Andrzej P. Wejland

METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH (Z ELEMENTAMI LOGIKI)

Konwersatorium

S e m e s t r l e t n i

T a b l i c e

Wykład 6

pojęcie

— — — — — — — — — — — — — — — —

słowo (forma językowa)

desygnat (przedmiot, rzecz)

TRÓJKĄT SEMIOTYCZNY

Z pracy: Russell L. Ackoff przy współpracy S. K. Gupty i J. S. Minasa Decyzje optymalne w badaniach stosowanych, Warszawa PWN 1969, s. 189–191

Analiza historyczna sposobu używania pewnego pojęcia może często ujawnić pewną tendencję w ewolucji danego pojęcia lub jakiś niezmienny rdzeń jego znaczenia, który przetrwał mimo licznych zmian. Zostało to bardzo dobrze zilustrowane przez E. A. Singera (1929), który dokonał wnikliwej analizy znaczenia świadomości. […]

Singer zauważa (str. 568), że historię tego pojęcia można podzielić na dwie części:

…klasyczne rozszerzanie od użycia jak najbardziej specjalnego do najbardziej ogólnego; nowoczesne […]

zwężanie od użycia najbardziej ogólnego do najbardziej wąskiego […] Będzie wykazane, że: (1) aczkolwiek historia świadomości niesie ze sobą pewną ideę od wąsko ograniczonego początku do wąsko ograniczonego końca, to jednak idea ta nie była nigdy dalsza od swego pierwszego stanu niż w swym stanie ostatnim, oraz (2) że w pojęciu świadomości tak ciągle bardzo różnym co do swego zakresu pewien wątek treściowy przewija się ciągle w historii zmian jego znaczenia. W tym nie zmieniającym się składniku pojęcia świadomości leży jego rzeczywista wartość dla ludzkości […] Zadanie, dla którego pojęcie to powstało […], to zadanie wyróżniania stanu umysłu polegającego na znajomości innego stanu umysłu.

Singer wymienia i udowadnia kolejność trzech klasycznych sposobów używania tego pojęcia: (1) Znaczenie pierwotne, znanie czegoś z kimś innym (knowing something with another); «[…] termin ten w swym pierwotnym znaczeniu wymaga co najmniej dwóch osób znających coś, jeśli jedna z nich ma być nazywana świadomą […]» (str. 569).

(2) Bardziej ogólne znaczenie uzyskane przez poszerzenie znaczenia tak, aby zawierało znanie czegoś w samym sobie (knowing something in one’s self).

Tablice – semestr letni

_____ 1

… ”znanie z” (knowing with) uzyskało taki sens, aby objąć nie tylko przypadek znania z kimś innym, lecz także przypadek znania ze swoim drugim ja (knowing with one’s other self) … (str. 569).

[…]

[Pojawiło się wreszcie (3)] najbardziej ogólne spośród możliwych znaczeń świadomości. Tu termin obejmuje nie tylko przypadki znania z kimś innym i znania z samym sobą własnej przeszłości, lecz także znanie swego własnego stanu obecnego.

Przechodząc do okresu nowoczesnego Singer zauważa (str. 571–572): Użycie pojęcia świadomy w języku angielskim […] wskazuje na zachowanie przez to pojęcie wszystkich jego dawnych funkcji […]. Zaszła jednak dziwna rzecz: w tym samym porządku, w jakim dawny termin świadomy uzyskiwał stopniowo swoje poszczególne denotacje, współczesny termin świadomość utracił je, aż doszło do tego, że — przynajmniej w filozofii angielskiej — termin świadomy zachował się wyłącznie jako „przypadek krańcowy” oznaczający bezpośrednią samowiedzę; znaczenia tego nigdy — jak się wydaje — nie osiągnęło łacińskie pojęcie świadomy.

[…]

Podsumowując tę analizę Singer stwierdza (str. 574): Historia terminu „świadomy” prowadzi swego bohatera od pewnego wąsko ograniczonego początku do równie wąsko ograniczonego końca, przy czym pierwszy i ostatni sens tego słowa są sobie najbardziej przeciwstawne, podczas gdy tę zmieniającą się historię przebiega stały wątek treściowy: być świadomym oznacza stan umysłu wiedzący o innym stanie umysłu.

Wykład 7

s u b s t a n c j a

/

\

cielesna

niecielesna

\

c i a ł o

/

\

ożywione

nieożywione

\

o r g a n i z m

/

\

czujący

nieczujący

\

z w i e r z ę

/

\

rozumne

nierozumne

\

c z ł o w i e k

Sokrates, Platon, …(jako indywidua w obrębie gatunku) DRZEWO PORFIRIUSZA

Tablice – semestr letni

_____ 2

Informacje

przekazyw ane -- uzyskiw ane

za pomocą wypowiedzi

konwencjonalnie

niekonw encjonalnie

(semantycznie)

(pragmatycznie)

przekazyw ane

przekazyw ane

pod asercją

poza asercją

(w prost)

(nie w prost)

za pomocą

uzyskiw ane

elementów

na podstaw ie

językowych

kodu i w iedzy

o świecie

odrębnych

składników

wykładników

znaczeń

rozumienie

aktualizacja

w nioskow anie

zależne od wiedzy

systemu

konwersacyjne

mówiących

SPOSOBY KOMUNIKOWANIA INFORMACJI

Wykład 9

DEFINICJA KLASYCZNA

„A”=df „BC”

co czytamy (w zapisie, czyli stylizacji metajęzykowej):

„A” na mocy definicji znaczy tyle samo, co „B i C”, gdzie A, B, C – nazwy ogólne np. jeśli A – człowiek, B – zwierzę, C – rozumne, otrzymamy:

„Człowiek” na mocy definicji znaczy tyle samo, co „zwierzę rozumne”.

co czytamy (w zapisie, czyli stylizacji wewątrzjęzykowej, tj. przedmiotowej): A jest B i C

np.

Człowiek jest to stworzenie dwunogie, niepierzaste.

A – definiendum, człon definiowany

BC – definiens, człon definiujący

Definitio fit per genus proximum et differentiam specificam

– definicję tworzy się przez podanie rodzaju najbliższego i różnicy gatunkowej

Tablice – semestr letni

_____ 3

Wykład 10

SCHEMATY HEMPLA

definicja sprawozdawcza (analityczna):

–––––––– znaczy tyle, co — — — —

definicja projektująca (syntetyczna):

–––––––– ma znaczyć tyle, co — — — —

lub

Przez –––––––– umówmy się rozumieć to samo, co przez — — — —

Wykład 12

Definicja. Język jest prosty, gdy ma dokładnie jedną kategorię. (Marek TOKARZ)

DEFINICJA:

retrospektywna

opowieść

prozą,

gdzie

rzeczywista osoba przedstawia swoje życie, akcentując swoje jednostkowe losy, a zwłaszcza dzieje swej osobowości (definicja autobiografii podana przez Philippe’a LEJEUNE) (Df. 1) Dwa przekonania są w stosunku dysonansu, jeżeli (pomijając inne) z jednego z nich wynika psychologicznie zaprzeczenie drugiego.

(Andrzej MALEWSKI na podstawie Leona FESTINGERA)

(Df. 2) Wp( r, s, x) U x( r s)

eksplikacja pojęcia wynikania psychologicznego dla teorii dysonansu poznawczego

(formuła podana przez Witolda MARCISZEWSKIEGO,

czytana: s wynika psychologicznie z r dla osoby x) Człony eksplikacji

u Rudolfa CARNAPA:

e x p l i c a n d u m (łac.) – eksplikandum, czyli to, co ma być wyjaśnione e x p l i c a t u m (łac.) – eksplikatum, czyli to, co wyjaśniane w późniejszych ujęciach także:

explicandum (łac.) oraz explicans (łac.) – eksplikans, czyli to, co wyjaśniające w zestawieniu z członami definicji normalnej:

w definicji:

definiendum — definiens

w eksplikacji:

explicandum — explicans

Tablice – semestr letni

_____ 4