Inteligentny
Inteligentny
sterownik
sterownik
wentylatora
wentylatora
2678
2678
komputerowego
komputerowego
Do czego to służy? Z kilku powodów nie warto jednak dopu- peratura radiatora wzrasta, zmniejsza się re-
Prezentowany układ pozwala wyciszyć wen- szczać do wzrostu temperatury procesora. zystancja termistora Rt, kontrolującego jego
tylatory komputera, a jednocześnie przy peł- Wentylator powinien więc stale pracować. temperaturę, co powoduje stopniowe otwie-
nym obciążeniu procesora zapewnia maksy- Najprostszym sposobem zmniejszenia obro- ranie tranzystora T1. Rezystancja całkowicie
malne chłodzenie. tów jest włączenie szeregowego rezystora otwartego tranzystora T1 jest znacznie
Przyznam, że projekt powstał z potrzeby w czerwony przewód prowadzący do wenty- mniejsza niż 1&!, więc nie ogranicza ona ma-
chwili. Otóż niedawno upgrade owałem swój latora. Wartość rezystora należy dobrać sto- ksymalnych obrotów. Próg otwierania wy-
komputer. Maszyna zaczęła rzeczywiście pra- sowanie do mocy wentylatora i pożądanych znaczony jest przez sumaryczną rezystancję
cować szybciej, ale zadowolenie z tego faktu obrotów - zwykle ma on wartość 30...150&!. R2 i POT1. Dioda Zenera D1 nie jest ko-
zburzył nadmierny hałas wydobywający się Ponieważ będzie się w nim wydzielać zna- nieczna. Ja dodałem ją na wszelki wypadek,
z  blaszaka . Ponieważ wymieniana była pły- cząca moc strat, nawet powyżej 1W, moc żeby zmniejszyć moc wydzielaną na termi-
ta główna, procesor i obudowa, musiałem (obciążalność) tego rezystora nie powinna storze (samopodgrzewanie). Bez tej diody
sprawdzić, który wentylator jest przyczyną być mniejsza niż 2W. Zwykle stosuje się tu układ ma nawet większą czułość na zmiany
mego niezadowolenia. Po otwarciu obudowy drutowe rezystory o mocy 3...5W. Rezystor temperatury. Także rezystor R2 nie jest ko-
natychmiast wyszło na jaw, że utrapieniem należy włączyć w przewód czerwony, a nie nieczny  proponuję pozostawić go na wszel-
nie jest zasilacz, tylko wentylator procesora, czarny ze względu na budowę współcze- ki wypadek, gdyby w jakiejś dziwnej sytua-
na który cały czas podawane jest pełne napię- snych wentylatorów. Mają one dwa przewo- cji przez skręcony niemal do zera potencjo-
cie ponad 12V. Doskonale rozumiem potrze- dy do zasilania silnika: czerwony  plus metr i silnie nagrzany termistor popłynął
bę skutecznego chłodzenia procesora, ale ja, i czarny  minus, a dodatkowy przewód żół- znaczny prąd. Także kondensator C1 nie jest
spokojny człowiek, najnowszych gier nie ty to wyprowadzenie umożliwiające pomiar konieczny i został dodany na wszelki wypa-
używam, więc nie zmuszam mego sprzętu do prędkości obrotowej wentylatora, wyposażo- dek (jego brak nie powinien niczemu zaszko-
maksymalnego wysiłku. Ponieważ przez ne w wyjście typu otwarty kolektor. Rysunek
ogromną większość czasu mój komputer pra- 1 pokazuje sposób prostego zmniejszenia
cuje jako maszyna do pisania, jak najbardziej prędkości wentylatora. Dodatkowy przełącz-
możliwe jest zmniejszenie obrotów szalejące- nik, zawierający R1*, pozwoli w razie po-
go wiatraka. Konsultacje z zawodowym kom- trzeby uzyskać pełne obroty wiatraka.
puterowcem, który  podrasował mój sprzęt Ten prosty sposób, choć stosowany, nie
i dostarczył płytę główną, nie przyniosły podoba mi się, bo przecież i ja czasem zmu-
efektu. Nie uzyskałem odpowiedzi, czy moja szam procesor do intensywnej pracy. Posta-
płyta zawiera jakiś sterownik, pozwalający nowiłem więc wykonać lepszy układ, który
programowo spowolnić silnik wiatraka, czy w spoczynku zapewniałby niewielkie obroty
też na wentylator podane jest bezpośrednio i cichą pracę, a przy wzroście obciążenia pro- Rys. 1
systemowe napięcie +12V. cesora automatycznie zwiększał obroty do
Przeprowadziłem próby i przekonałem wartości maksymalnej. Po analizie zaczą- Rys. 2 Schemat ideowy
się, że w umiarkowanej temperaturze otocze- łem rysować schematy, dążąc do maksy-
nia od biedy można byłoby nawet wyłączyć malnego uproszczenia układu. Ostatecznie
wentylator. Komputer robiÄ…cy za maszynÄ™ do po narysowaniu kilku wersji zdecydowa-
pisania pracował poprawnie, niemniej tem- łem się wykonać model.
peratura radiatora wzrastała znacząco  sta-
wał się on niemal gorący. Jak to działa?
Schemat modelu pokazany jest na rysun-
Uwaga! Ingerencja w obwody kom- ku 2. Zasada pracy jest oczywista. W spo-
putera może spowodować utratę czynku tranzystor T1 jest zatkany i wenty-
uprawnień gwarancyjnych. lator pracuje z niezbyt dużą prędkością,
wyznaczonÄ… przez rezystor R1. Gdy tem-
Elektronika dla Wszystkich
46
dzić, a układ bez tego kondensatora jest cał- i rozwieranie R2 za pomocą dołączonego Bardzo ważną sprawą jest zapewnienie jak
kowicie odporny na omyłkowe odwrotne do- równolegle wyłącznika pozwoli łatwo okre- najlepszego kontaktu termistora z radiatorem
łączenie zasilania). W układzie przewidziany ślić różnicę i dobrać rezystancję zmniejszają- procesora. Właśnie dlatego korzystne jest za-
jest jumper J1. Jest on potrzebny do odłącze- cą szum do akceptowalnej wartości. Czym montowanie modułu wprost na wentylatorze
nia rezystancji R1 na czas regulacji potencjo- mniejsza wartość R1, tym lepiej, bo lepsze (co wymaga wymiany jednego wkręta na
metru POT1. będzie chłodzenie w spoczynku. dłuższy). Termistor powinien dotykać radia-
Mając wartość rezystancji R1, należy tora, a dodatkowo należy polepszyć kontakt
Montaż i uruchomienie zmontować układ na płytce drukowanej. termiczny za pomocą pasty przewodzącej cie-
Ja swój pierwszy model zmontowałem na ka- Uwaga! Z czterech rezystorów R1A...R1D pło. Ja wykorzystałem zwyczajny, popularny
wałku płytki uniwersalnej. Oczywiście tak tylko dwa mają po jednej końcówce dołączo- termistor w formie pastylki o średnicy ok.
prosty układ można zmontować w postaci so- nej do układu. Stosowne połączenia należy 5mm i zdecydowanie polepszyłem kontakt
lidnego  pająka (można przy tym po prostu wykonać samodzielnie według rysunku 4, cieplny z radiatorem, wykorzystując dostar-
pominąć elementy R2, D1 i C1  taki maksy- zależnie od potrzebnej wartości R1. czony w maleńkiej strzykawce smar termicz-
malnie uproszczony układ również będzie Montaż elementów na płytce jest klasycz- ny przeznaczony do procesora. Jeszcze lepsze
dobrze działał). Zaprezentowany układ moż- ny. Tranzystor T1 nie wymaga radiatora, o ile byłoby zastosowanie termistora w metalowej
na również zmontować na małej płytce dru- tylko będzie współpracował z typowymi wen- obudowie z gwintem lub małego termistora
kowanej, pokazanej na rysunku 3. tylatorami komputerowymi o prądzie nomi- umieszczonego między żebrami radiatora.
Moduł będzie podłączony z jednej strony nalnym do 0,3A. Kto ma wątpliwości, może Termistor z gwintem wymagałby jednak
do trzyszpilkowego złącza na płycie głównej dać mały radiatorek z kawałka blaszki. znacznej ingerencji mechanicznej w radiator
komputera, a z drugiej do wentylatora. Kto Zmontowany i sprawdzony układ należy (wiercenie, gwintowanie), co nie jest najlep-
posiada w swoich zapasach trzyżyłowy kabe- dołączyć do komputera według rysunku 5. szym pomysłem z kilku powodów. W każ-
lek z wtyczką taką jak w wentylatorze, wy- dym razie termistor należy tak umieścić, żeby
kona sterownik bez ingerencji w oryginalne rzeczywiście mierzył temperaturę radiatora.
Układ został z powodzeniem wykorzysta-
Rys. 3 Schemat montażowy ny do wyciszenia wentylatora chłodzącego
procesor. Jeśli natomiast ktoś chciałby go
wykorzystać do zmniejszenia obrotów wenty-
latora w zasilaczu, musi zwrócić szczególną
uwagÄ™ na umieszczenie termistora Rt. Chodzi
nie tylko o sensowne monitorowanie tempe-
ratury, ale też o kwestie bezpieczeństwa. Mo-
duł dołączony jest do systemowego napięcia
+12V, a niektóre elementy zasilacza znajdują
się pod napięciem sieci 230V  niewłaściwe
umieszczenie termistora w zasilaczu może
zmniejszyć bezpieczeństwo, a nawet dopro-
części komputera. Do punktów oznaczonych wadzić do śmiertelnego porażenia.
X, P, N przylutuje ten dodatkowy kabelek Kompletny, ostatecznie umocowany mo-
z wtyczką, a wpłytkę wlutuje trzyszpilkowy duł należy wyregulować. Najpierw, podczas
goldpin J2, do którego podłączy wtyczkę pracy wentylatora z pełną mocą lub z rezy-
wentylatora. storem R1, należy sprawdzić ręką temperatu-
Nie majÄ…c takiego kabelka z wtyczkÄ…, rÄ™ radiatora, gdy komputer nie wykonuje
trzeba przeciąć kabel wentylatora i przyto- żadnego wymagającego programu  radiator
mnie dołączyć przecięte końce do punktów powinien być wręcz chłodny.
X, P, N (wejście) oraz w otwory złącza J2
(wyjście do wentylatora). Ciąg dalszy na stronie 51.
Uwaga! Potrzebną wartość R1 należy
ustalić na początku, jeszcze przez zmontowa-
niem płytki. Ja na schemacie naniosłem war-
tości elementów ze swojego modelu, ale nie
Wykaz elementów
sposób podać jedynie słusznych wartości ele-
mentów R1 i czynnej wartości potencjometru R1 . . . . . . . . . . . . . . . . .(R1A...R1D) 4 rezystory 47&! 1W
POT1 dla każdej sytuacji. Wentylatory pro- R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,2k&!
cesorów mają bowiem różne parametry i cha- POT1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .helitrim 20k&! lub 22k&!
Rys. 4
rakterystyki. W praktyce wartość R1 należy Rt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .termistor 22k&! (NTC)
dobrać indywidualnie, żeby wentylator C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470...2200µF/16V
Rys. 5
nadmiernie nie szumiał. W zestawie AVT- T1 . . . . . . . . . . . .MOSFET P mocy np. IRF9530, IRF9540
2678 przewidziano cztery rezystory o warto- D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .dioda Zenera C5V1
ści 47&! 1W, co przy odpowiednim połącze- J1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .goldpin 2 szpilki + jumper
niu pozwala uzyskać wartości od 11,75&! do J2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .goldpin 3 szpilki
188&!. Rysunek 4 pokazuje układy połączeń
i wypadkowe rezystancje.
Komplet podzespołów z płytką
p
z
Na początek należy sprawdzić, jak wtrą-
jest dostępny w sieci handlowej AVT
d
w
h
A
cona rezystancja zmienia szum wentylatora
jako kit szkolny AVT-2678
k
s
A
2
w układzie według rysunku 1. Zwieranie
Elektronika dla Wszystkich
47