Życie i działalność Niccolo Machiavelliego
Niccolo Machiavelli urodził się w 1469 roku w niezamożnej rodzinie
szlachty florenckiej związanej polityczną tradycją z antycesarskim i
propapieskim stronnictwem gwelfów. Pozycja tej grupy społecznej w
ówczesnej Florencji nie była najlepsza. Szlachta traciła coraz więcej
swoich przywilejów. Ojciec Machiavelliego, z zawodu prawnik, Bernardo di Niccolo -
zapewnił mu staranną edukację domową, będącą zresztą czymś zwyczajnym w stolicy
humanizmu.
Aby dobrze zrozumieć działanie Machiavelliego, należy przynajmniej w ogólnym zarysie
naszkicować dzieje polityczne we Florencji na przełomie XV i XVI wieku. W 1434 roku
rządy w państwie [przypominam, że wówczas Włochy podzielone były na kilka
mniejszych państw; Florencja była rządzona przez oligarchię kupiecko-bankierską, gdyż
jej gospodarka bazowała głównie na handlu lewiatańskim] objęli bankierzy Medyceusze,
dążący do władzy absolutnej. Ludowi jednak taki system polityczny nie odpowiadał i w
1494 roku, wykorzystując najazd króla francuskiego Karola V na Włochy, wybuchło
powstanie, w wyniku którego obalono rządy Medyceuszy. Teokratyczne ładanie fanatyka
religijnego, Girolamo Savonaroliego, także nie spiało się na dłuższą metę. W 1947 roku
obalono przywódcę powstania sprzed kilku lat. Głównie zwalczany był przez arystokrację
i wyższe duchowieństwo, a w czasie rozruchów oskarżono go o herezję,
ekskomunikowano i 23 V 1498 roku spalono na stosie. Nastąpiły rządy patrycjatu, w
czasie których Machiavelli zaczął bardzo aktywnie uczęstniczyć w życiu politycznym
państwa. Został mianowicie powołany przez Radę Osiemdziesięciu na urząd sekretarza
Drugiej Kancelarii, zawiadującej polityką wewnętrzną i sprawami wojny, a miesiąc
póz
niej także sekretarzem Kancelarii Dziesięciu Republiki Florenckiej, zajmującej się
między innymi sprawami zagranicznymi państwa. Początkowo do jego obowiazków
nalezało jedynie zajmowanie się korespondencją, miał tylko prawo do wygłaszania opinii.
1
Szybko jednak awansował, głównie dzięki zaufaniu Piera Soderiniego. Jako urzednik i
dyplomata nabył obycia i doświadczenia. Wiele podróżował z misjami dyplomatycznymi -
był między innymi w Niemczech [spotkał się tam z władcą Rzeszy - Maksymilianem I],
Szwajcarii, Francji [obdył tam rozmowy z królem Ludwikiem XII] i Państwie Kościelnym
na czele którego stał wówczas papież Juluisz II [towarzyszył mu podczas jednej z jego
wypraw wojennych]. Kiedy w 1512 roku rządy znowu objęli Medyceusze, po zwycięskiej
bitwie pod Prato. Machiavelli został usunięty ze swojego urzędu mocą uchwały Signorii z
7 XI 1512, oskarżony o udział w spisku republikańskim Piera Paola Boscolego i Agostina
Capponiego, a w lutym 1513 roku aresztowano go i poddano licznym torturom. Z powodu
braku dowodów jego winy, uwolniono go, ale jednocześnie otrzymał zakaz przebywania
w Toskanii. Calkowitą swobode poruszania się otrzymał jednak dopiero w 1516 roku. W
tym czasie wycofał się na wieś, osiadł w willi Sant`Andrea w Percussina, gdzie powstały
jego najsłynniejsze dzieła. Jednak nadal jego myśli skierowane były ku żądzy władzy.
Chciał ponownie znalez
ć się na arenie politycznej poprzez wkupienie się w łaski
Medyceuszy. To właśnie stało sie genezą "Księcia", spisanego pod rządzących, a nie
będącego odzwierciedleniem jego przekonań. Cel w jakim stworzył owo dzieło został
osiągnięty - Medyceusze powierzyli mu ok. 1520 roku spisanie dziejów Florencji
["Historia Florencji"] oraz drugorzędne zadania polityczne. Lecz Machiavelli nie na długo
mógł się nacieszyć uczęstniczeniem w życiu publicznym Florencji. Wskutek najazdu
wojsk Karola V na Włochy, z Florencjii ponownie zostali wygnani Mecyeusze i
Machiavelli automatycznie przestał liczyć się w świecie ówczesnym. Mięsiąc póz
niej
zmarł. Został pochowany w kościele Santa Croce we Florencji.
Dzieła Niccolo Machiavelliego
Z całą pewnością najsłynniejszym jego utworem jest "Książę" ["Il principe"], rozprawa o
istocie władzy, psychicznych mechanizmach osób rządzących, ideale władcy. Powstał on
w 1513 roku, kiedy Machiavelli przebywał w swojej posiadłości w Percussina. Głównym
2
celem "Księcia" było pochlebstwo rządów Medyceuszy, aby wkupić się w ich łaski. Jest
drobny problem, jeśli chodzi o tłumaczenie tego dzieła na język polski, gdyż autor
przełożył wyraz "principe" jako "książę", podczas gdy Machiavelliemu
najprawdopodobniej chodziło bardziej o znaczenie łacińskie słowa "princeps", czyli
"władca, pan, panujący". Na kartach swojego utworu, Machiavelli pochwala istnienie
silnej władzy w państwie. Podkreśla, że osoba rządząca może używać dowolnych
środków, aby uzyskać swój cel, zgodny z dobrem ludu i państwa. Nie wyklucza więc
podstępnego działania włądcy oraz racjonalnego stosowania przemocy wobec
poddanych, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i miłość.. Za lud uważał
Machiavelli przede wszystkim mieszczaństwo, które podzielił na dwie grupy:
popolo grasso - patrycjat
popolo minuto - drobnomieszczaństwo, rzemiosło
W "Ksieciu" wyraża także swoją niewiarę w idealność społeczeństwa, ponieważ ludzie z
natury są z
li, egoistyczni i niewdzięczni, i ciągle, niezmiennie trwają w złości i głupocie.
Zauważa również brak cnót obywatelskich, które dzieli na dwie kategorie:
bonta - cnota dobroci, grzeczności, stosownego zachowania
virtu - cnota odwagi i dzielności
Dlatego uważa, że rządy autokratyczne są potrzebne, a taki władca może być dla ludzi
bezwzględny i okrutny. Poza tym tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod
wpływu fortuny (która decyduje wg Machiavelliego o ludzkim szczęściu) i kierować swoim
losem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. Ostatni rodział "Księcia"
poświęcony jest problemowi zjednoczenia Włoch, które jest niemożliwe z powodu obcych
zaborców i zbyt silnej, ale niewystarczająco mocnej, pozycji Państwa Kościelnego.
Bardzo interesujące w zestawieniu z "Księciem" są poglady opisane w "Uwagi
Machiavella wysnute z Liwiusza historii rzymskiej" ["I discorsi sopra la prima deca di Tito
Livio"], dziele wydanym w 1531 roku. machiavelli opowiada się w nim za republiką.
3
Gloryfikuje polityczne cnoty obywatelskie. Poza tym cały traktat zadedykowany został...
wrogom Medyceuszy. Dlaczego? Właśnie dlatego, że "Książę" pisany był pod
rządzących, niekoniecznie musiał więc zawierać prawdziwe poglądy Machiavelliego.
Dopiero w "Uwagach..." mógł umieścić treści, z którymi się zgadzał.
Do znanych dzieł Machiavelliego zalicza się również "O sztuce wojennej" ["Dialoghi
sull'arte della guerra"] wydane w 1521 roku. W rozprawce tej twierdzi, że podstawą
utrzymania sie każdego państwa jest dobra armia narodowa. Ponieważ Machiavelli był
historykiem, to jak już napisałam, spiał takze "Historię Florencji" na zlecenie
Medyceuszy. Jest on takze twórcą "Mandragana" - komedii obyczajowej uchodzącej za
arcydzieło włoskiego teatru renesansowego oraz dramatu "Belfagor". W obu tych
utworach analizował powiązania zjawisk historycznych z zagadnienaimi społecznymi i
politycznymi. Znaczace jest także, że w swoich utworach politycznych Machiavelli
zauważył pewien proces kształtowania się form ustrojowych: monarchia --> tyrania -->
arystokracja --> oligarcia --> demokracja. Jego działa miały też wielki wpływ na
póz
niejszą literaturę polityczną dobry odrodzenia (renesansu).
Makiawelizm
Mimo iż Machiavelli nie jest twórcą żadnego systemu polityczno-społecznego czy
filozoficznego, to jego poglądy zwane są makiawelizmem. Chodzi tutaj głównie o
podstawowe stwierdzenie będące dewizą jego dzieła "Książę" , jak i mottem całego jego
życia -"cel uświęca środki". Uważał, że wszystkie drogi, które prowadzą do zrealizowania
jegoś postanowienia, przedsięwzięcia, są tak samo dobre, nie rozgraniczał ich an dobre i
na złe, uczciwe i nieuczciwe, moralne czy niemorlne. Osoba, która dąży do celu powinna
być pozbawiona skrupułów i bezwzględna w realizacji swoich planów. Dlatego też władcy
mogą stosować zarówno przemoc, obłudę, jak i podstęp, jesli w ten sposób zrealizują z
góry wyznaczone cele.
4
5