EJMT 1(1) 2013 " Technologie w optymalizacji opieki medycznej
Alternatywne metody Å‚agodzenia
bólu porodowego
Alternative methods of labor pain relief
dr n. o zdr. Magdalena Sulima1,
European Journal
lic. poł. Edyta Golnik2
of Medical Technologies
2013; 1(1): 32-38
Copyright © 2013 by ISASDMT
1
Zakład Położnictwa, Ginekologii
All rights reserved
i Pielęgniarstwa Położniczo-Ginekologicznego
www. medical-technologies.eu
Published online 14.10.2013
Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Polska
Adres do
2
Ovum Rozrodczość i Andrologia, Lublin, Polska
korespondencji:
Zakład Położnictwa,
Ginekologii
i Pielęgniarstwa
Położniczo-
-Ginekologicznego
Streszczenie
Wydział Pielęgniarstwa
i Nauk o Zdrowiu,
Ból odczuwany przez kobiety podczas porodu jest indywidualny i  jedyny
Uniwersytet Medyczny
w swoim rodzaju, a występowanie go nie świadczy o chorobie, tylko o postępo-
w Lublinie
waniu akcji porodowej. Ból porodowy różni się od innych postaci ludzkiego bólu
Chodz
ki 6, 20-093 Lublin
swoistymi cechami, do których zaliczają się: zakończenie fizjologicznego proce- kontakt: [phone]
e-mail: msulima13@
su ciąży, przerywany rytm występowania oraz szybkie nasilenie i częstotliwość.
wp.pl
Pełni on funkcję fizjologiczną, psychologiczną, energetyczną oraz emocjonalną.
Odczuwanie bólu w czasie porodu zależy od czynnika kulturowego, osobnicze-
SÅ‚owa
go, wsparcia otrzymywanego i doświadczeń z doznawanym wcześniej bólem.
kluczowe:
A
agodzenie bólu porodowego, jest ważnym działaniem, nie tylko ze względu na
poród, ból porodowy,
zapewnienie komfortu kobietom rodzącym, ale również ze względu na korzystny
wpływ na przebieg porodu i dobrostan płodu. Do łagodzenia dolegliwości bó- alternatywne meto-
dy, łagodzenie bólu
lowych u kobiet rodzących można zastosować obok farmakologicznych metod,
alternatywne sposoby łagodzenia bólu porodowego.
Copyright © 2013 by ISASDMT
41
EJMT 1(1) 2013 " Technologie w optymalizacji opieki medycznej
Abstract
The pain experienced by women during childbirth is an individual and  the only
of its kind, and it does not indicate the presence of disease, but the procedure
of labor. The pain of labor is different from other forms of human suffering spe-
cific features, which include: the completion of the physiological process of preg-
nancy, intermittent rhythm of occurrence and high intensity and frequency. It
performs the function of physiological, psychological, and emotional energy.
Pain during labor depends on the cultural factor, ontogenetic, support received
and the experience of pain doznawanym earlier. Alleviating the pain of childbirth
Key words:
is an important activity, not only with regard to ensuring the comfort women
nascent, but also because of the beneficial effects on parturition and fetal well- labor, labor pain,
being. To relieve pain in women giving birth can be used alongside pharmaco- alternative methods,
logical methods, alternative ways to relieve labor pain. pain relief
Wprowadzenie
Ból, zgodnie z definicją Międzynarodowego Towa- Ból odczuwany przez kobiety podczas porodu jest
rzystwa Badań nad Bólem jest definiowany jako su- indywidualny i  jedyny w swoim rodzaju, występo-
biektywne, nieprzyjemne odczucie fizyczne lub psy- wanie go nie świadczy o chorobie, tylko o postępo-
chiczne zwiÄ…zane z rzeczywistym lub potencjalnym
waniu akcji porodowej. Odczuwany przez rodzÄ…ce
uszkodzeniem tkanek [1,2,3]. Ból jest jednym z naj- ból motywuje je również do podjęcia instynktow-
silniejszych stresów; przeżyciem przykrym, o wyraz
- nych zachowań, takich jak zmiana pozycji, oddechu.
nym charakterze subiektywnym, wskazujÄ…cym na
Ból odczuwany w trakcie porodu powoduje ponadto
zagrożenie organizmu lub osobowości bądz
wyraża- uruchomienie wydzielania hormonów  endorfin 
jącym je [1]. Osoba doświadczająca bólu jest przed- łagodzących przebieg porodu oraz odpowiadających
miotem doznania bólowego, przez co jest to dozna- za tworzenie więzi matki z dzieckiem [6].
nie subiektywne [4]. Odczuwanie bólu związane jest
Ból podczas porodu jest następstwem czynno-
zarówno z działaniem uszkadzającego bodz
ca, jak
ści skurczowej mięśnia macicy. Włókna mięśniowe
również ze spostrzeżeniem powstającym na podsta- trzonu macicy kurczą się, w wyniku czego następuje
wie psychicznej interpretacji zachodzÄ…cych zjawisk
zwiększenie ciśnienia i wypieranie dziecka z kanału
zmodyfikowanym przez wcześniejsze doświadczenia
rodnego, natomiast dolny odcinek ulega rozciÄ…ganiu,
i psychosomatyczne uwarunkowania [1,2,3].
co powoduje rozwieranie szyjki macicy [7,8]. Na od-
Odczuwanie bólu jest indywidualną cechą każde- czuwanie bólu w trakcie porodu mają wpływ również
go człowieka. Wpływa na nią wiek, płeć, rasa, próg
takie czynniki, jak: obkurczanie naczyń krwiono-
bólowy, emocjonalność, duchowość, historia życia
śnych jako następstwo skurczu macicy i wystąpienia
i relacji z otoczeniem. Ból może być rozpatrywa- przejściowego niedokrwienia, ucisk nerwów pod-
ny jako reakcja organizmu zarówno pozytywna, jak
czas skurczu mięśnia macicy, skurcz naczyń i mię-
i negatywna. Reakcja pozytywna występuje wówczas,
śni unerwionych przez ten sam odcinek rdzenia co
gdy ból chroni przed uszkodzeniem ciała. Natomiast
macica, rozciąganie się szyjki macicy, ucisk główki
reakcja negatywna przynosi choremu niepotrzebne
dziecka na korzenie splotu krzyżowo-lędz
wiowego,
cierpienie [4,5].
napinanie więzadeł krzyżowo-macicznych, uciskanie
Copyright © 2013 by ISASDMT
42
EJMT 1(1) 2013 " Technologie w optymalizacji opieki medycznej
i rozciąganie tkanek pochwy i krocza oraz czynniki cicy przy bólach porodowych spowodowanych przez
psychofizyczne [8]. skurcze. Może ona być stosowana w połączeniu z in-
Ból odczuwany przez kobiety rodzące nie jest nymi metodami uśmierzania bólu porodowego lub
patologią, jednak do zadań personelu medycznego też sama jako jedyne skuteczne znieczulenie. TENS
należy podejmowanie działań minimalizujących od- powinno się stosować jako metodę pierwszego rzutu
czuwanie bólu. Ból i strach mogą niekorzystnie wpły- spośród wszystkich metod łagodzenia bólu, a także
nąć na przebieg porodu. Hiperwentylacja rodzącej w trakcie porodu, kiedy doznania bólowe odczuwa-
wywołana bólem może doprowadzić do hipokapnii, ne są silniej. W położnictwie znalazły zastosowanie
zasadowicy oraz zmniejszenia przepływu macicz- dwie metody TENS [10,11].
no-łożyskowego, co może wpłynąć na wystąpienie Stymulator TENS jest niewielkim, bezpiecznym
niedotlenienia płodu. Odczuwanie bólu przez rodzą- bateryjnym urządzeniem, które generuje ukształto-
cą powoduje, że staje się ona nadwrażliwa i jeszcze wane przez mikroprocesor właściwe impulsy i prze-
bardziej odczuwa ból, powodując powstanie zespo- nosi je przewodami do samoprzylepnych elektrod.
łu strach napięcie ból wydłużającego czas porodu Ma trzy wyjścia  dwa dla elektrod i jedno dla prze-
i powodującego wyczerpanie zasobów energii, przy- łącznika, który służy do obsługi urządzenia, tj. zmia-
spieszenie pracy serca, wzrost ciśnienia tętniczego ny kanałów w celu zwiększenia bądz
zmniejszenia
krwi, hiperwentylację i zaburzenia równowagi kwa- częstotliwości. Do pleców pacjentki przykleja się
sowo-zasadowej. A
agodzenie bólu porodowego jest cztery elektrody, z których każda ma powierzch-
więc ważnym działaniem nie tylko ze względu na nię o wymiarach 4 na 10 cm. Strona, którą nakleja
zapewnienie komfortu kobietom rodzącym, ale rów- się rodzącej, zrobiona jest z gumy węglowej i nasą-
nież z powodu korzystnego wpływu na przebieg po- czona żelem na bazie wody. Elektrody umieszcza się
rodu i dobrostan płodu. Do łagodzenia dolegliwości w linii środkowej pleców w odległości 4-5 cm od osi
bólowych u kobiet rodzących można zastosować spo- kręgosłupa. Pierwsza parę umieszcza się w okoli-
soby farmakologiczne i alternatywne  w zależności cy dolnych kręgów piersiowych i górnych lędz
wio-
od indywidualnych potrzeb pacjentki [9]. wych (Th10-L1), drugą  w okolicy kości krzyżowej
(S2-S4). Elektrody Å‚Ä…czÄ… siÄ™ ze stymulatorem przewo-
dami zakończonymi wtyczkami, które wkłada się do
Cel pracy
wtyków umieszczonych po obu stronach wejścia do
przełącznika. Stymulator zaopatrzony jest w ekran
Celem pracy jest przedstawienie alternatywnych me-
LCD, który przedstawia wartości dla indukowanego
tod łagodzenia bólu porodowego.
natężenia i częstotliwości. Każdej elektrodzie odpo-
wiadają dwa przełączniki  plus zwiększający natęże-
Alternatywne sposoby
nie prądu oraz minus zmniejszający natężenie prądu.
łagodzenia bólu porodowego
Obsługa TENS jest prosta, co jest wielką zaletą tej
metody, gdyż rodząca może sama ustawiać natężenie
i częstotliwość impulsów zgodnie z jej potrzebami.
Przezskórna stymulacja elektryczna  TENS
Możliwa jest także obsługa stymulatora przez osobę
(transcutaneous electrical nerve stimulation)
bliską, która towarzyszy podczas porodu, ale tylko
TENS jest jednÄ… z alternatywnych metod Å‚agodze-
po wcześniejszym zapoznaniu się jej z urządzeniem
nia bólu porodowego. Jest to przezskórna stymulacja
i jego obsługą [10,11].
nerwów pobudzanych prądem o małym, regulowa-
Ból porodowy ma szczególny charakter: trwa oko-
nym natężeniu i zmiennej częstotliwości za pośred-
Å‚o 45 sekund, narasta, osiÄ…ga szczyt i zanika. Sty-
nictwem elektrod umieszczanych na skórze w pobli-
mulatory TENS są wyposażone w dwa kanały, które
żu nerwu zaopatrującego dany organ. Jest metodą
umożliwiają kontrolowanie faz bólu. Stosuje się na-
z wyboru podczas rozwierania się kanału szyjki ma-
Copyright © 2013 by ISASDMT
43
EJMT 1(1) 2013 " Technologie w optymalizacji opieki medycznej
przemiennie dwa tryby stymulacji zależnie od nasi- " Budsen (Szwecja 1971) stwierdził, że TENS
lenia i rodzaju bólu: w znacznym stopniu działa na bóle pleców,
" wysoką częstotliwość i małą intensywność a na bóle brzucha w niewielkim stopniu;
odczuwanÄ… jako mrowienie  tryb stosowany " Harrison (Szwecja 1997 i Wielka Brytania
w czasie nasilania się skurczu i w czasie jego 1986) zauważył, że u rodzących korzystających
kumulacji; wysoka częstotliwość 100 Hz po- z TENS poród trwał krócej;
budza tylko aferentne zwiÄ…zki A (czuciowe " Perera (Finlandia 1997) i Dunn (Szwecja 1989)
związki A odpowiadają za przenoszenie bólu ocenili, że podczas stymulacji TENS skutecz-
do komórek ośrodkowych i hamowanie bólu ność skurczów wzrosła, przez co poród trwał
polega na segmentalnym mechanizmie rdze- krócej;
niowym); " Tawfik (Egipt 1982) obliczył, że TENS daje taki
" niską częstotliwość 2-5 Hz i małą intensyw- efekt jak podanie 93,6 mg petydyny;
ność wykorzystywaną w przerwach między " Sokołowa i Kałukow (Rosja 1990) opubliko-
skurczami. Jest to tzw. stymulacja akupunktu- wali wyniki badań, które pokazały, że u nowo-
ropodobna wywołująca odruchy motoryczne rodków po porodach z metodą TENS liczba
pod elektrodami. Rodząca odczuwa je jako punktów w skali Apgar była wyższa [10].
pulsowanie, ponieważ transmitery bólu są blo-
Masaż
kowane przez endogenne opioidy uaktywnia-
ne poprzez system ponadrdzeniowy [11].
Dotyk jest jednym z najsilniej działających zmysłów.
Elektrody górne stosowane w pierwszym okresie
Zapewnia on poczucie bezpieczeństwa i relaksu,
porodu stymulują bóle skurczowe i dystrakcyjne,
a także dostarcza różnorodnych bodz
ców [12]. Ma-
które pochodzą głównie z trzonu macicy, a szczegól- saż oddziałuje na tkankę miękką, mięśnie i więza-
nie z otrzewnej. Elektrody dolne stosowane w drugim
dła. Stymuluje krążenie, pracę układu nerwowego,
okresie porodu stymulują ból przewodzony przez
zmniejsza ciśnienie krwi, uśmierza ból i rozluz
nia
części miękkie kanału rodnego z rdzenia kręgowego
napięcie mięśni. Wyróżnia się dwa podstawowe ro-
[10,11].
dzaje masażu:
Szwecja jest pierwszym krajem, w którym zastoso- 1. Shiatsu  masaż palcami stymulujący punk-
wano metodę TENS do łagodzenia bólu porodowego.
ty meridianowe. Stosowany jest w czasie porodu
Metoda ta dość szybko rozprzestrzeniła się w Euro- przy bólach w okolicy odcinka lędz
wiowego, szyi,
pie. W roku 1977 zaczęto ją stosować w Niemczech.
skurczach mięśni kończyn dolnych. Umiejętne sto-
Dziś najbardziej rozpowszechniona i ogólnie dostęp- sowanie tego typu masażu podczas porodu może
na jest w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Stanach Zjed- zmniejszyć dolegliwości bólowe, przyśpieszyć poród
noczonych oraz Kanadzie. W wymienionych kra- i zwiększyć komfort rodzenia.
jach każda ciężarna jest informowana o możliwości
2. Masaż szwedzki  polega na nieprzerwanym
skorzystania z tej metody przez położną prowadzącą
kontakcie dłoni masażysty z ciałem rodzącej. Wyróż-
ciążę, a w szkołach rodzenia ciężarne są uczone ob- nia się cztery metody masowania:
sługi stymulatora. To właśnie z tych krajów pochodzą
" Głaskanie  rytmiczne głaskanie otwartą dło-
najlepiej przystosowane do porodu stymulatory [10].
niÄ…, ruchami skierowanymi w kierunku serca.
Ponieważ istnieje duża potrzeba poszerzania wie-
Powoduje to uspokojenie i rozluz
nienie. JednÄ…
dzy na temat alternatywnych metod łagodzenia bólu
z odmian tego masażu jest głaskanie opuszka-
porodowego, wiele ośrodków klinicznych i szpitali
mi palców brzucha. Ciężarna może go wyko-
położniczych prowadzi szczegółowe badania na ten
nywać sama. Polega to na łagodnym masażu
temat. Położnicy dokładnie analizują i publikują
brzucha powolnymi, rytmicznymi ruchami.
wnioski dotyczÄ…ce sposobu stymulacji TENS u ro-
Nacisk nie powinien łaskotać, rodząca sama
dzÄ…cych:
reguluje siłę masażu. Ten rodzaj masażu sty-
Copyright © 2013 by ISASDMT
44
EJMT 1(1) 2013 " Technologie w optymalizacji opieki medycznej
muluje włókna nerwowe, zakłócając przewod- charakter przepychający w kierunku spojenia łono-
nictwo bólu. Można go połączyć z wizualizacją. wego [13,17,18].
" Opukiwanie  klepanie, skubanie  wykony- Do wykonania masażu jest potrzebna druga oso-
wane w celu pobudzenia układu krążenia. ba, najlepiej partner, który masując, współuczestni-
" Ugniatanie  uciskanie, wałkowanie, zgniata- czy w porodzie. Na salach porodowych najczęściej
nie  stymuluje mięśnie i tkankę tłuszczową. stosuje się masaż pleców w okolicy lędz
wiowo-
Relaksuje to napięte mięśnie. Można dołączyć -krzyżowej. Jest to masaż ugniatający, który ma za
specjalny przyrząd do masowania. zadanie zmniejszać bóle okolicy krzyżowej podczas
" Naciskanie  wykonywanie okrężnych ruchów skurczów mięśnia macicy [14].
kciukami, opuszkami lub kostkami. Stymuluje
Akupunktura
to tkankę podskórną i mięśniową. Odmianą
tej metody jest przeciwnacisk mający zastoso- Zgodnie z zasadami chińskiej sztuki leczenia przez
wanie głównie podczas porodu. Polega on na
nasze ciało płynie energia życiowa własnym syste-
wielokrotnym dość mocnym ucisku podstawą
mem kanałów, tzw. meridianów, i łączy ze sobą różne
dłoni przez kilka sekund bolesnego miejsca,
narządy. Człowiek jest zdrowy, gdy energia i materia
w tym przypadku kości krzyżowej [12].
w jego ciele jest w stanie równowagi. Akupunktura
Najczęściej stymulowanymi punktami masażu
ma za zadanie udrożnienie kanałów energetycznych
podczas porodu sÄ… punkty znajdujÄ…ce siÄ™ 1,5 cuna od
i zrównoważenie energii. Akupunktura polega na
bocznej krawędzi kolca biodrowego tylnego górnego,
wprowadzeniu igieł do wybranych punktów ciała,
a także punkty spustowe znajdujące się na zewnętrz- właściwych dla danej choroby, co powoduje zmianę
nych krawędziach kości krzyżowej. Ruchem, który
kierunku lub odtworzenie prawidłowego przepływu
wyjątkowo preferują kobiety, zwłaszcza te, u których
energii życia. W medycynie chińskiej akupunkturę
występują tzw. bóle krzyżowe, jest piłowanie okoli- stosuje się w celu leczenia wysokiego ciśnienia, zmiany
cy kości krzyżowej. Unika się natomiast rękoczynów,
nieprawidłowego położenia płodu, wywołania poro-
które angażują tkankę mięśniową głęboko położoną,
du, zmniejszenia bólów porodowych oraz znieczule-
ponieważ reakcja odruchowa w postaci niezamierzo- nia w czasie cięcia cesarskiego. Akupunktura znalazła
nych pobudzeń nerwowo-mięśniowych jest znaczna
również zastosowanie po porodzie w celu pobudzenia
i może doprowadzić do odwrotnego efektu, niż był
laktacji i łagodzeniu bólów poporodowych, działa ona
zamierzony. Podczas masażu zachowuje się kierunek
hamująco na przewodnictwo impulsów bólowych
dosercowy oraz odkręgosłupowy. Każdą technikę
i wzrost stężenia endogennych opioidów [12].
należy powtórzyć 8-10 razy. Nacisk poszczególnych
Podczas badań prowadzonych w Klinice Uniwer-
chwytów dostosowujemy do wzrostu napięcia mię- syteckiej w Oslo wykazano mniejszą konieczność
śnia macicy podczas skurczu. Im mocniejszy skurcz,
stosowania leków przeciwbólowych podczas poro-
tym delikatniejsze chwyty. Podczas fazy rozluz
nienia
du, jak również bardzo wysoką satysfakcję pacjentek,
stosuje się sprężyste odkształcanie naskórka i skóry
u których zastosowano tę metodę. Akupunktura jest
właściwej, a także sprężyste odkształcanie struktur
również stosowana w preindukcji porodu. Wykaza-
w postaci wibracji labilnej. Można też zastosować
no, że akupunktura stosowana w punktach LI4 oraz
masaż powłok brzusznych mający na celu rozluz
- SP6 powoduje skrócenie czasu między rzeczywistym
nienie mięśni oraz wspomaganie zajścia dziecka do
wystąpieniem w stosunku do pacjentek, u których
miednicy mniejszej. Ręce delikatnie układa się na
przyjęto postawę wyczekującą [15].
powłokach brzusznych w okolicy wyrostka mieczy- Akupunktura jest tanią i bezpieczną zarówno dla
kowatego, a następnie delikatnie rozchodzą się na
matki, jak i dla płodu niefarmakologiczną metodą
boki wzdłuż łuków żebrowych do granicy linii pa- łagodzenia bólu porodowego, jednakże w Polsce nie
chowych, kończąc ruch na spojeniu łonowym. Tem- jest zbyt popularna i można z niej skorzystać tylko
po wykonywania tego masażu jest wolne, a ruch ma
w niewielu ośrodkach [16,19].
Copyright © 2013 by ISASDMT
45
EJMT 1(1) 2013 " Technologie w optymalizacji opieki medycznej
im póz
niej w odprężeniu pomiędzy skurczami, a tak-
Aromaterapia
że płyty z rytmiczną muzyką zbliżoną do ich akcji
Metoda ta polega na wykorzystaniu właściwości olej-
serca, która zaktywizuje ich siły i pomoże w znalezie-
ków eterycznych. Olejki eteryczne można stosować
niu tempa oddychania w czasie porodu [12,21].
do wdychania, np. kominek, lub rozcieńczone bezpo-
średnio na skórę do masażu. Wykazują one działanie
antyseptycznie i Å‚agodzÄ…ce stany zapalne. PowodujÄ… Podsumowanie
również równoważenie emocji oraz usuwają przyczy-
Ból odczuwany przez kobiety rodzące nie jest pato-
ny bólu i napięcia. Olejki eteryczne znalazły zasto-
logią, jednak do zadań personelu medycznego należy
sowanie również w czasie porodu. Zaleca się wtedy
podejmowanie działań minimalizujących odczuwa-
olejki o działaniu relaksującym i odprężającym, np.
nie bólu. Ból i strach mogą niekorzystnie wpłynąć
olejek z bergamotki, drzewa różanego, grapefruito-
na przebieg porodu. A
agodzenie bólu porodowego
wy, różany, cytrynowy, ze skórki lub liści pomarań-
jest więc ważnym działaniem, nie tylko ze względu
czy, lawendowy lub majerankowy. WykazujÄ… one tak-
na zapewnienie komfortu kobietom rodzÄ…cym, ale
że działanie rozkurczowe. Olejki do masażu można
również ze względu na korzystny wpływ na przebieg
przygotować również w celach przeciwbólowych, np.
porodu i dobrostan płodu.
dodając od 2 do 5 kropel wybranego olejku (jaśmi-
nowego, mandarynkowego albo rozmarynowego)
do łyżki stołowej oleju roślinnego lub toniku albo
Piśmiennictwo
mleczka dla dzieci. Nie należy stosować do tego ole-
1. Bręborowicz GH. Ginekologia operacyjna. [W:]
ju rzepakowego i oliwy z oliwek. Zalecane jest stoso-
Bręborowicz GH [red.]. Ginekologia. Wyd. Lek.
wanie olejków, których zapach odpowiada rodzącej,
PZWL, Warszawa 2005.
naturalnych, bez dodatków i zanieczyszczeń [12,20].
2. Innis J, Bikaunieks N, Petryshen P et al. Patient sa-
tisfaction and pain management: an educational
Muzykoterapia
approach. J Nur Care Quality 2004; 19(4): 322-327.
Muzyka już w starożytności była znana i wykorzysty-
3. Lalewicz A, Lewicka M, Rechberger T, Wiktor H.
wana w leczeniu wielu schorzeń. W okresie prenatal-
Odczuwanie bólu po operacji ginekologicznej
nym szczególnie zalecane jest słuchanie muzyki baro-
w subiektywnej ocenie pacjentek. Pol J Environ
kowej lub muzyki zgodnej z rytmem bicia serca mat-
Stud 2007; 16(5): 272-275.
ki. Dzięki muzyce matka łatwiej nawiązuje kontakt
4. Dobrogowski J, Mayzner-Zawadzka E, Drobnik L,
z dzieckiem jeszcze w okresie ciąży, ponadto muzyka et al. Uśmierzanie bólu pooperacyjnego  zalece-
nia 2008. Ból 2008; 9(2): 9-22.
wpływa na szybszy rozwój emocjonalny dziecka, po-
5. Wordliczek J, Dobrogowski J. Mechanizm po-
czucie bezpieczeństwa oraz własnej wartości. Dzieci,
wstawania bólu. [W:] Wordliczek J, Dobrogowski J
które zostały poddane muzykoterapii jeszcze w życiu
[red.]. Leczenie bólu. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa
wewnątrzmacicznym, wykazują większą wrażliwość,
2007.
są częściej uzdolnione artystycznie, mają lepszą pa-
6. Kowalik I. A
agodzenie bólu porodowego przy za-
mięć i koncentrację uwagi. Muzykoterapia znalazła
stosowaniu naturalnych metod. W Cieniu Czepka
również zastosowanie w czasie porodu. Sprawia ona,
2009; 6: 20.
że u rodzącej podnosi się próg bólu porodowego
7. Ropacka M. Poród prawidłowy. [W:] Bręborowicz
i zmniejsza napięcie psychofizyczne. Ponadto muzy-
GH [red.]. Położnictwo. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa
ka ułatwia rozluz
nianie, poprawia koncentracjÄ™, po-
2012.
prawia wentylacjÄ™ oddechowÄ… i skraca pierwszy okres
8. Klejewski A, Urbaniak T, Pisarska-Krawczyk M, Te-
porodu prawie o dwie godziny. Zaleca siÄ™ kobietom,
refenko F. Stopień odczuwania bólu porodowego
aby zabierały ze sobą do szpitala płyty relaksacyjne,
w zależności od stosowanych metod jego łago-
które słuchały podczas ciąży, ponieważ pomagają one
dzenia. Prz Lek 2012; 69(10): 1026-1030.
Copyright © 2013 by ISASDMT
46
EJMT 1(1) 2013 " Technologie w optymalizacji opieki medycznej
9. Kubicka-Kraszyńska U, Otffinowska A, Pietrusiewicz J. 16. Woz
niak P. Akupunktura w ginekologii i położnictwie.
O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia. Fun- Ginekol Położ 2009; 4: 35-48.
dacja Rodzić po Ludzku, Warszawa 2006. 17. Prasertcharoensuk W, Thinkhamrop J. Non-pharma-
10. Kaden E. Alternatywne metody znoszenia bólu poro- cologic labour pain relief. J Med Assoc Thai 2004;
dowego. TENS. Położ Nauka Prakt 2010; 1(9): 42-46 87(3): 203-206.
11. Francis R. TENS (transcutaneous electrical nerve sti- 18. Smith CA, Levett KM, Collins CT, Jonem L. Massage,
mulation) for labour pain. Pract Midwife 2012; 15(5): reflexology and other manual methods for pain ma-
20-23. nagement in labour. Cochrane Database Syst Rev
12. Ćwiek D. Szkoła rodzenia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2012; 15(2): 1-43.
2010. 19. Smith CA, Collins CT, Crowther CA, Levett KM. Acu-
13. Bartelmus E. Kinezyterapia pozycyjna, oddechowa punkture or acupressure for pain management in
i techniki sprężystego odkształcania tkanek stoso- labour. Cochrane Database Syst Rev 2011; 6(7): 1-58.
wane podczas pierwszej fazy porodu. Rehabil Prakt 20. Smith CA, Collins CT, Crowther CA. Aromatherapy for
2010: 24-27 pain management in labour. Cochrane Database Syst
14. Marć M. Dotyk w pielęgnowaniu. [W:] Ślusarska B, Za- Rev 2011; 6(7): 1-30.
rzycka D, Zahradniczek K. [red.]: Podstawy pielęgniar- 21. Smith CA, Collins CT, Cyna AM, Crowther CA. Comle-
stwa. Wyd. Czelej, Lublin 2004. mentary and alternative therapies for pain manage-
15. Celińska A. Zastosowanie akupunktury we współcze- ment in labour. Cochrane Database Syst Rev 2006;
snym położnictwie. Ginekol Pol 2006; 77(6): 485-491. 18(4): 1-51.
Copyright © 2013 by ISASDMT
47