Zapalenie zatok przynosowych
Epidemiologia
Ostre zapalenie jam nosowych i zatok przynosowych (dawniej ostre zapalenie zatok
przynosowych  OZZP) to stan zapalny obejmujący jamy nosa oraz zatoki przynosowe, o
nagłym początku i trwający nie dłużej niż 12 tygodni. Zakażenia nosa i zatok przynosowych są
jedną z częstszych chorób, z jakimi spotyka się lekarz laryngolog w swojej codziennej pracy.
Najczęściej zmiany zapalne dotyczą kilku zatok równocześnie, co uwarunkowane jest
bliskością położenia ich ujść naturalnych. Do zakażenia dochodzi najczęściej bezpośrednio
przez błonę śluzową jamy nosowej (w ponad 80%), rzadziej natomiast na drodze
krwiopochodnej lub zębopochodnej.
Patogeneza
Rozwój, przebieg i ciężkość zakażenia związane są z zaburzeniami funkcji obronnej i
oczyszczającej błony śluzowej w obrębie nosa i zatok przynosowych. Podstawową rolę pełni
tu nabłonek rzęskowy, pokryty stale, świeżą, wilgotną warstwą śluzu. Określenie - zapalenie
zatok przynosowych (sinusitis) opisuje proces zapalny błony śluzowej zatok przynosowych,
który rozwinął się z powodu zaburzeń ich drenażu i wentylacji jako następstwo zakażenia,
alergii lub odmienności budowy anatomicznej, bocznej ściany jamy nosa.
Najczęściej zmiany zapalne zatok przynosowych występują w komórkach sitowych przednich,
a następnie w kolejności: w zatoce szczękowej, zatoce czołowej, komórkach sitowych
tylnych, najrzadziej w zatoce klinowej.
OZZP zapoczątkowane jest przez zakażenie wirusowe nosogardła, w szczególności przez:
rino- i orbiwirusy, wirusy RS, grypy i paragrypy oraz adenowirusy. Do bakteryjnych czynników
etiologicznych należą: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae rzadziej
Moraxella catarrhalis, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, bakterie beztlenowe.
Obraz kliniczny
Proces chorobowy trwa do 3 tygodni, może obejmować jedną lub kilka zatok. Początek
choroby jest nagły i związany z nieżytem błony śluzowej nosa. Ostremu zapaleniu zatok
przynosowych towarzyszą z reguły objawy ogólne pod postacią podwyższonej ciepłoty ciała,
uczucia rozbicia i złego samopoczucia. Objawy miejscowe ostrego zapalenia zatok
przynosowych to bolesność nad odpowiednią zatoką, niedrożność nosa, wydzielina z nosa,
bóle głowy, niekiedy bóle zębów, osłabienie lub zniesienie powonienia. Bóle nasilają się przy
pochylaniu głowy do przodu oraz przy większym wysiłku fizycznym.
Diagnostyka
Diagnostyka zapaleń zatok przynosowych obejmuje wywiad, badanie przedmiotowe,
diagnostykę obrazową, badanie bakteriologiczne, niekiedy diagnostykę alergologiczną,
ewentualnie konsultacje stomatologa oraz neurologa.
Dobrze zebrany wywiad, ze zwróceniem uwagi na przebyte infekcje kataralne nosa, jak
również rodzaj wydzieliny nosowej i charakter bólów głowy, często nasuwać może
podejrzenie zapalenia zatok przynosowych.
Badanie laryngologiczne a zwłaszcza ocena jam nosa (rynoskopia) pozwala ocenić obrzęki w
jamach nosa, charakter wydzieliny (wypływa ona spod małżowiny środkowej). Ponadto
pozwala wykluczyć czy w obrębie jam nosa nie występują inne zmiany, które mogą
powodować podobne objawy (polipy nosa, nowotwory). Badanie jam nosa można wykonać
obecnie stosując metody endoskopii wykorzystując sztywne endoskopy oraz giętkie
fiberoskopy.
Badanie bakteriologiczne wydzieliny z jamy nosa pobrane z okolicy ujścia zatoki lub ze
światła zatoki może pomóc w rozpoznaniu drobnoustrojów odpowiedzialnych za proces
chorobowy, jak również ustalić wrażliwość na poszczególne chemioterapeutyki. Najczęściej
wskazaniem do wykonywania posiewów są przedłużające się lub przewlekłe stany zapalne
zatok przynosowych.
Leczenie
Celem leczenia zachowawczego jest opanowanie zakażenia, zmniejszenie obrzęku tkanek,
ułatwienie odpływu wydzielin z jam nosa poprzez przywrócenie drożności ich naturalnych
ujść. Zwalczanie zakażenia zatok przynosowych jest możliwe dzięki antybiotykoterapii.
Najczęściej stosowanymi antybiotykami w leczeniu zapaleń zatok przynosowych są
amoksycylina, amoksycylina z kwasem klawulanowym, cefuroksym, klindamycyna oraz
metronidazol.
Z leków uzupełniających można wymienić leki mukolityczne, które sprawiają, że wydzielina w
obrębie jam nosa i zatok przynosowych staje się bardziej płynna a co za tym idzie łatwiejsza
do usunięcia. Również zastosowanie glikokortykosteroidów donosowo znajduje coraz więcej
zwolenników, jako leczenie uzupełniające.