Dezintegracja osobowości w świecie form i stereotypów.
1.
Stereotypy istnieją od początku ludzkości. Uogólniając zachowania ludzkie, nie
zastanawiamy się, czy jestesmy sprawiedliwi, czy nie wyrządzamy przypadkiem
komuś krzywdy. Co sprzyja powstawaniu stereotypów:
- kategoryzacja
- niesprawdzenie informacji, przyjmowanie usłyszanych opinii
- lęk przed nieznanym
- chęć przynależności do jakiejś grupy, przejmowanie jej poglądów, utożsamianie
się z nią
Świat stereotypów powoduje, że przyjmujemy różne formy. W dzisiejszych czasach
wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie człowiek żyje w teatrze. Stojąc w
garderobie ma do wyboru wiele masek. Którą z nich założy i wejdzie na scenę?
Postępująca dezintegracja osobowości jest niczym innym jak przybieraniem innej
maski, przechodzeniem w kolejną formę.
Czy wreszczie my stwarzamy formę, czy ona nas stwarza? Wydaje się nam, że to my
konstruujemy - złudzenie, w równej mierze jestśmy konstruaowani jak
bohaterowie.
Problem dezintegracji osobowości podnoszą pisarze współcześni: Bruno Schulz,
Witek Gombrowicz Ferdydurke, Tadek Różewicz Kartoteka, Sławomir Mrożek Tango.
2.
Obnażenie przez twórców funkcjonujących w społeczeństwie stereotypów
Stereotyp wobec narodu niemieckiego (Kartoteka Różewicza).
W pokoju bohatera pojawia się młoda Niemka. Nie czuje on do niej nienawiści,
ale wydaje mu się, że powinien poinformować dziewczynę o tym, jak to ich
ojcowie polowali w lesie na siebie nawzajem. Kiedy rozlegają się sowa
niemieckiej komendy ptrzestraszony bohater staje na boaczność pod ścianą.
Wskazuje to ciągłe postrzeganie Niemców jako hitlkerowców i zbrodniarzy
wojennych.
Stereotypy określonych warstw społecznych.
Anachroniczny świat ziemiański w Ferdydurke, specyficzny dla polskiej tradycji.
Ja i tak pan, tyś i tak cham Miętus nie może się zbratać z parobkiem. Granicy
między ziemiaństwem i chłopami nie może przekroczyć żadna ze stron.
Cecha charakterystyczna dla ziemiaństwa - kult jedzenia (podobieństwa do Pana
Tadeusz Mickiewicza i do Przedwiośnia Żeromskiego)
Stereotypy dotyczące ziemiaństwa
Straszni mieszkanie w strasznych mieszkaniach.
Zwracanie uwagi na charakterystyczne umeblowanie mieszkań i zachowanie się
Stereotyp inteligenta
Wyśmianie inteligencji w Tangu S. Mrożka (Stomil i Eleonora) Zburzyli
konwencje, ale stali się zbyt przeintelektualizowani, są sztuczni w swych
zachowaniach, zafascynowani prymitywną siłą, marginesem społecznym.
Antytradycjonizm.
Anarchizm.
Pozorna rewolucyjność.
Nonkonformizm.
Pusty, pozbawiony idei intelektualizm.
Życie dla nich to miła wegetacja.
Sztuka - eksperymentem.
Rezygnacja z odpowiedzialności za kształt świata.
Brak odpowiedzialności za własną rodzinę, społeczeństwo.
Belfer - uczniak (Ferdydurke). Model szkoły jako instytucji nie zmienił się,
najtrudniej jest się wyzwolić z gęby szkolnej, indywidualność człowieka w
szkole zostaje zatracona.
Temat ten podejmuje także Różewicz w Kartotece (scena egzaminu dojrzałości).
Autor pokazuje bezsensowność ucznia sie w szkole, gdzie należy wkuć ogromną
ilość encyklopedycznych informacji, do niczego niepotrzebnych. Czy matura ma
być egzaminem dojrzałości, czy zaliczeniem Encyklopedi Powszechnej (PWN, w
czterech tomach) jako lektury obowiązkowej ?
Wyśmianie stereotypów zachowań społecznych
Wychowanie młodego człowieka.
Ferdydurke Gombrowicza: Młodziakowie tworzą w swoim odczuciu model rodziny
nowoczesnej, odrzucają konserwatyzm, staroświeckość, uważają się za bardzo
liberalnych, tolerancyjnych, dochodzi do rozluźnienia więzów rodzinnych i
zatracenia uczuć.
Tango S. Mrożka: Eleonora i Stomil wprowadzqają nowoczesność, Stomil
eksperymentuje, a Eleonora jest wyznawczynią tych zasad. Cechuje ich całkowita
utrata wartości i totalny liberalizm. Dochodzi do typowego dla każdej rodziny
konfliktu pokoleń. Wydawałoby się, że jest to stereotypem, ale czy na pewno? Z
reguły rodzice to konserwatyści, a dzieci buntują się, chcąc wprowadzenia
czegoś nowego. Mrożek ukazuje sytuację odwrotną. Dzieci dążą do przywrócenia
dawnego systemu wartości.
Odwrócony model miłości
Rodzicielskiej (Młodziakowie, Stomil i Eleonora).
Rodzice nie interesują się dziećmi, nie przekazują im żadnych wartości.
Pomiędzy kobietą, a mężczyzną
Ferdydurke: miłość Józia do Nowoczesnej. Pimko i Kopyrda w sypialni Ali.
Porwanie Zosi - panny z dobrego domu - typowy motyw.
Nowoczesne małżeństwo Stomila i Eleonory
Stomil eksperymentuje by nie dostrzegać zdrad żony.
Motyw ślubu w Tangu
Aby przywrócić świat do porządku Artur decyduje się na ślub, gdyż jest to
tradycja przynosząca szczęśliwy koniec zwaśnionym stronom. Do ślubu nie
dochodzi, ponioeważ Artur uświadamia sobie, iz sama forma nie zmieni świata.
Zaprzeczenie funkcjonującego dotychczas stereotypu.
Stereotyp człowieka silnego, który rozpycha się łokciami, chamstwem próbuje
zdobyć świat.
Eden: Kto jest silny, ten może wszystko, może robic co mu się podoba (Tango
Mrożka).
Rozpad osobowości