Centralna Komisja Egzaminacyjna
w Warszawie
SPRAWDZIAN 2004
WYNIKI KRAJOWE
Warszawa sierpień 2004
WST
P
1 kwietnia 2004 roku po raz trzeci został przeprowadzony sprawdzian umiejętności
uczniów kończących naukę w sześcioletniej szkole podstawowej.
Sprawdzian ten jest pierwszym powszechnym i obowiązkowym egzaminem zewnętrz-
nym, do którego przystępują uczniowie w naszym systemie oświatowym. Jego zasadniczym
celem jest sprawdzenie, w jakim stopniu umiejętności uczniów kończących drugi etap eduka-
cji odpowiadają krajowym standardom wymagań egzaminacyjnych. Informacje o poziomie
osiągnięć uczniów, przekazywane im samym, szkołom, organom prowadzącym, placówkom
doskonalenia nauczycieli, kuratorom oświaty i wreszcie Ministrowi Edukacji Narodowej
i Sportu, mają służyć podnoszeniu jakości kształcenia.
Druga bardzo istotna funkcja sprawdzianu to funkcja kształtującą. Perspektywa spraw-
dzianu motywuje uczniów do uczenia się, a jego interdyscyplinarny charakter zachęca na-
uczycieli do międzyprzedmiotowej współpracy w planowaniu i realizacji nauczania.
Merytoryczną podstawą przeprowadzenia sprawdzianu są standardy wymagań egzamina-
cyjnych obejmujące pięć kluczowych obszarów umiejętności ucznia:
- czytanie,
- pisanie,
- rozumowanie,
- korzystanie z informacji,
- wykorzystywanie wiedzy w praktyce.
Pod wpływem standardów wymagań egzaminacyjnych nauczyciele w procesie nauczania
kładą większy nacisk na kształcenie umiejętności uczniów, a nie na encyklopedyczną wiedzę.
Niniejsze opracowanie odnosi się do osiągnięć 527 245 uczniów z 13 818 szkół podsta-
wowych.
I. ORGANIZACJA I PRZEBIEG SPRAWDZIANU
Z łącznej liczby 529 920 szóstoklasistów do sprawdzianu przystąpiło 527 245 uczniów.
Z przyczyn zdrowotnych lub losowych z udziału w sprawdzianie zwolniono 717 uczniów,
a 1958 nie przystąpiło do egzaminu. Natomiast 136 uczniów jednej z szkół z terenu podległe-
go OKE w A
omży nie przystąpiło do sprawdzianu w dniu 1 kwietnia 2004 r., ponieważ prze-
wodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego nie mógł otworzyć kasy pancernej, w której
przechowywano arkusze egzaminacyjne. Wszystkim tym uczniom dyrektor CKE ustalił do-
datkowy termin przeprowadzenia sprawdzianu w dniu 15 czerwca 2004 r.
Za zgodą dyrektorów okręgowych komisji egzaminacyjnych obserwowało lub nadzoro-
wało przebieg sprawdzianu 4406 obserwatorów i 4586 ekspertów.
Nad prawidłowością przebiegu sprawdzianu odbywającego się w 13 818 szkołach i w
30 970 salach czuwało 30 970 zespołów nadzorujących.
Na terenie całego kraju zorganizowano 239 ośrodków odbioru prac egzaminacyjnych.
W celu sprawdzenia rozwiązanych przez uczniów zadań otwartych OKE powołały łącz-
nie 286 zespołów egzaminatorów, w których skład weszło 6017 przeszkolonych i wpisanych
do ewidencji OKE egzaminatorów zewnętrznych.
Sprawdzian, który odbywał się 1 kwietnia został przeprowadzony w wersjach:
- standardowej (517 081 uczniów  w tym 44 946 uczniów z dysleksją),
- dostosowanej dla uczniów słabo widzących i niewidomych (583 uczniów),
- dostosowanej dla uczniów słabo słyszących i niesłyszących (812 uczniów),
- specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (8769 uczniów).
2
Dane liczbowe dotyczące sprawdzianów 2003 i 2004 r.
2003 2004
2003 2004
UCZNIÓW 540 902 527 245
UCZNIÓW 540 902 527 245
(-13 657)
(-13 657)
CHA
OPCÓW 51,1% 51,1%
CHA
OPCÓW 51,1% 51,1%
DZIEWCZ
T 48,9% 48,9%
DZIEWCZ
T 48,9% 48,9%
SZKÓA
13 957 13 818
SZKÓA
13 957 13 818
(-139)
(-139)
UNIEWAŻNIEC
97 54
UNIEWAŻNIEC
97 54
(-43)
(-43)
3
II. OPIS ARKUSZA
Arkusz egzaminacyjny  Chleb jest standaryzowanym testem tematycznym, przeznaczo-
nym do sprawdzenia stopnia opanowania umiejętności opisanych w standardach wymagań
egzaminacyjnych u uczniów kończących szóstą klasę szkoły podstawowej.
Test ten 1 kwietnia 2004 r. rozwiązywali uczniowie:
- bez dysfunkcji i uczniowie z dysleksją rozwojową (symbol arkusza: S-A1-042),
- słabo widzący (symbole arkuszy: S-A4-042, S-A5-042),
- niewidomi (symbol arkusza: S-A6-042).
Na rozwiązanie wszystkich zadań przewidziano 60 minut, w przypadku uczniów z dys-
funkcjami czas ten mógł być przedłużony o dodatkowe 30 minut. Za poprawne wykonanie
wszystkich zadań uczeń mógł otrzymać 40 punktów. Zakres badanych umiejętności przed-
stawia poniższa tabela.
Liczba
Umiejętność Waga Numery zadań arkusza S-A1-042
punktów
Czytanie 10 25% 1, 2, 3, 10, 14, 15, 17, 18, 19, 20
Pisanie 12 30% 21, 22
Rozumowanie 8 20% 4, 5, 11, 12, 23 I, 24 I, III, 25
Korzystanie z informacji 2 5% 16, 23 II
Wykorzystywanie wiedzy w praktyce 8 20% 6, 7, 8, 9, 13, 24 II, IV, V
W zakresie czytania sprawdzono umiejętności:
- odczytywania tekstu popularnonaukowego,
- odczytywania tekstu literackiego,
- odczytywania tekstu użytkowego.
W zakresie pisania sprawdzono umiejętności:
- redagowania opowiadania odtwórczego,
- redagowania ogłoszenia.
W zakresie rozumowania sprawdzono umiejętności:
- umieszczania dat w przedziałach czasowych,
- rozpoznawania charakterystycznych cech obiektów przyrodniczych,
- opisywania sytuacji przedstawionej w zadaniu za pomocą wyrażenia arytmetycznego,
diagramu słupkowego,
- ustalania sposobu rozwiązania zadania.
W zakresie korzystania z informacji sprawdzono umiejętności:
- posługiwania się z
ródłami informacji.
W zakresie wykorzystywania wiedzy w praktyce sprawdzono umiejętności:
- rozwiązywania problemów praktycznych z wykorzystywaniem własności figur geome-
trycznych oraz obliczeń dotyczących czasu, pieniędzy, długości, pola i wagi.
Test zawierał 20 zadań zamkniętych wyboru wielokrotnego, punktowanych w skali 0  1
i 5 zadań otwartych. Za zadania otwarte można było łącznie uzyskać taką samą liczbę punk-
tów jak za zadania zamknięte (20 pkt). W teście wykorzystano teksty popularnonaukowe,
użytkowe i wiersz.
Zastosowany w teście motyw przewodni porządkował układ zadań i nadawał całości ze-
stawu praktyczny wymiar.
4
III. WYNIKI SPRAWDZIANU
1. Stopnie osiągnięć
O opanowaniu umiejętności przez uczniów będziemy wnioskować na podstawie procentu
punktów uzyskanych za wszystkie zadania sprawdzające tę umiejętność. Wzorem ubiegłego
roku zespół ekspertów Wydziału Sprawdzianów Centralnej Komisji Egzaminacyjnej ustalił
6 stopni osiągnięć uczniów i nadał im następujące nazwy:
1. bardzo niski
2. niski
3. niżej zadowalający
4. zadowalający
5. dobry
6. bardzo dobry
Za podstawę wyodrębnienia stopni osiągnięć zespół przyjął stosowaną w pomiarze dy-
daktycznym klasyfikację łatwości zadań. A
atwość zadań a stopnie osiągnięć uczniów podano
w poniższej tabeli.
Procent
uzyskanych
0  19 20  49 50 - 59 60  69 70  79 80  89 90  100
punktów
Średnia
bardzo bardzo
łatwość
trudne umiarkowanie trudne łatwe
trudne łatwe
zadań
Stopień
bardzo niżej bardzo
osiągnięć niski zadowalający dobry
niski zadowalający dobry
2. Osiągnięcia uczniów bez dysfunkcji i uczniów z dysleksją rozwojową
OGÓLNE WYNIKI UZYSKANE PRZEZ UCZNIÓW
Ogółem szóstoklasiści 2004 uzyskali w teście 63,9% pkt. Wynik ten świadczy o tym, że
uczniowie kończący w 2004 r. szkołę podstawową ogólnie w stopniu zadowalającym opano-
wali umiejętności, które zostały opisane w standardach wymagań i poddane badaniu na
sprawdzianie.
W populacji szóstoklasistów średni wynik wynosi 25,55 pkt. Wynik zerowy uzyskało
13 uczniów, a maksymalny 4461 uczniów. Najczęściej uczniowie osiągali wynik 25 pkt
(24 957 uczniów).
Rozkład wyników został przedstawiony na wykresie 1.
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
liczba punktów
Wykres 1. Rozkład ogólnych wyników sprawdzianów
5
procent uczniów
Przypomnijmy, że przed rokiem szóstoklasiści uzyskali na sprawdzianie średni wynik
28,61 pkt. Czym spowodowane są niższe wyniki szóstoklasistów 2004: niższym poziomem
ich osiągnięć czy zastosowaniem trudniejszego testu? Aby uzyskać odpowiedz
na to pytanie,
niezbędne było zastosowanie procedury zrównywania wyników sprawdzianu 2004 do wyni-
ków sprawdzianu 2003.
Po przeprowadzonych badaniach1 prof. dr hab. Bolesław Niemierko z Uniwersytetu
Gdańskiego, który analizował wyniki, stosując metodę ekwicentylową, w swoim raporcie
stwierdził, że
krajowe wyniki uzyskane w sprawdzianie w 2004 roku nie są niższe niż wyniki
uzyskane w 2003 roku, a prawdopodobieństwo, że są wyższe, jest duże.
Dr Henryk Szaleniec z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie, prowadzący
równolegle analizy z zastosowaniem probabilistycznej teorii odpowiedzi na zadanie (IRT),
doszedł do podobnego wniosku:
Rezultaty analizy wskazują, że krajowe wyniki uzyskane przez uczniów klas
szóstych w sprawdzianie w 2004 r. nie są niższe niż wyniki uzyskane w 2003 r.
Przeprowadzone badania dowiodły, że osiągnięcia szóstoklasistów 2004
nie są niższe od osiągnięć szóstoklasistów 2003. Niższy wynik uzyskany
na sprawdzianie w 2004 r. jest skutkiem zastosowania trudniejszego testu.
Podobnie jak w roku 2003 uczniowie szkół w miastach-gminach osiągnęli wyniki nie-
znacznie wyższe od wyników uczniów szkół w gminach. Różnica ta wynosi 0,27 punktu.
Uczniowie szkół w miastach osiągali wyraz
nie wyższe wyniki od swoich rówieśników
z pozostałych warstw  różnica ta wynosi ponad 1,9 pkt. Oznacza to, że uczniowie ze szkół
w miastach umiejętności, które zostały poddane badaniu na sprawdzianie, opanowali lepiej od
uczniów ze szkół w gminach i miastach-gminach.
Rozkład wyników sprawdzianu uzyskanych przez uczniów ze względu na lokalizację
szkół został przedstawiony na wykresie 2.
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
liczba punktów
gmina miasto-gmina miasto
Wykres 2. Rozkład wyników sprawdzianu  lokalizacja szkół
1
Całość badań zorganizował Wydział Sprawdzianów CKE, dobór próby do badań kalibracyjnych zaprojektował
dr Roman Dolata z Uniwersytetu Warszawskiego, badania na ogólnokrajowej próbie 1836 uczniów z 41 szkół
przeprowadziła Centralna i okręgowe komisje egzaminacyjne, zrównywanie wyników, niezależnie od siebie,
dwiema metodami przeprowadzili prof. dr hab. Bolesław Niemierko z Uniwersytetu Gdańskiego oraz dr Henryk
Szaleniec z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie.
6
procent uczniów
Wyniki dziewcząt są wyraz
nie wyższe od wyników chłopców (wykres 3.). Różnica ta
wynosi statystycznie blisko 2,4 punktu (można zaobserwować tendencję rosnącą  w 2002 r.
różnica wynosiła 1,7 pkt, a w 2003 r. 1,9 pkt).
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
liczba punktów
chłopcy dziewczęta
Wykres 3. Rozkład wyników sprawdzianu  chłopcy i dziewczęta
Z dostosowania sprawdzianu pod kątem dysleksji rozwojowej w bieżącym roku skorzy-
stało 44 946 uczniów, co stanowi 8,7% populacji. Przypomnijmy, że w 2003 r. było to 7,7%,
a w 2002 r.  7,1%. Obserwujemy zatem stały wzrost odsetka szóstoklasistów ze specyficz-
nymi trudnościami w uczeniu się przystępujących do sprawdzianu
Na mapie 1. uwidoczniono, jaki procent uczniów w poszczególnych województwach ko-
rzystał w bieżącym roku z dostosowania sprawdzianu. Dla porównania w nawiasach podano
procent szóstoklasistów korzystających z dostosowania odpowiednio w roku 2002 i 2003.
Największy odsetek (16,2%) uczniów z dysleksją występuje w woj. pomorskim, tam również
od ubiegłego roku nastąpił największy przyrost (o 2,9%). Najmniejszy odsetek takich
uczniów od trzech lat występuje w woj. podkarpackim (w br. 3,4%). Różnica między wymie-
nionymi województwami w omawianym zakresie wynosi obecnie aż 12,8%.
7
procent uczniów
0
2
4
6
8
8
0
2
4
10
12
14
16
1
2
22
24
26
28
30
3
3
36
38
40
POMORSKIE
WARMIC
SKO-MAZURSKIE
16,2%
5,6%
(12,4%, 13,3%)
(4,3%, 4,9%)
PODLASKIE
ZACHODNIOPOMORSKIE
7,4%
9,1%
(5,2%, 6,0%)
(7,3%, 8,3%) KUJAWSKO- POMORSKIE
6,4%
(4,5%, 5,1%)
MAZOWIECKIE
13,7%
(12,8%, 12,7%)
WIELKOPOLSKIE
6,7%
LUBUSKIE
(5,1%, 5,7%)
8,6%
A
ÓDZKIE
(5,5%, 7,7%)
9,3%
LUBELSKIE
(7,5%, 8,3%)
5,7%
(4,8%, 5,3%)
DOLNOŚL
SKIE
ŚWI
TOKRZYSKIE
8,1%
(5,0%, 6,3%) 8,9%
OPOLSKIE
(8,3%, 8,6%)
ŚL
SKIE
10,0%
5,9%
(6,7%, 9,6%)
PODKARPACKIE
(3,8%, 4,7%)
3,4%
(2,8%, 2,9%)
MAA
OPOLSKIE
10,7%
(11,8%, 11,1%)
Mapa 1. Odsetek uczniów korzystających z dostosowania sprawdzianu
Wyniki uzyskane przez uczniów z dysleksją świadczą o tym, że sprawdzian dostosowano
w sposób właściwy do ich dysfunkcji. Różnica dzieląca ich od rówieśników bez dysleksji
wynosi tylko 0,03 pkt (w 2003 r. wyniosła 0,27 pkt).
Rozkład wyników uczniów z dysleksją i bez dysleksji został przedstawiony na wykresie 4.
6%
5%
4%
3%
2%
1%
0%
liczba punktów
bez dysleksji z dysleksją
Wykres 4. Rozkład wyników sprawdzianu  dostosowanie sprawdzianu
8
procent uczniów
0
2
4
6
8
2
8
6
0
6
0
10
1
14
16
1
20
22
24
2
28
3
32
34
3
38
4
WYNIKI UCZNIÓW W POSZCZEGÓLNYCH OBSZARACH UMIEJ
TNOŚCI
1) Osiągnięcia w czytaniu należy, ogólnie biorąc, uznać za dobre. Na 10 pkt możliwych do
uzyskania średnia wyniosła 8,19 pkt. Trzeba jednakże zwrócić szczególną uwagę na to, że
ok. 25 tysięcy (4,85%) uczniów uzyskało w czytaniu nie więcej niż 40% punktów.
W zakresie poszczególnych umiejętności wyniki przedstawiają się następująco:
Numery
Rodzaj umiejętności Pkt maks. % pkt uzyskanych
zadań
Odczytywanie tekstów popularnonaukowe- 1, 2, 3, 10,
6 79,8
go i użytkowego 14, 15
Odczytywanie tekstu literackiego 17, 18, 19,
4 85,0
20
2) Osiągnięcia w pisaniu należy, ogólnie biorąc, uznać za zadowalające. Na 12 pkt możli-
wych do uzyskania średnia wyniosła 8,25 pkt. Jednak wśród szóstoklasistów jest duża
grupa uczniów (34 tysiące  6,6% populacji), którzy uzyskali wyniki mieszczące się
w przedziale od 0 do 2 punktów. Niestety, nadal uczniowie najwięcej problemów mają
z przestrzeganiem zasad ortografii, interpunkcji i poprawności językowej.
W zakresie poszczególnych umiejętności wyniki przedstawiają się następująco:
Rodzaj umiejętności Numery zadań Pkt maks. % pkt uzyskanych
Redagowanie opowiadania odtwórczego 21 9 68,4
Redagowanie ogłoszenia 22 3 69,8
3) Osiągnięcia w rozumowaniu należy uznać za niskie. Na 8 pkt możliwych do uzyskania
średnia wyniosła 3,68 pkt. Niepokojący jest fakt, że ponad 181 500 (35%) populacji przy-
szłych gimnazjalistów uzyskało wyniki co najwyżej dwupunktowe, w tym ponad 19,5 ty-
siąca z nich  wyniki zerowe.
W zakresie poszczególnych umiejętności wyniki przedstawiają się następująco:
Rodzaj umiejętności Numery zadań Pkt maks. % pkt uzyskanych
Rozpoznawanie charakterystycznych 5, 23 (kryterium
2 70,0
cech obiektów przyrodniczych I)
Umieszczanie dat w przedziałach
czasowych oraz opisywanie sytuacji
przedstawionej w zadaniu za pomocą 4, 11, 12, 25 4 39,8
wyrażenia arytmetycznego, diagramu
słupkowego
Ustalanie sposobu rozwiązania zada- 24 (kryteria: I,
2 34,5
nia III)
4) Osiągnięcia w korzystaniu z informacji należy uznać za zadowalające. Na 2 pkt możliwe
do uzyskania średnia wyniosła 1,49 pkt. Uczniowie wykazali się umiejętnością posługi-
wania się z
ródłami informacji (zadania 16 i 23/ kryterium II).
9
5) Osiągnięcia w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce trzeba uznać za niskie. Na 8 pkt moż-
liwych do uzyskania średnia wyniosła 3,95 pkt. Ponad 37% populacji szóstoklasistów
(prawie 193 tysięcy) umiejętność tę opanowało w stopniu zadowalającym i powyżej. Nie-
stety, niewiele mniej przyszłych gimnazjalistów (ok. 30% populacji) uzyskało wyniki
mieszczące się w przedziale od 0 do 2 punktów.
W zakresie poszczególnych umiejętności wyniki przedstawiają się następująco:
Rodzaj umiejętności Numery zadań Pkt maks. % pkt uzyskanych
Rozwiązywanie problemów praktycznych
z wykorzystywaniem obliczeń dotyczą- 6, 9, 13 3 63,7
cych długości, pieniędzy, czasu
Rozwiązywanie problemów praktycznych
z wykorzystywaniem własności figur 8, 24 (kryteria:
3 41,7
geometrycznych oraz obliczeń dotyczą- II, IV)
cych pola
Rozwiązywanie problemów praktycznych
7, 24 (kryte-
z wykorzystywaniem obliczeń dotyczą- 2 39,5
rium V)
cych wagi
3. Średnie wyniki szkół
Średni wynik 13 352 szkół podstawowych, których uczniowie przystąpili do sprawdzia-
nu, wynosi 25,1 pkt. Najniższy spośród średnich wyników uzyskanych przez szkoły to 2 pkt
(1 szkoła), a wynik najwyższy to 39,5 pkt (również 1 szkoła). Szkoły najczęściej uzyskiwały
wynik 24,4 pkt (217 szkół). Wynik środkowy (mediana) to 25 pkt, a wartość odchylenia stan-
dardowego wynosi 3,23.
Rozkład średnich wyników szkół został przedstawiony na wykresie 5.
1,8%
1,6%
1,4%
1,2%
1,0%
0,8%
0,6%
0,4%
0,2%
0,0%
średnie wyniki
Wykres 5. Rozkład średnich wyników szkół
10
procent szkó
ł
2
5
8
11
14
17
20
23
26
29
32
35
38
3,5
6,5
9,5
12,5
15,5
18,5
21,5
24,5
27,5
30,5
33,5
36,5
39,5
Na podstawie standardowej, dziewięciostopniowej, znormalizowanej skali staninowej,
której kolejne przedziały zawierają 4% - 7% - 12% - 17% - 20% - 17% - 12% - 7% - 4% wy-
ników, ustalono dla rozkładu średnich wyników szkół 9 przedziałów - od najniższego po naj-
wyższy:
Nazwa
najniższy bardzo niski niżej średni wyżej wysoki bardzo najwyższy
wyniku
niski średni średni wysoki
Przedział
punktowy 2,0  19,6 19,7  21,4 21,5  22,9 23,0  24,3 24,4  25,7 25,8  27,2 27,3  28,9 29,0  31,2 31,3  39,5
Procent 3,9 7,1 12,1 17,2 19,9 17,4 12,2 7,0 3,2
szkół
Z ogólnej liczby szkół, których wyniki mieszczą się w staninie 1. (od 2,0 do 19,6 pkt) aż
13,4% to szkoły i placówki, których podstawowym zadaniem jest kształcenie dzieci, młodzie-
ży lub dorosłych z problemami zdrowotnymi, rodzinnymi, trudnościami w uczeniu się lub
niedostosowanych społecznie. W grupie tej są szkoły (placówki): specjalne, przy pogoto-
wiach opiekuńczych, w ośrodkach szkolno-wychowawczych, w CKU, przy Zakładach Opieki
Zdrowotnej. Ograniczjąc przedział wyników najniższych do 18 pkt, otrzymujemy jeszcze
wyższy odsetek tych szkół i placówek  27,2%.
Spośród szkół, których wyniki mieszczą się w staninie 9. (od 31,3 do 39,5), 28,5% stano-
wią szkoły województwa mazowieckiego. Odsetek ten jest dość duży, nawet jeżeli wez
miemy
pod uwagę fakt, iż wszystkie szkoły woj. mazowieckiego stanowią najliczniejszą grupę szkół
w kraju (12,9%).
Drugą pod względem wielkości grupę szkół z wynikami z 9. stanina stanowią szkoły woj.
małopolskiego  10,2%. Jednak ten odsetek jest nieco niższy od odsetka wszystkich szkół tego
województwa w stosunku do szkół w kraju (10,6%).
Najmniej licznymi grupami szkół, w tym staninie, są szkoły woj. podkarpackiego (1,9%)
i woj. lubuskiego (1,2%). Przy czym wszystkie szkoły woj. podkarpackiego stanowią 7,8%
szkół w kraju, a woj. lubuskiego  2,3%.
Ponadto w staninie 9. wyniki szkół niepublicznych stanowią 44,7% wyników wszystkich
szkół. Należy jednak pamiętać, że populacja szóstoklasistów w tych szkołach to tylko 27%
uczniów szkół z tego stanina.
Średnie wyniki szkół w miastach-gminach są nieznacznie wyższe od średnich wyników
szkół w gminach. Natomiast średnie wyniki szkół w miastach, podobnie jak w ubiegłym roku,
są wyraz
nie wyższe od średnich wyników w pozostałych warstwach. Różnica ta wynosi po-
nad 2 punkty. Znacznie większa różnica występuje między średnimi wynikami szkół położo-
nych w dużych miastach a średnimi wynikami szkół wiejskich. Średnie wyniki szkół
w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców są prawie o 3 punkty (2,89) wyższe od wyni-
ków szkół wiejskich. Różnica między wynikami szkół wiejskich i szkół w miastach do 20 tys.
mieszkańców jest niewielka i wynosi zaledwie 0,43 punktu.
Rozkłady średnich wyników szkół z uwzględnieniem ich lokalizacji oraz wielkości miej-
scowości przedstawiają wykresy 6. i 7.
11
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
średnie wyniki
gmina miasto-gmina miasto
Wykres 6. Rozkład średnich wyników szkół  lokalizacja
3,0%
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
średnie wyniki
wieś miasto do 20 tys.
miasto od 20 tys. do 100 tys. miasto powyżej 100 tys.
Wykres 7. Rozkład średnich wyników szkół  wielkość miejscowości
Średnie wyniki szkół niepublicznych są wyraz
nie wyższe od wyników szkół publicznych
(wykres 8). Różnica ta wynosi ponad 5 punktów. Trzeba jednakże zwrócić uwagę na to, że
wyników szkół niepublicznych jest tylko 361, a wyników szkół publicznych niemal
13 tysięcy. Porównując wyniki jednych i drugich, trzeba więc zachować daleko idącą
ostrożność.
12
procent szkó
ł
2
8
3,
4,
5,
6,
9,
10
11
12
14
15
16
17
18
20
21
22
23
24
26
27
28
29
30
32
33
34
35
36
38
39
procent szkó
ł
2
15
28
3,3
4,6
5,9
7,2
8,5
9,8
11,1
12,4
13,7
16,3
17,6
18,9
20,2
21,5
22,8
24,1
25,4
26,7
29,3
30,6
31,9
33,2
34,5
35,8
37,1
38,4
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
średnie wyniki
publiczne niepubliczne
Wykres 8. Rozkład średnich wyników szkół publicznych i niepublicznych
W przedziale wyników wysokich, bardzo wysokich i najwyższych mieści się ponad 76%
szkół niepublicznych, a tylko około 21% szkół publicznych. W przedziałach wyników najniż-
szych odsetek szkół publicznych i niepublicznych jest zbliżony i wynosi odpowiednio 4,2%
i 3,9%.
4. Średnie wyniki w powiatach
Najczęściej występującym średnim wynikiem powiatów jest 24,8 pkt. Taki wynik odno-
towano w 23 powiatach. Najwyższy średni wynik w powiecie to 29,4 pkt, a najniższy to 21,8
pkt (1 powiat).
Na podstawie standardowej, pięciostopniowej skali ustalono 5 przedziałów dla średnich
wyników w powiatach. Średnie wyniki w powiatach w pięciostopniowej skali podano w po-
niższej tabeli.
Nazwa niski niżej średni średni wyżej średni wysoki
wyniku
Przedział
21,8  23,5 23,6  24,5 24,6  25,5 25,6  27,0 27,1  29,4
punktowy
Liczba
27 89 144 93 27
powiatów
Procent
7,1 23,4 37,8 24,4 7,4
powiatów
Dzięki przeprowadzeniu normalizacji średnich wyników w powiatach możliwe stało się
sporządzenie  mapy osiągnięć powiatów (mapa 2.).
13
procent szkó
ł
2
8
3,
4,
5,
6,
9,
10
11
12
14
15
16
17
18
20
21
22
23
24
26
27
28
29
30
32
33
34
35
36
38
39
Przedziały wyników
POMORSKIE
niski
WARMIC
SKO-MAZURSKIE
21,8  23,5
ZACHODNIOPOMORSKIE
niżej średni
23,6  24,5
PODLASKIE
KUJAWSKO-POMORSKIE średni
24,6  25,5
wyżej średni
MAZOWIECKIE
25,6  27,0
wysoki
WIELKOPOLSKIE
27,1  29,4
LUBUSKIE
A
ÓDZKIE
DOLNOŚL
SKIE LUBELSKIE
ŚWI
TOKRZYSKIE
OPOLSKIE
ŚL
SKIE
PODKARPACKIE
MAA
OPOLSKIE
Mapa 2. Średnie wyniki w powiatach
Podobnie jak w latach 2002 i 20032 na mapie występują charakterystyczne prawidłowości:
wyniki wysokie koncentrują się przede wszystkim w dużych miastach, a niskie na ziemiach
zachodnich i północnych. W obecnym roku wyniki niskie wystąpiły ponadto w dwóch powia-
tach województwa lubelskiego i w jednym w województwie podkarpackim.
Autorzy ekspertyzy3 przeprowadzonej w 2002 roku w Polskiej Akademii Nauk,
w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania podzielili uwarunkowania mogące
mieć wpływ na wyniki sprawdzianu na dwa poziomy: środowiskowy i regionalny.
Uwarunkowania środowiskowe są w pedagogice dobrze znane. Wyrażają się korelacją
między wykształceniem, typem zawodu, poziomem życia rodziców a osiągnięciami uczniów.
Uwarunkowania regionalne autorzy ekspertyzy podzielili na dwa typy: historyczno-
kulturowe i funkcjonalno-przestrzenne. Analizując wpływ tych pierwszych, stwierdzili:  Wy-
niki sprawdzianu mogłyby sugerować, że silniejszy tradycjonalizm kulturowy, mocniejsze
2
Zob. Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie: Sprawdzian 2002  sprawozdanie, Warszawa 2002 r.
oraz Sprawdzian 2003  sprawozdanie, Warszawa 2003 r.
3
Zob. doc. dr hab. Jerzy Bański, dr Mariusz Kowalski i mgr Przemyslaw Śleszyński, Zarys problemów związa-
nych z uwarunkowaniami zróżnicowań przestrzennych wyników sprawdzianu dla uczniów szkół podstawowych
w 2002 r. Opracowano dla Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie. Maszynopis.
14
wpływy kultur regionalnych i tradycyjny model rodziny mają bardzo pozytywny wpływ na
wyniki kształcenia młodego pokolenia .
Wśród uwarunkowań funkcjonalno-przestrzennych autorzy wyodrębnili czynniki najwy-
żej ujemnie korelujące z wynikami sprawdzianu: stopa bezrobocia (-0,45) i oparcie budżetu
gmin na dochodach własnych (-0,30); oraz czynniki najwyżej dodatnio korelujące z wynikami
sprawdzianu: wydatki na oświatę i wychowanie na jednego mieszkańca (0,45) i frekwencja
w wyborach parlamentarnych (0,35).
Porównując ubiegłoroczną  mapę osiągnięć powiatów z mapą tegoroczną, zauważamy,
że w wielu powiatach wyniki przesunęły się do wyższych przedziałów. To rzecz chwalebna
i szkołom w tych powiatach należą się wyrazy uznania.
Nie wolno jednakże zapominać o tym, że jest to mapa sporządzona na podstawie skali
standardowej, w której procent wyników w poszczególnych przedziałach jest stały. Nie jest
zatem możliwe, aby  białe plamy kiedykolwiek z takiej mapy znikły. One mogą się jedynie
przemieszczać  także przy ogólnym wzroście poziomu osiągnięć uczniów.
5. Osiągnięcia uczniów słabo widzących i niewidomych
Do sprawdzianu przystąpiło 545 uczniów słabo widzących i 38 uczniów niewidomych.
Rozwiązywali oni test standardowy w formie dostosowanej pod względem technicznym. Na
40 pkt możliwych do uzyskania osiągnęli średnio 22,82 pkt. Oznacza to, że ogólnie w stopniu
niżej zadowalającym opanowali umiejętności objęte sprawdzianem. Z tego:
a) Osiągnięcia w czytaniu należy uznać za zadowalające. Na 10 pkt możliwych do uzyska-
nia średnia wyniosła 7,58 pkt.
b) Osiągnięcia w pisaniu należy uznać za zadowalające. Na 12 pkt możliwych do uzyskania
średnia wyniosła 7,25 pkt.
c) Osiągnięcia w rozumowaniu należy uznać za niskie. Na 8 pkt możliwych do uzyskania
średnia wyniosła 3,43 pkt.
d) Osiągnięcia w korzystaniu z informacji należy uznać za zadowalające. Na 2 pkt możliwe
do uzyskania średnia wyniosła 1,28 pkt.
e) Osiągnięcia w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce trzeba uznać za niskie. Na 8 pkt moż-
liwych do uzyskania średnia wyniosła 3,28 pkt.
Wyniki uczniów słabo widzących i niewidomych są wprawdzie niższe od wyników
uczniów bez dysfunkcji i uczniów z dysleksją rozwojową, jednakże należy podkreślić, że ta
różnica w bieżącym roku zmalała w stosunku do lat 2002 i 2003. Poza tym zminiejszył się
odsetek uczniów osiągających wyniki najniższe, natomiast wzrósł odsetek uczniów z wyni-
kami najwyższymi. To dobrze świadczy o postępach czynionych przez uczniów słabo widzą-
cych i niewidomych.
Szczegółową interpretację osiągnięć tych uczniów należy pozostawić specjalistom.
6. Osiągnięcia uczniów słabo słyszących i niesłyszących
Do sprawdzianu przystąpiło 812 uczniów. Rozwiązali oni test standardowy w formie do-
stosowanej. Na 40 pkt możliwych do uzyskania osiągnęli średnio 24,97 pkt. Oznacza to, że
ogólnie w stopniu zadowalającym opanowali umiejętności objęte sprawdzianem. Z tego:
a) Osiągnięcia w czytaniu należy uznać za zadowalające. Na 10 pkt możliwych do uzyska-
nia średnia wyniosła 7,86 pkt.
b) Osiągnięcia w pisaniu należy uznać za zadowalające. Na 12 pkt możliwych do uzyskania
średnia wyniosła 7,84 pkt.
15
c) Osiągnięcia w rozumowaniu należy uznać za blisko niżej zadowalające. Na 8 pkt możli-
wych do uzyskania średnia wyniosła 3,98 pkt.
d) Osiągnięcia w korzystaniu z informacji należy uznać za zadowalające. Na 2 pkt możliwe
do uzyskania średnia wyniosła 1,51 pkt.
e) Osiągnięcia w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce trzeba uznać za niskie. Na 8 pkt moż-
liwych do uzyskania średnia wyniosła 3,77 pkt.
7. Osiągnięcia uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
Do sprawdzianu przystąpiło 8769 uczniów. Rozwiązali oni zestaw zadań specjalnie dla
nich opracowany. Na 40 pkt możliwych do uzyskania osiągnęli średnio 26,06 pkt. Oznacza to,
że ogólnie w stopniu zadowalającym opanowali umiejętności objęte sprawdzianem. Z tego:
a) Osiągnięcia w czytaniu należy uznać za zadowalające. Na 9 pkt możliwych do uzyskania
średnia wyniosła 6,39 pkt.
b) Osiągnięcia w pisaniu należy uznać za niżej zadowalające. Na 8 pkt możliwych do uzy-
skania średnia wyniosła 4,11 pkt.
c) Osiągnięcia w rozumowaniu należy uznać za zadowalające. Na 9 pkt możliwych do uzy-
skania średnia wyniosła 5,89 pkt.
d) Osiągnięcia w korzystaniu z informacji należy uznać za zadowalające. Na 2 pkt możliwe
do uzyskania średnia wyniosła 1,39 pkt.
e) Osiągnięcia w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce trzeba uznać za zadowalające. Na
12 pkt możliwych do uzyskania średnia wyniosła 8,28 pkt.
IV. WNIOSKI
1. W stosunku do ubiegłego roku wzrosła liczba szkół (o 68), w których przewodniczący nie
powołali w skład zespołów nadzorujących nauczycieli zatrudnionych w innej szkole lub
placówce. Ponadto sporadycznie zdarzały się uchybienia w pracy zespołów nadzorują-
cych, tj. niedopilnowanie poprawności kodowania prac uczniowskich, nienaklejenie ko-
dów kreskowych na arkusze, przeniesienie odpowiedzi uczniów z dysleksją z arkuszy na
karty odpowiedzi, nieuzasadnione kserowanie arkuszy egzaminacyjnych. Uwagi te kieru-
jemy do OKE, kuratorów oświaty i do dyrektorów szkół.
2. Podobnie jak podczas poprzednich sprawdzianów uczniowie popełniali błędy techniczne
podczas kodowania arkuszy i zaznaczania odpowiedzi do zadań zamkniętych na kartach
odpowiedzi. Ponadto wnosili do sal egzaminacyjnych niedozwolone przybory. Polecamy
to bacznej uwadze dyrektorów szkół.
3. A
ącznie w całym kraju w wyniku stwierdzenia naruszenia przepisów dotyczących prze-
prowadzenia sprawdzianu oraz stwierdzenia niesamodzielności pracy uczniów dyrektorzy
komisji okręgowych unieważnili sprawdzian 54 szóstoklasistom. W porównaniu z rokiem
ubiegłym liczba ta zmalała o 43 przypadki. To optymistyczny wskaz
nik, jednak w dal-
szym ciągu należy bezwzględnie przeciwstawiać się przypadkom nieuczciwości egzami-
nacyjnej. Tę uwagę kierujemy do OKE, kuratorów oświaty, organów prowadzących
szkoły oraz do dyrektorów szkół.
4. Zastanawiające jest bardzo duże zróżnicowanie odsetka uczniów z dysleksją w poszcze-
gólnych województwach. Polecamy to uwadze kuratorów oświaty oraz dyrektorów po-
radni psychologiczno-pedagogicznych.
5. Dyrektorzy i nauczyciele szkół podstawowych powinni, podobnie jak w latach ubie-
głych, wyniki sprawdzianu 2004 wnikliwie przeanalizować oraz poddać kontekstowej in-
terpretacji. Badając dynamikę osiągnięć uczniów, należy brać pod uwagę pozycję wyniku
16
na skali staninowej w kolejnych latach. W analizie oraz interpretacji wyników z pewno-
ścią okażą się pomocne materiały metodyczne, które szkoły otrzymały od okręgowych
komisji egzaminacyjnych. Materiały takie można także znalez
ć na stronie internetowej
Centralnej Komisji Egzaminacyjnej www.cke.edu.pl.
6. Jeśli wyniki uzyskane przez uczniów danej szkoły są znacząco niższe od przeciętnych
wyników w kraju (województwie, gminie) i fakt taki nie znajduje uzasadnienia
w ujemnym oddziaływaniu czynników kontekstowych, trzeba wnikliwie przeanalizować
efektywność szkolnego systemu kształcenia (m.in. zestaw programów nauczania, wyma-
gania edukacyjne, formy i metody nauczania, szkolny system oceniania). Jest to zadanie
dyrektora szkoły i członków rady pedagogicznej.
7. Z satysfakcją trzeba stwierdzić, że w bieżącym roku uczniowie osiągnęli wyższe wyniki w
czytaniu. Jednak w rozumowaniu i wykorzystywaniu wiedzy w praktyce uczniowie uzysku-
ją wyniki niezadowalające. Taki stan rzeczy powinni wziąć pod uwagę w trakcie plano-
wania i realizacji działań dydaktycznych dyrektorzy i nauczyciele szkół podstawowych.
8. Trzeba pamiętać, że wewnątrzszkolny system oceniania i system oceniania zewnętrznego
powinny być niezależnymi od siebie z
ródłami informacji o osiagnięciach uczniów. Nie
należy zatem np. uzależniać końcoworocznej oceny ucznia od jego wyniku osiągniętego
na sprawdzianie. Tę uwagę kierujemy do dyrektorów i nauczycieli szkół podstawowych
oraz do zewnetrznego nadzoru pedagogicznego.
9. Nauczyciele gimnazjów, planujący proces dydaktyczno-wychowawczy, powinni
uwzględnić fakt, że oprócz uczniów dobrze i bardzo dobrze przygotowanych trafi do ich
szkół niemała grupa uczniów, których elementarne umiejętności matematyczne są niskie i
bardzo niskie. Przyjdzie im także pracować z uczniami, którzy nawet jeśli opanowali
technikę odczytywania tekstów, to nie rozumieją zawartych w nich znaczeń. Dyrektorzy i
nauczyciele gimnazjów jak najszybciej powinni rozpoznać tych uczniów i (koniecznie!)
zorganizować im specjalną pomoc dydaktyczną. W przeciwnym razie ich braki mogą się
pogłębiać i być przyczyną frustracji oraz permanentnych niepowodzeń szkolnych powo-
dujących dodatkowo trudności wychowawcze.
10. Organy prowadzące szkoły podstawowe powinny analizować wyniki sprawdzianu pro-
wadzonych przez siebie szkół, pamiętając przy tym, że wyciąganie wniosków o jakości
pracy szkół na podstawie wyników sprawdzianu, bez rozpoznania kontekstów kształcenia,
jest działaniem pochopnym i może się okazać szkodliwe. Trzeba też uwzględnić fakt, że
wyniki sprawdzianu są silnie dodatnio skorelowane z wydatkami na oświatę i wychowa-
nie na jednego mieszkańca, a ujemnie  ze stopą bezrobocia. W analizie dynamiki osią-
gnięć uczniów w kolejnych latach z pewnością bardzo przydatna okaże się skala stanino-
wa. Pozycja wyniku szkoły na tej skali w kolejnych latach będzie oznaką wzrostu, obni-
żenia się lub pozostawania osiągnięć uczniów na tym samym poziomie (w stosunku do
osiągnięć ich rówieśników).
11. Kuratoria oświaty, podobnie jak w latach ubiegłych, jednym z aspektów mierzenia jako-
ści pracy szkoły mogą uczynić uzyskiwane przez nie wyniki sprawdzianu, sposób wyko-
rzystania tych wyników w danej szkole do podnoszenia efektywności nauczania oraz dy-
namikę wzrostu osiągnięć uczniów w kolejnych latach. Przestrzegamy jednak przed nie-
uprawnionym porównywaniem surowych wyników sprawdzianu w kolejnych latach i wy-
ciąganiem na tej podstawie wniosków o jakości pracy szkół. Porównując wyniki w po-
szczególnych latach, należy badać ich coroczną pozycję na skali staninowej. Nie należy
również zapominać o ich kontekstowej interpretacji.
12. Placówki doskonalenia nauczycieli wyniki sprawdzianu mogą potraktować jako prze-
słankę do rozpoznawania potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia i planowania do-
radztwa. Warto np. zastanowić się nad bardzo dużą przewagą, jaką dziewczęta osiągają
nad chłopcami w pisaniu (przu braku przewagi w wykorzystywaniu wiedzy... i w rozumo-
17
waniu), i  jeśli zajdzie taka potrzeba  opracować system działań doradczo-
metodycznych w zakresie zwiększenia efektywności nauczania pisania chłopców.
13. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Centralna Komisja Egzaminacyjna,
okręgowe komisje egzaminacyjne oraz kuratorzy oświaty z pewnością będą zlecać
bądz
inspirować badania naukowe nad środowiskowymi i regionalnymi uwarunkowania-
mi osiągnięć uczniów. Z pewnością warto np. wyjaśnić przyczyny, z powodu których od 3
lat na terenie tych samych powiatów wyniki na skali standardowej stale pozostają na po-
ziomie niskim. Na pewno cenne będzie też zbadanie funcjonowania systemów edukacyj-
nych na terenach powiatów, w których od 2002 roku wyniki systematycznie rosną. Dla
prowadzenia polityki wyrównywania szans edukacyjnych z pewnością ważne jest niepo-
kojące zjawisko stałego wzrost przewagi osiągnięć uczniów w miastach nad uczniami w
gminach. Wyjaśnienie prawidłowości towarzyszących wyższym i niższym wynikom
sprawdzianu może się istotnie przyczynić do podnoszenia skuteczności kształcenia i
usprawnienia kierowania edukacją w szkole podstawowej.
18