Znaczenie instytucji we
współczesnej gospodarce
Piotr Kopyciński
Współczesne rozumienie instytucji
ð Stabilny, ceniony i powtarzajÄ…cy siÄ™ wzór
zachowania [Huntington 1968, s. 12]
ð  Instytucje sÄ… wytworzonymi przez ludzi
ograniczeniami, które kształtują strukturę
ludzkich interakcji [North 2006, s. 554]:
ć% Ograniczenia formalne (np. reguły, prawa,
konstytucje)
ć% Ograniczenia nieformalne (np. konwencje,
normy zachowań)
ć% Sposoby ich narzucania i egzekwowania
Rozumienie instytucji
ð Instytucje to okreÅ›lony zestaw
formalnych i nieformalnych ograniczeń
zachowań, procedur oraz norm
zachowań, dzięki którym możliwe jest
wyznaczenie granic tworzenia i
egzekwowania zasad i regulacji,
warunkujących relacje pomiędzy
jednostkami, grupami i organizacjami
ð InstytucjÄ… nie bÄ™dÄ… indywidualne
przyzwyczajenia i nawyki, choćby miały
miejsce podczas wykonywania
standardowych procedur operacyjnych
Zagadnienia interesujÄ…ce
współczesnych instytucjonalistów
ð Zainteresowanie pojÄ™ciem instytucji
(podejście do instytucji, powstawanie,
funkcjonowanie i wpływ instytucji na
procesy społeczno-gospodarcze)
ð Zmiany instytucjonalne (m.in. tempo i
charakter zmian, upadek instytucji)
ð Interakcje instytucji z graczami
(organizacjami i jednostkami)
Geneza ekonomii instytucjonalnej
ð Za zaÅ‚ożycieli tego nurtu uważa siÄ™ trzech
badaczy: T. Veblena, J. R. Commonsa oraz W.
Mitchella
ð Pierwsze użycie terminu  instytucja w literaturze
ekonomicznej miało miejsce w 1918 r. na
konferencji American Economy Review
ð W. H. Hamilton wygÅ‚osiÅ‚ wówczas referat pt.  The
Institutional Approach to Economic Theory .
Argumentował w nim, że w ekonomii należy
zwrócić uwagę na znaczenie instytucji
ð Od tego momentu krótkotrwaÅ‚y rozkwit
rozpatrywania zjawisk ekonomicznych w
kontekście instytucjonalnym
Współczesne odrodzenie ekonomii
instytucjonalnej
ð PrzeÅ‚om XX i XXI w.
ð Przyczyny wynikajÄ…ce z praktyki
ekonomicznej (reformy ustrojowe w krajach
o gospodarkach centralnie zarzÄ…dzanych,
przemiany na rynkach wschodzÄ…cych, np.
w Chinach, kryzys finansowy końca
pierwszego dziesięciolecia XXI w.)
ð Zmiany zachodzÄ…ce w ekonomii głównego
nurtu (brak sukcesów ekonomii
neoklasycznej i tej wywodzÄ…cej siÄ™ z tradycji
keynesowskiej w zakresie eksplantacji
i predykcji zjawisk gospodarczych)
Dwa nurty współczesnej ekonomii
instytucjonalnej
ð Neoinstytucjonalizm, nawiÄ…zujÄ…cy do  starej
ekonomii instytucjonalnej (w kontekście
nauki ekonomii  ekonomia
neoinstytucjonalna)
ð Nowy instytucjonalizm (w kontekÅ›cie nauki
ekonomii  nowa ekonomia instytucjonalna
nawiÄ…zujÄ…ca do ekonomii neoklasycznej)
ð Dwa istotne zaÅ‚ożenia:
ć% Znaczenie instytucji dla badań ekonomicznych
ć% Wykorzystanie narzędzi ekonomicznych do
eksploracji uwarunkowań instytucjonalnych
Umiejscowienie NEI w ekonomii
ð Cztery poziomy analizy w ramach nauk
społecznych zaproponowane przez O. E.
Williamsona:
ć% Otoczenie społeczne
ć% Otoczenie instytucjonalne
ć% Instytucje
ć% Problemy alokacji zasobów oraz zatrudnienia
Przedmiot zainteresowania NEI
ð Przedmiotem zainteresowaÅ„ nowej
ekonomii instytucjonalnej sÄ… przede
wszystkim procesy zachodzÄ…ce na
poziomach 2. i 3
ð Ten nurt badawczy koncentruje siÄ™ wiÄ™c
na otoczeniu instytucjonalnym oraz
instytucjach zajmujÄ…cych siÄ™ procesami
współzarządzania
Geneza pojęcia koszty transakcyjne
ð Arystoteles, A. Smith  koszty transportu
ograniczające możliwości prowadzenia
handlu oraz różnice w cenach tych samych
produktów w różnych krajach
ð PrzeÅ‚om XIX i XX w.:  tarcie  przeszkody
przy ustalaniu cen między nabywcą a
sprzedawcÄ…
ð Konieczność uwzglÄ™dnienia  tarcia w
teoriach ekonomicznych doprowadziło do
powstawania sformułowania  koszty
transakcyjne [Hardt 2009]
Geneza pojęcia koszty transakcyjne
ð Lata 70. XX w.  powrót do wczeÅ›niej
niedocenianych, przedwojennych badań R. Coase a
ð R. Coase zastanawiaÅ‚ siÄ™, dlaczego w gospodarce
wolnorynkowej robotnik nie sprzedaje produktów i
usług bezpośrednio na rynku, lecz staje się
podwładnym zarządzającego przedsiębiorstwem
ð R. Coase doszedÅ‚ do wniosku, że ci ostatni unikajÄ…
kosztów niektórych negocjacji oraz szacowania cen
transakcji. W rezultacie forma organizacyjna, którą
jest przedsiębiorstwo, wypiera układ rynkowy.
Zarazem rosnÄ… jednak koszty funkcjonowania
przedsiębiorstwa i odsłaniają się granice jego
ekspansji
Teoria kosztów transakcyjnych
ð Lata 70. XX w.  O. E. Williamson 
kontynuator myśli R. Coase a
ð ZajmowaÅ‚ siÄ™ m.in. znaczeniem
oszczędności oraz form organizacyjnych
w procesach kontraktowania
ð ZauważyÅ‚ on, że osiÄ…gniÄ™cie
wspomnianych oszczędności jest możliwe
dzięki powiązaniu różniących się
atrybutami transakcji ze strukturami
zarzÄ…dzania
Teoria kosztów transakcyjnych
ð Ceny nie dajÄ… wystarczajÄ…cych informacji na
rynku
ð W zwiÄ…zku z tym pojawia siÄ™
zainteresowanie instytucjami rynkowymi
ð OszczÄ™dzania kosztów transakcyjnych jest
głównym celem i skutkiem funkcjonowania
ekonomicznych instytucji kapitalizmu
ð Pojawia siÄ™ zatem różne poÅ›rednie miÄ™dzy
rynkiem a przedsiębiorstwem formy
organizacyjne (np. venture capital, seed
capital, PPP)
Rodzaje kosztów transakcyjnych
ð Koszty transakcyjne ex ante (koszty
projektowania, negocjowania i zabezpieczania
umowy), które są związane z rodzajem
wytwarzanych dóbr i usług
ð Koszty transakcyjne ex post (koszty
niedostosowania, koszty renegocjacji, koszty
założenia i koszty bieżące związane ze
strukturami zarzÄ…dzania rozstrzygajÄ…cymi spory,
koszty składowania zabezpieczającego wykonanie
zobowiązań), które mogą być rozumiane jako
koszty utworzenia, zarzÄ…dzania i operowania
strukturÄ… [Williamson 1998, s. 389-390]
Dziękuję za uwagę