starozytnosc004aangelsa

Temat: Wpływ sztuki antyku na następne epoki.

Sztuka antyczna na długie lata określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za
wzór doskonały- klasyczny. Terminem klasycyzm określa się twórczość antyczną,
ale również wszystkie późniejsze prądy artystyczne oparte na jej wzorach.
Mity powstały wtedy, kiedy człowiek zaczął szukać odpowiedzi na pytanie, skąd
się wziął świat, ludzie, zwierzęta. Wszystkie narody mają własne mity i właściwy
sobie sposób myślenia. Analiza myślenia mitycznego jest jednym z powracających
tematów literatury. Z pojęciem "mitu" wiąże się pojęcie "archetyp"- prastary
wzorzec, istniejący odwiecznie w umysłowości ludzkiej, określający wyobrażenia o
świecie, przeżycia religijne, zachowania i reakcje na określone sytuacje
psychologiczne. Mity utrwaliły pewne wzory ludzkich postaw i zachowań. Bogatym
źródłem, z którego pisarze czerpią do dziś motywy i tematy, jest mitologia
grecka. Starożytni Grecy stworzyli wiele opartych na wierzeniach baśni i
opowiadań o bogach i herosach. Ich czyny stały się tematem wielu mitów, które
zyskały sobie dużą popularność i uznanie także u potomnych.
Renesans, który nawiązywał do kultury antyku, pełen jest inspiracji
mitologicznych. "Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego jest pierwszą
polską tragedią i jedyną powstałą w okresie renesansu. Treść utworu odwołuje się
do mitu trojańskiego, tym samym do "Iliady" Homera. W tragedii tej autor
przedstawia debaty na dworze króla Troi, Priama, dotyczące tego, czy Helena ma
być wydana Grekom, których posłowie czekają na decyzję.
Antyczna szata utworu nie przesądza o tym, że Kochanowskiemu udało się stworzyć
tragedię na miarę antyczną. W klasycznej tragedii akcja postępowała stopniowo aż
do nieuchronnego, tragicznego końca. Tutaj wypowiedzi postaci nie służą
potęgowaniu napięcia, bo już na wstępie dowiadujemy się, jaką odpowiedź
otrzymali posłowie. W antyku o tragizmie postaci decydował fakt, że wybór,
jakiego musiały dokonać, zawsze był tragiczny, bohaterowie tragedii uwikłani
byli w sytuacje bez wyjścia. Choć Kochanowski zachowuje klasyczne reguły budowy
tragedii, tylko proroctwo Kasandry, przewidującej zagładę Troi, ma w sobie
elementy tragizmu.
O losach starożytnych bohaterów decydowali bogowie albo wyznaczył je los. W
utworze Kochanowskiego, światem przedstawionym kierują ludzie. Troja musi zginąć
dlatego, że zgubę szykuje jej własne społeczeństwo.
Literatura XX wieku także powraca do inspiracji mitologicznych. Wiersz
Stanisława Grochowiaka "Ikar" jest odwołaniem się autora do mitu o Ikarze. Ikar
jest symbolem człowieka, który za chwilę szczęścia i uniesienia płaci śmiercią.
Symbolizuje on młodzieńczą nierozwagę, tragiczne zapomnienie się w zachwycie dla
piękna. W wierszu tym Ikar zestawiony jest z ciężką pracą i trudem człowieka.
Obraz przedstawia bowiem schyloną nad balią kobietę, chłopa orzącego pole. Żadna
z tych postaci zajęta pracą, nie dostrzegła rozgrywającej się tragedii
marzyciela:
"Oto Ikar wzlatuje. Kobieta nad balią zanurza ręce.
Oto Ikar upada. Kobieta nad balią napręża kark.
Oto Ikar wzlatuje. Kobieta czuje kręgosłup jak łunę.
Oto Ikar upada. W kobiecie jest ból i spoczynek".
Rytm wzlotów Ikara autor zestawia z rytmem ruchów kobiety przy pracy. On tam, w
niebie, ona tu, na ziemi. Poeta zadaje sobie pytanie: kto z nich jest
ważniejszy? Przyznaje pierwszeństwo starej
i spracowanej kobiecie, bo piękno jest nie w "napowietrznych pokojach", ale
wyraża go " stół do odpoczynku łokci- krzesło do straży przy chorym". Dla
Grochowiaka ważniejsza jest ciężka codzienna praca od romantycznych wzlotów i
uniesień.
W wierszu pt." Prawa i obowiązki" Tadeusz Różewicz nawiązuje do obrazu Petera
Brueghlea "Upadek Ikara", ukazując nam swoje stanowisko wobec tragedii bohatera.
Mówi, iż kiedyś sądził, że należy dostrzec Ikara- syna marzenia. Uważał, że nie
wolno odwracać oczu od dramatu, jaki się rozgrywa. Dopiero później autor
dochodzi do wniosku, że najważniejszą wartością ludzkiego życia jest zwykła,
codzienna praca. Uświadamia nam, że :
"Oracz winien orać ziemię
pasterz pilnować trzody.
Przygoda Ikara nie jest ich przygodą
Musi się tak skończyć".
Oni nie mają obowiązku rzucać swojej pracy dlatego, że tonie Ikar. Mają prawo
marzyć , ale wzywa ich obowiązek. Muszą rzetelnie pracować, żyć zwykłą
codziennością i nie myśleć o tragedii marzyciela, to jest najważniejsze.
W wierszu pt." Nike, która się waha" Zbigniew Herbert odwołuje się do mitologii,
przywołuje postać Nike bogini zwycięstwa. Nike, widząc młodego człowieka idącego
na śmierć, pragnie uczynić jakiś gest współczucia, pocieszenia, lecz nie czyni
tego. Obawia się, że spowoduje to zmianę postawy młodzieńca, który mógłby
wycofać się z walki. Bogini posiada tu cechy ludzkie: wzrusza się i współczuje.
W wierszu Leopolda Staffa "Odys" życie człowieka ukazane jest jako Odyseja.
Każdy człowiek przeżywa chwile szczęście, ale także załamania, życiowe tragedie.
Nie ma życia usłanego różami, ale zawsze w najcięższych nawet chwilach
znajdziemy promyk słońca, szczęście. Wiersz ten jest apelem do nie poddawania
się. Mamy iść śmiało przez życie i wierzyć, że odnajdziemy szczęście, tak jak
zmęczony podróżnik odnajduje swój dom rodzinny:
" Bo każdy z nas jest Odysem , co wraca do swej Itaki".
Biblia jest najstarszym źródłem kultury europejskiej. Odgrywa znaczną rolę
zarówno w sferze religijno- moralnej, jak i kulturowej. Ludzie, niezależnie od
wyznania i światopoglądu odnajdują w Biblii, coś co ma dla nich wielkie
znaczenie w życiu. Biblia jest niezwykle cenna także jako dzieło literackie,
pełne głębokiej mądrości, przedstawiające świat człowieka w całym jego
skomplikowaniu. Symbole religijne i bohaterowie tej księgi to elementy stale
obecne w kulturze. Wiele pojęć biblijnych weszło na zawsze do języka potocznego.
Szczególną rolę Biblia odegrała w rozwoje piśmiennictwa średniowiecznej Europy.
W literaturze staropolskiej dominowała tematyka religijna. W utworach okresu
średniowiecza bardzo często podejmowano motywy z Biblii. Pojawiały się one w
kazaniach, pieśniach, misteriach religijnych, apokryfach i tłumaczeniach
psalmów.
Po raz pierwszy motywy z Biblii znalazły odbicie w "Kazaniach świętokrzyskich".
Są to kazania napisane w języku polskim i stanowią niezwykle cenny dokument
polszczyzny z przełomu XIII i XIV wieku. Ich anonimowy autor był oczytany w
Piśmie Świętym, swoim kazaniom nadał ton podniosły, przytaczając wiele
biblijnych motywów.
"Legenda o świętym Aleksym" ukazuje motyw przemijania, naczelne hasło Księgi
Koheleta- "Marność nad marnościami i wszystko marność". "Legenda o świętym
Aleksym" jest utworem propagującym skrajną ascezę. Ascetami określa się ludzi,
którzy dobrowolnie decydują się na umartwianie, odrzucanie wszelkich
przyjemności świata, życie w skrajnej nędzy i cierpieniu. Celem takiej postawy
było oprócz doskonalenia w sobie cnoty i pobożności, uzyskanie zbawienia
i osiągnięcie świętości na ziemi. Asceci wierzyli, że po śmierci czeka ich
szczęście wieczne. Aleksy jest przykładem typowego idealnego człowieka
średniowiecza: odrzucającego świat materii dla Boga i wiecznego szczęścia.
Kochanowski jako renesansowy humanista wiele czerpał z dorobku filozoficznego
minionych epok. Charakter taki ma fraszka "O żywocie ludzkim". Utwór ten jest
refleksją, zadumą nad życiem, miejscem i rolą człowieka w świecie. Według poety
wszyscy jesteśmy tylko kukiełkami odgrywającymi swoje role w wielkim
przedstawieniu jakim jest świat. W utworze tym wyraźnie widać nawiązanie do
starotestamentowej księgi Koheleta. W bogatej twórczości Jana Kochanowskiego
dużo miejsca zajmuje Bóg. Tematyce religijnej poświęcał zarówno całe utwory, jak
też pojawiała się ona tylko we fragmentach, w jakimś odwołaniu się do Boga lub
prośbie.
Szczególnie inspirującą rolę dla poetów i pisarzy odegrała księga Apokalipsy
według świętego Jana. Liczne nawiązania do tej treści występują w twórczości
Jana Kasprowicza. "Dies Irae" uważa się za najważniejszy i najdoskonalszy hymn
Jana Kasprowicza. Tematem tego utworu jest koniec świata i Sąd Ostateczny. Utwór
przesycony jest symboliką biblijną, a szczególnie apokaliptyczną, co ma
podkreślić grozę czasów ostatecznych: "głowa, owinięta cierniową koroną",
"jasnowłosa Ewa, wygnana z raju", "wąż grzechu". Obrazy te zwiastują koniec
świata, nadchodzącą katastrofę, koniec ludzkości.
Wiele odwołań do Apokalipsy znajdujemy również w części III "Dziadów" Adama
Mickiewicza. Warto zwrócić uwagę na apokaliptyczną stylizację "Widzenia" księdza
Piotra. Gdy mówi on o Bogu, to dosłownie cytuje fragment Apokalipsy: "Nie płacz!
Oto zwyciężył lew z pokolenia Judy, potomek Dawida...". Innym elementem jest
posługiwanie się liczbami, którym przypisywano magiczne znaczenie. W Apokalipsie
taką magiczną liczbą była siódemka. Także imię apokaliptycznej bestii było
liczbą: " Kto ma rozum, niech zliczy liczbę bestii. Bo jest to liczba sześćset
sześćdziesiąt i sześć". Analogicznie do tekstu biblijnego Mickiewicz nadał
zbawcy ojczyzny imię " czterdzieści i cztery". W III części "Dziadów" Mickiewicz
nie tylko nawiązał do Apokalipsy, odwołał się również do poetyki przypowieści
ewangelicznych.
Wielu twórców sięga do postaci Matki Boskiej. Do jej osoby odnosi się
"Bogurodzica", będąca prośbą o wyproszenie łask dla ludzi. Poeci nie tylko
prosili o łaski, sięgali także do motywu Matki cierpiącej- Stabat Mater. Równie
często sięgano do motywu cierpiącego Chrystusa. Podobną do Chrystusowej postawę
reprezentuje doktor Tomasz Judym w "Ludziach bezdomnych" Stefana Żeromskiego ,
spełniający ideę poświęcenia, posłannictwa oraz ofiarowania się dla odkupienia
i wymazania grzechów ludzkości.
Jan Wolfgang Goethe w "Fauście" sięga do jednego najczęściej przedstawianych w
Biblii obrazów- do motywu walki dobra ze złem. Autor podjął w swym dziele
problem ogólnoludzki, wybiegający poza XIX wiek. Późniejsze epoki powracały do
problemu starego doktora, pragnienia posiadania niezwykłej wiedzy, poznania
prawd niedostępnych zwykłym śmiertelnikom, odpowiedzi na pytanie o sens życia, a
także do problemu walki dobra ze złem.
Moim zdaniem człowiek współczesny powinien znać Biblię i Mitologię przede
wszystkim dlatego, że są one źródłem tematów i motywów podejmowanych we
współczesnej sztuce. Człowiek współczesny, który ich nie zna, nie tylko nie
rozumie szeregu książek powstałych w przeciągu naszej ery, lecz także nie
pojmuje wielu dzieł sztuki współczesnej.