To są dodatkowe ćwiczenia z fleksji historycznej. Część ćwiczeń została natomiast
zamieszczona bezpośrednio po wykładach. Zachęcam do ich przejrzenia.
Ćwiczenia z fleksji historycznej języka polskiego
1. Objaśnij współczesne formy fleksyjne:
a) nodze, nó\
ce, ręce, wardze, musze
b) nogi, matki
c) kocie, cudzie.
Jaka mo\
e być charakterystyka fleksyjna tych form? Czy są to formy
jednoznaczne, czy wieloznaczne? Czy występujące w nich końcówki
fleksyjne są odziedziczone, czy innowacyjne?
2. Podziel podane współczesne formy M. lmn. na męskoosobowe i
męskorzeczowe i omów ich wykładniki fleksyjne.
grzesznicy, wrogowie, synowie, chłopcy, ojcowie, syny, biskupi, chłopi,
chłopy, biskupy, grzeszniki, wrogi.
Czy wszystkie formy mos. mają odpowiedniki mrzecz.?
3. Objaśnij pochodzenie współczesnych rzeczownikowych form
fleksyjnych:
a) przed laty
b) no\
y, pasterzy
c) ksią\
ęta
d) siąść na koń
e) na Węgrzech
f) lasami, polami, \
onami.
Które formy są regularne, a które nieregularne, wyjątkowe w systemie
gramatycznym?
4. Przedstaw pochodzenie poni\
szych form:
a) robiłem
b) oschły (człowiek)
c) boso
d) zdrów
e) po prostu
5. Które z poni\
szych form staropolskich zanikły w związku z
ukształtowaniem się kategorii męskoosobowości?
na święty Michał, wróblowie, na początce, w zamętce, języcy, ta dobra
słowa, z dusze, o wrodzech; w Bodze, z dusze, psi, ta miła lata, na
święty Jan, wielorybowie, od krwie, w grzeszech.
6. Objaśnij podane wy\
ej w ćw. 5 formy staropolskie.
Wzór:
w grzesze  Msc. lp. rzecz. m., dekl. psł.  o-tematowa, końc. stp.  e
odziedziczona z psł.  %1ł2, sam., która wywoływała palatalizację II, stąd
*gr%1łx%1ł2 > *gr%1ła
%1ł2 > stp. grzesze; nwpol. grzechu  końc.  u z tematów
 m
, która nie powodowała palatalizacji (i wywołanych nimi wymian
spółgłoskowych).
7. Przedstaw na wybranych przykładach ewolucję czasu przeszłego
zło\
onego w polszczyz
nie.
8. Określ psł. przynale\
ność rzeczowników: siostra, wół, stóg, owca,
mysz, brew, susza, piwnica, niebo, siemię, miłość koń. Jaki typ
odmiany: twardo- czy miękkotematowy dziś reprezentują?
9. Na podstawie fragmentu tekstu określ:
a) wytłuszczone formy fleksyjne rzeczowników (przypadek, liczba,
rodzaj, dawna deklinacja, końcówka  odziedziczona (pierwotna) czy
innowacyjna (wtórna);
b) wytłuszczone formy fleksyjne przymiotników (przypadek, liczba,
rodzaj, dawny typ odmiany  prosta czy zło\
ona);
c) wytłuszczone formy fleksyjne czasowników (osoba, liczba, czas,
rodzaj, tryb, dawna koniugacja);
d) objaśnij formę zaimka togo,
*e) zrekonstruuj podkreślone wyrazy i omów procesy fonetyczne, jakie
w nich zaszły.
Święty Ewanjelista trojaki skutek znamienity pokazuje w tych we
trzech krolech pogańskich: jich \
ądne krolewica dziewicą
porodzonego pytanie; jich wierne księ\
yca pokojnego poznanie (..); a
jich rychłe i szczodre krola mocnego odarowanie.
Bo Pismo togo krolewica dziewicą porodzonego w trojakiem mieście
Pisma nazywa krolem luda \
ydowskiego: w jego dziwnem
narodzeni; w jego uciesznem wielikich cud czynieni; a w jego
trudnem umęczeni.
10. O czym świadczą współczesne formy zaimkowe tego, temu zamiast
stp. togo, tomu?
11. Objaśnij na przykładach proces demorfologizacji rodzaju w
odmianie rzeczowników.
12. Objaśnij supletywizm w odmianie zaimka 3. osoby on, ona, ono.
13. Omów pochodzenie nagłosowego ń- w następujących formach:
z nim
weń
doń
14. Na przykładzie liczebników: dwa, dwanaście, czterdzieści, dwieście,
osiemset przedstaw kształtowanie się w języku polskim odrębnej
deklinacji liczebników.
15. Przedstaw historię kształtowania się odrębnej deklinacji
przymiotników w języku polskim.
16. Jaka była dawna psł. przynale\
ność koniugacyjna czasowników:
ka\
ę, ka\
esz
robię, robisz
czytam, czytasz
piekę, pieczesz
widzę, widzisz,
gram, grasz
17. Objaśnij pochodzenie koniugacji  em, -esz na przykładach, np.
umiem, umiesz.
18. Objaśnij zró\
nicowanie tematów następujących czasowników:
ma\
ę  mazać
strzygę - strzyc
wlokę  wlec
Określ temat I (czasu ter.) i temat II (bezokolicznika) oraz
przynale\
ność koniugacyjną tych czasowników  prasłowiańską i polską.
19. W wybranym ni\
ej fragmencie  Kazań świętokrzyskich [a) lub b)]
objaśnij czasownikowe formy fleksyjne (w tym równie\
imiesłowów):
a) Czcie się tako we księgach sądskich: anjeł, prawi, święty stąpi do
Galaa ku synom izraelskim. (..) I zmowi to słowo: sam, prawi, przez
mię przysiągł jeśm, i\
wam chociał jeśm podać ziemię wrogow waszych,
i\
byście ku jich bogom nie chodzili; togo jeście nie uczynili, ale
potępiwszy Boga waszego wszemogącego, pogańskim bogom modłę
jeście wzdawali. (..) A gda\
, prawi, anjeł zmowił ta wszytka słowa,
zapłakachą, prawi, wszem sircem i obietnicę Bogu wzdachą, i\
by sę Bog
nad nimi smiłował.
b) Usłyszew to krol Ezechijasz i wszyciek lud jego, (..) pośpieszychą
się do kościoła na modlitwę przed Boga wszemogącego i poczęchą się
modlić, i\
by je Bog zbawił ot mocy krola pogańskiego. Tegdy\
nagle
Bog usłuszał modlitwę luda śmiernego i posłał jim na pomoc anjeła
swego świętego. (..) Toć i jeść to, i\
e anjeli święci dani są nam na
oświecenie naszego sąmnienia. (..) A gda\
, prawi, anjeł zmowił ta
wszytka słowa, zapłakachą, prawi, wszem sircem i obietnicę Bogu
wzdachą, i\
by się Bog nad nimi smiłował.
20. Przedstaw pochodzenie poni\
szych form:
a) robiono
b) mający, siedząc
c) napoiwszy, przepisawszy, przebiegłszy
d) wiadomo, rzekomo.