  VZV). Kon-
gicznej) pomimo postępującego zmniejszania się stężenia dycja układu immunologicznego poprawia się dopiero
przeciwciał. Obecność przeciwciał u osoby bez czynni- w trakcie doustnego leczenia podtrzymującego remisję
ków ryzyka braku odpowiedzi (non-responder) kilka lat po (trwającego ok. 1,5 roku), ale całkowicie bezpiecznie
szczepieniu (nawet < 10 mIU/ml) świadczy o odporno- przeciw VZV można zaszczepić dopiero po ostatecznym
ści. Jeśli anty-HBs wynosi 0 mIU/ml, zaleca się podanie odstawieniu leczenia przeciwnowotworowego. Schrau-
przypominającej dawki i ocenę anty-HBs 1 2 mies. póz
- der i wsp. opisali przypadek zgonu wskutek ciężkiego za-
niej. Zgodnie z PSO nie wolno warunkować wykonania każenia szczepionkowym wirusem Oka, które wystąpiło
zabiegu chirurgicznego szczepieniem przeciwko WZW po podaniu szczepionki przeciw ospie wietrznej u dziec-
typu B. ka w trakcie intensywnej fazy chemioterapii [4]. Należy
zaznaczyć, że w wyżej wymienionej sytuacji szczepion-
Czego nie zmieniono pomimo oczekiwań?
kÄ™ podano przy zachowaniu zalecanej przerwy w che-
mioterapii, zaś w momencie szczepienia pacjentka była
W PSO na rok 2011 nie wprowadzono oczekiwa-
immunokompetentna (limfocyty > 1500/Ul). Autorzy
nej zmiany w rozszerzeniu grup ryzyka do szczepień
artykułu sugerują, że dzieci z ALL powinny być szcze-
przeciwko zakażeniom pneumokokowym na  wszystkie
pione przeciw ospie wietrznej dopiero po upływie 9 mies.
wcześniaki . Istnieje szansa, że sytuacja się zmieni i zo-
od ukończenia leczenia przeciwnowotworowego  w tym
stanie wydany specjalny aneks.
leczenia podtrzymującego remisję. W praktyce u więk-
Niezmienione pozostały również zalecenia dotyczą-
szości pacjentów oznacza to przeprowadzenie szczepie-
ce obowiązkowego szczepienia przeciw polio w 6. r.ż.
Dlatego
nia po ok. 3 latach od osiągnięcia stanu remisji.
Według PSO na rok 2010 u sześciolatków można po-
też zaleca się, aby wszelkie decyzje dotyczące szczepień
dać jedynie szczepionkę żywą OPV, brak jest natomiast
dzieci z tej grupy podejmowane były w specjalistycznych
informacji o wskazaniach do zastÄ…pienia jej szczepion-
poradniach szczepień.
ką inaktywowaną IPV. Wśród kandydatów do podania
Pewna nieścisłość istnieje również w przypadku szcze-
szczepionki inaktywowanej znajdujÄ… siÄ™ przede wszyst-
pień przeciw odrze, śwince i różyczce. Szczepienie prze-
kim sześciolatkowie pozostający w styczności z osobami
ciw odrze, śwince i różyczce jest obowiązkowe w 13. 14.
w trakcie chemioterapii lub po przeszczepieniu komórek
mies. życia oraz w 10. r.ż. Szczepienie to jest również
hematopoetycznych szpiku. U pacjentów w immuno-
zalecane u osób, które dotychczas nigdy nie były szcze-
supresji zawarte w szczepionce OPV żywe wirusy polio
pione przeciw odrze, śwince i różyczce oraz u kobiet
mogą powodować tzw. ostre porażenie wiotkie (vaccine
w wieku rozrodczym, jeśli od szczepienia podstawowego
associated paralytic poliomyetlitis  VAPP). Z tego powo-
minęło więcej niż 10 lat. W PSO na rok 2011 istnieje
du osoby z upośledzonym układem immunologicznym
rozbieżność dotycząca zapisów o okresie, w którym nie
nie powinny kontaktować się z dziećmi, które przyjęły
powinno zachodzić się w ciążę po szczepieniu przeciw
szczepionkÄ™ OPV przez okres 6 tyg. po podaniu szcze-
odrze, śwince i różyczce  w części II ( Szczepienia za-
pionki. Ryzyka zakażenia można uniknąć przez zastoso-
lecane ) umieszczone jest stwierdzenie  przez 3 miesiÄ…ce
wanie szczepionki inaktywowanej u dzieci pozostajÄ…cych
po szczepieniu nie należy zachodzić w ciążę , zaś w czę-
w kontakcie z osobami w immunosupresji. W obecnie
ści III ( Informacje uzupełniające ) w punkcie B.7. na-
obowiÄ…zujÄ…cym PSO nie ma jednak adnotacji dopusz-
pisano, że  nie zaleca się zachodzenia w ciążę w ciągu
czajÄ…cej dobrowolnÄ… i nieuzasadnionÄ… zamianÄ™ szcze-
4 tyg. od podania szczepionki potrójnej przeciw odrze,
pionki OPV na IPV.
śwince i różyczce, pomimo że zajście w ciążę w okresie
Omówienia wymaga również zapis dotyczący obo-
3 mies. od jej podania nie zwiększa ryzyka wad wrodzo-
wiązkowych szczepień przeciw ospie wietrznej. W dziale
nych u płodu .
I.B. ( Obowiązkowe szczepienia osób narażonych w spo-
sób szczególny na zakażenie ) wśród osób podlegających
Szczepienie przeciw grypie
szczepieniu obowiązkowemu wymienione zostały m.in.
dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remi- Jak co roku, tak i w sezonie 2010/2011 szczególnie
sji. Biorąc zaś pod uwagę fakt, że u większości pacjentów zalecane jest szczepienie przeciw grypie. Ubiegłorocz-
z ostrą białaczką limfoblastyczną (acute lymphoblastic leu- ne doświadczenia pokazały, jak istotne jest zapobieganie
kemia  ALL) remisja hematologiczna jest osiągana już tej chorobie. W marcu 2009 r. pojawił się nowy wirus
w pierwszych tygodniach leczenia [3], dosłowne zasto- grypy AH1N1, który szybko rozprzestrzenił się na cały
sowanie się do wyżej wymienionego zapisu i zaszczepie- świat i wywołał pandemię. Wbrew powszechnej opinii,
nie przeciw ospie wietrznej, np. po 6 tyg. od rozpoczęcia wirus ten powodował wiele ciężkich zakażeń. W Pol-
leczenia przeciwnowotworowego, mogłoby być fatalne sce wirus AH1N1 w 2009 r. spowodował ponad 170
w skutkach. Intensywna faza chemioterapii w ALL trwa zgonów o ustalonej etiologii w ciągu zaledwie 3 mies. 
10 przewodnik lekarza
wakcynol ogi a
nigdy wcześniej tylu zgonów u nas nie notowano. Dla dym następnym sezonie wystarczy podać już tylko
osób znających statystyki zgonów z powodu zakażeń jedną dawkę. Dwie dawki szczepionki należy zasto-
liczba ta powinna być jednoznacznym argumentem za sować również wtedy, gdy dziecko było już poprzed-
upowszechnianiem tegorocznych szczepień, również nio szczepione przeciw grypie, ale nie zastosowano
u dzieci i młodych dorosłych  grup wiekowych w spo- dwudawkowego schematu szczepień [9];
sób szczególny narażonych na ciężkie zakażenia. Biorąc " dzieci e" 9. r.ż. i dorośli: jedna dawka (niezależnie od
pod uwagę doświadczenia nabyte podczas poprzednich tego, czy wcześniej zastosowano kiedykolwiek dwu-
pandemii grypy oraz z minionej zimy na półkuli połu- dawkowy schemat).
dniowej, należy się spodziewać, że wirus AH1N1 nadal Należy pamiętać, że ponieważ szczepienie przeciw
będzie krążył w środowisku i prawdopodobnie przez kil- grypie jest szczepieniem zalecanym wg polskiego PSO,
ka najbliższych lat będzie się zachowywał jak wirus gry- lekarze mają obowiązek informowania pacjentów o tym
szczepieniu.
py sezonowej. Z tego powodu został on uwzględniony
Ograniczenia w stosowaniu szczepionek przeciw gry-
w składzie szczepionki na sezon 2010/2011.
Według rekomendacji Światowej Organizacji Zdro- pie są nieliczne. Nie należy jej stosować w następujących
sytuacjach:
wia (World Health Organization  WHO), dla krajów
półkuli północnej i Unii Europejskiej szczepionki prze- " u pacjentów w wieku < 6. mies. życia (brak danych
ciw grypie na obecny sezon zawierają następujące szcze- dotyczących bezpieczeństwa stosowania szczepionki).
Z tego względu szczególnie mocno zaleca się szcze-
py wirusa:
pienie osób z otoczenia niemowląt, które nie ukoń-
" A/California/7/2009 (H1N1)  wirus pandemiczny;
czyły pierwszego półrocza życia (tzw. efekt kokonu);
" A/Perth/16/2009 (H3N2);
" uczulenie na białko jaja kurzego lub jakikolwiek
" B/Brisbane/60/2008.
składnik preparatu;
Oprócz wirusa AH1N1 do składu szczepionki został
" ostra infekcja przebiegajÄ…ca z wysokÄ… gorÄ…czkÄ…
włączony wirus grypy AH3N2 oraz szczep wirusa grypy
(szczepienie należy odłożyć w czasie).
B. Są to wirusy, które z dużym prawdopodobieństwem
będą powodować zachorowania w nadchodzącym sezo- Należy podkreślić, że ciąża nie jest przeciwwskaza-
niem do podania szczepionki przeciw grypie. Ponieważ
nie, należy się jednak spodziewać, że nadal dominować
wiadomo, że ciąża jest czynnikiem ryzyka ciężkiego prze-
będzie wirus grypy pandemicznej z 2009 r.
biegu grypy, należy rozważyć podanie szczepionki prze-
W Polsce dostępne są następujące szczepionki prze-
ciw grypie u kobiet od drugiego trymestru ciąży, choć
ciw grypie:
dane dotyczące stosowania szczepionki u ciężarnych są
" Agrippal (Novartis)  pojedyncza dawka 0,5 ml;
ograniczone. Według zaleceń Centrum Zwalczania Cho-
szczepionka przeznaczona dla osób e" 36. mies. życia;
rób i Zapobiegania Chorobom (Centers for Disease Control
w grupie dzieci w wieku 6 35 mies. dane kliniczne sÄ…
and Prevention  CDC), szczepienie przeciw grypie sezo-
ograniczone  stosowano dawki 0,25 i 0,5 ml [5];
nowej jest zalecane u wszystkich kobiet ciężarnych.
" Fluarix (GlaxoSmithKline Biologicals)  można sto-
Do pozostałych grup obarczonych ryzykiem ciężkie-
sować również u dzieci w wieku 6 35 mies. (należy
go przebiegu grypy należą:
wówczas zastosować dawkę 0,25 ml, czyli usunąć
" osoby w wieku powyżej 55 lat;
połowę objętości ze strzykawki), choć dane kliniczne
" niemowlęta;
w tej grupie wiekowej sÄ… ograniczone [6];
" pacjenci z chorobami przewlekłymi, takimi jak: cu-
" Influvac (Solvay Biologicals)  pojedyncza daw-
krzyca, niedobory odporności, astma, przewlekła
ka 0,5 ml; szczepionka przeznaczona dla osób
obturacyjna choroba płuc, mukowiscydoza, wady
e" 36. mies. życia, można stosować również u dzie-
rozwojowe układu oddechowego itd. Coroczne
ci w wieku 6 35 mies. (należy wówczas zastosować
szczepienie przeciw grypie powinni ponadto stoso-
dawkę 0,25 ml), choć dane kliniczne w tej grupie
wać wszyscy pracownicy ochrony zdrowia oraz inne
wiekowej sÄ… ograniczone [7];
osoby narażone na kontakt z dużą liczbą ludzi (pra-
" Vaxigrip Junior (SanofiPasteur)  pojedyncza
cownicy placówek handlowych, szkół itd.). Według
dawka 0,25 ml; przeznaczona dla dzieci w wieku
polskiego PSO, szczepienie przeciw grypie zaleca-
6 35 mies.;
ne jest również wszystkim dzieciom od ukończenia
" Vaxigrip (SanofiPasteur)  pojedyncza dawka 0,5 ml;
6. mies. życia do pełnoletniości.
przeznaczona dla dzieci w wieku e" 36. mies. życia
oraz dorosłych [8];
Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu
" ID FLU (SanofiPasteur)  szczepionka śródskórna
w dawce 9 i 15 mcg dla dorosłych. Miesiące jesienno-zimowe to dobry czas na rozpoczę-
W przypadku wszystkich szczepionek przeciw grypie cie immunizacji czynnej przeciw kleszczowemu zapale-
należy zastosować następujący schemat podawania: niu mózgu (KZM). Schemat szczepienia obejmuje trzy
" dzieci w wieku 6 mies.  8 lat: przy pierwszym w ży- dawki, z których drugą podaje się 1 3 mies. po pierw-
ciu szczepieniu przeciw grypie podaje siÄ™ 2 dawki szej, a trzeciÄ… po kolejnych 5 12 mies. ChcÄ…c sfinalizo-
szczepionki w odstępie co najmniej 4 tyg., zaś w każ- wać cały cykl przed rozpoczęciem kolejnego sezonu ak-
przewodnik lekarza 11
wakcynol ogi a
tywności kleszczy, który rozpoczyna się wiosną, dobrze pione przeciw ospie wietrznej w schemacie jednodawko-
jest podać pierwszą dawkę już teraz. wym, bądz
dwiema dawkami, jeśli dotąd nigdy nie były
W latach 1974 2003 zachorowalność z powodu szczepione i nie zachorowały na ospę wietrzną. Ponie-
KZM w Europie wzrosła o 400% [10]. Częściowo waż okres najwyższej zachorowalności na ospę wietrzną
przyczyną tego zjawiska jest lepsza dostępność do metod przypada na miesiące wiosenne, nadchodzący czas jest
diagnostycznych oraz zwiększenie świadomości lekarzy optymalny do realizacji szczepień przeciw VZV u dzie-
na temat KZM. Niemniej jednak w ostatnim czasie ob- ci, które nigdy nie były szczepione lub do podania daw-
serwuje się faktyczny wzrost liczby kleszczy w całej Eu- ki przypominającej u dzieci wcześniej zaszczepionych
ropie  prawdopodobnie z powodu zmian klimatycznych w schemacie jednodawkowym.
powodujących generalne ocieplenie klimatu i zwiększe-
Przypominające szczepienie przeciw błonicy,
nie wilgotności sprzyjających rozmnażaniu się tych pa-
tężcowi i krztuścowi u młodzieży i osób dorosłych
jęczaków. Należy również pamiętać, że część łagodniej
(szczepionka DTaP)
przebiegających zakażeń wywoływanych przez wirusy
z rodziny Flaviviridae może być nierozpoznawanych.
U osób dorosłych zalecane jest przypominające szcze-
W Polsce rozpoznaje siÄ™ rocznie ok. 200 300 przy-
pienie przeciw tężcowi i błonicy co 10 lat. W marcu 2010 r.
padków odkleszczowego zapalenia mózgu i/lub opon
pojawiła się nowa możliwość realizacji tego szczepienia
mózgowo-rdzeniowych [11].
przy użyciu preparatu typu DTaP, zawierającego oprócz
antygenów błoniczych i tężcowych zmniejszoną kompo-
Szczepienie przeciw ospie wietrznej
nentę przeciwkrztuścową, którą można stosować u osób
Lekarze rodzinni i pediatrzy w swej codziennej prak- dorosłych. Do tej pory wszystkie szczepionki przeciw-
krztuścowe zarejestrowane były jedynie do ukończenia
tyce powinni pamiętać o nowych zaleceniach dotyczących
7. r.ż., ponieważ u osób starszych w zbyt dużym stop-
szczepień przeciw VZV. W lutym 2010 r. Ministerstwo
niu powodowały niepożądane odczyny poszczepienne.
Zdrowia zatwierdziło zmianę rejestracyjną dotyczącą
Zmniejszenie komponenty przeciwkrztuścowej w nowej
szczepionki Varilrix. Według obecnie obowiązującego
szczepionce DTaP umożliwiło jej zastosowanie u nasto-
schematu szczepienia, zaleca się podanie dwóch dawek
szczepionki przeciw ospie wietrznej, ponieważ dotych- latków i osób dorosłych. Biorąc pod uwagę nietrwałość
odporności przeciwkrztuścowej (zarówno poszczepien-
czasowy schemat jednodawkowy okazał się niewystarcza-
nej, jak po przechorowaniu krztuśca), niezwykle wysoką
jąco skuteczny klinicznie. Tak więc u wszystkich dzie-
zakaz
ność tej choroby oraz zwiększoną częstość zacho-
ci, które zostały dotychczas zaszczepione jedną dawką
rowań na krztusiec u nastolatków i dorosłych obserwo-
szczepionki przeciw ospie wietrznej i dotÄ…d nie zacho-
wanÄ… w ostatnich latach, szczepionka DTaP powinna
rowały na tę chorobę, zaleca się podanie drugiej dawki
być zalecana wszystkim osobom w wieku powyżej 7 lat
szczepionki. Optymalny czas powtórnego zaszczepienia
jako szczepienie przypominające. Dotyczy to zwłaszcza
zalecany przez Zespół Ekspertów ds. Szczepień Ochron-
pracowników służby zdrowia, którzy mają częsty kontakt
nych to okres od 6 tyg. do 3 mies. od podania pierw-
z osobami przewlekle kaszlącymi i mogą stanowić ogni-
szej dawki. Należy jednak pamiętać, że jeśli nie doszło
wo transmisji zakażenia Bordetella pertussis.
do zachorowania na ospÄ™ wietrznÄ…, to druga dawka jest
Poza wyjątkami, pomimo rejestracji, nie należy po-
uzasadniona niezależnie od czasu, jaki upłynął od szcze-
dawać preparatów DTaP + IPV dzieciom w wieku od
pienia (nawet kilka lat po szczepieniu pierwotnym).
4. do 6. r.ż. zamiast DTaP ze względu na to, że aktualnie
Jak już wspomniano, wg PSO czynna profilaktyka za-
zaleca siÄ™ podanie tylko jednej dawki szczepionki DTaP
każenia wirusem VZV jest obowiązkowa w wybranych
w życiu. Wcześniejsze podanie uniemożliwi zastosowanie
grupach ryzyka (dzieci z upośledzeniem odporności,
tej w póz
niejszym wieku.
o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą
białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażone
Szczepienie przeciw pneumokokom
HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub che-
mioterapią) oraz u dzieci z otoczenia pacjentów z wyżej
Szczepienie przeciw pneumokokom jest, jak dotÄ…d,
wymienionymi schorzeniami (najczęściej rodzeństwo).
obowiązkowe i bezpłatne jedynie w wybranych grupach
O ile jednak szczepienia u pacjentów z grup ryzyka są
ryzyka wymienionych w rozdziale I.B. PSO. Ponadto
zwykle prowadzone w specjalistycznych poradniach
szczepienie przeciw pneumokokom zalecane jest, wg
ds. szczepień ochronnych, to obowiązkowe szczepienia
PSO na rok 2011, również wszystkim dzieciom w wieku
dzieci zdrowych z otoczenia dzieci o wysokim ryzyku
2 mies.  5 lat (punkt II PSO  Szczepienia zalecane 
ciężkiego przebiegu ospy wietrznej pozostają w gestii
szczepienie przeciw zakażeniom S. pneumoniae, pkt 2.1. ),
lekarzy rodzinnych i pediatrów. Należy więc pamiętać, co jest odmienne od zaleceń ubiegłorocznych, w których
że wszystkie zdrowe dzieci pozostające w bezpośrednim wymieniano dzieci tylko do ukończenia 2. r.ż. W świetle
kontakcie z dziećmi z niedoborami odporności powinny tego nowego zapisu bezcelowe wydaje się umieszczenie
zostać bezpłatnie zaszczepione przeciw ospie wietrznej w tegorocznym PSO kolejnego zdania (pkt 2.3.) mówią-
i półpaścowi w schemacie dwudawkowym, a więc drugą cego, że szczepienie przeciw S. pneumoniae zalecane jest
dawką szczepionki, jeśli wcześniej już zostały zaszcze-  dzieciom w wieku od 2. mies. życia do 5. r.ż. z grup
12 przewodnik lekarza
wakcynol ogi a
ryzyka, np. uczęszczającym do żłobka, przedszkola lub opisano kilkadziesiąt typów HPV, w tym 15 typów on-
z chorobami przewlekłymi, w tym zaburzeniami odpor- kogennych wysokiego ryzyka. Spośród nich typy HPV
ności , gdyż treść tego wyrażenia zawarta jest w zalece- 16 i HPV 18 są obecne w 70% diagnozowanych raków
niu z punktu 2.1. szyjki macicy. Pozostałe onkogenne typy HPV występują
u kobiet cierpiących na raka szyjki macicy z częstością
Szczepienia przeciw meningokokom nie większą niż 1,5% [14]. Wprowadzenie szczepion-
ki przeciw HPV daje nadzieję na zmniejszenie częstości
Podobnie jak w latach poprzednich, szczepionka
zakażenia populacji dwoma najczęstszymi typami wi-
skoniugowana przeciw meningokokom jest zalecana od
rusa powodujÄ…cymi raka szyjki macicy i  co siÄ™ z tym
2. mies. życia, a szczepionki polisacharydowe > 2. r.ż.
wiąże  zmniejszenie zachorowalności na ten nowotwór.
Ponieważ szczepionki skoniugowane są znacznie bar-
Szczepionka czterowalentna ma na celu również ochronę
dziej immunogenne niż poliwalentne szczepionki polisa-
przed zakażeniem HPV 6 i 11 powodującymi powstawa-
charydowe, u dzieci należy stosować wyłącznie preparaty
nie kłykcin kończystych. Aktualne polskie rekomendacje
skoniugowane (NeisVac C, Meningitec). Bardzo duże
dotyczące szczepień zostały opublikowane w  Pediatrii
znaczenie dla stanu odporności przeciwko serogrupie C
Polskiej w 2010 r. [15].
ma podanie przypominającej dawki szczepionki w 2. r.ż.
Nadal nie ma skutecznej szczepionki przeciw meningo-
Szczepienie przeciw rotawirusom
kokom grupy B. Badania kliniczne nad tym produktem
Szczepionki przeciw biegunce rotawirusowej nie sÄ…
trwają już od wielu lat i są bardzo zaawansowane. W cią-
refundowane w żadnych grupach ryzyka. Zalecane są
gu najbliższych 2 lat planuje się wprowadzenie szcze-
dzieciom od 6. tyg. życia do ukończenia 24. tyg. życia.
pionki na rynek.
Według zaleceń ESPID/ESPGHAN, szczepienia prze-
ciwko rotawirusom należy zaoferować każdemu zdro-
Szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wÄ…troby
wemu niemowlęciu począwszy od 6. tyg. życia. W tym
typu A
przypadku brak zdefiniowanych grup ryzyka, bowiem
Podobnie jak w poprzednich latach, jednym ze szcze-
wszystkie dzieci w pierwszych latach życia są równie
pień zalecanych jest szczepienie przeciw wirusowemu
zagrożone. Do kontroli zachorowań na chorobę rotawi-
zapaleniu wątroby typu A (WZW A). Należy pamiętać,
rusową można używać dowolnej z 2 zarejestrowanych
że szczepienie podstawowe p/HAV polega na podaniu
w Unii Europejskiej szczepionek Rotarix (dwie dawki
jednej dawki szczepionki (dla dzieci w wieku od ukoń-
p.o. w odstępie co najmniej 4 tyg.) lub Rotateq (trzy daw-
czonego 1. r.ż. do 18. r.ż.  dawka jednorazowa wynosi
ki p.o. w odstępie co najmniej 4 tyg.). Pierwszą dawkę
720 j, dla osób od ukończenia 18. r.ż.  1440 j), zaś po
należy podać przed ukończeniem przez dziecko 13. tyg.
upływie co najmniej 6 mies. należy podać dawkę przypo-
życia, a cały schemat szczepienia należy najlepiej zakoń-
minajÄ…cÄ… szczepienia.
czyć do ukończenia 24. tyg. życia. Nie należy zamieniać
preparatów w trakcie cyklu szczepienia [16].
Szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka
ludzkiego
Aktualne polskie rekomendacje dotyczÄ…ce stosowania
Dość zdawkowa jest informacja zamieszczona w te- szczepień zalecanych
gorocznym PSO na temat szczepień przeciw wirusowi
W roku 2010 opublikowano zalecenia polskich eks-
brodawczaka ludzkiego (human papillomavirus  HPV).
pertów dotyczących szczepień przeciwko ospie wietrznej,
Szczepionka przeciwko HPV została zarejestrowana
HPV i krztuścowi u młodzieży i dorosłych, które bardzo
w Polsce w roku 2007. Stosuje siÄ™ jÄ… u dziewczÄ…t i kobiet
szczegółowo uzasadniają potrzebę profilaktyki i prak-
w wieku powyżej 10. r.ż. Obecnie dostępne są 2 rodzaje
tyczne możliwości jej realizacji [15, 17, 18].
szczepionki:
" dwuwalentna szczepionka przeciw dwóm onkogen-
Piśmiennictwo
nym typom HPV 16 i 18 podawana w schemacie
1. Program Szczepień Ochronnych na rok 2011  Załącznik do Ko-
0 2 6 mies. (Cervarix) [12];
munikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 paz
dzier-
" czterowalentna szczepionka przeciw typom HPV 6,
nika 2010 r.
2. Zespół Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych. Perspekty-
11, 16 i 18 podawana w schemacie 0 1 6 mies. (Sil-
wy i szanse szczepień ochronnych w Polsce w profilaktyce zdrowotnej
gard) [13].
dzieci i młodzieży. I Ogólnopolska konferencja naukowa 2009.
Zakażenie HPV w większości przypadków przebie-
3. Owoc-Lempach J, Dyla A, Gorczyńska E. Ostra białaczka
ga subklinicznie i ustępuje po 1 2 latach, nie pozosta-
limfoblastyczna. W: Od objawu do nowotworu: wczesne rozpo-
wiając trwałych następstw. Przetrwałe zakażenie wywo- znawanie chorób nowotworowych u dzieci. Chybicka A (red.).
Wrocław 2009; 201-210.
Å‚ane przez onkogenne typy HPV odpowiada za niemal
4. Schrauder A, Henke-Gendo C, Seidemann K, et al. Varicella vac-
wszystkie przypadki raka i zmian przedrakowych szyjki
cination in a child with acute lymphoblastic leukaemia. Lancet
macicy oraz znaczną część innych zmian przednowotwo-
2007; 369: 1232.
rowych i złośliwych zlokalizowanych w okolicy odbytniczo-
5. Agrippal. Charakterystyka Produktu Leczniczego.
-płciowej, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Dotychczas 6. Fluarix. Charakterystyka Produktu Leczniczego.
przewodnik lekarza 13
wakcynol ogi a
7. Influvac. Charakterystyka Produktu Leczniczego. ric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition evidence-based
8. Vaxigrip. Charakterystyka Produktu Leczniczego. recommendations for rotavirus vaccination in Europe. J Pediatr
9. Neuzil KM, Englund JA. Influenza vaccine for young children:
Gastroenterol Nutr 2008; 46 Suppl 2: S38-48.
two doses are better than one. J Pediatr 2006; 149: 737-8.
17. Jackowska T, Chybicka A, Czajka H i wsp. Rekomendacje ze-
10. Donoso Mantke O, Schädler R, Niedrig M. A survey on cases
społu ekspertów dotyczące stosowania dwudawkowego schematu
of tick-borne encephalitis in European countries. Euro Surveill
szczepień przeciw ospie wietrznej. Pediatr Pol 2010; 85: 243-50.
2008; 13: 18848.
18. Åšlusarczyk J, Dudziak M, Flisiak R i wsp. Zalecenia Polskiej
11. Stefanoff P, Eidson M, Morse DL, Zielinski A. Evaluation of
Grupy Ekspertów ds. Szczepień przeciwko Krztuścowi dotyczące
tickborne encephalitis case classification in Poland. Euro Surveill
wskazań do stosowania skojarzonych szczepionek przeciwkrztuś-
2005, 10: 23-5.
cowych (dTpa) u starszych dzieci, młodzieży i dorosłych. Med
12. Cervarix. Charakterystyka Produktu Leczniczego.
Prakt Pediatr 2010; 43-4.
13. Silgard. Charakterystyka Produktu Leczniczego.
14. Jackowska T. Szczepienia osób z chorobami nowotworowymi.
dr n. med. Agnieszka Matkowska-Kocjan
W: Wakcynologia. Magdzik W, Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliń-
Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych
ski A (red.). Ä…-Medica Press 2007; 179-83.
Akademii Medycznej we Wrocławiu
15. Chybicka A, Jackowska T, Dobrzańska A i wsp. Zalecenia grupy
kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Leszek Szenborn
ekspertów dotyczące pierwotnej profilaktyki raka szyjki macicy
u dziewcząt i młodych kobiet. Pediatr Pol 2010; 85: 360-70.
prof. dr hab. n. med. Leszek Szenborn
16. Vesikari T, Van Damme P, Giaquinto C, et al. European Society
kierownik Katedry i Kliniki Pediatrii i Chorób Infekcyjnych
for Paediatric Infectious Diseases/European Society for Paediat- Akademii Medycznej we Wrocławiu
14 przewodnik lekarza