PERCEPCJA BODy
CÓW
W
CHOWYCH, SMAKOWYCH,
DOTYKOWYCH
W
CH
Znaczenie
1. Ostrzeganie o niebezpiecznych substancjach w otoczeniu, lokalizacja z
ródła
2. Dobór właściwych pokarmów (ich jakość i świeżość), udział w procesie wydzielania
śliny i soku żołądkowego pod wpływem przyjemnych zapachów żywnosci,
3. Udział w percepcji wrażeń smakowych,
4. Uczucie komfortu psychicznego,
5. y
ródło przeżyć i odczuć estetycznych, zachowań emocjonalnych i seksualnych,
6. Samokontrola stanu higienicznego
7. Droga docierania istotnych informacji społecznych (rozpoznanie matki przez
noworodka, dziecka, odruch ssania)
W
CH
Organizmy makrosmatyczne  zmysł węchu bardzo dobrze rozwinięty np.:
" pies - powierzchnia nabłonka węchowego: 130 cm2
" pies - ilość komórek węchowych: ok. 220 milionów (owczarek niemiecki); 125 milionów
(jamnik)
Organizmy mikrosmatyczne  zmysł węchu słabo rozwinięty np.:
" człowiek  powierzchnia nabłonka węchowego: 3-5 cm2
" człowiek  ilość komórek węchowych: ok. 5 milionów
W
CH
Åšluz (wytw. przez
Pręcik węchowy
gruczoły Bowmana)
(rozszerzenie
dendrytu)
Rzęski na
Komórka
pręcikach
podporowa
węchowych
Neuron
DojrzewajÄ…ca
węchowy
komórka
receptorowy
receptorowa
Komórka
bazalna
Aksony komórek receptorowych
W
CH
Rzęski węchowe u bataliona (ptak)
http://www.lab.anhb.uwa.edu.au/mb140/CorePages/Respiratory/respir.htm
W
CH
Białka zewnątrzkomórkowe wiążące substancje zapachowe
Funkcje OBP (Odorant binding proteins)*:
" wiÄ…zanie czÄ…steczek zapachowych
" deaktywacja czÄ…steczek zapachowych
" przenoszenie czÄ…steczek zapachowych przez warstwÄ™
śluzu
W
CH
Kom. mitralne
Kłębuszki
węchowe
Kość sitowa
Kom. Receptorowe
Jama nosowa
W
CH
Węch jest 10.000 razy bardziej wrażliwy na
stężenie cząsteczek chemicznych niż smak!
W
CH
Ilościowe zaburzenia węchu
Øð hiperosmia - nadwrażliwość wÄ™chowa,
Øð hiposmia  osÅ‚abienie wÄ™chu
Øð anosmia  utrata wÄ™chu na grupy zapachów, 2-3% populacji
W
CH
Jakościowe zaburzenia węchu:
Øð parosmia - odczuwanie nieprawdziwych zapachów
Øð kakosmia- nieprzyjemne zÅ‚udzenia wÄ™chowe
Øð pseudoosmia - bÅ‚Ä™dne odczuwanie zapachu (zÅ‚udzenia wÄ™chowe)
Øð fantosmia - halucynacje wÄ™chowe
Øð agnosmia - utrata zdolnoÅ›ci rozpoznawania znajomych zapachów
NARZ
D SMAKU
Narządem smaku u ssaków, w tym człowieka są kubki smakowe 
struktury znajdujące się w jamie ustnej, głównie na języku. Kubek
smakowy składa się z komórek smakowych  receptorowych (2) i
komórek podporowych (1). Komórki zmysłowe odbierające czucie
smaku zaopatrzone są w wypustki w postaci mikrokosmków
skierowanych do otworu smakowego (4).
Rys. Schemat przekroju kubka
smakowego błony śluzowej języka
3  włókno nerwowe
5  nabłonek języka
NARZ
D SMAKU
" Komórki zmysłowe zostają pobudzone przez substancje
rozpuszczone w śluzie pokrywającym błonę śluzową w
okolicy kubków smakowych i działające na mikrokosmki.
Substancje wywołujące czucie różnych smaków pobudzają te
same komórki smakowe, lecz w różnym stopniu. Pobudzenie
komórek receptorowych zależy od wielkości cząsteczki
substancji rozpuszczonej.
" Dzięki różnorodnemu umiejscowieniu w błonie śluzowej
kubków smakowych (język, krtań, gardło) i odmiennej ich
wrażliwości na cząsteczki substancji rozpuszczonych w śluzie
odbierane jest czucie czterech smaków.
SMAK
Rozmieszczenie receptorów w błonie śluzowej języka
odbierających różne wrażenia smakowe
" słodki  czubek języka
" kwaśny  po bokach języka, w tylnej połowie
" słony  brzegi języka i części zbliżające się ku przodowi
" gorzki  tył języka
SMAK
Gorzki
Kwaśny
SÅ‚ony
SÅ‚odki
SMAK
Rodzaje brodawek na powierzchni języka:
" nitkowate (najmniejsze i najliczniejsze  brak na nich kubków smakowych)
" grzybowate (większe, posiadają kubki smakowe)
" okolone (największe, posiadają kubki smakowe)
" liściaste (występują z boku języka, posiadają kubki smakowe)
B. okolona B. grzybowata B. liściasta
SMAK
SMAK
Powierzchnia języka świnki
Brodawka okolona;
morskiej (język świnki jest
4 tygodniowe dziecko
szorstki)
SMAK
Kubek smakowy (człowiek; SEM) Nietoperz-wampir (kubek smakowy;
SEM)
Dwie małe pory prowadzą do kubka
smakowego
SMAK
Detekcja smaku słonego
Napływ jonów Na+ przez
niebramkowane kanały
Depolaryzacja
Otwarcie kanałów dla Ca2+
bramkowanych napięciem
Napływ Ca2+ do komórki
Uwolnienie pęcherzyków z neurotransmiterem
SMAK
Dwa mechanizmy detekcji smaku kwaśnego:
" H+ blokują kanały dla K+ (gromadzenie jonów K+ w komórce = depolaryzacja)
" H+ otwierają ASIC (ang. Acid Sensitive Ion Channels) - napływ Na+ powoduje
depolaryzację błony
Otwarcie
kanału dla Na+
Depolaryzacja
Zamknięcie
kanału dla K+
Otwarcie
kanału dla Ca2+
Uwolnienie
neurotransmitera
Substancja  Słodkość
słodząca
Sacharoza 1,0
Glukoza 0,5-0,7
Inulina 0,1
Sorbitol 0,5-0,6
Ksylitol 1,0
Fruktoza 12,2
Acesulfam-K 130-200
Laktitol 0,4
Sacharyna 300-500
Aspartam 200
Subst. słodząca Próg wyczuwalności
Acesulfam-K 0,234 g/L
Sacharyna 0,055 g/L
SMAK
UMAMI   smak aminokwasów
UMAMI:
" bezpośrednio wykrywany jest kwas glutaminowy
" glutaminian sodu (E621) [ wzmacniacz smaku ] przyprawa (wyst. np. w magi);
sól kwasu glutaminowego
" Mechanizm detekcji jest taki sam jak smaku słodkiego
" pobudzane receptory:
1. T1R1/T1R3
2. mGluR4 (ang. metabotropic glutamate receptor 4)
SMAK
% populacji gęstość brodawek x cm-2
 Supersmakowcy 25 (częściej kobiety) 165
Norma 50 127
Brak smaku 25 117
NARZ
DY CZUCIA POWIERZCHNIOWEGO
Z powierzchni skóry odbierane jest czucie dotyku, ucisku, ciepła,
zimna i bólu. Poza czuciem bólu, które odbierane jest przez
wolne zakończenia nerwowe, pozostałe rodzaje czucia
skórnego mają wyspecjalizowane narządy odbiorcze.
Bodziec pobudzający narządy odbiorcze charakteryzuje: siła, czas
trwania i czas jego narastania, z czego dla powstania wrażenia
zmysłowego najważniejszy jest czas narastania bodz
ca. Im
czas ten jest krótszy, tym intensywność wrażenia zmysłowego
jest większa. W czasie działania bodz
ca o tej samej sile
występuje zjawisko przystosowania się receptora do bodz
ca.
RECEPTORY CZUCIA
" Receptorem czucia dotyku są ciałka dotykowe (Meissnera), zaś czucia
ucisku ciałka blaszkowate (Paciniego).
" Spadek temperatury skóry jest odbierany przez kolbę końcową
(Krausego), wzrost zaś przez położone głębiej w skórze ciałka
zmysłowe (Ruffiniego) .
" Czucie bólu powierzchniowego wywołują bodz
ce uszkadzające skórę,
co jest odbierane przez wolne zakończenia nerwowe.
" ciałko Krausego  receptor zimna (1)
" wolne zakończenia nerwowe w skórze  receptory bólu (2,3)
" ciałko Paciniego  receptor ucisku (4)
" ciałka Meissnera  receptor czucia dotyku (5)
" ciałko Ruffiniego  receptor ciepła (6)
" AKUPRESURA polega na uciskaniu umiejscowionych na ciele receptorów, czyli
punktów czułych na dotyk. Znajdują się one na stopach, głowie, plecach,
nogach oraz dłoniach. Impuls jest przekazywany do mózgu, a stamtąd do
chorego narządu, np. płuc czy serca. Dzięki temu dopływa do niego więcej krwi
i tlenu i szybciej wracamy do zdrowia.
" AKUPUNKTURA służy do redukowania bólu oraz utrzymania lub przywrócenia
równowagi energii organizmu, będącej warunkiem jego sprawnego
funkcjonowania.
Technika ta polega na nakłuwaniu ciała srebrnymi lub złotymi igłami w
odpowiednich punktach, odpowiadających za największą aktywność narządów
wewnętrznych. Punkty te zlokalizowane są wzdłuż tzw. meridianów (linii
energetycznych), zgodnie z koncepcją wyrównywania potencjału
energetycznego organizmu.
PROPRIORECEPTORY
Są to narządy zmysłów, które reagują na napięcie i ruchy mięśni
oraz stawów
" Znane są trzy rodzaje proprioreceptorów:
1. wrzeciono mięśniowe  reaguje na ruchy mięśni,
2. narząd ścięgnisty Golgiego  rejestruje stopień rozciągnięcia ścięgien,
3. receptory stawowe  rejestrują ruchy wiązadeł.
" Umożliwiają one wykonywanie pewnych czynności, takich choćby
jak ubieranie się czy gra na gitarze, nawet z zamkniętymi oczami.
Bodz
ce dostarczane przez proprioreceptory zapewniajÄ… harmonijnÄ…
pracę poszczególnych mięśni zaangażowanych w wykonanie
pojedynczego ruchu.
receptory
eksteroreceptory - interoreceptory -
odbierajÄ… bodz
ce odbierajÄ… bodz
ce
ze środowiska ze środowiska
zewnętrznego wewnętrznego
telereceptory - proprioreceptory -
odbierajÄ… bodz
ce działające informują o napięciu
na organizm z pewnej odległości, mięśni, ścięgien i
np. narząd wzroku, słuchu, węchu torebek stawowych
kontaktoreceptory - wisceroreceptory -
odbierajÄ… bodz
ce działające informują o stanie
bezpośrednio, np. ciałka dotykowe, narządów wewnątrznych,
receptory ucisku, smaku np.jelit, płuc
angioreceptory -
informujÄ… o stanie
środkowiska w
naczyniach
Podział receptorów w zależności od
rodzaju odbieranego bodz
ca
" mechanoreceptory  reagujÄ… na zmiany energii mechanicznej:
dotyk, ucisk, ciśnienie, rozciąganie i ruch
" chemoreceptory  reagujÄ… na bodz
ce chemiczne, rejestrujÄ…
obecność różnych substancji w środowisku: węch, smak
" fotoreceptory  wykrywają zmiany energii świetlnej
" termoreceptory  odpowiadają za czucie ciepła i zimna
" elektroreceptory u ryb  wykrywajÄ… zmiany energii elektrycznej