woĘci  jest dok"adnie takich, Że we
NAUKA I RELIGIA
WszechĘwiecie moÅ»e istnieç Å»ycie. JeĘli
którakolwiek z nich by"aby nieco inna,
Poza granicami fizyki Życie  w postaci, jaką znamy  nie mia-
"oby szansy powstaç.
S"ynni naukowcy poszukujÄ…
John Polkinghorne, fizyk czÄ…stek ele-
dowodów istnienia Boga
mentarnych, który zosta" pastorem Ko-
Ęcio"a anglikał
skiego, wskazuje na jesz-
spó"czesna nauka, jak kaÅ»da cze inne zagadki.  Jak to si´ sta"o, Å»e
owocna filozofia, opiera si´ ludzkie zdolnoĘci poznawcze tak bar-
Wna aksjomatach, których pra- dzo wykraczają poza potrzeby wynika-
wdziwoĘç przyjmuje si´ na wiar´. Al- jÄ…ce z presji ewolucyjnej, dzi´ki czemu
lan R. Sandage, jeden z ojców wspó"cze- potrafimy zrozumieç kwantowÄ… natu-
snej astronomii, w"aĘnie po"oÅ»y" na rzut- r´ WszechĘwiata oraz badaç jego ko-
niku foliogram ilustrujÄ…cy jedno z takich smologiczne charakterystyki?  pyta.
S¸OÄ„CE oglÄ…dane w  Ęwietle
za"oŻeł
. Litery na tyle wielkie, Że trud- I dlaczego matematyka tak zadziwiają-
neutrinowym powinno teoretycznie
no ich nie dostrzec, widniejÄ… oto przed co dobrze si´ sprawdza w opisie Ęwia-
wydawaç si´ znacznie jaĘniejsze
niŻ w rzeczywistoĘci.
oczami kilkuset naukowców, teologów ta fizycznego? Wed"ug Polkinghorne a,
i innych osób, które zebra"y si´ w Uni- Ellisa i innych cenionych fizyków jed-
potliwy jest fakt, iÅ» obserwuje si´ jedy- versity of California w Berkeley, by dys- nÄ… z moÅ»liwych odpowiedzi jest fakt,
nie po"ow´ neutrin elektronowych, któ- kutowaç na temat konfliktów i zbieÅ»no- Å»e WszechĘwiat zosta" zaprojektowany.
re teoretycznie powinny docieraç do Ęci mi´dzy naukÄ… i religiÄ…. Aksjomat ten  Z pewnoĘciÄ… coraz wi´cej wybitnych
Ziemi ze S"oł
ca. Bahcall dodaje jednak, zwany jest maksymą Clifforda:  Nikt naukowców powaŻnie rozwaŻa w swo-
iÅ» nowe odkrycie  umacnia przekona- nigdy i nigdzie nie powinien wierzyç ich pracach zasad´ antropicznÄ…  stwier-
nie niemal wszystkich pracujących nad w coĘ, co nie jest oparte na wystarczają- dza Andrei D. Linde, kosmolog ze Stan-
tym zagadnieniem, Że problemy doty- co przekonujących dowodach. ford University. Kwestionuje on jednak
czące neutrin s"onecznych związane są Czy mamy wystarczające dowody pogląd, Że te koincydencje wskazują na
z oscylacjami jednego rodzaju neutrin wspierajÄ…ce wiar´ w Boga? Choç wielu istnienie Boga. Dotychczasowe obser-
w inny podczas ich podróŻy na Ziemi´. naukowców ze Stanów Zjednoczonych wacje astronomiczne potwierdzajÄ… tzw.
 Nieco gorÄ…cej ciemnej materii w po- bez wÄ…tpienia zgodzi"oby si´ z Sanda- teori´ kosmologicznej inflacji, której jed-
staci masywnych neutrin moÅ»e byç tym, ge em, Å»e  naleÅ»y sobie odpowiedzieç, nym z twórców by" Linde. JeĘli jest ona
czego nam potrzeba, by poradziç sobie co jest dla kogo «przekonujÄ…ce pomi- prawdziwa, to nasz WszechĘwiat jest
z innym astrofizycznym problemem mo to w ostatnich sondaÅ»ach wi´kszoĘç zaledwie jednÄ… z baniek w znacznie
niezamykania si´ bilansu  mówi Pri- z nich odpowiedzia"a:  nie . Jednak wi´kszej, ponadczasowej pianie wszech-
mack. Wiele przes"anek wskazuje, Å»e w programie tej konferencji znalaz"y si´ Ęwiatów. W kaÅ»dej baÅ‚
ce-wszechĘwie-
WszechĘwiat zawiera ponad 10 razy wystąpienia ponad 20 naukowców  cie sta"e fizyczne i prawa przyrody mo-
wi´cej materii, niÅ» zdolne sÄ… zarejestro- wi´kszoĘç z nich naleÅ»y do Ęcis"ej czo- gÄ… byç inne. W naszym WszechĘwiecie
waç ludzkie przyrzÄ…dy. Neutrina uzu- "ówki w swojej dziedzinie  którzy do- moÅ»liwe jest istnienie Å»ycia opartego na
pe"niÄ… teraz cz´Ä˜ç tej brakujÄ…cej materii. szli do odmiennych wniosków. w´glu nie dlatego, Å»e zosta" w ten spo-
Pytanie, czy waga neutrina jest wy-  Olbrzymia liczba danych wskazuje na sób skonstruowany  dodaje Barrow 
starczajÄ…ca, by wp"ynÄ…ç w istotny spo- istnienie Boga  twierdzi George Ellis, ale poniewaÅ» nawet tak subtelne upo-
sób na los WszechĘwiata i jego budow´, kosmolog z Uniwersytetu w Kapsztadzie rzÄ…dkowanie musia"o zaistnieç w jed-
pozostaje nadal bez odpowiedzi.  Nie i g"´boko wierzÄ…cy kwakier. Jego zdaniem nej z miriadów baniek.
moÅ»emy konstruowaç teorii bez dok"ad-  problem polega tyl-
niejszych danych dotyczÄ…cych mas i am- ko na tym, jak je oce-
plitud przejĘcia  mówi Steven Wein- niç , poniewaÅ» dane
berg, jeden z architektów Modelu te rzadko poddajÄ… si´
Standardowego i profesor University of analizie naukowej.
WSZECHÂWIATY ZAWSZE
Texas.  Czeka nas jeszcze d"uga droga. PierwszÄ… pozycjÄ… P¸ASKI WSZECHÂWIAT
SIó ROZSZERZAJŃCE
Planujemy jednak bardzo waŻne ekspe- na liĘcie dowodów
rymenty, które byç moÅ»e pozwolÄ… od- Ellisa jest tzw. zasa-
powiedzieç na te pytania. da antropiczna. Jak
W styczniu w akceleratorze niedale- wyjaĘnia John D. Bar-
TU MOÚE POWSTAå ÚYCIE
ko Tokio fizycy wytworzą strumieł
row, astronom z Uni-
neutrin mionowych i skierujÄ… go na de- versity of Sussex, w
tektor Super-Kamiokande. Do roku 2001 ciÄ…gu ostatnich kilku-
WSZECHÂWIATY
naukowcy z Fermi National Accelera- dziesi´ciu lat fizycy
MOGŃCE SIó ZAPAÂå
tor Laboratory w Batavii (Illinois) za- zwrócili uwag´ na
mierzajÄ… wys"aç rój czÄ…stek w kierunku fakt, Å»e wiele funda-
WIELKI
KRACH
detektora ukrytego g"´boko w kopalni mentalnych sta"ych
w Minnesocie. Te kontrolowane do- przyrody  od pozio-
WIELKI 15 (TERAZ) 1000 2000
WYBUCH
Ęwiadczenia byç moÅ»e wype"niÄ… ostatnie mów energetycznych
PRZYBLIÚONY WIEK WSZECHÂWIATA (MILIARDY LAT)
luki w Modelu Standardowym i  jeĘli w atomie w´gla do
ZE WSZYSTKICH MOÚLIWYCH WSZECHÂWIATÓW tylko
b´dziemy mieli szcz´Ä˜cie  zamknÄ… ten tempa rozszerzania
w tych, które podobne sÄ… do naszego, moÅ»e istnieç Å»ycie
rozdzia" fizyki, otwierajÄ…c nowy. si´ WszechĘwiata i je-
oparte na w´glu. Czy nasz WszechĘwiat zosta" zaplanowany,
W. Wayt Gibbs go czterowymiaro- czy mamy po prostu szcz´Ä˜cie?
ÂWIAT NAUKI PaÄ™dziernik 1998 11
SUPER-KAMIOKANDE COLLABORATION
ROZMIAR WSZECHÂWIATA
JOHNNY JOHNSON
Nauka zapewne nigdy nie zdo"a okre- nie oznacza? JeĘli zmusiç naukowców
Ęliç, kto ma racj´ w tym sporze.  Docie- do wyjawienia szczegó"ów ich wiary,
ramy do granic tego, co kiedykolwiek okazuje si´, Å»e wi´kszoĘç z nich przy-
W SKRÓCIE
da si´ zbadaç  mówi Ellis. I nie doty- j´"a par´ fundamentalnych zasad wy-
czy to jedynie kosmologii.  JeĘli nauka tworzonych przez tradycj´ religijnÄ… i po-
XX wieku uczy nas czegoĘ, to w"aĘnie min´"a ca"Ä… reszt´.  Kiedy zaczynasz
Nowa planeta?
uĘwiadamia istnienie obszarów niepo- rozmow´ o dogmatach, wi´kszoĘç na-
Za pomocÄ… Kosmicznego Teleskopu
znawalnych metodami naukowymi, za- ukowców si´ wycofuje  zauwaÅ»a
Hubble a sfotografowano obiekt o masie
dwa-, trzy razy wi´kszej niÅ» masa Jowisza, rezerwowanych dla wierzeÅ‚
religijnych Henry S. Thompson z University of
znajdujÄ…cy si´ w pobliÅ»u
 twierdzi Mitchell P. Marcus, dziekan Edinburgh.
uk"adu podwójnego
Wydzia"u Informatyki w University of RzeczywiĘcie, dla Ellisa  religia jest
m"odych gwiazd
Pennsylvania.  Wiemy na pewno, Å»e takim samym przedsi´wzi´ciem opar-
odleg"ych od nas
w matematyce i w teorii informacji tym na doĘwiadczeniu jak nauka: kaŻ-
o 450 lat Ęwietlnych.
Prawdopodobnie jest
istnieją prawdy, których nie umiemy da doktryna to model, który powinien
to pierwsze zdj´cie
odnaleÄ™ç. zostaç przetestowany, a Å»aden dowód
planety spoza Uk"adu
 NiemoÅ»noĘç okreĘlenia przez na- nie jest moÅ»liwy . Sandage, jak wielu
S"onecznego. Zrobi"a
uk´ podstaw znaczeÅ‚
, celów, wartoĘci innych fizyków teoretyków, wyznaje:
je Susan Terebey,
astronom z Kalifornii.
i etyki jest dowodem koniecznoĘci re-  Jestem platonistą. Wierzy, Że jedyną
Pomi´dzy planetÄ…
ligii  mówi Sandage. Dowód to wy- realnoĘcią są podstawowe równania fi-
a gwiazdami rozciÄ…ga
starczająco mocny, by pod koniec Ży- zyki i Że  widzimy jedynie cienie na
si´ ĘwiecÄ…ca smuga.
cia porzuci" on ateizm. Ellis, który Ęcianie . Natomiast Pauline M. Rudd,
Úycie na tej planecie
raczej nie istnieje, równieÅ» si´ nawróci", kiedy jego pozy- biochemik z University of Oxford, za-
poniewaÅ» temperatura
cja naukowa by"a juŻ ugruntowana, uwaŻa:  Mam doĘwiadczenia, których
na powierzchni wynosi
wskazuje na inne tajemnice, które nie nie da si´ wyraziç w Å»adnym innym j´-
kilka tysi´cy kelwinów. Odkrycie to moÅ»e
dadzÄ… si´ rozwiÄ…zaç jedynie za pomo- zyku oprócz j´zyka religii. Nie jest waÅ»-
jednak zmieniç nasze wyobraÅ»enia
o formowaniu si´ planet. cÄ… logiki:  Powód istnienia Wszech- ne, czy mity zawierajÄ… prawd´ histo-
Ęwiata, samo istnienie praw fizyki jako ryczną, czy teŻ nie.
takich i natur´ tych, które obowiÄ…zujÄ… Wydaje si´, Å»e tylko co do dwóch
Wymar"y tak szybko
w przyrodzie, nauka przyjmuje za pew- spraw wszyscy wierzÄ…cy naukowcy sÄ…
W koł
cu permu wygin´"o ponad 85%
wszystkich gatunków oceanicznych niki, a wi´c nie mogÄ… byç przez niÄ… zgodni: Å»e Bóg istnieje i Å»e  jak stwier-
i 70% rodzajów kr´gowców lÄ…dowych.
badane. dzi" niegdyĘ Albert Einstein   nauka
Wyniki przedstawione 15 maja w Science
 Religia jest niezwykle waŻna w po- bez religii jest u"omna, religia zaĘ bez
pokazują, Że nastąpi"o to szybko  w ciągu
szukiwaniu odpowiedzi na te pytania nauki  Ęlepa .
niespe"na miliona lat. Douglas H. Erwin
 konkluduje Sandage. Ale co to dok"ad- W. Wayt Gibbs
wraz ze wspó"pracownikami z National
Museum of Natural History zbadali 172 próbki
z róŻnych warstw popio"u wulkanicznego
z trzech miejsc w po"udniowych Chinach
ASTRONOMIA
i z jednego w Teksasie. Próbki by"y "atwe
raz pierwszy odleg"oĘç do b"ysku okaza-
do datowania, poniewaÅ» zawiera"y cyrkon.
Podczas formowania si´ tego minera"u
"a si´ zbyt duÅ»a. DziĘ, choç astronomo-
w jego sieç krystalicznÄ… wbudowuje si´ uran,
Wielka zagadka
wie zgadzajÄ… si´, Å»e b"yski gamma to
który z up"ywem czasu si´ rozpada, tworzÄ…c
pewnego rodzaju megaeksplozje w od-
o"ów i wskazując tym samym na wiek cyrkonu.
NajjaĘniejszy b"ysk,
leg"ych galaktykach, ciÄ…gle jeszcze znaj-
Erwin odkry", Å»e wi´kszoĘç gatunków znikn´"a
jaki kiedykolwiek widziano,
pomi´dzy 252.3 a 251.4 mln lat temu.
dujÄ… si´ one na liĘcie najwi´kszych zaga-
Choç nadal nie jest znana przyczyna ich ujawni" istnienie
dek kosmicznych.
wymarcia, tempo wyklucza wczeĘniejszą
egzotycznego cia"a niebieskiego
Minionej wiosny astronomowie po-
hipotez´, Å»e przyczynÄ… by"o przemieszczenie
dali odleg"oĘci do dwóch nowych b"y-
si´ p"yt tektonicznych [patrz: Douglas H. Erwin,
 Najwi´ksze z wielkich wymieraÅ‚
 ; zadko si´ zdarza, by wiadomoĘci sków, co na pierwszy rzut oka wyklu-
Âwiat Nauki, wrzesieÅ‚
1996].
o odkryciu astronomicznym z czy"o nieliczne z moŻliwych jeszcze
Rpierwszych stron gazet nie towa- wyjaĘnieł
tych zjawisk. Z obserwacji
Neurologia gier Nintendo rzyszy"a zapowiedÄ™ obalenia dotych- Shrinivasa R. Kulkarniego i S. Geor-
Gry wideo igrają z naszym mózgiem. czas istniejących teorii. B"yski gamma ge a Djorgovskiego z California Institu-
Paul M. Grasby z Hammersmith Hospital
są jednym z niewielu zjawisk, o których te of Technology wynika"o, Że pierwszy
w Londynie wraz ze wspó"pracownikami
moÅ»na by"o to w"aĘnie powiedzieç. z b"ysków, wykryty 14 grudnia ub. r.
podawali oĘmiu m´Å»czyznom ochotnikom
Przez d"ugi czas uwaÅ»ano, Å»e  obser- przez satelit´ Beppo-SAX, zdarzy" si´
lek o nazwie Raclopride, który wiÄ…Å»e si´
wowane w zakresie promieniowania w galaktyce odleg"ej o 12 mld lat Ęwietl-
z receptorami neurotransmitera dopaminy.
By" on znakowany tak, Że wykazywa"
gamma i akurat w odpowiednim mo- nych. A skoro widaç go by"o z tak da-
niewielkÄ… radioaktywnoĘç. Nast´pnie
mencie  na pozór losowe rozb"yski roz- leka, musia" byç jaĘniejszy niÅ» jakikol-
za pomocÄ… pozytonowej tomografii emisyjnej
Ęwietlające ca"e niebo pochodzą z naszej wiek obiekt dotąd zarejestrowany.
(PET) naukowcy monitorowali aktywnoĘç
Galaktyki. Ta teoria zacz´"a si´ jednak Podczas gdy astronomowie próbowa-
mózgu, w czasie gdy badani grali lub teŻ
wpatrywali si´ w pusty ekran. Podczas
waliç w roku 1991, kiedy Compton Gam- li oswoiç si´ z tymi nieoczekiwanymi
gry wiązanie Raclopride wzros"o w prąŻkowiu,
ma Ray Observatory wykry", Że owe b"y- dystansami i jasnoĘciami, 25 kwietnia
co dowodzi, Że w tym obszarze mózgu
ski pojawiajÄ… si´ na ca"ym niebie, a nie zarejestrowano kolejny b"ysk  tym
zwi´kszy"o si´ wydzielanie dopaminy.
tylko w p"aszczyęnie Drogi Mlecznej. razem jednak prawie 100 razy bliŻszy
Co wi´cej, wzrost by" tak duÅ»y jak
obserwowany u osób, którym wstrzykni´to
Inna hipoteza, zgodnie z którą pocho- i 100 tys. razy s"abszy niŻ grudniowy.
amfetamin´ lub pobudzajÄ…cy Ritalin.
dzÄ… one z otoczenia Galaktyki, upad"a Co dziwniejsze, nie nastÄ…pi"a po nim
Ciąg dalszy na stronie 13 w zesz"ym roku, kiedy zmierzona po poĘwiata promieniowania o mniejszej
12 ÂWIAT NAUKI PaÄ™dziernik 1998
NASA i SUSAN TEREBEY
Extrasolar Research Corporation