Gal Anonim



WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

Gal ANONIM, Anonim tzw. Gall
Prof. dr hab. Edmund Kotarski
Autor Kroniki, najstarszego znaczącego dzieła polskiej historiografii
średniowiecznej, napisanego po łacinie. Nieznany z imienia, został przez
Marcina Kromera (1512-1589), historyka epoki renesansu, nazwany Gallem.
Kromer na podstawie analizy Kroniki doszedł do wniosku, że jej autor był
Francuzem i dlatego nazwał go Gallusem (łac. Gallus - Francuz). Od XVI
wieku - za sprawą Kromera - przydomek ten się przyjął. Twórca Kroniki,
żyjący na przełomie XI i XII wieku mnich benedyktyński, był początkowo -
prawdopodobnie - zwiÄ…zany z klasztorem St. Gilles w Prowansji, po czym
przez Węgry dotarł do Polski. Tu - na dworze księcia Bolesława
Krzywoustego (1085-1138) - zachęcony przez kanclerza Michała Awdańca,
pracował, przypuszczalnie w latach 1113-1116, nad swoją Kroniką,
korzystając ze skromnych źródeł pisanych i - przede wszystkim - z
przekazów ustnych (głównym informatorem był kanclerz).
Kronika składa się z trzech części czy ksiąg, przy czym każdą z nich
poprzedzają listy dedykacyjne i wiersze o charakterze głównie
panegirycznym, napisane według reguł retorycznych. W księdze pierwszej w
porządku chronologicznym przedstawione zostały dzieje przodków Bolesława
Krzywoustego (z uwzględnieniem podań o Popielu, Piaście i Simowicie oraz
historii panowania Bolesława Chrobrego i Bolesława Śmiałego), w księdze
drugiej - początkowe lata jego życia, od narodzin (poprzedzonych cudownymi
wydarzeniami) do 1108 roku, trzecia zaś księga przynosi obraz jego dokonań
po rok 1113, w szczególności zwycięstw nad Pomorzanami, Czechami i
Prusami. Bohaterem dzieła jest przede wszystkim Bolesław Krzywousty, choć
jego poprzednicy, królowie i książęta polscy, nie zostali tu pominięci.
Autor skupił się na czynach wojennych księcia, stanowiących podstawę jego
pochwały. Tak zaprojektowana opowieść nawiązywała do popularnej w
historiografii europejskiej - starożytnej i nowożytnej - formy wypowiedzi
zwanej gesta (czyny, dzieje). Nie bez powodu w jednym z rękopisów dzieło
Galla nosi tytuł: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum (Kronika
i dzieje książąt czy władców polskich). Gesta nie koncentrowały się na
odtwarzaniu biegu dziejów w porządku chronologicznym, na ukazywaniu
związków między wydarzeniami, lecz na kształtowaniu wizerunku przede
wszystkim głównego bohatera, na kreowaniu obrazów życia władców, stanu
rycerskiego. Nie inaczej jest w wypadku Galla. Z konwencjÄ… tego gatunku
pisarskiego łączą jego dzieło również intencje panegiryczne. Książę -
główny bohater - został przedstawiony jako mąż "wojowniczy",
"niestrudzony", "roztropny".
Proza Galla wyróżnia się wysokim kunsztem artystycznym, o czym świadczą
liczne metafory, porównania, epitety i aliteracje (polegające na
powtarzaniu jednakowych głosek lub zespołów głoskowych na początku wyrazów
sÄ…siadujÄ…cych z sobÄ…). Posiada ona jeszcze jeden walor: jest zrytmizowana
(oczywiście w oryginale łacińskim). Owo zrytmizowanie wynika z powtarzania
akcentów na początku, w środku, przede wszystkim zaś na końcu zdania lub
jego członów. Prowadzi ono niekiedy do wyodrębnienia się w Kronice partii
wierszowanych - z ustabilizowaną liczbą sylab, z stałymi akcentami i
dokładnymi rymami. Autor czerpał zapewne z doświadczeń poetów
zachodnioeuropejskich, zwłaszcza francuskich, co może wskazywać na bliskie
zwiÄ…zki Å‚Ä…czÄ…ce Galla z FrancjÄ… i jej kulturÄ… literackÄ….
W Kronice doszukać się można ośmiu utworów poetyckich: miedzy innymi tzw.
epilogów i pieśni. Mianem epilogus (w łac. średniowiecznej tyle, co skrót,
streszczenie) określał Gall utwory poetyckie otwierające poszczególne
księgi Kroniki. I tak pierwszą z nich poprzedza epicka pieśń o cudownym
poczęciu i narodzinach Bolesława Krzywoustego. Epilog księgi drugiej ma
postać osobistej wypowiedzi, wypełnionej rozważaniami o twórczości i
sławie. Kolejny epilog jest najobszerniejszy; przynosi pochwałę czynów
wojennych księcia Bolesława; stanowi wprowadzenie do lektury księgi
trzeciej traktującej o dokonaniach księcia. Do utworów poetyckich
zaliczamy nadto - włączoną do księgi pierwszej - pieśń żałobną poświęconą
Bolesławowi Chrobremu. Bierzemy również pod uwagę pieśń wyrażającą radość
z powodu zdobycia Kołobrzegu przez Bolesława Krzywoustego i uzyskania
dostępu do morza oraz pieśń śpiewaną - według Galla - na cześć księcia w
obozie niemieckim, co było miarą uznania dla niego.
Wiersze Galla wyrastały z tradycji antycznej i biblijnej, dorównywały
poziomem europejskiej, głównie francuskiej poezji tego czasu.
Gall stworzył dzieło o znaczących walorach literackich, ale i zarazem
wyjątkowej wartości źródłowej. Można się niekiedy zżymać na ujęcia zbyt
schematyczne i na niedostatek konkretnych danych; czy jednak mogło być
inaczej? Na podstawie skąpych przekazów pisanych (w grę wchodziły przede
wszystkim zapiski rocznikarskie czy kalendarzowe) i relacji ustnych zdobył
się autor na przedstawienie pierwszego zarysu dziejów państwa i dynastii.
W sposób poprawny ustalił kolejność wydarzeń i wyznaczył im właściwe
miejsce w procesie dziejowym. Nie docenił roli Mieszka I (wobec braku
źródeł jest to zrozumiałe), natomiast trafnie scharakteryzował panowanie i
znaczenie takich władców, jak Bolesław Chrobry, Kazimierz Odnowiciel,
Bolesław Śmiały i Bolesław Krzywousty. Nacisk położył na prezentację
osobowości swoich bohaterów i działań wojennych; analogicznie postępowali
inni kronikarze średniowiecznej Europy.
Z Kroniki Galla korzystał mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem (ok.
1150-1223), choć nie zawsze wiernie za nim podążał. On też swoją Kroniką
polską (Chronica Polonorum) wyparł w znacznej mierze dzieło poprzednika.
Do Galla zaglądali nieliczni; był wśród nich Jan Długosz (1415-1480),
który jednak lekturę Kroniki uzupełnił studiami nad innymi źródłami.
Spośród historyków epoki renesansu dzieło Galla znał Marcin Kromer.
Do naszych czasów zachowały się trzy rękopisy Kroniki. Pierwsze wydanie
ukazało się w Gdańsku w roku 1749 z inicjatywy gdańskiego historyka,
Gotfryda Lengnicha (1689-1774). Dalsze edycje odnotowano w XIX i XX wieku.
Powstały też przekłady na język polski, z których najcenniejsze jest
tłumaczenie Romana Grodeckiego (1923).
Do motywów Kroniki Galla nawiązują powieści Antoniego Gołubiewa (cykl
Bolesław Chrobry, 1947-1954) i Teodora Parnickiego (np. Srebrne orły,
1944-1945). Całkowicie dziełu kronikarza polskiego średniowiecza
poświęcona jest trylogia Anieli Gruszeckiej Powieść o kronice Galla
(1962).The author of The Chronicle, the oldest significant work of Polish
Medieval historiography written in Latin. Unknown by name, he was called
the Gaul by Marcin Kromer (1512 - 1589), a historian of the Renaissance
epoch. On the basis of an analysis of The Chronicle, Kromer reached the
conclusion that its author was French, hence he called him Gallus (Latin
Gallus - Frenchman). Since the 16th century, thanks to Kromer, this
nickname has been generally accepted. The author of The Chronicle, a
Benedictine monk living in the turn of the 11th century, was probably
initially connected with the St Gilles monastery in Provence, after which,
via Hungary, he reached Poland. Here, at the court of Prince Bolesław
Krzywousty (1085-1138), and encouraged by the Chancellor, Michał Awdaniec,
he worked probably between 1113-1116 on The Chronicle, using scarce
written sources and, above all, oral transmission (the main informer being
the chancellor).
The Chronicle consists of three parts or books, each of them preceded by
dedication letters and poems, mainly of a panegyric character, written
according to rhetorical principles. In the first book, the history of the
predecessors of Bolesław Krzywousty is presented in chronological order
(including the legends of Popiel, Piast and Simowit and the history of the
reigns of Bolesław Chrobry and Bolesław Śmiały); the second book presents
the first years of Krzywousty’s life, from his birth (preceded by
miraculous events) up to 1108; the third book presents the picture of his
deeds after 1113, especially Krzywousty’s victories over the Pomeranians,
Czechs and Prussians. The hero of the work is mainly Bolesław Krzywousty,
though his predecessors, Polish kings and princes, are not neglected. The
author concentrated on the war deeds of the prince as the basis for his
praise. A tale devised in this way corresponds to the form of gesta
(deeds, history), popular in European historiography, both ancient and
modern. Not surprisingly, in one of the manuscripts, Gall’s work is
entitled: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum ("The Chronicle
and History of Polish Princes or Rulers"). Gesta did not concentrate on
reconstructing history in a chronological order or on presenting relations
among events but on creating an image, most importantly of the main hero,
and on creating pictures of the life of rulers and the knights. Gall’s
work is no exception. The convention of this genre is visible in his work,
also in his panegyric intentions. The prince - the main hero - is
presented as a "warlike", "tireless" and "wise" man.
Gall’s prose is characterised by high artistic skill, which is proved by
numerous metaphors, similes, epithets and alliterations (consisting in
repeating the same sounds or sound clusters at the beginning of
neighbouring words). It has yet another quality: it is rhythmised
(obviously in the Latin original). This rhythmical character results from
repeating stresses in the beginning, middle and mainly the end of a
sentence or its parts. This results in occasional isolation in The
Chronicle of verse parts with a regular number of syllables, regular
stresses and precise rhymes. The author must have drawn from the
experience of western European poets, mainly French, which may suggest the
close relations of Gall with France and her literary culture.
In The Chronicle, it is possible to find eight poetic compositions,
including the so-called epilogues and songs. Gall used the term epilogus
(in medieval Latin it meant a summary) to name the poetic compositions
opening the individual books of The Chronicle. The first is preceded by an
epic song about the miraculous conception and birth of Bolesław
Krzywousty. The epilogue of the second book has the form of a personal
utterance consisting of reflections on artistic creation and fame. The
next epilogue is the broadest; it includes the praise of the war deeds of
Prince Bolesław and forms an introduction to the third book dealing with
the prince’s achievements. Poetic compositions also include: the threnody
devoted to Bolesław Chrobry, included in book one; the joyful song about
the conquest of Kołobrzeg by Bolesław Krzywousty and gaining access to the
sea, and the song sung, according to Gall, in praise of the prince in a
German camp, which was a proof of recognition.
Gall’s poems drew from the ancient and Biblical traditions and were on a
similar level to European, mainly French, poetry of that time.
Gall created a work of noteworthy literary quality and at the same time of
an outstanding source value. You can sometimes be irritated by the too
schematic treatment and a shortage of specific data; however, could it
possibly have been otherwise? On the basis of scarce written records
(including mainly annuals or calendars) and oral transmission, the author
undertook to present the first draft of the history of the kingdom and
dynasty. In a correct way he established the sequence of events and gave
them their appropriate position in the course of history. He undervalued
the role of Mieszko I (due to a lack of sources, it is understandable),
however, he aptly characterised the reign and significance of such rulers
as Bolesław Chrobry, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały and Bolesław
Krzywousty. He emphasised the presentation of the personality of his
protagonists and warfare. Other chroniclers of medieval Europe did the
same.
Gall’s Chronicle was used by Master Wincenty called KadÅ‚ubek (about
1150-1223), though he did not always follow it exactly. His Polish
Chronicle (Chronica Polonorum) superseded to a great extent the work of
his predecessor. Gall was read only by a few; including Jan DÅ‚ugosz
(1415-1480), who supplemented the information from The Chronicle with
studies on other sources. Among Renaissance historians Gall’s work was
known to Marcin Kromer.
Three manuscripts of The Chronicle have survived to the present day. The
first edition was issued in Gdańsk in 1749 thanks to the initiative of a
Gdańsk historian Gotfryd Lengnich (1689-1774). Further editions were noted
in the 19th and 20th century. There appeared also translations into
Polish, of which the most valuable is the one by Roman Grodecki (1923).
The motifs of Gall’s Chronicle were used in the novels of Antoni GoÅ‚ubiew
(the cycle Bolesław Chrobry, 1947-1954) and Teodor Parnicki (e.g. Srebrne
orły, 1944-1945). A work devoted fully to the masterpiece of the
chronicler of the Polish Middle Ages is the trilogy by Aniela Gruszecka,
Powieść o kronice Galla (1962).
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY
- Galli Anonimi Chronicon, ed. J. Krzyżanowski, Warszawa 1948 (fototypia
rękopisu).
- Anonima tzw. Galla Kronika czyli dzieje książąt i władców polskich, wyd.
K. Maleczyński, Kraków 1952, Monumenta Poloniae Historica. Series nova.
Pomniki dziejowe Polski, t.2.
- Anonim tzw. Gall, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, oprac. M. Plezia,
Wrocław 1965, Biblioteka Narodowa I 59.
- Manitius M., Geschichte der lateinischen Literatur, Bd. 3, München 1931.
- David P, Les sources de l’histoire de Pologne a l’époque des Piasts
(963-1386), Paris 1934.
- Plezia M., Kronika Galla na tle historiografii XII w., Kraków 1947.
- Dąbrowski J., Dawne dziejopisarstwo polskie, Wrocław 1964.
- Ganszyniec R., Liryka Galla Anonima, "Pamiętnik Literacki" 49 (1958), z.
4.
- Plezia M., Nowe studia nad Gallem Anonimem, w: Mente et litteris, Poznań
1984.
KRONIKA - THE CHRONICLE
BIOGRAMY


WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE