ARCH. MED. S
D. KRYM., 2010, LX, 48-54 PRACE POGL
DOWE
Rafał Skowronek1, Czesław Chowaniec2
Ewolucja techniki sekcyjnej  od Virchowa do Virtopsy®
The evolution of autopsy technique  from Virchow to Virtopsy®
1
Koło Naukowe STN przy Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej i Toksykologii Sądowo-Lekarskiej
ÅšlÄ…skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
2
Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej i Toksykologii Sądowo-Lekarskiej Śląskiego Uniwersytetu
Medycznego w Katowicach
Kierownik: dr n. med. C. Chowaniec
Technika sekcyjna ewoluuje wraz z pogłębianiem się
i postępem technicznym oraz technologicznym
wiedzy lekarskiej i postępem technicznym oraz tech- w naukach medycznych. Celem pracy jest
nologicznym w naukach medycznych. Celem pracy
przedstawienie głównych technik sekcyjnych
jest przedstawienie głównych technik sekcyjnych
oraz zarysu przemian, jakim podlegała meto-
oraz zarysu przemian, jakim podlegała metodyka
dyka badania autopsyjnego z uwzględnieniem
badania autopsyjnego z uwzględnieniem polskiego
polskiego dorobku piśmienniczego w tym
dorobku piśmienniczego w tym zakresie. Dodatkowo
zakresie.
przedstawiono przykłady obrazów inspirowanych
Niewiele wiemy jak wykonywano sekcje (roz-
sekcją zwłok.
biór zwłok) dawniej. Atmosferę dominujących
w XIX wieku metod postępowania podczas
The autopsy technique evolves with extending
sekcji oddają słowa profesora Alexandra Lacas-
knowledge and technical and technological progress
sagne  jednego z pionierów francuskiej szkoły
in medical sciences. The objective of this report is to
medycyny sądowej, który  grzmiał po jednej
present the main autopsy techniques and an outline
z ekshumacji:  Jakże brutalnych dokonano
of transformations that occurred in the methodology
tu zabiegów! Jakże niepotrzebne okaleczenie
of post mortem examinations with a focus on the
szyi! Jakie bezwzględne potraktowanie czaszki
Polish literature. Additionally, we present examples
i klatki piersiowej! Pokrywa czaszki była wręcz
of paintings inspired by autopsy.
rozbita. Znaczna część została stracona! Jak
brutalnie oderwano mostek! Czy takie sÄ… owoce
Słowa kluczowe: sekcja zwłok, technika sek- mojego nauczania?! [2].
cyjna, wirtualna sekcja zwłok, malarstwo
Key words: autopsy, autopsy technique, vir- TECHNIKA VIRCHOWA  IN TABULA
tual autopsy, painting
Pierwsze całościowe ujęcie techniki sekcyjnej
zawdzięczamy Rudolfowi Virchowowi   królowi
anatomopatologów , autorowi słynnej tezy, iż
Prawidłowe otwarcie zwłok jest niemożliwe
komórki nie powstają de novo, ale w wyniku po-
bez przyswojenia sobie zasad szczegółowej
działów komórek już istniejących [3]. Od czasu
techniki sekcyjnej rozumianej jako  ogólnie
publikacji jego dzieła w 1876 roku ukazało się
przyjęte przepisy, reguły i wskazówki ujęte
wiele podręczników sekcyjnych różnych au-
w całość i pewien ład [1]. Poglądy na optymal- torów, którzy wprowadzali drobne zmiany do
ny sposób badania pośmiertnego ewoluowały
techniki Virchowa nazywanej również techniką
wraz z pogłębianiem się wiedzy lekarskiej
in tabula, ponieważ po dokładnych oględzinach
Nr 1 EWOLUCJA TECHNIKI SEKCYJNEJ 49
narządu i ustaleniu jego położenia względem WADY I ZALETY
otoczenia Virchow wycinał narząd i sekcjono- KLASYCZNYCH TECHNIK SEKCYJNYCH
wał go poza zwłokami bezpośrednio na stole
sekcyjnym. Każda z powyższych technik ma swoje wady
i zalety. Według Virchowa, nie ma sensu nie wy-
TECHNIKA ROKITANSKY EGO  IN SITU cinać narządów po ich dokładnych oględzinach
w  naturalnym otoczeniu . Technika ta jest naj-
Współczesny Virchowowi patolog wiedeń- szybsza, stosunkowo łatwa, nie wymaga wiele
ski  Karl von Rokitansky, nazywany również wysiłku i daje dość dokładny obraz sekcyjny.
 księciem anatomopatologów austriackich , Podczas nauczania w ośrodkach akademickich
stosował inną technikę, lecz niestety nie ogłosił technika ta daje lepsze efekty, gdyż zabiera
jej drukiem. Na szczęście, przechowała się ona niewiele czasu, wszyscy studenci lub lekarze
w tradycji jego uczniów, np. podręczniku Hann- mogą zobaczyć dany narząd; podczas pokazów
sa Chiariego wydanym po raz pierwszy w 1894 teoretycznych wygodniej dla wykładowcy jest
roku [4].  Rokitansky sekcjonował narządy in mieć narząd wycięty, niż całe zwłoki, a poza tym
situ, tj. nie oddzielał, nie odcinał narządu od liczba szczegółów nie rozprasza wtedy uwagi
innych, badał go i rozkrawał lub otwierał na obserwatora.
miejscu, gdzie narząd się znajduje [1]. Wartość techniki in situ dobrze oddają
słowa profesora Paszkiewicza:  Kto opanuje
TECHNIKA ZENKERA   EN BLOC technikę in situ, ten może zrobić sekcję według
każdego innego sposobu . Dzięki jej zastoso-
W 1913 roku ukazała się  Technika sek- waniu, automatycznie tracą rację bytu zarzuty
cyjna Zenkera autorstwa Gustava Hausera, i zaskarżenia wyników sekcji typu:  Skąd mam
w której przedstawiono  rękoczyny stojące pewność, że te narządy nie są narządami innej
na pograniczu pomiędzy technikami Virchowa osoby? . Technika sekcji in situ ma niepodwa-
i Rokitansky ego, czyli sekcjonowanie narzą- żalną wartość dla klinicystów, których interes
dów w określonych konglomeratach zwanych wysuwa się na pierwszy plan podczas sekcji
blokami narządowymi (technika  en bloc ) [5]. anatomopatologicznych. Dla klinicysty, który
Zenker  zalecał badanie narządów poza zwło- całe życie bada narządy in situ, sekcja, aby
kami, ale w pewnym zespole, jak: oddzielnie miała prawdziwą wartość dydaktyczną, musi
badanie wyciętych razem narządów szyi i klatki być również przeprowadzona in situ. Niewąt-
piersiowej, oddzielnie badanie narządów jamy pliwie metoda ta jest czasochłonna i wymaga
brzusznej według układów (przewód pokar- wysokiego poziomu wyszkolenia, lecz korzyści,
mowy w całości, układ moczowy), oddzielnie jakie wynikają z jej stosowania rekompensują
narządów miednicy [1]. W literaturze angloję- wysiłek. Uważa się, iż sekcję in situ można robić
zycznej technika ta często jest określana jako w 90% przypadków [1].
technika Ghona od nazwiska jednego z jej W wyborze odpowiedniej techniki należy
współtwórców. kierować się rozsądkiem i błędem w sztuce jest
uporczywe stosowanie tylko jednej metody. Naj-
TECHNIKA LETULLE   EN MASSE wygodniejsza metoda nie zawsze jest najlepsza.
 Każdą sekcję należy robić tak, aby wyciągnąć
Francuski patolog Maurice Letulle w 1903 z niej jak największą korzyść [1]. Podobnie
roku zaproponował własną odmianę techniki jak praca chirurga przy stole operacyjnym, tak
sekcyjnej [6]. Nie dzielił narządów wewnętrz- i praca medyka sądowego lub patomorfologa
nych tylko wycinał i wyciągał je ze zwłok in toto, wymaga wyrobienia w sobie pewnych nawyków
w jednym bloku narządowym (technika  en przy stole sekcyjnym. Technika powinna być
masse ). Narządy sekcjonował już na stoliku. narzędziem w rękach obducenta, nie odwrotnie.
Dzięki tej technice zachowane zostają wzajemne Nie może sprawiać mu problemów i odciągać
relacje w zakresie anatomii topograficznej oraz, jego uwagę od właściwej części autopsji, czyli
co ważne, unaczynienie. Nierzadko technika poszukiwania zmian morfologicznych lub ich
Letulle bywa mylnie nazywana techniką Roki- braku. Każdy student kończący studia medycz-
tansky ego. ne powinien posiadać teoretyczne i praktyczne
podstawy metodyki sekcyjnej. Niestety jak na
razie, postulat ten nie znajduje odzwierciedlenia
w rzeczywistości.
50 Rafał Skowronek Nr 1
Medycyna sądowa wyodrębniła się z  gma- Ryc. 1.  Lekcja anatomii doktora Tulpa (1632), Rem-
brandt van Rijn.
chu patologii , stąd nie powinien dziwić fakt
wykorzystania metodyki anatomopatologicz- Fig. 1.  The anatomy lesson of Dr. Nicolaes Tulp
(1632), Rembrandt van Rijn.
nej przez medyków sądowych. Na początku
dominowało powszechne przekonanie, iż
sekcję może wykonać każdy lekarz obojętnie,
jakiej jest specjalizacji. Niestety poglÄ…dy te
pokutują również w czasach współczesnych
[7]. Dotyczy to zwłaszcza biegłych indywidual-
nych powoływanych ad hoc [8]. Wspomniany
powyżej Aleksander Lacassagne mawiał:  y
le
zrobionej sekcji nie można powtórzyć [2].
Stwierdzenie to nadal powinno przyświecać
wszystkim lekarzom dokonującym czynności
otwarcia zwłok, ale także organom zlecającym
przeprowadzenie badania sekcyjnego  jako
czynności procesowej  lekarzom nie dysponu-
jącym odpowiednią wiedzą i doświadczeniem
medyczno-sÄ…dowym.
Ryc. 2.  Lekcja anatomii doktora Deymana (1656),
Rembrandt van Rijn.
SEKCJA ZWA
OK JAKO TEMAT
Fig. 2.  The anatomy lesson of Dr. Joan Deyman
W MALARSTWIE
(1656), Rembrandt van Rijn.
Sekcja zwłok i technika sekcyjna oddziały-
wała na całe społeczeństwo, zwracała uwagę
nie tylko lekarzy, ale również artystów. W 1632
roku Rembrandt namalował najbardziej znany
obraz przedstawiający sekcję zwłok:  Lekcję
anatomii doktora Tulpa  pełen napięcia
i dramatyzmu portret grupowy amsterdam-
skich lekarzy, z sekcjonowanymi zwłokami
w centrum (ryc. 1). Jest to obraz wyjÄ…tkowy,
dzięki wysunięciu na pierwszy plan zwłok,
dramatycznemu oświetleniu oraz specyficz-
nej atmosferze. Ciekawy jest fakt, iż malarz
świadomie zmienił realia sekcji zwłok i na
swym obrazie rozpoczÄ…Å‚ jÄ… od preparatyki
ramienia. SwoistÄ… kontynuacjÄ… tego obrazu
była póz
niejsza  Lekcja anatomii doktora
Deymana przedstawiająca moment ściągania
skalpu (ryc. 2). Rembrandta zainspirowały
MODYFIKACJE W S
DOWO-LEKARSKIM
prawdopodobnie dawne sceny martyrologii,
BADANIU SEKCYJNYM
obdzierania ze skóry itp. Warto pamiętać, że
Rembrandt często używał prawdziwych czę-
Klasyczne procedury sekcyjne w zasadzie nie
ści ciała jako modeli, podobnie jak Theodore
zmieniły się od XIX wieku. Jednak na skutek po-
Gericault  autor słynnej  Tratwy Meduzy ,
jawiających się trudności diagnostycznych czy
a z polskich malarzy  Jacek Malczewski,
problemów opiniodawczych zostały znacznie
który, korzystając ze znajomości z profesorem
Leonem Wachholzem, malował studia bezpo- rozszerzone o tzw. techniki specjalne (dodat-
kowe), które umożliwiają lepsze wnioskowanie
średnio ze zwłok. Fakt ten  nieznany nawet
w określonych sytuacjach (sekcja noworodka,
badaczom twórczości Malczewskiego  został
ofiary śmiertelne wypadków komunikacyj-
przypomniany stosunkowo niedawno dzięki
nych  szczególnie pieszych, zabójstw na tle
badaniom doktora Adama Grossa z CM UJ [9].
seksualnym czy z lubieżności). Pierwszymi
procedurami dodatkowymi były oczywiście
Nr 1 EWOLUCJA TECHNIKI SEKCYJNEJ 51
stosowane do dziś przysekcyjne próby wodne. Komczyńskiego [22]. Nie można również po-
Nie sposób w niniejszej pracy choćby wymienić minąć dzieł anatomopatologicznych, w których
wszystkie zaproponowane i stosowane obecnie uwzględniono diagnostykę medyczno-sądową,
na świecie modyfikacje w sądowo-lekarskim takich jak:  Diagnostyka sekcyjna anatomopa-
badaniu sekcyjnym. Należy natomiast przy- tologiczna i sądowo-lekarska Olbrychta i Ko-
pomnieć, że także polscy lekarze mają istotny walczykowej i  Anatomia patologiczna nagłej
wkład w kształtowanie się metodyki badania śmierci Mahrburga [23, 24].
sekcyjnego. W ostatnich latach przedstawiono Warto wspomnieć o podręcznikach wetery-
oryginalne propozycje modyfikacji sekcji zwłok naryjnej techniki sekcyjnej, których autorzy czer-
w przypadkach potrąceń pieszych a nawet sze- pali, m.in. z podręczników medycyny człowieka
rzej w odniesieniu do wszystkich uczestników [25, 26, 27]. Szwejkowski we wstępie do swojej
wypadków drogowych (preparatyka warstwowa książki napisał, że  najwięcej jednak opierał się
powłok, ocena układu kostno-stawowego na po- na doskonałej Technice sekcji zwłok L. Paszkie-
szczególnych piętrach, otwarcie dużych stawów wicza i nie uważa za ujmę dla siebie przyznanie
kończyn dolnych i nacięcie nasad kości długich się, że w owym czasie pisania dzieło to stanowiło
kończyn dolnych) czy też urazu kręgosłupa szyj- dlań niedościgły wzór sformułowań, bogactwa
nego [10, 11, 12, 13, 14, 15, 16]. Warto również materiału i precyzji opisów [25].
wspomnieć o próbach wykorzystania sztywnych Obecnie podstawowym podręcznikiem
endoskopów w diagnostyce ran kłutych drążą- techniki sekcyjnej dla polskich studentów me-
cych do jam ciała [17]. dycyny jest  Sekcja zwłok Raszeji i Chróście-
lewskiego (wyd. IV) [28]. Dostępna jest również
POLSKIE PODR
CZNIKI książka:  Sekcja zwłok. Podręcznik Shearera
I ATLASY SEKCYJNE pod red. Webera, która docelowo ma służyć
opanowaniu preparatyki anatomicznej, a przez
Wkład Polaków w rozwój i rozpowszechnie- to nauczaniu anatomii prawidłowej człowieka
nie wiedzy na temat prawidłowej techniki sek- podczas ćwiczeń prosektoryjnych [29]. Na-
cyjnej jest znaczny, choć pozycji poświęconych leży wspomnieć o licznych anglojęzycznych
wyłącznie technice sekcyjnej ukazało się sto- nowoczesnych podręcznikach sekcji zwłok,
sunkowo niewiele. Pierwszym podręcznikiem które ukazały się na przestrzeni ostatnich lat
w języku polskim, w którym uwzględniono opis [30, 31, 32, 33].
techniki sekcyjnej była  Diagnostyka anatomo-
patologiczna Dmochowskiego [18, 19], wyda-
na w latach 1903-1909. Nie był to jednak typowy WIRTUALNA SEKCJA ZWA
OK  VIRTOPSY®
podręcznik metodyczny. Kryteria te spełniało
natomiast dzieło Wachholza i Ciechanowskiego Krokiem milowym w rozwoju techniki sek-
pt.  Technika sekcji zwłok zalecające sekcję cyjnej okazało się wykorzystanie na przełomie
in situ (1919) [20]. Doskonałym połączeniem XX/XXI wieku osiągnięć radiologii i rentgenodia-
podręcznika i atlasu sekcyjnego była książka gnostyki oraz nowoczesnych technik rejestracji
Paszkiewicza z 1923 roku [1]. O oryginalności i przetwarzania danych, choć samo wykorzy-
i unikalności tej publikacji świadczą słowa re- stanie radiologii dla celów sądowych nie jest
cenzenta  profesora Hornowskiego:  Książka niczym nowym  po raz pierwszy miało miejsce
techniki sekcyjnej dra Paszkiewicza jest nabyt- już w 1895 roku, a w Polsce w 1930 [34, 35].
kiem nader cennym nie tylko w piśmiennictwie Thali, Dirnhofer i Vock z Uniwersytetu w Bernie
lekarskim polskim, lecz i wszechświatowym, opracowali pod koniec XX wieku oryginalną
®
gdyż trzeba to przyznać bez żadnych zastrze- technikę badania zwłok, którą nazwali Virtopsy
żeń, że dzieła takiego piśmiennictwo lekarskie (Virtual Autopsy) [36]. Polega ona na wykorzy-
w ogóle dotąd nie posiada . Kolejną nowator- staniu danych zebranych w wyniku laserowego
ską i niezwykle wartościową (z racji dużego skanowania powierzchni zwłok, fotogrametrii
zapotrzebowania) pozycją piśmienniczą był 3D, badania tomografii komputerowej (TK), re-
podręcznik  Sekcja zwłok noworodka i płodu. zonansu magnetycznego (MRI) i spektroskopii
Diagnostyka i technika anatomo-patologiczna [37, 38, 39, 40, 41, 42]. Jest to więc technologia
i sądowo-lekarska autorstwa Chróścielew- minimalnie inwazyjna, umożliwiająca tworzenie
skiego i Szperl-Seyfriedowej [21]. W 1947 roku dowolnych rekonstrukcji 3D. W 2009 roku ukazał
®
ukazała się zwięzła  Technika sekcji zwłok się pierwszy podręcznik Virtopsy [43]. W Szwaj-
(w zarysie) dla studentów medycyny i lekarzy carii organizowane są specjalne kursy dla osób
52 Rafał Skowronek Nr 1
zainteresowanych tym nowym podejściem do 7. Kunz J.: Trudności w opiniowaniu na pod-
badania pośmiertnego [44]. stawie badań pośmiertnych wykonanych przez
Wirtualna sekcja zwłok jest użyteczną tech- niefachowców. Arch. Med. Sąd. Krym., 1994, 1,
niką, zwłaszcza w przypadkach, gdy wykonanie 138-142.
klasycznej sekcji zwłok jest utrudnione, np. ze 8. Kunz J.: Błąd w opiniach sądowo-lekar-
względów kulturowych czy religijnych. Pozwala skich w sprawach przestępstw przeciwko życiu
na  bezkrwawą prezentację wyników sekcji i zdrowiu. Rozprawa habilitacyjna. Uniwersytet
dla niefachowców, łatwą archiwizację danych, Jagielloński Collegium Medicum, Kraków 1999.
obiektywizację rejestracji obrażeń oraz w ra- 9. Gross A.: Zwłoki człowieka jako model
zie potrzeby umożliwia szybką elektroniczną w malarstwie. Referat XIII Zjazdu Naukowego
konsultacjÄ™ z innymi specjalistami. Nie niszczy Polskiego Towarzystwa Medycyny SÄ…dowej
dowodów, które mogą zostać uszkodzone i Kryminologii, Kraków 2004.
podczas tradycyjnej sekcji zwłok. Przeszko- 10. Raszeja S.: Refleksje na temat tanatologii
®
dami w powszechnym zastosowaniu Virtopsy  klasycznego działu medycyny sądowej. Ann.
pozostają wciąż: wysoki koszt, ograniczenia Acad. Med. Gedan., 2005, 35, 165-172.
techniczne oraz pewne trudności logistyczne 11. Teresiński G., Mądro R.: Ewolucja metod
(także sanitarno-epidemiologiczne). Podejmuje sądowo-lekarskiej rekonstrukcji okoliczności
się próby zastosowania pośmiertnej ultrasono- potrąceń pieszych przez pojazdy mechaniczne 
grafii (echopsy), która jest metodą stosunkowo możliwości poszerzenia zakresu wnioskowania.
taniÄ…, lecz daleko jeszcze do jej rutynowego Arch. Med. SÄ…d. Krym., 2001, 3, 259-272.
stosowania [45]. 12. Teresiński G.: Biomechanika potrąceń
PomijajÄ…c sporadyczne wykorzystanie kla- pieszego. CD-ROM. Wydawnictwo Akademii
sycznych zdjęć radiologicznych, do niedawna Medycznej w Lublinie, 2005.
w Polsce brak było badań oraz prób aplikacji 13. Mądro R., Teresiński G.: O możliwości
nowoczesnych metod obrazowania post mortem wnioskowania na temat okoliczności potrące-
[46, 47, 48, 49, 50, 51]. Jedynym ośrodkiem, nia pieszego na podstawie obrażeń w obrębie
który rozpoczął i z powodzeniem kontynuuje stawów kolanowych. Z Zagadn. Nauk Sąd.,
prace w tym zakresie jest ośrodek krakowski 1997, 35, 96.
[52, 53, 54, 55, 56, 57]. Budzi to nadzieje na 14. Gos T.: Znaczenie uszkodzeń kręgosłupa
popularyzacjÄ™ metod radiologii sÄ…dowej (przy- szyjnego dla medycyny sÄ…dowej. Arch. Med.
najmniej TK) i częstsze korzystanie z jej moż- Sąd. Krym., 1998, 48, 191-203.
liwości z korzyścią dla jakości wnioskowania 15. Woz
niak K.: Badania odcinka szyjnego
i opiniowania sądowo-lekarskiego. Nadal jednak rdzenia kręgowego oraz odcinka szyjnego krę-
 złotym standardem pozostaje klasyczna sek- gosłupa podczas sekcji sądowo-lekarskiej. Post.
cja zwłok oparta na technikach opracowanych Med. Sąd., 1999, 5, 119.
w XIX wieku przez Virchowa, Rokitansky ego, 16. Woz
niak K., Rzepecka-Woz
niak E.: Ruty-
Zenkera i Letulle. nowe badanie odcinka szyjnego rdzenia kręgo-
wego i kręgosłupa podczas sekcji sądowo-lekar-
skich. Arch. Med. SÄ…d. Krym., 2003, 53, 91-107.
PIŚMIENNICTWO 17. Śliwka K., Berent J., Miścicka-Śliwka D.,
Bloch-Bogusławska E., Tyloch F.: Application
1. Paszkiewicz L.: Technika sekcji zwłok. of rigid endoscopes for forensic examination of
PZWL, Warszawa 1953. the stab wounds. Acta Medicinae Legalis, 1994,
2. Thorwald J.: Stulecie detektywów. Drogi XLIV, 312-315.
i przygody kryminalistyki. Wydaw. Literackie, 18. Dmochowski Z.: Diagnostyka anatomo-
Kraków 1997. patologiczna. Część I. Klatka piersiowa. War-
3. Virchow R.: Die Sektions-Technik im Lei- szawa 1903.
chenhause des Charite-Krankenhauses. Berlin 19. Dmochowski Z.: Diagnostyka anatomo-
1893. patologiczna. Część II. Jama brzuszna. War-
4. Chiari H.: Pathologisch-anatomische Sek- szawa 1909.
tionstechnik. Berlin 1907. 20. Wachholz L., Ciechanowski S.: Technika
5. Hauser G.: Die Zenkersche Sektionstech- sekcyi zwłok. Protokół sekcyi i orzeczenie. Ge-
nik. Jena 1919. bethner i Wolff, Warszawa-Kraków 1919.
6. Letulle M.: La pratique des autopsies. 21. Chróścielewski E., Seyfriedowa H.: Sekcja
Paryż 1903. płodu i noworodka. Diagnostyka i technika ana-
Nr 1 EWOLUCJA TECHNIKI SEKCYJNEJ 53
tomo-patologiczna i sÄ…dowo-lekarska. PZWL, 38. Thali M. J., Jackowski C., Oesterhelweg
Warszawa 1954. L., Ross S. G., Dirnhofer R.: VIRTOPSY  The
22. Komczyński L.: Technika sekcji zwłok Swiss virtual autopsy approach. Leg Med, 2007,
(w zarysie) dla studentów medycyny i lekarzy. 9, 100-104.
Nakładem Koła Medyków S. S. S. M. U. P., Po- 39. Thali M. J., Ross S., Oesterhelweg L.,
znań 1947. Grabherr S., Buck U., Naether S., Jackowski
23. Mahrburg S.: Anatomia patologiczna na- C., Bolliger S. A., Vock P., Christe A., Dirnhofer
głej śmierci. PZWL, Warszawa 1953. R.: Virtopsy Working on the future of forensic
24. Olbrycht J. S., Kowalczykowa J.: Diagno- medicine, Rechtsmedizin, 2007, 17, 7-12.
styka sekcyjna anatomopatologiczna i sÄ…dowo- 40. Dirnhofer R., Jackowski C., Vock P., Potter
-lekarska. PZWL, Warszawa 1968. K., Thali M. J.: VIRTOPSY: minimally invasive,
25. Szwejkowski H.: Technika sekcji zwłok imaging-guided virtual autopsy. Radiographics,
zwierzÄ…t. PWRiL, Warszawa 1956. 2006, 26, 1305-1333.
26. Preibisch J.: Sekcja zwłok zwierząt. Wy- 41. Thali M. J., Vock P.: Role of and tech-
dawnictwo SGGW, Warszawa 1978. niques of forensic imaging (Including X-ray, CT
27. Malicka E.: Sekcja zwłok zwierząt. Wy- Scan, MRI, ultrasound). [w:] Forensic Medicine:
dawnictwo SGGW, Warszawa 2008. Clinical and Pathological Aspects. Red. Payne-
28. Chróścielewski E., Raszeja S.: Sekcja James J., Busuttil A., Smock W.: Greenwich
zwłok. Technika z uwzględnieniem metodyki są- Medical Media, London 2003, 731-746.
dowo-lekarskiej i wskazówek diagnostycznych. 42. Thali M. J., Schweitzer W., Yen K., Vock
PZWL, Warszawa 1990. P., Ozdoba C., Spielvogel E., Dirnhofer R.: New
29. Weber J. C.: Sekcja zwłok. Podręcznik Horizons in Forensic Radiology: The 60-Sec-
Shearera. PZWL, Warszawa 2000. ond Digital Autopsy  Full  Body Examination
30. Rutty G. N.: The Essentials of Autopsy of a Gunshot Victim by Multislice Computed
Practice: Current Methods and Modern Trends. Tomography. Am J Forensic Med Pathol, 2003,
Springer-Verlag, London 2006. 24, 22-27.
31. Rutty G. N.: The Essentials of Autopsy 43. Thali M. J., Dirnhofer R., Vock P.: The
Practice: New Advances, Trends and Develop- virtopsy approach : 3D optical and radiological
ment. Springer-Verlag, London 2008. scanning and reconstruction in forensic medi-
32. Sheaff M. T., Hopster D. J.: Post mortem cine. CRC Press, Boca Raton 2009.
technique handbook  2nd ed. Springer-Verlag, 44. http://www.virtopsy.com
London 2005. 45. Farińa J., Millana C., Jesśs Fdez-Aceńero
33. Gilbert-Barness E., Debich-Spicer D. E.: M., Furió V., Aragoncillo P., Martín V. G., Buen-
Handbook of pediatric autopsy pathology. Hu- cuerpo J.: Ultrasonographic autopsy (echopsy):
mana Press, New Jersey 2005. a new autopsy technique. Virchows Arch, 2002,
34. Brogdon B. G. (red.): Forensic Radiology. 440, 635-639.
CRC Press, 1998. 46. Mazurek J., Trnka J.: Ocena charakteru
35. Ryglicki S.: Przyczynek do zastosowania obrażeń ciała przy użyciu komputerowej analizy
promieni Roentgena w medycynie sÄ…dowej. obrazu. Post. Med. SÄ…d., 1999, 5, 137.
Czasopismo sÄ…dowo-lekarskie, 1930, 4, 244-248. 47. Woz
niak K., Pohl J.: Badania radiolo-
36. Thali M. J., Braun M., Kneubuehl B. P., giczne wstępem do sekcji zwłok w wybranych
Bruschweiler W., Vock P., Dirnhofer R.: Improved przypadkach, [w:] II Konferencja Szkoleniowo-
Vision in Forensic Documentation: Forensic, 3D/ -Naukowa  Problematyka obrażeń ciała powsta-
CAD-Supported Photogrammetry of Bodily In- łych w wyniku działania broni palnej i materiałów
jury External Surfaces, Combined with Volumet- wybuchowych, broni gazowej i elektrycznej .
ric Radiologic Scanning of Bodily Injury Internal Jugowice, 23-25 maja, 2001.
Structures to Provide More Leads and Stronger 48. Woz
niak K., Pohl J.: Samobójcze postrza-
Forensic Evidence. [w:] 3D Visualization for Data ły z broni śrutowej po wprowadzeniu lufy do ust
Exploration and Decision Making. Red. Oliver a ryzyko błędnej oceny na miejscu ujawnienia
W.: SPIE 2000, 3905, 213-221. zwłok. Arch. Med. Sąd. Krym., 2003, 53, 347-
37. Bolliger S. A.,. Thali M. J., Ross S., Buck 355.
U., Naether S., Vock P.: Virtual autopsy using im- 49. Bloch-Bogusławska E., Wolska E., Bed-
aging: bridging radiologic and forensic sciences. narek J.: Wykorzystanie badań radiologicznych
A review of the Virtopsy and similar projects. Eur w ranach postrzałowych głowy. Arch. Med. Sąd.
Radiol, 2008, 18, 273-282. Krym., 2008, LVIII, 221-223.
54 Rafał Skowronek Nr 1
50. Urbanik A.: Comprehensive radiological strukcją 3D u ofiar wypadków drogowych. Arch.
examination. [w:] Mummy. Results of Interdisci- Med. SÄ…d. Krym., 2009, LIX, 93-100.
plinary Examination of the Egyptian Mummy of 55. Urbanik A., Chrzan R., Woz
niak K., Mo-
Aset-iri-khet-es from the Archeological Museum skała A.: Post-mortem CT examination  own
in Cracow. Wyd. Polska Akademia Umiejętności, experiences. Pol J Radiol., 2009, 74, 55-63.
Kraków, 2001, 63-74. 56. Woz
niak K., Urbanik A., Rzepecka-Woz
-
51. Woz
niak K., Gross A., Konopka T., Pohl niak E., Moskała A., Kłys M.: Pośmiertne bada-
J., KÅ‚ys M.: Raport z sÄ…dowo-lekarskiej sekcji nie obrazowe TK w przypadku domniemanego
ekshumowanych zwłok generała Władysława utonięcia  opis przypadku. Arch. Med. Sąd.
Sikorskiego. Arch. Med. SÄ…d. Krym., 2009, LIX, Krym., 2009, LIX, 330-336.
15-21. 57. Woz
niak K., Nowaczek-Dziocha E.,
52. Woz
niak K., Urbanik A., Moskała A., Moskała A., Urbanik A., Pohl J.: Rekonstrukcja
Chrzan R., Kamieniecka B.: Konfrontacja klinicz- kanału postrzału z wiatrówki w zakresie szyi 
nego obrazu TK złamań kości czaszki z wynika- opis przypadku. Arch. Med. Sąd. Krym., 2009,
mi badania sekcyjnego. Arch. Med. SÄ…d. Krym., LIX, 326-329.
2008, LVIII, 188-193.
53. Woz
niak K., Moskała A., Urbanik A., Kłys Adres do korespondencji:
M.: Pośmiertne badania obrazowe TK z rekon- Katedra i Zakład Medycyny Sądowej i Toksyko-
strukcją 3D u ofiar postrzałów z broni palnej logii Sądowo-Lekarskiej Śląskiego Uniwersytetu
i eksplozji ładunków wybuchowych. Arch. Med. Medycznego w Katowicach
Sąd. Krym., 2009, LIX, 85-92. ul. Medyków 18, 40-752 Katowice
54. Woz
niak K., Moskała A., Urbanik A., Kłys tel. [phone] (438), fax. [phone]
M.: Pośmiertne badania obrazowe TK z rekon- e-mail: [e-mail]