Publicznoprawna reglamentacja
zawodów prawniczych
Prawo administracyjne  konwersatorium,
semestr zimowy 2015/2016
mgr Adrian Misiejko
Tło historyczne i aksjologiczne

Pojęcie zawodów szczególnych pojawia się już w
pierwszych organizmach państwowych, doszukiwać się go
można we słynnym Kodeksie Hammurabiego;

Z jednej strony wyróżnieniu wolnych zawodów służyła ich
specyfika i istotność dla społeczności, z drugiej  formy
organizacji społecznej (np. grupowanie w korporacje);

W Polsce przedwojennej były wyłączone z unormowań
ustawy Prawo przemysłowe;

Wyodrębnienie samorządów zawodowych ma zaś
uzasadnienie w zasadzie pomocniczości;
Prawne i prawnicze pojęcia wolnych
zawodów prawniczych

Pojęcie  wolnych zawodów i zawodów zaufania
publicznego, zob. Krystyna Wojtczak, Co to jest wolny
zawód, Zeszyty Naukowe WSZiB 1997, nr 1 (2);

Subsydiarne normy z m.in. z Kodeksu Spółek Handlowych,
a także z unormowań prawa europejskiego;

Problematyka wykonywania  wolnych zawodów
prawniczych dotyczy unormowań zarówno prawa
administracyjnego, jak i cywilnego oraz karnego (zwłaszcza
przepisów postępowania).
Regulacja konstytucyjna
Art. 17.
1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy
zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody
zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym
wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu
publicznego i dla jego ochrony.
2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje
samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności
wykonywania zawodu ani ograniczać wolności
podejmowania działalności gospodarczej.
Ustawy regulujące wykonywanie
wybranych zawodów prawniczych
- z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych;
- z z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze;
- z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie;
- z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i
egzekucji;
- z dnia 27 lipca 2001 r. o ustroju sądów powszechnych;
- z dnia 25 lipca 2002 r. o ustroju sądów
administracyjnych;
Samorząd zawodowy  forma decentralizacji

Normy prawa administracyjnego ustrojowego;

Tworzenie samorządów zawodowych jest formą
decentralizacji  mogą one wykonywać niektóre zadania
publiczne;

W przypadku analizowanych zawodów prawniczych,
przynależność do samorządu zawodowego jest
obligatoryjna;

Samorządy mają zróżnicowane uprawnienia, zależnie od
specyfiki zawodu; przykładem jest rozpoznawanie przez ich
organy spraw z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej
członków;
Reglamentacja dostępu do zawodu

Ustawy dedykowane poszczególnym zawodom
wprowadzają kryteria, które muszą spełnić osoby chcące
wykonywać dany zawód;

W przypadku zawodów prawniczych są przede wszystkim:
- wymóg ukończenia studiów prawniczych (co do zasady
jednolitych magisterskich; dla studiów uzupełniających zob.
interpelacja poselska nr 20324);
- korzystanie z pełni praw publicznych;
Reglamentacja dostępu do zawodu 
przykład radców prawnych

Na listę radców prawnych może być wpisany ten, kto:
- ukończył wyższe studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra
(lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce);
- korzysta w pełni z prawem publicznych;
- ma pełną zdolność do czynności prawnych;
- jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym
zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania
zawodu radcy prawnego (wyrok NSA z dnia 7 marca 2013 r.,
sygn. II GSK 1825/12);
- odbył w RP aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski
(przy czym dostępne są także alternatywne drogi do zawodu);
Przykład radców prawnych - cd

Dopuszcza się także odmienną ścieżkę, niż odbycie aplikacji lub
złożenie egzaminu zawodowego;

Różnią się one skalą ułatwienia (wymagania alternatywne):
- zwolnienie z konieczności odbycia aplikacji, ale utrzymanie
obowiązku zdania egzaminu zawodowego (doktorzy nauk
prawnych, osoby wykonujące przez 4 lata w okresie lat 6
określone czynności wymagające wiedzy prawniczej i in.; zob. art.
25 ust. 1);
- zwolnienie także z obowiązku złożenia egzaminu zawodowego
(doktorzy habilitowani nauk prawnych, wykonujący zawód
adwokata albo notariusza lub zajmujące stanowisko sędziego lub
prokuratora i in.; zob. art. 25 ust. 2;
Przykład radców prawnych  cd 2

Osoba spełniająca wymogi musi złożyć wniosek o wpis na
listę radców prawnych; rada okręgowej izby r.p. podejmuje
w tej sprawie uchwałę; odmówić wpisu może tylko wtedy,
gdy wpis naruszałby przepisy o wymogach;

Nieprzydatność  zgodnie z art. 37 ust. 2, rada okręgowej
izby radców prawnych może skreślić aplikanta
radcowskiego z listy aplikantów, jeżeli stwierdzi jego
nieprzydatność do wykonywania zawodu radcy prawnego;
zob. wyroki NSA z dnia 27 września 2011 r., sygn. II GSK
939/10 oraz WSA w Warszawie z dnia 22 sierpnia 2013 r.,
sygn. IV SA/Wa 1349/13;
Przykład radców prawnych  cd 3

Typowa droga do zawodu: odbycie aplikacji radcowskiej i
złożenie egzaminu zawodowego z wynikiem pozytywnym;

Egzamin wstępny na aplikacje jest ustandaryzowany dla całego
kraju, składa się ze 150 pytań testowych, jednokrotnego wyboru 
pozytywny wynik otrzymuje się w przypadku poprawnej
odpowiedzi na 100 z nich;

Odbywanie aplikacji jest odpłatne; polega ona na uczestniczeniu
w zajęciach teoretycznych, praktykach i zdawaniu kolokwiów;

Egzamin zawodowy składa się z pięciu części, gdzie zdający
musi sporządzić pozew, wniosek, apelację albo opinię (w piątej
części tylko opinię).
Dostęp do innych zawodów

Niezbędne jest ukończenie aplikacji, przy czym aplikacja
sędziowska skonstruowana jest według wyraz
nie innych
zasad (od 2016 wejdą w życie kolejne zmiany, związane z
powrotem asesorów sędziowskich);

Aby wykonywać zawód notariusza lub komornika, konieczne
jest również powołanie przez Ministra Sprawiedliwości (przy
opinii odpowiedniej izby); on także określa siedzibę
notariusza oraz rewir komornika;

Sędziowie sądów powszechnych i administracyjnych
powoływani są przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej
Rady Sądownictwa;
Reglamentacja wykonywania zawodów

Ograniczenia mają podstawę ustawową, lecz nie muszą być
enumeratywnie wyrażone w ustawie;

Przykładem zakazu ustawowego jest łączenie wykonywania
niektórych zawodów prawniczych (zob. np. art. 26 ustawy o
radcach prawnych);

Także samorządy zawodowe na podstawie ustawy mogą
wprowadzać ograniczenia. Przykładem tego jest
wprowadzenie kodeksów etycznych przez samorządy
zawodowe;
Etyka zawodowa

Od strony filozoficznej, etyka zawodowa jest szczególnym
zbiorem norm postępowania, charakterystycznym dla danej
grupy świadczącej określone usługi;

W przypadku  wolnych zawodów prawniczych, ma ona
szczególne znaczenie, gdyż reguluje świadczenia usług o
szczególnym znaczeniu dla klientów  dotyczących życia
osobistego, dobrego imienia, majątku, wolności itd.;

Przykładowo, samorządy radcowski i adwokacki otrzymały
uprawnienia w zakresie regulowania wykonywania zawodu 
ich efektem jest uchwalenie i moc wiążąca kodeksów etyki
(np. Kodeks Etyki Radcy Prawnego);
Problematyka monopolizacji

Problematyka otwarcia lub zamknięcia dostępu do zawodów
dotyczy z jednej strony jakości usług świadczonych przez
ich przedstawicieli, z drugiej  interesów określonych grup;

Niekontrolowany dostęp do niektórych zawodów może
doprowadzić do pauperyzacji, która z kolei zagraża jakości
świadczenia usług wrażliwych, w tym wypadku przede
wszystkim obsługi prawnej;

Natomiast nadmierne i nieprzemyślane mogą rodzić
patologie ze strony środowisk już wykonujących dane
zawody: utrudnianie dostępu osobom spoza  układu , z
le
pojmowaną rodzinność, wzrost cen.
Proces deregulacji

Wskutek aktywności prawodawcy, dostęp do zawodów
prawniczych stał się bardziej powszechny;

Przed 2005 r. kandydaci dostawali się na aplikacje po
egzaminie przygotowywanym przez samorządy;

Przykładowo, w przypadku aplikacji radcowskiej dostęp do
aplikacji opiera się na obiektywnym kryterium punktów w
teście zamkniętym. Komisja konkursowa powoływana jest
wspólnie przez Ministra Sprawiedliwości i okręgowe rady
Wydaje się, że to rozwiązanie ogranicza zjawisko
nepotyzmu i związanych z tym patologii;
Informacje do przyswojenia
(poza zawartymi w niniejszej prezentacji)

Podstawowe wymogi kandydata do wpisu lub powołania -
zawody radcy prawnego, adwokata, notariusza, komornika i
sędziego (tj. np. bez dostępu z racji tytułu dr hab.);

Przepisy zawarte w ustawach (proszę jedynie przeczytać,
by orientować się w przepisach na kolokwium):
- z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych - artykuły od 1 do
29 oraz od art. 40 do 49 (minus artykuły 22 z indeksami);
- z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze  od 1 do 21 oraz 65 i
66.
- z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie - od 1 do 19a;
- z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i
egzekucji  od 1 do 11;