Ekonomiczne aspekty ekologizacji
zagospodarowania lasu
Prof. dr hab. Stanisław Zając
Dr inż. Adam Kaliszewski
Zakład Zarządzania Zasobami Leśnymi
Instytut Badawczy Leśnictwa
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
Plan referatu
1. Wprowadzenie
2. Możliwości i dylematy metodyczne oceny skutków
ekonomicznych ekologizacji gospodarki leśnej
3. Przykłady analiz i ocen ekonomicznych skutków
gospodarki leśnej  zbliżonej do natury
4. Podsumowanie i wnioski
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
2
Aspekty środowiskowe, społeczne i ekonomiczne ekologizacji
Ekologizacja&
ż� Kształtowanie właściwej struktury gatunkowej, wiekowej
i przestrzennej drzewostanów
ż� Wybór sposobu odnowienia lasu w kontekście proekologicznego
modelu gospodarki leśnej
ż� Wybór proekologicznych sposobów cięć i pozyskania drewna
ż� Kształtowanie optymalnej zasobności i pozyskania drewna
z punktu widzenia pożądanych funkcji lasu (wiek rębności)
Ekonomiczne skutki ekologizacji&
ż� koszty oraz korzyści realizacji proekologicznego modelu
gospodarki leśnej, funkcje publiczne (koszty alternatywne)
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
3
Możliwości i dylematy metodyczne oceny skutków ekologizacji
ż� Decyzje gospodarcze dotyczące np. składu gatunkowego, sposobu
odnowienia i użytkowania  powodują skutki ekonomiczne, które nie są
uwzględniane w rachunku efektywności gosp. leśnego
ż� Kryteria oceny hodowlanych, gospodarczych i społecznych skutków
ekologizacji gospodarki leśnej (różnorodne i dalekosiężne skutki
podejmowanych przedsięwzięć)
ż� Rola ekonomiki leśnictwa w podejmowaniu decyzji hodowlanych
(potrzeby i możliwości analiz ekonomicznych, teoria zarządzania)
ż� Ograniczone możliwości pełnej oceny wartości lasu (rynkowe
i pozarynkowe funkcje lasu)
ż� Problemy metodyczne ekonomicznej oceny ekologizacji gospodarki
leśnej (dyskontowanie przychodów i kosztów, leśna stopa procentowa)
ż� Podstawy teoretyczne i metodyczne optymalizacji (racjonalizacji)
decyzji w zakresie ekologizacji gospodarki leśnej
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
4
Przykłady analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
ż� Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia lasu
w Nadleśnictwie Antonin, Kłobuck i Nowa Sól
ż� Koszty i korzyści odnowień naturalnych drzewostanów
jodłowych w Nadleśnictwie Kielce
ż� Zwiększenie udziału gatunków liściastych oraz zmiana sposobu
użytkowania na przykładzie RDLP w Białymstoku
ż� Ekonomiczne skutki ekosystemowej gospodarki leśnej
w Nadleśnictwie Tuszyma
ż� Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia
drzewostanów dębowych
ż� Koszty ekologizacji gospodarki leśnej na przykładzie
nadleśnictw w RDLP w Katowicach
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 5
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
ż� Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia lasu
w Nadleśnictwie Antonin, Kłobuck i Nowa Sól
ż� Odnowienia sztuczne:
- koszt odnowienia 1 ha od 2,1 tys. zł (Nowa Sól) do 4,5 tys. zł (Kłobuck),
- przygotowanie gleby  30% kosztów,
- sadzonki, wykonanie odnowień, poprawki  70% kosztów,
ż� Odnowienia naturalne:
- koszt odnowienia 1 ha od 0,2 tys. zł (Antonin) do 1,9 tys. zł (Kłobuck),
- koszty uzupełnień zaliczane są często do kosztów odnowień sztucznych,
- efektywność ekonomiczna odnowień naturalnych jest kilkakrotnie wyższa
ż� Koszty odnowień sztucznych są od 2,5 (Kłobuck) do 9,5 (Antonin) razy
wyższe od kosztów odnowień naturalnych
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 6
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty i korzyści odnowień naturalnych drzewostanów jodłowych
w Nadleśnictwie Kielce
ż� So  73% pow., jd  14%, pozostałe (db, bk, brz, ol, os)  od 1 do 4%
ż� Udział jodły w gospodarstwach: specjalne  31%, zrębowe  0%,
przerębowo-zrębowe  9%, przerębowe  39%
ż� Użytkowanie: przedrębne  67%, rębne  33%
ż� Odnowienia: naturalne (uznane)  67 ha, sztuczne  34 ha
ż� Koszt odnowienia: naturalne  1,4 tys. zł/ha, naturalne z przygotowaniem
gleby  3,0 tys. zł/ha, sztuczne  9,0 tys. zł/ha
ż� Efekt ekonomiczny w odnowieniach naturalnych (uznanych) w skali
nadleśnictwa:
 oszczędność kosztów - ok. 100 tys. zł/rok,
 skrócenie (nakładanie się) cyklu produkcyjnego - ok. 80 tys. zł
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
7
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Ekonomiczne skutki zwiększenia udziału gatunków liściastych
oraz zmiany sposobu użytkowania (RDLP w Białymstoku)
ż� Zwiększenie udziału gatunków liściastych:
 koszt prac hodowlano-ochronnych wyższy o 75% od gatunków iglastych,
 mniejsza wartość produkcji drewna (dłuższa kolej rębu, niższa przeciętna cena)
ż� Zmiana sposobu użytkowania (ograniczenie pozyskania na zrębach
zupełnych, zmniejszenie użytkowania rębnego, zwiększenie zróżnicowania
gatunkowego i cięć w drzewostanach mieszanych):
 zmniejszenie pow. zrębu zupełnego i zmiana jego kształtu  koszt pozyskania
wyższy o ok. 12-14%,
 zastąpienie zrębu zupełnego rębnią gniazdową  wzrost kosztu pozyskania
o 14-27% w zależności od wielkości gniazd i sposobu pozyskania (ręczno-
maszynowy i sortymentowy)
 szacunkowa wartość dodatkowych kosztów ekologizacji z tytułu zmiany
sposobu użytkowania w Lasach Państwowych wynosi rocznie ponad 50 mln zł
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
8
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Ocena przyrodniczych i ekonomicznych aspektów ekosystemowej
gospodarki leśnej w Nadl. Tuszyma (RDLP Krosno) - lata 2005-2006
ż� Odnowienie sztuczne vs. naturalne sosny
ż� Analiza intensywności i kosztów zabiegów ochronnych i hodowlanych
ż� Odnowienia naturalne: 21 wydzieleń, pow. 72,3 ha
ż� Odnowienia sztuczne: 44 wydzielenia, pow. 131,4 ha
Odnowienia naturalne:
- niższe koszty przygotowania gleby (o ok. 20%)
- brak kosztów sadzonek i sadzenia (40% kosztów odnowienia sztucznego)
- niższa intensywność i koszty pielęgnacji gleby (o ok. 30%)
- niższe koszty poprawek i uzupełnień (o ok. 30%)
- brak kosztów ochrony przed owadami i kilkakrotnie niższe koszty ochrony
przed zwierzyną
ALE!
- brak informacji o kosztach pielęgnacji w póz
niejszym okresie
- większe ryzyko hodowlane
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 9
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Średnie koszty na 1 ha odnowienia, pielęgnacji i ochrony odnowień
naturalnych i sztucznych w Nadleśnictwie Tuszyma w latach 1995-2004
(ceny bieżące, 5 lat od uznania odnowienia)
7
6
Ochrona przed zwierzyną
5
Ochrona przed owadami
Poprawki i uzupełnienia
4
Pielęgnacja gleby
3
Sadzenie
2
Materiał sadzeniowy
1
Przygotowanie gleby
0
naturalne sztuczne
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 10
tys.
zł/ha
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Projekt: Odnowienie naturalne najważniejszych gatunków lasotwórczych w Polsce jako
element strategii trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasu (2008-2011)
Cel: Analiza kosztów inicjowania, hodowli i ochrony odnowień naturalnych dębu
Zakres:
Koszty hodowli lasu
- założenie uprawy (o. sztuczne) lub przygotowanie gleby (o. naturalne)
- melioracje agrotechniczne
- pielęgnacja gleby
- poprawki
Koszty ochrony lasu
- grodzenia
- zabezpieczenia chemiczne przed zwierzyną
- zabezpieczenia mechaniczne przed zwierzyną
Założenia: - uprawy i odnowienia uznane w 2005 r., zabiegi do 2010 r. włącznie
- satysfakcjonująca jakość danych: 65 odn. sztucznych (6 n-ctw)
35 odn. naturalnych (5 n- ctw)
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 11
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Analiza ekonomicznych aspektów
odnowień naturalnych i sztucznych dębu
Wyszczególnienie Odnowienia sztuczne Odnowienia naturalne
Liczba odnowień 65 (6 n-ctw) 35 (5n-ctw)
Powierzchnia 55,76 ha 34,85 ha
Wielkość wydzieleń 0,10-3,07 ha (śr. 0,86 ha) 0,20-3,38 ha (śr. 1,00 ha)
Udział odnowień pod
75% 93%
osłoną
Udział odnowień 10 Db 39% 72%
Udział odnowień min. 8 Db 70% 86%
Rok uznania odnowień 2004  57; 2005 - 8 2004  20; 2005 - 15
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
12
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty odnowienia
sztuczne
3530
naturalne
30
0 1 000 2 000 3 000 4 000
zł/ha
Koszty odnowienia sztucznego: Koszty odnowienia naturalnego:
średnie: 3 530 zł/ha średnie: 30 zł/ha
zakres od 2 579 do 5 018 z/ha zakres od 0 do 90 zł/ha
(w 3 z 5 n-ctw odnowienia samorzutne)
dodatkowo: melioracje agrotechniczne
średni koszt: 65 zł/ha odnowienia
(642 zł/ha zabiegu melioracji)
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 13
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność pielęgnacji gleby
1,0
0,8
Sztuczne
0,6
Naturalne
0,4
0,2
0,0
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 4,59
odnowienia naturalne 1,04
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 14
Współczynik intensywności
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty pielęgnacji gleby
400
300
Sztuczne
200
Naturalne
100
0
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty pielęgnacji gleby (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 2 147 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 466 zł/ha zab.
odnowienia naturalne 513 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 486 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 15
zł/ha odnowienia
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność poprawek
0,10
0,08
Sztuczne
0,06
Naturalne
0,04
0,02
0,00
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 0,12
odnowienia naturalne 0,006
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 16
Współczynik intensywności
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty poprawek
400
300
Sztuczne
200
Naturalne
100
0
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty poprawek (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 489 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 4 200 zł/ha zab.
odnowienia naturalne 24 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 3 958 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 17
zł/ha odnowienia
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność czyszczeń wczesnych
0,25
0,20
Sztuczne
0,15
Naturalne
0,10
0,05
0,00
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 0,17
odnowienia naturalne 0,49
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
18
Współczynik intensywności
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty czyszczeń wczesnych
150
100
Sztuczne
Naturalne
50
0
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty czyszczeń wczesnych (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 96 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 568 zł/ha zab.
odnowienia naturalne 308 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 636 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 19
zł/ha odnowienia
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność grodzeń przed zwierzyną
0,15
0,10
Sztuczne
Naturalne
0,05
0,00
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 0,13
odnowienia naturalne 0,12
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
20
Współczynik intensywności
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty grodzeń przed zwierzyną
400
300
Sztuczne
200
Naturalne
100
0
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty grodzeń przed zwierzyną (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 618 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 4 326 zł/ha zab.
odnowienia naturalne 279 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 1 695 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 21
zł/ha odnowienia
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Intensywność ochrony chemicznej przed zwierzyną
0,4
0,3
Sztuczne
0,2
Naturalne
0,1
0,0
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Współczynnik intensywności (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 1,10
odnowienia naturalne 0,98
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
22
Współczynik intensywności
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty ochrony chemicznej przed zwierzyną
150
100
Sztuczne
Naturalne
50
0
0 1 2 3 4 5 6
Lata od odnowienia
Sumaryczne koszty ochrony chemicznej przed zwierzyną (lata 0-6):
odnowienia sztuczne 250 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 227 zł/ha zab.
odnowienia naturalne 341 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 348 zł/ha zab.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
23
zł/ha odnowienia
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Zestawienie kosztów
4 000
3 000
Sztuczne
2 000
Naturalne
1 000
0
A
ączne koszty odnowienia, zabiegów hodowlanych i ochronnych (bez grodzeń; lata 0-6):
odnowienia sztuczne 6 608 zł/ha
odnowienia naturalne 1 216 zł/ha
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
24
zł/ha
gleby
Poprawki
Ochrona
wczesne
chemiczna
Ochrona
Pielęgnacja
Czyszczenia
Odnowienie
mechaniczna
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji
Koszty ekologizacji gospodarki leśnej
przykład: nadleśnictwa RDLP Katowice 2005-2009 (Gołos, 2012)
Koszty bezpośrednie:
- ochrona przyrody 1,09 mln zł/rok (tj. 1,79 zł/ha/rok lub 1,02 zł/m3 drewna)
Koszty alternatywne (koszty utraconych korzyści):
- odnowienie lasu w rębniach złożonych (vs zręby zupełne)
0,37 mln zł/rok (tj. 0,60 zł/ha/rok lub 0,34 zł/m3 drewna)
-pozyskanie drewna w rębniach złożonych (vs zręby zupełne)
1,05 mln zł/rok (tj. 1,73 zł/ha/rok lub 0,99 zł/m3 drewna)
- ochrona mechaniczna przed zwierzyną (vs ochrona chemiczna)
0,15 mln zł/rok (tj. 0,24 zł/ha/rok lub 0,14 zł/m3 drewna)
- martwe drewno w lesie  wartość sumaryczna: 326 mln zł, tj. 536 zł/ha
średnia wartość pozyskanego drewna w 2008: 926 zł/ha
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 25
Wnioski
Wnioski
1. Z jednej strony ekologizacja zagospodarowania lasu daje szansę
na znaczące obniżenie kosztów działalności gospodarczej.
Przykładem są odnowienia naturalne lasu jako tańszy sposób
regeneracji niż odnowienie sztuczne.
2. Z drugiej strony wiele zabiegów  zbliżonego do natury
zagospodarowania lasu generuje koszty: bezpośrednie i/lub
alternatywne.
3. Problem ekonomicznej oceny ekologizacji zagospodarowania lasu
jest złożony i zasługuje na podjęcie kompleksowych badań w
dłuższej perspektywie czasowej.
VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
26