NICCOLO MACHIAVELLI I JEGO KONCEPCJA WA
ADZY
Życie i działalność Niccolo Machiavelliego
Niccolo Machiavelli urodził się w 1469 roku w niezamożnej rodzinie
szlachty florenckiej związanej polityczną tradycją z antycesarskim i
propapieskim stronnictwem gwelfów. Pozycja tej grupy społecznej w
ówczesnej Florencji nie była najlepsza. Szlachta traciła coraz więcej
swoich przywilejów. Ojciec Machiavelliego, z zawodu prawnik,
Bernardo di Niccolo - zapewnił mu staranną edukację domową, będącą zresztą czymś
zwyczajnym w stolicy humanizmu.
Aby dobrze zrozumieć działanie Machiavelliego, należy przynajmniej w ogólnym
zarysie naszkicować dzieje polityczne we Florencji na przełomie XV i XVI wieku. W
1434 roku rządy w państwie [przypominam, że wówczas Włochy podzielone były na
kilka mniejszych państw; Florencja była rządzona przez oligarchię kupiecko-
bankierską, gdyż jej gospodarka bazowała głównie na handlu lewiatańskim] objęli
bankierzy Medyceusze, dążący do władzy absolutnej. Ludowi jednak taki system
polityczny nie odpowiadał i w 1494 roku, wykorzystując najazd króla francuskiego
Karola V na Włochy, wybuchło powstanie, w wyniku którego obalono rządy
Medyceuszy. Teokratyczne ładanie fanatyka religijnego, Girolamo Savonaroliego,
także nie spiało się na dłuższą metę. W 1947 roku obalono przywódcę powstania
sprzed kilku lat. Głównie zwalczany był przez arystokrację i wyższe duchowieństwo, a
w czasie rozruchów oskarżono go o herezję, ekskomunikowano i 23 V 1498 roku
spalono na stosie. Nastąpiły rządy patrycjatu, w czasie których Machiavelli zaczął
bardzo aktywnie uczęstniczyć w życiu politycznym państwa. Został mianowicie
powołany przez Radę Osiemdziesięciu na urząd sekretarza Drugiej Kancelarii,
zawiadującej polityką wewnętrzną i sprawami wojny, a miesiąc póz
niej także
1
sekretarzem Kancelarii Dziesięciu Republiki Florenckiej, zajmującej się między innymi
sprawami zagranicznymi państwa. Początkowo do jego obowiazków nalezało jedynie
zajmowanie się korespondencją, miał tylko prawo do wygłaszania opinii. Szybko
jednak awansował, głównie dzięki zaufaniu Piera Soderiniego. Jako urzednik i
dyplomata nabył obycia i doświadczenia. Wiele podróżował z misjami
dyplomatycznymi - był między innymi w Niemczech [spotkał się tam z władcą Rzeszy
- Maksymilianem I], Szwajcarii, Francji [obdył tam rozmowy z królem Ludwikiem XII]
i Państwie Kościelnym na czele którego stał wówczas papież Juluisz II [towarzyszył
mu podczas jednej z jego wypraw wojennych]. Kiedy w 1512 roku rządy znowu objęli
Medyceusze, po zwycięskiej bitwie pod Prato. Machiavelli został usunięty ze swojego
urzędu mocą uchwały Signorii z 7 XI 1512, oskarżony o udział w spisku
republikańskim Piera Paola Boscolego i Agostina Capponiego, a w lutym 1513 roku
aresztowano go i poddano licznym torturom. Z powodu braku dowodów jego winy,
uwolniono go, ale jednocześnie otrzymał zakaz przebywania w Toskanii. Calkowitą
swobode poruszania się otrzymał jednak dopiero w 1516 roku. W tym czasie wycofał
się na wieś, osiadł w willi Sant`Andrea w Percussina, gdzie powstały jego
najsłynniejsze dzieła. Jednak nadal jego myśli skierowane były ku żądzy władzy.
Chciał ponownie znalez
ć się na arenie politycznej poprzez wkupienie się w łaski
Medyceuszy. To właśnie stało sie genezą "Księcia", spisanego pod rządzących, a nie
będącego odzwierciedleniem jego przekonań. Cel w jakim stworzył owo dzieło został
osiągnięty - Medyceusze powierzyli mu ok. 1520 roku spisanie dziejów Florencji
["Historia Florencji"] oraz drugorzędne zadania polityczne. Lecz Machiavelli nie na
długo mógł się nacieszyć uczęstniczeniem w życiu publicznym Florencji. Wskutek
najazdu wojsk Karola V na Włochy, z Florencjii ponownie zostali wygnani Mecyeusze i
Machiavelli automatycznie przestał liczyć się w świecie ówczesnym. Mięsiąc póz
niej
zmarł. Został pochowany w kościele Santa Croce we Florencji.
Dzieła Niccolo Machiavelliego
2
Z całą pewnością najsłynniejszym jego utworem jest "Książę" ["Il principe"],
rozprawa o istocie władzy, psychicznych mechanizmach osób rządzących, ideale
władcy. Powstał on w 1513 roku, kiedy Machiavelli przebywał w swojej posiadłości w
Percussina. Głównym celem "Księcia" było pochlebstwo rządów Medyceuszy, aby
wkupić się w ich łaski. Jest drobny problem, jeśli chodzi o tłumaczenie tego dzieła na
język polski, gdyż autor przełożył wyraz "principe" jako "książę", podczas gdy
Machiavelliemu najprawdopodobniej chodziło bardziej o znaczenie łacińskie słowa
"princeps", czyli "władca, pan, panujący". Na kartach swojego utworu, Machiavelli
pochwala istnienie silnej władzy w państwie. Podkreśla, że osoba rządząca może
używać dowolnych środków, aby uzyskać swój cel, zgodny z dobrem ludu i państwa.
Nie wyklucza więc podstępnego działania włądcy oraz racjonalnego stosowania
przemocy wobec poddanych, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i
miłość.. Za lud uważał Machiavelli przede wszystkim mieszczaństwo, które podzielił
na dwie grupy:
popolo grasso - patrycjat
popolo minuto - drobnomieszczaństwo, rzemiosło
W "Ksieciu" wyraża także swoją niewiarę w idealność społeczeństwa, ponieważ ludzie
z natury są z
li, egoistyczni i niewdzięczni, i ciągle, niezmiennie trwają w złości i
głupocie. Zauważa również brak cnót obywatelskich, które dzieli na dwie kategorie:
bonta - cnota dobroci, grzeczności, stosownego zachowania
virtu - cnota odwagi i dzielności
Dlatego uważa, że rządy autokratyczne są potrzebne, a taki władca może być dla
ludzi bezwzględny i okrutny. Poza tym tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić
się spod wpływu fortuny (która decyduje wg Machiavelliego o ludzkim szczęściu) i
kierować swoim losem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. Ostatni rodział
"Księcia" poświęcony jest problemowi zjednoczenia Włoch, które jest niemożliwe z
powodu obcych zaborców i zbyt silnej, ale niewystarczająco mocnej, pozycji Państwa
Kościelnego.
3
Bardzo interesujące w zestawieniu z "Księciem" są poglady opisane w "Uwagi
Machiavella wysnute z Liwiusza historii rzymskiej" ["I discorsi sopra la prima deca di
Tito Livio"], dziele wydanym w 1531 roku. machiavelli opowiada się w nim za
republiką. Gloryfikuje polityczne cnoty obywatelskie. Poza tym cały traktat
zadedykowany został... wrogom Medyceuszy. Dlaczego? Właśnie dlatego, że "Książę"
pisany był pod rządzących, niekoniecznie musiał więc zawierać prawdziwe poglądy
Machiavelliego. Dopiero w "Uwagach..." mógł umieścić treści, z którymi się zgadzał.
Do znanych dzieł Machiavelliego zalicza się również "O sztuce wojennej" ["Dialoghi
sull'arte della guerra"] wydane w 1521 roku. W rozprawce tej twierdzi, że podstawą
utrzymania sie każdego państwa jest dobra armia narodowa. Ponieważ Machiavelli
był historykiem, to jak już napisałam, spiał takze "Historię Florencji" na zlecenie
Medyceuszy. Jest on takze twórcą "Mandragana" - komedii obyczajowej uchodzącej
za arcydzieło włoskiego teatru renesansowego oraz dramatu "Belfagor". W obu tych
utworach analizował powiązania zjawisk historycznych z zagadnienaimi społecznymi i
politycznymi. Znaczace jest także, że w swoich utworach politycznych Machiavelli
zauważył pewien proces kształtowania się form ustrojowych: monarchia --> tyrania --
> arystokracja --> oligarcia --> demokracja. Jego działa miały też wielki wpływ na
póz
niejszą literaturę polityczną dobry odrodzenia (renesansu).
Makiawelizm
Mimo iż Machiavelli nie jest twórcą żadnego systemu polityczno-społecznego czy
filozoficznego, to jego poglądy zwane są makiawelizmem. Chodzi tutaj głównie o
podstawowe stwierdzenie będące dewizą jego dzieła "Książę" , jak i mottem całego
jego życia -"cel uświęca środki". Uważał, że wszystkie drogi, które prowadzą do
zrealizowania jegoś postanowienia, przedsięwzięcia, są tak samo dobre, nie
rozgraniczał ich an dobre i na złe, uczciwe i nieuczciwe, moralne czy niemorlne.
Osoba, która dąży do celu powinna być pozbawiona skrupułów i bezwzględna w
4
realizacji swoich planów. Dlatego też władcy mogą stosować zarówno przemoc,
obłudę, jak i podstęp, jesli w ten sposób zrealizują z góry wyznaczone cele.
5