Rozrachunek z powstaniem listopadowym w "Kordianie" J. Słowackiego

Dwa największe dramaty polskiego romantyzmu, "Dziady" Adama Mickiewicza i
"Kordian" Juliusza Słowackiego, poświęcone zostały sprawom wyzwolenia
narodowego. Wydarzeniem najważniejszym dla wszystkich Polaków stało się wówczas
powstanie listopadowe, które wybuchło w 1830 roku. Było to powstanie nieudane.
Poniosło klęskę, a po niej przyniosło falę terroru ze strony zaborcy. Napełniło
to Polaków goryczą i rozpaczą. To samo przeżywali wielcy poeci okresu
romantyzmu, którzy uważali się za duchowych przywódców narodu, a więc czuli się
współodpowiedzialni za to, co się stało. "Kordian", czołowy dramat Słowackiego
napisany w 1833 roku, zawiera ocenę powstania listopadowego. Poeta nie ukazał w
nim obrazu
powstania, nie opisał walk zbrojnych ani przygotowań do nich. Widoczna jest
jednak próba oceny powstania i wskazania przyczyn jego klęski.
O związku "Kordiana" z powstaniem świadczy przede wszystkim "Przygotowanie".
Jest ono jakby wstępem do dramatu. Akcje jego toczy się na progu XIX wieku, w
noc sylwestrową. W ciemną noc, w górach, w czasie burzy z błyskawicami, odbywa
się sabat czarownic, diabłów, szatanów i biesów.Podsumowują oni własne sukcesy
w minionym wieku, a jest ich niemało. Ale by nie było ich mniej w nadchodzącym,
warzą w diabelskim kotle diable substancje, gotując w nim zło. Z kotła
ulatniają się duchy, które poeta opisuje tak, że można domyśleć się, że są to
przywódcy przyszłego powstania: Chłopicki, Krukowiecki i Skrzynecki, oraz
ideologowie tych czasów: Adam Czartoryski, Niemcewicz i Lelewel. Żadna z tych
postaci nie pojawia się później w dramacie.
Skoro jednak poeta stwierdza, że byli oni dziełem szatana, a więc to właśnie
ich obwinia za klęskę powstania. Możemy też się domyślać przeciwko komu
występuje Kordian w czasie spotkania spiskowców w podziemiach katedry. To
właśnie wodzów powstania reprezentuje postać Prezesa. W postaci Kordiana
Słowacki dokonał analizy szlachetnego, romantycznego bojownika o wolność.
Pokazuje że taki typ bohatera nie jest zdolny udźwignąć ciężaru wyzwolenia
narodowego, chociaż pobudki jego działania byłyby jak najszczersze i jak
najszlachetniejsze. Jest za wrażliwy, zbyt uduchowiony i za mało związany z
realnym światem. Wykazuje więc, że samotna walka bez szerszego poparcia w
społeczeństwie, skazana jest na klęskę. Taką samą, jaką poniósł Kordian w swym
samotnym zamiarze zabicia cara i jaką poniosło
powstanie listopadowe. Motyw samotnej walki jest podkreślony w haśle "Polska
Winkelriedem narodów", które Kordian pod wpływem wizji na szczycie Mont Blanc
wybrał jako swój program. Winkelried symbolizował bezgraniczne poświęcenie się
jednostki dla dobra swego narodu, i dla jego ocalenia. Słowacki wykazuje
błędność tej idei. W szpitalu wariatów Mefistofeles pokazuje Kordianowi dwóch
obłąkanych. Jeden chodzi z nieustannie rozkrzyżowanymi rękami, bo myśli że jest
krzyżem Chrystusa, drugi stoi ze stale uniesionymi rękami, bo wierzy, że
podtrzymuje rękami sklepienie niebieskie. Podobnie obłąkane i bezskuteczne jest
romantyczne przekonanie spiskowców, że wystarczy zabić cara, by Polska
odzyskała wolność i szczęście.
Krytyczna ocena ideologii Kordiana-spiskowca, a zarazem wszystkich
spiskowców-podchorążych, prowadzi do wniosku, że samotna walka dla dobra
narodu, poświęcenie szlachetnych, romantycznych bohaterów, ale działających w
pojedynkę, jest jako program walki z zaborcą ideą błędną. Chociaż "Kordian" nie
jest dramatem mówiącym bezpośrednio powstaniu, cała jego treść i wymowa
wyrażają ocenę Słowackiego i jego pogląd na przyczyny klęski. Uznał, że
powstanie miało złych przywódców i złych ideologów, nie umiejących ocenić
prawdziwie istniejącej sytuacji, a zryw grypy patriotycznych, ale osamotnionych
zapaleńców nie mógł się skończyć zwycięstwem. O przenikliwości i mądrości
Słowackiego świadczy to, że i dziś przyczyny upadku powstania listopadowego
oceniane są podobnie