Przedmiot: Filozofia kultury
Prowadzący: Prof. dr hab. Michał Błażejewski
Kierunek: Kulturoznawstwo
Rok akademicki: 2006/2007
Rok: II. studiów stacjonarnych, semestr 3-4
Typ zajęć: konwersatorium
Ilość godzin: 60 (po 30 na semestr), 15 zajęć w semestrze
Ilość grup: 2
Grupa 1 - piątek - godz. 9.45-11.15, sala 48
Grupa 2 - piątek - godz. 11.30-13.00, sala 48
Konsultacje: wtorek – 11.00-13.00; czwartek – 11.30-13.00, pokój 68
ZASADY OCENY ZAJĘĆ:
Zaliczenie z oceną – według podanych warunków
W ciągu semestru można zdobyć 100 punktów (po 50 w każdym).
Części składowe oceny (maksymalna ilość punktów):
1. Roczna praca pisemna:
30 pkt. (20 – układ i treść, 10 – forma językowa)
2. Dwa kolokwia semestralne:
30 pkt. (po 15 za każde)
3. Prezentacja wybranego tematu:
25 pkt.
4. Aktywność na zajęciach:
10 pkt.
5. Obecność na wszystkich zajęciach: 5 pkt.
90-100 pkt. Bardzo dobry
80-89 pkt. Dobry plus
70-79 pkt. Dobry
60-69 pkt. Dostateczny plus
50-59 pkt. Dostateczny
do 49 pkt. Niedostateczny
Ad. 1.
Roczna praca pisemna ma objętość od 9 tys. do 10 tys. znaków (5-6 stron znormalizowanego wydruku lub maszynopisu).
Temat: analiza wybranego aspektu tematu poruszanego na zajęciach.
Zgłaszanie tematyki – do 1 grudnia br. Praca może być „przymiarką” do pracy licencjackiej.
Termin oddania: do 18 kwietnia 2006.
Ad. 2.
Kolokwium pisemne w semestrze zimowym odbywa się na ostatnich zajęciach w semestrze, w semestrze letnim - na 2 tygodnie przed zakończeniem zajęć.
Zakres tematyczny: teksty główne z zajęć.
Kolokwium ma formę pytań otwartych.
Ad. 3.
Prezentacja wybranego tekstu referatu trwa maksymalnie 20-25 minut.
Oceniane są następujące aspekty: zrozumienie i przygotowanie tekstu, informacje dodatkowe o autorze, sposób wygłaszania, kontakt ze słuchaczami, ew. materiały ilustracyjne, zachowanie ram czasowych.
Po referacie słuchacze wystawiają punkty za referat, ew. uwagi.
Tekst referatu (mogą być notatki w punktach) oddawany jest po wystąpieniu wykładowcy.
Referaty wygłaszane na podstawie pokreślonych kserówek nie są brane pod uwagę.
Ad. 4.
Oceniane jest przygotowanie do zajęć (czytanie zadanych lektur) i wygłaszanie sensownych wypowiedzi na zajęciach.
Ad. 5.
W każdym semestrze można opuścić nie więcej niż 2 zajęcia. Nieobecności należy zaliczać ustnie na konsultacjach. Dodatkowe punkty za obecność (do 5 w skali roku) otrzymają osoby, które nie opuszczą więcej niż 2 zajęcia w ciągu całego roku.
OPIS PRZEDMIOTU:
Przedmiot Filozofia kultury w programie studiów pojawia się już po bloku przedmiotów poświęconych kształceniu w zakresie filozoficznych i metodologicznych podstaw kulturoznawstwa.
Przypomnijmy zatem najpierw treści kształcenia przedmiotów z tego bloku: Przegląd zagadnień filozoficznych w perspektywie historycznej, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki ontologicznej i epistemologicznej. Podstawowe pojęcia metodologii nauk humanistycznych oraz kategorie analizy języka i komunikacji z punktu widzenia filozofii. Logiczna teoria języka.
Podstawowe pojęcia semiotyki. Semiotyka kultury – cele i metody badawcze.
Z kolei efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje za standardami kształcenia określić możemy następująco: Student powinien posiadać orientację w dziejach filozofii, znać główne szkoły filozoficzne i potrafić operować kategoriami używanymi w analizach filozoficznych.
Powinien powiązać określone kategorie z poszczególnymi koncepcjami filozoficznymi. Powinien mieć opanowane schematy rozumowań i umieć oceniać ich prawdziwość. Powinien znać zagadnienia analizy logicznej i analizy języka oraz umieć zastosować je do badań nad kulturą.
Przystępując do zajęć z Filozofii kultury powinniśmy mieć cały czas na uwadze, iż w ramach tego przedmiotu naszym zadaniem będzie umiejętne wykorzystanie zdobytej już wiedzy a nie jej powielanie. Nadal będziemy zadawali pytania z zakresu ontologii, epistemologii i aksjologii – ale powinniśmy stosować je do tekstów odnoszących się do tak specyficznego bytu, jakim jest kultura.
Będziemy zatem pytać o to, jak w konkretnym przypadku jest ona rozumiana i definiowana, jak w określonej koncepcji jest ona postrzegana, jak ukazywane są sposoby jej poznawania oraz jakie konsekwencje natury etycznej czy estetycznej wynikają z takiego ujmowania zjawiska.
Powinniśmy zgodnie z przyjętymi standardami uwzględniać takie treści kształcenia: Filozoficzne koncepcje kultury w filozofii nowożytnej (ze szczególnym uwzględnieniem tradycji filozofii niemieckiej – od Kanta do Hegla). Filozofia przełomu antypozytywistycznego (autonomiczne podejście do sfery kultury i nauk o kulturze). Wybrane tendencje filozofii drugiej połowy XX wieku.
Efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje ujmowane są zgodnie z powyższym następująco: Student powinien znać podstawowe koncepcje z zakresu filozofii kultury. Powinien samodzielnie porównywać je ze sobą i umieć w oparciu o tę wiedzę wykazać związki między filozofią kultury a konkretnymi koncepcjami antropologii kulturowej czy kulturoznawstwa.
Prezentowany na zajęciach program odwołuje się do lektur, których analiza powinna ukazać przemiany w sposobie widzenia kultury, wskazywać źródła współczesnych koncepcji filozofii kultury, odkrywać związki pomiędzy dociekaniami filozofów, artystów, polityków, specjalistów od pisania i mówienia o kulturze czy filozofii a tymi poglądami, jakie funkcjonują w świecie ludzi, którzy uważają, iż refleksja nad sprawami kultury nie jest ich zadaniem.
WYKAZ TEMATÓW I LEKTUR:
I SEMESTR
1. Zajęcia o charakterze informacyjno-organizacyjnym
FILOZOFIA KULTURY
Podstawowe ustalenia
2.
Piotr Jaroszyński, Filozofia kultury, hasło_POWSZECHNA ENCYKLOPEDIA FILOZOFII_on line.
Mieczysław A. Krąpiec, Kultura, hasło_POWSZECHNA ENCYKLOPEDIA FILOZOFII_on line.
Paweł Skrzydlewski, Cywilizacja, hasło_POWSZECHNA ENCYKLOPEDIA FILOZOFII_on line.
ALLAN BLOOM
OBOW. Allan Bloom: Muzyka [w tegoż:] Umysł zamknięty. O tym, jak amerykańskie
szkolnictwo wyższe zawiodło demokrację i zubożyło dusze dzisiejszych studentów.
Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1997, s. 78-94;
3.
UZUP. Robert Piłat: Jak otworzyć ludzki umysł i go nie uszkodzić? [rec.:] A. Bloom, "Umysł
zamknięty", („Nowe książki” 1997 nr 6);
REFERAT. Imelda Chłodna: Allan Bloom i antychrześcijańskie źródła edukacji amerykańskiej Stanisław Wielgus: Kapłan wobec ofensywy ideologii neomarksizmu i postmodernizmu we współczesnym świecie. "Nasz Dziennik", 2006-12-23 .
LAWRENCE LESSIG
4. Lawrence Lessig, Wolna kultura. WSiP, Warszawa 2005
Lawrence Lessig, Wolna kultura. WSiP, Warszawa 2005, źródło –
www.futrega.org/wk/wk.pdf
Recenzja książki - Lawrence Lessig, Wolna kultura.
GENDER
OBOW. Marcin Szafraniec, Jak dzisiejsza psychologia społeczna radzi sobie z problematyką płci? „Kosmos” Tom 52, 2003, nr 1, s. 119-128.
UZUP. Małgorzata Durska, Męskość jako cecha kulturowa amerykańskiego biznesu: żyje się, 5. żeby pracować
REFERAT. Robert Kulpa. “Karnawał? Kamp i gender w Drag Queen Show”. Konteksty. Polska Antropologia. 3-4/2002.
Maria Bujnicka, Pop-feminizm, czyli pragmatyka, moralistyka, komercja [w:] Gender -
kultura - społeczeństwo. Kraków 2002, s. 35-50.
DYLEMATY WIELOKULTUROWOSCI
OBOW. Alina Kapciak, Komunikacja międzykulturowa jako fenomen kultury współczesnej
[w:] Komunikacja międzykulturowa. Zbliżenia i impresje. Warszawa 1995, s. 181-200.
UZUP. Peter Oliver Loew, Niemieckość – polskość – wielokulturowość? Gdańsk i jego mity 6. [w:] Tożsamość miejsca i ludzi. Gdańszczanie i ich miasto w perspektywie historyczno-socjologicznej. Warszawa 2003, s. 107-118.
REFERAT. Michał Wendland, Relatywizm komunikacyjny a problem międzykulturowego
porozumienia
Sławomir Springer, Kryzys relacji jako jedna z przyczyn powstawania nowych ruchów religijnych [w:] Meandry podmiotowości. Poznań 2001.
Ireneusz Ziemiński, O możliwości dialogu między religiami kilka banalnych uwag [w:] Dialog w kulturze. Toruń 2003, s. 221-238.
POSTMODERNIZM
OBOW. Chris Jenks, Kultura i postmodernizm [w tegoż:] Kultura. Poznań 1999, s. 176-193.
UZUP. John Lechte, Jean Baudrillard, Jean-Francois Lyotard [w tegoż:] Panorama
współczesnej myśli humanistycznej. Od strukturalizmu do postmodernizmu. Warszawa 1999, s. 399-407, 423-432.
Andrzej Hoja, Tożsamość kaszubska w świecie ponowoczesnym. [w:] Pomorania. Klub
7. Studencki. Forum Młodych on-line.
http://pomorania.bluecms.pl/UserFiles/File/Tozsamosc.pdf
Jean-Francois Lyotard, Odpowiedź na pytanie, co to jest postmoderna [w:] Postmodernizm a filozofia. Wybór tekstów. Warszawa 1996, s. 29-43.
REFERAT. Alina Motycka, Postmodernizm a kryzys kulturowy [w:] Postmodernizm a filozofia.
Wybór tekstów. Warszawa 1996, s. 319-338..
Anna Zeidler-Janiszewska, Hegel, romantyczna ironia, ponowoczesność [w:] Postmodernizm a filozofia. Wybór tekstów. Warszawa 1996, s. 393-410.
MARTIN BUBER
OBOW. JanuszTarnowski, Martin Buber - nauczyciel dialogu. "Znak" 1980, nr 313 (7), s. 867-874.
Martin Buber, Pytania Kanta. Perspektywa [w tegoż:] Problem człowieka. Warszawa 1993, s.
9-18, 123-131.
UZUP. Anne Bancroft, Martin Buber [w tejże:] Współcześni mistycy i mędrcy. Warszawa 1981, s. 143-154.
8. Andrzej Gielarowski, Filozofia dialogu. Źródło - strona www_Instytut Kulturoznawstwa Wydz.
Filozof
Stefan Schreiner, "Błogosławieni, którzy sieją, a nie zbierają". "Znak" 1980, nr 313 (7), s.
824-833.
Z pism Martina Bubera. "Znak" 1980, nr 313 (7), s. 834-866.
REFERAT. Hanna Buczyńska-Garewicz, Martin Buber i dylematy subiektywności. "Znak" 1980, nr 313 (7), s. 875-889.
Stefan Schreiner, Żydowska myśl teologiczna po Oświęcimiu. "Znak" 1980, nr 313 (7), s. 890-907.
JAN PAWEŁ II
OBOW. Jan Paweł II, Przemówienie podczas wizyty w siedzibie ONZ UNESCO, Paryż, 2
czerwca 1980 r. "Znak" 1980, nr 313 (7), s. 781-799. [to samo tegoż:] W imię przyszłości kultury [w tegoż:] Wiara i kultura. Rzym-Lublin 1988, s. 51-68;
9. UZUP. Jan Paweł II, Przemówienie do młodzieży zgromadzonej na Wzgórzu Lecha, Gniezno, 3 czerwca 1979 r.
REFERAT. Jan Paweł II, Przemówienie do przedstawicieli świata kultury zgromadzonych w kościele Świętego Krzyża, Warszawa, 13 czerwca 1987 r.
Jan Paweł II, Przemówienie do przedstawicieli świata kultury zgromadzonych w Teatrze Narodowym, Warszawa, 8 czerwca 1991 r.
Paweł Cząstka, Kultura w nauczaniu Jana Pawła II. „Patos-czasopismo społeczno-kulturalne młodych” 2006, nr 1(21).
Janusz Królikowski, Wielka lekcja duchowości i humanizmu. 25 lat temu papież Jan Paweł II przemawiał w siedzibie UNESCO w Paryżu.
HENRYK ELZENBERG
OBOW. Henryk Elzenberg, Nauka i barbarzyństwo [w:] Włodzimierz Tyburski, Elzenberg.
Warszawa 2006, s. 252-260.
10.UZUP. Waldemar Prusik, Henryk Elzenberg, hasło_POWSZECHNA ENCYKLOPEDIA
FILOZOFII_on-line
REFERAT. Włodzimierz Tyburski, Z refleksji nad kulturą, religią i filozofią pesymizmu [w tegoż:] Elzenberg. Warszawa 2006, s. 147-169.
WITOLD GOMBROWICZ
OBOW. Witold Gombrowicz, Przewodnik po filozofii w sześć godzin i kwadrans (fragmenty).
"Znak" 1984, nr 354-355, s. 579-610;
11.UZUP. Andrzej St. Kowalczyk, Gombrowicz i Husserl. O fenomenologicznych inspiracjach w
"Dzienniku". "Znak" 1984, nr 354-355, s. 611-628.
REFERAT. Włodzimierz Maciąg, Antropologia Gombrowicza. "Znak" 1983, nr 347, s. 1578-1592;
Piotr Przybysz, Strukturalizm; Andrzej Miś, Egzystencjalizm [w:] Leszek Nowak,
Gombrowicz. Człowiek wobec ludzi. Warszawa 2000, s. 283-306.
CLAUDE LÉVI-STRAUSS
OBOW. Claude Lévi-Strauss, Od Chretiena de Troyes do Richarda Wagnera [w tegoż:]
Spojrzenie z oddali. Warszawa 1993, s. 360-384 [albo ten sam tekst:] „Dialog" 1986, nr 2, s.
111-122;
12.
UZUP. John Lechte, Claude Levi-Strauss [w tegoż:] Panorama współczesnej myśli
humanistycznej. Od strukturalizmu do postmodernizmu. Warszawa 1999, s. 131-141;
REFERAT. Beata Szymańska, Claude Levi-Strauss i strukturalizm [w:] Filozofia XX wieku. T. 2.
Warszawa 2002, s. 165-186.
EDWARD SAPIR
OBOW. Edward Sapir, Kultura autentyczna i rzekoma [ w tegoż:] Kultura, język, osobowość.
Warszawa 1978;
13.UZUP. Marek Sikora, Język a naukowy obraz świata, czyli czy słowa uchwytują rzeczywistość
[w:] Rzeczywistość języka. Pod red. B. Trojanowskiej. Filozofia XXXVI, Acta Universitas Wratislaviensis No 2124, Wrocław 1999, s. 163-178;
REFERAT. Adam Schaff , Wstęp [do:] Benjamin Lee Whorf: Język, myśl, rzeczywistość.
Warszawa 1982.
14.ROMAN INGARDEN
OBOW. Roman Ingarden, Człowiek i przyroda; O naturze ludzkiej; Człowiek i jego
rzeczywistość [w tegoż:] Książeczka o człowieku. Kraków 1987, s. 11-38.
Roman Ingarden, Człowiek i czas; O dyskusji owocnej słów kilka [w tegoż:] Książeczka o człowieku. Kraków 1987, s. 39-70; 171-176.
UZUP. Zofia Majewska, Roman Ingarden. hasło_POWSZECHNA ENCYKLOPEDIA FILOZOFII_on line.
Janina Makota, W stronę kultury inkontrologicznej. „Estetyka i Krytyka”, 2002, nr 2(3).
REFERAT. Zofia Majewska, Wytwory kultury jako przedmiot refleksji filozoficznej [w tejże:]
Świat kultury Romana Ingardena. Lublin 2001, s. 37-66.
Zofia Majewska, Miejsce filozofii kultury w strukturze dorobku naukowego [w tejże:] Świat kultury Romana Ingardena. Lublin 2001, s. 67-86.
Zofia Majewska, Problem egzystencjalnego statusu kultury [w tejże:] Świat kultury Romana Ingardena. Lublin 2001, s. 87-112.
Zofia Majewska, Problem wartości w kulturze [w tejże:] Świat kultury Romana Ingardena.
Lublin 2001, s. 113-128.
Zofia Majewska, Powiązania antropologii z filozofią kultury [oraz:] Zakończenie [w tejże:]
Świat kultury Romana Ingardena. Lublin 2001, s. 129-158.
ERNST CASSIRER
OBOW. Zbigniew Kuderowicz, Ernst Cassirer jako filozof kultury [w:] Filozofia XX wieku. T.
2. Warszawa 2002, s. 110-136.
15.UZUP. Ernst Cassirer, Klucz do natury człowieka - Symbol [w tegoż:] Esej o człowiek.
Warszawa 1971, s. 66
Ernst Cassirer, Człowiek i kultura [w:] Hanna Buczyńska, Cassirer. Warszawa 1963, s.140-149.
REFERAT. Hanna Buczyńska, Symbolizm - Filozofia kultury [w tejże:] Cassirer. Warszawa 1963, s. 49-101.
II SEMESTR
KULTURA MASOWA
OBOW. Dwight Macdonald, Teoria kultury masowej [w:] Kultura masowa. Kraków 2002, s. 14-36.
16.UZUP. Jerzy Szacki, Czterdzieści lat później [w:] Czesław Miłosz, Przedmowa [w:] Kultura masowa. Kraków 2002, s. 5-13.
REFERAT. Antonina Kłoskowska, Usprawiedliwienie kultury masowej [w tejże:] Kultura masowa. Krytyka i obrona. Wyd. 2. Warszawa 1980, s. 358-399;
Dominic Strinati, Wprowadzenie do kultury popularnej. Poznań 1998.
HERBERT MARCUSE
17.OBOW. Herbert Marcuse, Zakończenie [w tegoż:] Człowiek jednowymiarowy. Warszawa 1991, s. 302-314.
UZUP. Gustaw Le Bon, Uczucia i moralność tłumu [w:] Socjologia. Lektury. Pod red. P.
Sztompki i M. Kuci. Kraków 2006, s. 181-188 [lub w tegoż:] Psychologia tłumu. Warszawa 1994, s. 26-40.
REFERAT. Wiesław Gromczyński, Wstęp do: Herbert Marcuse, Człowiek jednowymiarowy.
Warszawa 1991, s. VII-XLV.
JOSE ORTEGA Y GASSET
OBOW. Paweł Kurpios, Czy spełniły się przepowiednie Ortegi? José Ortega y Gasset krytykiem kultury masowej.
UZUP. Jose Ortega y Gasset, Dlaczego masy wtrącają się do wszystkiego [w tegoż:] Bunt mas 18.i inne pisma socjologiczne. Warszawa 1982, s. 76-87.
Jose Ortega y Gasset, Wahanie pomiędzy tym, co europejskie a tym, co narodowe [w tegoż:]
Bunt mas i inne pisma socjologiczne. Warszawa 1982, s. 670-698.
Jose Ortega y Gasset, Szczególny przypadek Niemiec. Osobowość narodów [w tegoż:] Bunt mas i inne pisma socjologiczne. Warszawa 1982, s. 736-762.
REFERAT. Jerzy Szacki, Wstęp do: Jose Ortega y Gasset, Bunt mas i inne pisma
socjologiczne. Warszawa 1982, s. IX-XLIV.
FLORIAN ZNANIECKI
OBOW. Florian Znaniecki, Wybrane teksty [w:] Jerzy Szacki, Znaniecki. Warszawa 1986, s.
19.228-280.
REFERAT. Jerzy Szacki, Technologia społeczna i filozofia kultury [w tegoż:] Znaniecki.
Warszawa 1986, s. 168-181.
OSWALD SPENGLER
OBOW. Oswald Spengler, Miasta i ludy [w tegoż:] Zmierzch Zachodu, Warszawa 2001, s. 283-292.
20.REFERAT. Oswald Spengler, Powinności polityczne młodzieży niemieckiej [w tegoż:] Historia, kultura, polityka, Warszawa 1990, s. 237-251.
Oswald Spengler, j. w., cd. [w tegoż:] Historia, kultura, polityka, Warszawa 1990, s. 252-264.
Oswald Spengler, O niemieckim charakterze narodowym [w tegoż:] Historia, kultura, polityka, Warszawa 1990, s. 272-276.
BRONISŁAW MALINOWSKI
OBOW. Bronisław Malinowski, Kultura [w tegoż:] Jednostka, społeczeństwo, kultura. Dzieła 21.T. 8. Warszawa 2000, s. 82-140.
REFERAT. Krzysztof Jarosław Brozi, Metoda funkcjonalna w badaniach zjawisk społeczno-kulturowych [w tegoż:] Antropologia funkcjonalna Bronisława Malinowskiego. Problemy metodologiczne. Lublin 1983, s. 65-86.
SIGMUND FREUD
22.OBOW. Zygmunt Freud, Kultura jako źródło cierpień [w:] Janusz Gajda, Antropologia kulturowa. Wprowadzenie do wiedzy o kulturze. Cz. 1. Toruń 2003, s. 155-163.
UZUP. John Lechte, Sigmund Freud [w tegoż:} Panorama współczesnej myśli
humanistycznej. Od strukturalizmu do postmodernizmu. Warszawa 1999, s. 45-51.
REFERAT. Zofia Rosińska, Kultura, czyli wyrzeczenie i duma [w tejże:] Freud. Wyd. II zmienione. Warszawa 2002, s. 69-104.
Zofia Rosińska, Ważniejsze daty z życia Zygmunta Freuda [oraz] Bibliografia [w tejże:]
Freud. Wyd. II zmienione. Warszawa 2002, s. 184-188.
Joanna Biernath, Schopenhauer i Freud - cierpienie w życiu człowieka. „Hybris. Internetowy Magazyn Filozoficzny” nr 5. 03.
Zofia Rosińska, Wstęp [oraz] Biogram, czyli obraz życia [w tejże:] Freud. Wyd. II zmienione.
Warszawa 2002, s. 5-32.
Marta Haba, O twórczości. Freud a Jung "ALBO albo. Problemy psychologii i kultury" 2006, nr 3, s. 59-65.
Andrzej Warmiński, Jaka "przyszłość pewnego złudzenia"? Kłopotliwe dziedzictwo Freuda.
"Estetyka i Krytyka" 2(5/2003)
FRIEDRICH NIETZSCHE
OBOW. Nietzsche, Przypadek Wagnera.
UZUP. John Lechte, Fryderyk Nietzsche [w tegoż:] Panorama współczesnej myśli
23.humanistycznej. Od strukturalizmu do postmodernizmu. Warszawa 1999, s. 373-380.
REFERAT. Zbigniew Kuderowicz, Kultura i historia, w tegoż, Nietzsche. Warszawa 1976, s.
34-56.
Adam Sikora, Nietzsche czyli drugi brzeg Nihilizmu
Fryderyk Nietzsche, Narodziny tragedii
GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL
G. W. F. Hegel, Nowożytna epoka [w tegoż:] Wykłady z filozofii dziejów. T. 2, Warszawa 24.1958, s. 295-332.
G. W. F. Hegel, Oświecenie i rewolucja [w tegoż:] Wykłady z filozofii dziejów. T. 2.
Warszawa 1958, s. 332-359.
G. W. F. Hegel, Wstęp [do tegoż:] Wykłady z filozofii dziejów. T. 1. Warszawa 1958, s. 14-119.
JOHANN GOTTFRIED HERDER
OBOW. Johann Gottfried Herder, Księga dziewiąta [w tegoż:] Myśli o filozofii dziejów.
Warszawa 2000, s. 85-93.
Johann Gottfried Herder, Księga piętnasta [w tegoż:] Myśli o filozofii dziejów. Warszawa 2000, s. 161-165.
25.Johann Gottfried Herder, Księga szesnasta [w tegoż:] Myśli o filozofii dziejów. Warszawa 2000, s. 166-174.
UZUP. Andrzej Przyłębski, Herder jako pionier filozofii życia, strona
http://www.przylebski.com/pdf/herder_jako_pionier_filozofii_zycia.pdf
REFERAT. Zenon Skuza, Filozofia antropologiczna Herdera [w:] Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów. Warszawa 2000, s. 7-30.
26.IMMANUEL KANT
OBOW. Immanuel Kant: Niebo gwiaździste nade mną..., [w:] Tadeusz Kroński: Kant.
Warszawa 1966, s. 152-154
Immanuel Kant: Co to jest Oświecenie? [w:] Tadeusz Kroński: Kant. Warszawa 1966, s. 164-173.
Immanuel Kant: Pomysły do ujęcia historii w aspekcie światowym [w:] Tadeusz Kroński: Kant. Warszawa 1966, s. 174-193.
Immanuel Kant, Charakterystyka antropologiczna [fragmenty w tegoż:] Antropologia w ujęciu pragmatycznym. Warszawa 2005, s.267-311.
UZUP. Immanuel Kant [w:] Powszechna Encyklopedia Filozofii, online
REFERAT. Tadeusz Kroński, Krytyka władzy sądzenia; Antropologia, historiozofia i filozofia społeczna [w tegoż:] Kant. Warszawa 1966, s. 42-48, 49-55
Aleksander Bobko, Wstęp. Człowiek w filozofii Immanuela Kanta [w:] Immanuel Kant, Antropologia w ujęciu pragmatycznym. Warszawa 2005, s. VII-XXXVII.