I. Teoria wychowania

1. Teoria Wychowania – jedna z podstawowych subdyscyplin nauk pedagogicznych, która zajmuje się poznaniem i badaniem wychowania.
2. Struktura
Teleologia – ideał, cele, treści, zadania (odnosi się do antropologii filozoficznej, aksjologii i etyki).
Metodologia – przedmiot, problem, metoda, sąd.
Technologia – zasady, formy, metody, środki (odnosi się do socjologii, psychologii i prakseologii).
3. Szczegółowe teorie wychowania – fizycznego, intelektualnego, moralnego, estetycznego.
4. Empiryczne teorie wychowania – patriotycznego, obywatelskiego, religijnego, seksualnego, zawodowego, przez zabawę, pracę, zespół rówieśniczy.
5. Dziedziny wychowania – rodzina, szkoła.


II. Problemy wychowania w rodzinie

1. Problemy
1. Rodzina przestała być instytucja nierozerwalną umożliwiającą zaspokajanie elementarnych potrzeb biologicznych, psychicznych i kulturowo-duchowych.
2. Zanika tradycyjna podział na role męskie i kobiece, które gwarantowały równowage w strukturze i hierarchii wartości oraz obowiązków przypisanych członkom rodziny.
3. Nastąpiło rozluźnienie więzi emocjonalnych pomiędzy członkami rodziny, wyrażające się w braku identyfikacji i przynależności do tej samej wspólnoty.
2. Przyczyny – alkoholizm, zdrada, niezgodność charakterów, praca zawodowa, utrata środków materialnych, zmiana orientacji.
3. Formy egzystencjalne współczesnych rodzin
– spada liczba zawartych związków małżeńskich
– przybywa rodzin dysfunkcyjnych
– młodzi opóźniają decyzję o zawarciu związku małżeńskiego i założeniu rodziny
– narasta zjawisko bezpłodności
– powszechne staje się samotne rodzicielstwo
– rodzi się coraz więcej pozamałżeńskich dzieci
– wzrasta liczba adopcji dzieci przez osoby samotne
– wzrasta liczba rozwodów, separacji oraz unieważnień sakramentu małżeństwa
– wzrasta liczba związków homoseksualnych
– wzrasta zjawisko życia w „pojedynkę” tzw. Singli
4. Rodziny alternatywne wg. A. Tofflera
1. Zawodowe – opieka i wychowanie do ustalonego roku życia.
2. Geriatryczne – ludzie starzy i ich samotne dorosłe dzieci.|
3. Agregaty – rozwiedzeni rodzice z nowymi partnerami i ich dziećmi.
4. Klasztory – większe grupy wspólnotowe.
5. Tymczasowe – niezobowiązujące próby wspólnego życia.


III. Samowychowanie

1. Pojęcie samowychowania – czynne ustosunkowanie się do procesu własnego rozwoju, świadome kierowanie swojego postępowania.
2. Proces samowychowania – zespół zabiegów, jakie uczeń podejmuje w stosunki do własnej osoby w celu doskonalenia swojej osobowości.
Aspekty:
– Występowanie podmiotu i przedmiotu wychowania w tej samej osobie.
– Aktywność samowychowawczą wyraża się w planowaniu własnego rozwoju i kierowaniu nim, stawianiu sobie wymagań, określaniu zadań oraz ocenie uzyskanych rezultatów.
– Warunkiem do samowychowania jest zdolność poznawania samego siebie (kim jestem? kim chciałbym być). Cechy – samodyscyplina, samokontrola, samoocena.

3. Struktura procesu samowychowania
– Idealizacja – akceptacja określonego wzorca i wytworzenie motywu do jego realizacji.
– Samopoznanie – zdanie sobie sprawy z rozbieżności między cechami pożądanymi a posiadanami.
– Samoocena wstępna – emocjonalne ustosunkowanie się do tego jakim uczeń chciałby być, a tym jaki jest w rzeczywistości.
– Aspiracje perfekcjonistyczne – ukształtowanie dostatecznie silnej motywacji dokonania zmian we własnej osobowości.
– Decyzje samorealizacyjne – określenie zadań i wymagań w stosunku do samego siebie.
– Działania samowychowawcze – podjęcie działań w zakresie systematycznego postępowania zmierzającego do formowania własnej osoby.
– Samoocena końcowa – dokonanie warościowania osiągniętego stanu.
4. Metody kierowania samowychowaniem
1. Metoda przybliżania ideałów i celów pracy nad sobą (wpływ osobisty i społeczny, sugestia, perswazja, dialog).
2. Metoda stymulowania do realizacji określonego programu pracy nad sobą (wpływ sytuacyjny – nagradzanie i karanie).
3. Metoda przyswajania określonych technik pracy nad sobą (instruowanie, ćwiczenia, organizowanie doświadczeń, kształtowanie przewidywania następstw zachowań społeczno-moralnych).


IV. Nieprawidłowości w procesie wychowania

1. Pseudowychowanie – akty, zdarzenia i procesy wychowawcze, które w istocie nie są wychowaniem. Przejwa wynaturzenia, zakłamania wychowania jakim jest rozwój człowieka.
Rodzaje:
– Nieadekwatne – trwanie i odtwarzanie rzewistości w niezmienionym kształcie, nie uwzględnia czynnika rozwojowego.
– Fikcyjne – brak jedności działań wychowawcy i wychowanka, pozorność wychowawcza.
– Wyobcowane – działalność wychowawcy nie trafia do wychowanka, oboje unikają kontaktu i stronią od siebie.
– Zawładające – podmitow wychowujący wykorzystuje „przewagę” nad podmiotem wychowywanym, pozorna troska o wychowawnka.
– Dysfunkcjonalne:
1. Błędne – postępowanie podmiotu wychowującego przyczynia się do powstawania szkodliwych następstw w rozwoju podmiotu wychowywanego.
2. Toksyczne – krzywdzenie podmiotu wychowywanego na skutek łamania przysługujących jemu praw.
3. Manipulacja pedagogiczna – uczynienie podmiotu wychowywanego, przedmiot zabiegów wychowawczych (konformizm wychowanka, brak samodzielności myślenia).
2. Dewiacje w wychowaniu – odchylenie występujące w procesie wychowania, świadome lub nieświadome odstępowanie od standardów wychowawczych.
Rodzaje:
– Nieszkodliwe – próba oryginalności, różnica celów, niezwykłość dążeń wychowawczych.
– Szkodliwe – alienacja wychowawcza (wychowanie wyobcowane), totalizm wychowawczy (wychowanie zawładające, manipulacja pedagogiczna), wychowanie przestępcze.
3. Przyczyna pseudowychowania i dewiacji w wychowaniu – niski poziom świadomości wychowawczej (zdolność do zdawania sobie sprawy z własnego zachownia i konsekwencji), niski poziom kultury pedagogicznej (przekonania i postawy prezentowane przez rodziców, nauczycieli oraz ogół społeczeństwa w zakresie wychowania).
4. Sposoby przeciwdziałania – interwencja instytucji, organizacji specjalistycznych w zakresie wspierania działań wychowawczych, wsparcie profesjonalne poradni psychologiczno-pedagogicznej.








V. Przemoc w ujęciu pedagogicznym

1. Krzywdzenie – złe traktowanie drugiego człowieka, którego następwstwem jest poniżenie godności oraz powodującym cierpienie psychiczne i ból fizyczny.
Formy – przemoc, agresja, mobbing i stalking (fizyczny, psychiczny, psychofizyczny)

2. Przemoc – działanie, które zagraża rozwojowi fizycznemu, psychicznemu i moralnemu każdego człowieka oraz ogranicza jego prawa i swobody.
Struktura – afekt (gniew), zachowanie (zadawanie bólu), intencja (wyrządzenie krzywdy).
Typy – bezpośrednia, pośrednia, jako czyn bezprawny, jako użycie siły lub zaniechanie, fizyczna (czynna) i pasywna (bierna).
Rodzaje:
– Fizyczna – zmuszanie dziecka do czynów przekraczających jego możliwości fizyczne, szrpanie, kopanie, bicie, potrącanie, przypalanie.
– Psychiczna – znęcanie się, odrzucenie, izolowanie, szantażowanie.
– Seksualna – wykorzystywanie dziecka do zaspokajania własnych potrzeb seksualnych, gwałt, kazirodztwo.
– Przez zaniedbywanie – niezaspokajanie potrzeb fizjologicznych i emocjonalnych, brak uwagi, wsparcia.
3. Agresja – stała dyspozycja psychiczna człowieka, która cechuje się niechęcią, napaścią i złością.
Syndrom agresywności:
– Samoagresja emocjonalna (niska samoocena, brak zadowolenia z siebie, brak wiary w siebie)
– Samoagresja fizyczna (samookaleczenie się, zadawanie sobie bólu, próby samobójcze)
– Wrogość wobec otoczenia (negatywny stosunek do innych)
– Nieuświadomione skłonności agresywne
– Agresja przemieszczona
– Agresja pośrednia (ośmieszanie, plotki)
– Agresja słowna (krzyki, przekleństwa)
– Agresja fizyczna (okrucieństwo, bestialstwo)
Przemoc a agresja – agresja staję się przemocą jeśli zaczyna być sposobem podporządkowania człowieka. Przemoc staję się agresją jeśli sprawca nie mogąc przekształcić zachowania ofiary, stara się jej zaszkodzić.
4. Mobbing i stalking – specyficzne rodzaje krzywdzenia osób dorosłych.
Mobbing – działania innych osób skierowane przeciwko pracownikowy, polegające na nękaniu lub zastraszaniu.
Objawy mobbingu – obniżenie samooceny, zniechęcenie, lęk, depresja, stres, niezdolność do pracy.
Formy mobbingu – narzucanie zbyt dużo obowiązków w stosunku do innych pracowników, krytykowanie, oskarżanie, zarzucanie nieprzygotowania i niekompetencji, szantaż zwolnieniem lub bezpodstawne zwolnienie z pracy.
Stalking – uporczywe nękanie, które wzbudza u ofiary poczycie zagrożenia lub narusza jego prywatność.
Formy – ciągłe telefonowanie, śledzenie, obdarowywanie prezentami wbrew woli.


VI. Przemoc wobec dzieci w ujęciu pedagogicznym

1. Czynniki tkwiące w rodzicach – doznawanie przemocy w dzieciństwie, zaburzenia osobowości, agresja, niska kontrola emocji, choroby psychiczne, niedojrzałość emocjonalna, problemu uzależnieniowe.
2. Czynniki tkwiące w dziecku – dziecko niechciane, nieoczekiwana płeć, choroba, niepełnosprawne, nadwrażliwe, sprawiające kłopoty wychowawcze.
3. Czynniki tkwiące w relacji dziecka z rodzicami – zaburzenia kontaktów emocjonalnych, zaburzenia komunikacji, niewłaściwe interakcje.
4. Czynniki związane z funkcjonowaniem rodziny – złe warunku mieszkaniowe, materialne, bezrobocie, zaburzone relacje małżeńskie, separacje rodziców, izolacja społeczna, podkultura przemocy.