Mózg, umysł i zachowanie
Temat VI
Percepcja i produkcja mowy
Zaburzenia mowy: afazje
Afazja (afazja nabyta)
Zaburzenia komunikacji spowodowane są uszkodzeniami mózgu. Afazje
nabyte konstytuują grupę deficytów rozumienia i produkowania mowy
zarówno w formie słownej i pisanej.
(Wilson & Keil, 1999)
Warto jest zaznaczyć, że afazja nie jest pojedynczym deficytem
(powinniśmy zatem mówić nie o afazji , ale o kilku afazjach). Na
przykład, językowe deficyty mogą dotyczyć tylko rozumienia słów
prezentowanych werbalnie lub tylko deficytów w produkcji mowy,
czy tylko w zakresie czytania etc.
1
Zaburzenia mowy: przykłady testów
W tym wykładzie będziemy uznawali za deficyty tylko zaburzenia
w rozumieniu/percepcji słów, które podawane są werbalnie i
zaburzenia w produkowaniu mowy.
Przykład testów do rozumienia i percepcji słów
Słowo kot podawane werbalnie pacjent musi odpowiedzieć na te
pytania:
- Co słyszysz?
Słowo, słowo kot.
Dz
więk, tylko hałas!
- Jakie jest znaczenie tego słowa?
Odnosi się do zwierzęcia.
Odnosi siÄ™ do typu jedzenia.. Nie wiem!
Zaburzenia mowy: przykłady testów
- Jakim rodzajem zwierzęcia jest kot?
Małe zwierzątko domowe o czterech nogach. Mam jedno w
moim domu.
Duże zwierzę z czterema nogami i trąbą. Nie możesz znalez
ć
go tutaj.
Nie wiem ...nie wiem tyle na ten temat!
Kiedy pacjent nie może znalez
ć w głowie danego słowa i wypowiedzieć
go werbalnie, prosi się pacjenta o wybranie spośród czterech obrazków,
takiego który odpowiada słowu słyszanemu.
2
Zaburzenia mowy: przykłady testów
Przykład prostego testu służącego badaniu produkcji mowy.
Pacjentom
prezentowany jest na
przykład taki obrazek
(Goodglass & Kaplan,
1972). Zadaniem
pacjentów jest opisanie
tego obrazka własnymi
słowami.
Zaburzenia mowy: przykłady testów
Przykład produkcji mowy u trzech pacjentów:
1- « This is a boy and that s a boy and that s a & thing. This is a& i don t
know. This is a & somethink that you can find in the & kitchen.
2- « Well this is& mother is away here WORFING her work. But when she
is looking, the two boys LOONKING in the other part. One their small tile
into her time here
3- « Cookie jar& fall over& chair& water& empty..
3
Zaburzenia mowy: przykłady testów
Pacjent 1: on nie ma wielu problemów z gramatyką, ale nie potrafi znalez
ć
słów (przykład anomii).
Pacjent 2: jest typowym przypadkiem afazji Wernickiego, o zachowanej dość
dobrze fluencji słownej, przy jednoczesnym bezsensownym używaniu
tych słów (neologizmy).
Pacjent 3: jest przykładem typowej afazji Broca. Produkcja mowy jest bardzo
niska i nieprawidłowa gramatycznie (agramatyzmy).
Poznawczy model produkcji i percepcji
mowy
Neuropsychologowie poznawczy używają modelu produkcji i
percepcji mowy w celu zrozumienia deficytów mowy u pacjentów z
uszkodzeniami mózgu.
Model (Ellis & Young, 1988)
Moduły:
1- Słuchowa analiza (akustyczna): podstawowa analiza słuchowa
dz
więków mowy. Na tym poziomie nie wiemy jeszcze, że dz
więk jest
danym słowem!
2- Słuchowe wejście leksykalne: to jest pamięć (jak w komputerze) ,
gdzie każde słowo jest reprezentowane przez liczbę (kod), która
pozwala uzyskać dostęp do informacji o znaczeniu danego słowa). Na
Forward
tym poziomie wiemy, że dz
więk jest tym słowem.
4
Poznawczy model produkcji i percepcji
mowy
SÅ‚owo (dz
więk)
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Back
Poznawczy model produkcji i percepcji
mowy
3- Semantyka: pamięć zawierająca informacje o znaczeniu słów.
Na tym poziomie wiemy wszystko na temat danego słowa.
4- Fonologiczne wyjście leksykalne: to jest pamięć, gdzie każde
słowo jest reprezentowane przez liczbę (kod), która umożliwia
dojście do informacji o fonologicznej i artykulacyjnej
reprezentacji słowa. Te reprezentacje pozwalają na produkcję
słów.
5- Akustyczna fonemowa konwersja: grupa reguł, które
pozwalają automatycznie transformować w słyszanym dz
więku
sekwencję fonemów, które mogą być użyte do produkcji mowy.
Może być używana przy powtarzaniu regularnych fonetycznie
słów.
Model
5
Rozpoznawanie słowa
« KOT
Prezentacja sÅ‚owa « kot
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Rozpoznawanie słowa
« KOT
« Kot jest dz
więkiem
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
6
Rozpoznawanie słowa
« KOT
« Kot jest sÅ‚owem
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Rozpoznawanie słowa
« KOT
« Kot nabiera znaczenia
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
7
Produkcja słowa
PojÄ™ciowe wyobrażenie sÅ‚owa « kot
(znaczenie)
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Produkcja słowa
Pojęciowe wyobrażenie kota jest
związane z sekwencją fonemów
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
8
Produkcja słowa
Artykułowanie fonemów służy
produkcji sÅ‚owa « kot
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
// KOT//
leksykalne
Rozumienie deficytów w zakresie
percepcji/rozpoznawania mowy
Deficyty w percepcji /rozpoznawaniu mowy mogą być
wyjaśnione przy użyciu tego modelu
Pure word deafness (głuchota słowna)
W tym przypadku pacjent:
- nie potrafi zrozumieć wypowiadanych słów, ale pomimo to potrafi
czytać, pisać i mówić normalnie.
- nie potrafi powtarzać słów.
- percypuje sÅ‚owa jako « niezróżnicowane ciÄ…gÅ‚e pasmo szumu bez
rytmu
9
Który z modułów jest niefunkcjonalny w
modelu?
SÅ‚owo (dz
więk)
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Rozumienie deficytów w zakresie
percepcji/rozpoznawania mowy
Pure word meaning deafness (głuchota znaczeniowa słów)
W tym przypadku pacjent
- nie potrafi zrozumieć znaczenia wypowiadanych słów
- jakkolwiek, słowa (tylko regularne fonetycznie) mogą być
powtarzane i zapisywane, jeśli są dyktowane
- pacjent może nadal produkować słowa
10
Który z modułów jest niefunkcjonalny w
modelu?
SÅ‚owo (dz
więk)
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Rozumienie deficytów w zakresie
percepcji/rozpoznawania mowy
Semantyczne deficyty
W tym przypadku pacjent
- nie potrafi zrozumieć znaczenia słów, niezależnie od tego czy są
prezentowane werbalnie czy w formie pisemnej
- nie jest w stanie poprawnie produkować słów (na przykład używa
różnych słów z tej samej kategorii semantycznej, na przykÅ‚ad « pies
zamiast « kot )
- jakkolwiek słowa (tylko regularne fonetycznie) mogą być
powtarzane i pisane , gdy sÄ… dyktowane
11
Który z modułów jest niefunkcjonalny w
modelu?
SÅ‚owo (dz
więk)
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Rozumienie deficytów w zakresie produkcji
mowy
Deficyty w produkcji mowy mogą być wyjaśnione przy
użyciu tego modelu
Jak widzieliśmy uprzednio semantyczny deficyt dotyczy zarówno
percepcji i produkcji mowy
Anomia
W tym przypadku pacjent
- nie potrafi produkować nazw przedmiotów,
- i ma trudności w powtarzaniu nazw przedmiotów
- natomiast wie co to jest za przedmiot (zna jego znaczenie)
12
Który z modułów jest niefunkcjonalny w
modelu?
SÅ‚owo (dz
więk)
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Rozumienie deficytów w zakresie produkcji
mowy
Anomia z semantycznym deficytem
W tym przypadku pacjent
- nie potrafi produkować nazw przedmiotów
- ma trudności z powtarzaniem nazw przedmiotów
- i nie zna znaczenia słów
13
Który z modułów jest niefunkcjonalny w
modelu?
SÅ‚owo (dz
więk)
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Rozumienie deficytów w zakresie produkcji
mowy
Deficit w powtarzaniu
W tym przypadku pacjent
- nie potrafi powtórzyć nonwords (czyli słów, które nie występują w
leksykonie i semantyce)
- może powtarzać i produkować słowa
- i rozumie znaczenie słów
14
Który z modułów jest niefunkcjonalny w
modelu?
SÅ‚owo (dz
więk)
analiza słuchowa
(akustyczna)
akustyczna / fonemowa
konwersja
słuchowe wejście leksykalne
semantyka
fonologiczne wyjście
Produkcja mowy
leksykalne
Zaburzenia rozwojowe języka
Zaburzenia rozwojowe języka (specific language
impairment, SLI)
Wprowadzenie historyczne do SLI
Dlaczego badania na temat SLI sÄ… istotne?
Diagnoza SLI
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i zdrowymi dziećmi
Specyficzne deficyty lingwistyczne u dzieci z SLI
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko prezentowanych
w czasie? (teoria P. Tallala)
Podstawy genetyczne i neuroanatomiczne SLI
15
Zaburzenia rozwojowe języka (SLI)
Czym są zaburzenia rozwojowe języka?
Często twierdzono, że człowiek od urodzenia jest zdolny do uczenia
się języka i że wszyscy jesteśmy w stanie szybko i łatwo rozwijać
pojemność rozumienia i ekspresji mowy
Jakkolwiek, w literaturze opisywano przykłady dzieci, u których
występują deficyty przetwarzania (np. ekspresji i rozumienia) i
uczenia siÄ™ mowy
Zaburzenia te nie wynikają z uszkodzeń mózgu i dotyczą zwłaszcza
chłopców (ogólnie, około 7% dzieci pięcioletnich)
Deficyty te sÄ… nazywane: Specific Language Impairments (SLI)
[zaburzenia specyficzne języka]
Zaburzenia rozwojowe języka (SLI)
Przypadek dziecka z zaburzeniami rozwojowymi mowy
(z SLI) (Leonard et al., 1992)
H.C. jest chłopcem anglojęzycznym (wiek: 4 lata i 3 mies.)
Pokazano H.C. zdjęcie. Dziecko zostało poproszone o zbudowanie
historii na podstawie tego zdjęcia
Przykład odpowiedzi H.C.:
Eksperymentator: OK., ready?
H.C.: Ready
Eksp: This is Jim. Tell me a story about him.
H.C.: Him going fishing. Jim hold... water. And
go fish. And...
16
Zaburzenia rozwojowe języka (SLI)
Eksp: I didn t hear this last one.
H.C.: I don t know.
. . .
Eksp: Ok., this is Kathy. Tell me a story.
H.C.: Kathy brush teeth. Her eat. And her get clothes on.
Eksp: She must be getting ready to go to school, huh?
W innym doświadczeniu, pokazano H.C. zdjęcie i
eksperymentator rozpoczynał opisywać pokazany kontekst, a
dziecko miało kontynuować to opisywanie
Zaburzenia rozwojowe języka (SLI)
Przykład odpowiedzi H.C.:
Eksp: This is a woman and this is ...
H.C.: Boy [poprawna odpowiedz
: A MAN]
Eksp: The woman is washing dishes and ...
H.C.: Boy is painting [THE MAN IS PAINTING]
Eksp: This is a girl and this is ...
H.C.: Boy [A BOY]
Podsumowując: zdania H.C. były bardzo krótkie (styl telegraficzny)
i H.C. rzadko były poprawnie używane partykuły gramatyczne (np.
rodzajniki i przyrostki). Dodatkowo, H.C. miał trudności
komunikowania z innymi ludz
mi.
17
Zaburzenia rozwojowe języka (SLI)
Z tego powodu, H.C. pokazał problemy uczenia się w szkole,
specyficzne w przypadku czytania
H.C. jest typowym przykładem dziecka z zaburzeniami
rozwojowymi (SLI)
Wprowadzenie historyczne do SLI
SLI: nowe pojęcie ze starymi z
ródłami...
Gall (1822) twierdził:
 Jest wiele dzieci które... nie mówią tak jak inne dzieci, mimo że
dobrze rozumieją (...). Problemy te nie wynikają z deficytów na
poziomie organów wokalnych (...) i z braku aktywności tych dzieci.
W XIX Wieku, kilku autorów opisywało podobne przykłady dzieci
pokazujące deficyty ekspresji języka, mimo że rozumienie było
funkcjonalne i inteligencja była normalna.
Np. Vaisse (1866): Congenital aphasia [afazja wrodzona]
Coen (1886): Hearing mutism [mutyzm słuchowy]
18
Wprowadzenie historyczne do SLI
Liebmann (1898): różnicował trzy typy zaburzeń
rozwojowych. 1) Deficyty motoryczne,
2) deficyty rozumienia pojedynczych słów ,
3) ogólne deficyty rozumienia mowy.
Na początku XX Wieku, słowo  congenital aphasia było
popularne. Zawierało deficyty mówienia i dodatkowo
rozumienia mowy.
Nowe terminy definiujące deficyty rozwojowe języka były
progresywnie stosowane, np.  infantile aphasia (Gesell &
Amatruda, 1947),  developmental aphasia (Kerr, 1917)
Lata 1950:  developmental aphasia [afazja rozwojowa].
Naukowcy różnicowali deficyty rozwojowe ekspresji języka
[expressive developmental aphasia] od deficytów ekspresji i
rozumienia języka [receptive-expressive developmental
aphasia]
Wprowadzenie historyczne do SLI
Bardzo istotne: kategoria dzieci z developmental aphasia skupia siÄ™ po
raz pierwszy również na dzieciach, które mają trudności z rozwojem
gramatyki języka
Lata 1960:  dysphasia [dysfazja] (np. deAjuriaguerra et al., 1963)
Lata 1970-1980: niektórzy naukowcy preferowali developmental
aphasia, a inni developmental dysphasia. Jakkolwiek, terminy te nie
były jasno zdefiniowane (np. słowa aphasia oraz dyphasia są klasycznie
związane z deficytami spowodowanymi przez zaburzenie mózgu)
W zwiÄ…zku z tym pojawiajÄ… siÄ™ nowe terminy tak jak  developmental
language disorders (Aram & Nation, 1975),  developmental language
impairment (Wolfus et al., 1980), itd.
19
Wprowadzenie historyczne do SLI
Obecnie używane są różne terminy, aby nazwać dzieci z
zaburzeniami rozwojowymi języka:
- najbardziej używanym terminem zwłaszcza w literaturze
naukowej jest  specific language impairments
(Leonard, 1981; Fey & Leonard, 1983), SLI
[specyficzne zaburzenia języka]
-  developmental language disorders jest używany w
DSM-IV, oraz dwa typy tego zaburzenia sÄ… proponowane:
zaburzenia percepcji [receptive] i ekspresji
[expressive]
Kryteria diagnostyczne i normy SLI zostały niedawno
opracowane i istnieje wiele badań wykorzystujących
pojęcia SLI
Dlaczego badania na temat SLI sÄ…
istotne?
Badania nad SLI sÄ… istotne:
Ponieważ na podstawie tych badań psychologowie mogą rozwijać
nowe metody w celu pomagania pacjentom z SLI i ich rodzinom
pod względem komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz integracji
społecznej.
Ponieważ rozumienie deficytów związanych z SLI może wyjaśniać
ogólnie zachowanie u osób z innymi zaburzeniami języka i z innymi
zaburzeniami komunikacji werbalnej i niewerbalnej
Ponieważ, z perspektywy teorii lingwistycznej
i psycholingwistycznej, rozumienie deficytów związanych z SLI
może ulepszyć istniejące teorie percepcji i produkcji mowy
20
Dlaczego badania na temat SLI sÄ…
istotne?
Deficyty języka u dzieci z SLI mogą być bardo specyficzne (np.
mogą dotyczyć zwłaszcza specyficznego aspektu gramatyki, tak jak
 past tense ). Bardzo interesujące dysocjacje deficytów mogą być
opisywane, podobnie w przypadku pacjentów z uszkodzeniem
mózgu
Z tego powodu, za pomocą badań zachowań dzieci z SLI
psychologowie i neuropsychologowie poznawczy mogą ulepszyć
modele obliczeniowe przetwarzania języka
Ponadto, wytłumaczenie deficytów SLI prawdopodobnie może
pomagać wyjaśniać kwestię pochodzenia języka. Mianowicie, czy
język posiada biologiczne podstawy, czy język jest kontrolowany
genetycznie, itd.
Diagnoza SLI
W jaki sposób można konkludować, że dziecko
cierpi na SLI?
Istnieją kryteria diagnostyczne które są akceptowane przez
większość psychologów (w USA)
Lista kryteriów według Leonard (1998)
21
Diagnoza SLI
Diagnoza SLI
Bateria testów lingwistycznych: Test of Language
Development  Primary 2 (TOLD  P:2) (Newcomer &
Hammill, 1991) [test rozwoju języka]
TOLD jest standaryzowany dla dzieci (4  7 lat) i jest używany
jako kryterium selekcji dzieci w wielu badaniach.
Struktura TOLD:
3 testy gramatyki
Sentence imitation (produkcja)
Sentence completion (produkcja)
Picture-sentence matching task (percepcja)
22
Diagnoza SLI
2 testy leksykalne
Definition task (produkcja)
Picture-word matching task (percepcja)
2 testy fonologiczne
Production evaluation (produkcja)
Word discrimination (percepcja)
Na podstawie tego testu, jest liczony ogólny wynik (overall
composite standard score).
W kilku badaniach stwierdzono, że jeżeli ten wynik wynosi 81
lub mniej, dziecko wykazuje SLI.
Diagnoza SLI
Natomiast, ten wynik jest bardzo ogólną miarą. Rzeczywiście,
dzieci które mają taki sam wynik mogą pokazać bardzo
zróżnicowane profile
Z tego powodu, standaryzowany test języka nie wystarczy.
TOLD (lub inny test standaryzowany języka) jest tylko
pierwszym krokiem diagnozy u dzieci cierpiÄ…cych na SLI.
Przykłady wyników w teście TOLD u dzieci z SLI.
23
24
Diagnoza SLI
Inne miary funkcji językowej używane poza testami
standaryzowanymi
MLU (mean length of utterance) [średnia długość zdania] w przypadku
spontanicznego mówienia.
MLU jest liczony jako ilość morfemów (np. Rice & Oeting, 1993) lub
ilość słów (np. Leonard et al.., 1992). Rzadko diagnoza SLI jest
napisana tylko na podstawie MLU.
Inteligencja niewerbalna
Podstawowe kryterium na LSI: mimo że funkcja językowa jest
zaburzona, wyniki w testach standaryzowanych nie muszą pokazywać
deficytów na poziomie inteligencji niewerbalnej
25
Diagnoza SLI
Inteligencja niewerbalna (IQ niewerbalne): musi wynosić
przynajmniej 85 lub więcej (normalna)
Struktury i procesy które muszą być funkcjonalne, mimo że
istnieją deficyty języka
Mechanizmy podstawowej percepcji słuchowej (normalny
audiogram)
Mechanizmy produkcji głosu i artykulacji mowy
Diagnoza SLI
Jak często SLI występuje, na podstawie opisywanych
kryteriów?
Według DSM-IC (American Psychiatric Association):
5% dzieci cierpiÄ…cych na SLI, dotyczy produkcji mowy
3% dzieci cierpiÄ…cych na SLI, dotyczy produkcji i percepcji mowy
7,4 % pięcioletnich dzieci cierpi na SLI (dotyczący produkcji
oraz/lub percepcji mowy)
SLI występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek (np. Dalby,
1977; Tallal et al., 1989)
26
Diagnoza SLI
Deficyty percepcji i produkcji w przypadku SLI nie dotyczÄ…
tylko okresu dzieciństwa. Niestety, często trwają do wieku
dorosłego.
Ponadto, deficyty mogą trwać w kontekście tej samej
rodziny (np. Gopnik, 1990; Gopnik & Crago, 1991). Z tej
obserwacji wynika hipoteza, że SLI jest pod kontrolą genów.
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
W jaki sposób dzieci cierpiący na SLI różnicują się od
dzieci zdrowych?
Według Leonarda (1998), dzieci z SLI różnicują się od dzieci
zdrowych pod względem:
1. Delay [Zwlekanie]:
- procesy lingwistyczne występują dalej niż u dzieci zdrowych
- ponadto, w przypadku wielu dzieci, opisywano, że
szybkość rozwijania procesów językowych (od występowania do
władzy procesów) jest redukowana w porównaniu z
rozwojem tych samych procesów u dzieci zdrowych
27
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
2. Plateau [stabilizacja]:
- kilka problemów lingwistycznych trwających u
dorosłych sprawia, że osoby nie są w stanie dochodzić do
władzy nad pewnymi procesami lingwistycznych (stabilizacja
rozwoju lub plateau na nieoptymalnym poziomie)
28
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
3. Profile differences [różnice w odniesieniu do profilu]:
- u zdrowych dzieci procesy lingwistyczne występują i
rozwijajÄ… siÄ™ w pewnej sekwencji (zgodnie z pewnym
profilem rozwoju)
- dzieci z SLI często pokazują profil rozwoju języka,
który nie jest podobny do profilu zdrowych dzieci
Np. U dzieci anglojęzycznych przyrostek  -s występuje
wcześniej i jest zupełnie oraz poprawnie używany wcześniej,
kiedy jest stosowany jako liczba mnoga (np. cars) niż jako
liczba pojedyncza (np. she works).
29
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
30
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
4. Abnormal frequency of errors [anormalna częstotliwość
błędów]:
- dzieci z SLI pokazują takie same błędy, które można
również znalez
ć u dzieci zdrowych
- natomiast, częstotliwość tych błędów jest anormalna u
dzieci z SLI (różnica kwantytatywna)
np. Przykłady błędów:
 Me want the doll [Mnie chcÄ™ lalkÄ™]
 Him read the book [Go czyta książkę]
31
Różnice pomiędzy dziećmi z SLI i
zdrowymi dziećmi
5. Qualitative differences [różnice jakościowe]:
- dzieci z SLI robią  nowe błędy, których NIE można
znalez
ć u dzieci zdrowych
- różnice te można obserwować bardzo rzadko
Specyficzne deficyty lingwistyczne u
dzieci z SLI
Przykłady deficytów lingwistycznych u dzieci z SLI
Zaburzenia lingwistyczne mogą dotyczyć wszystkich dziedzin
procesów lingwistycznych: leksykalnego, syntaktycznego, i
semantycznego.
Przykłady zaburzenia na poziomie leksykalnym
Dzieci z SLI zaczynają się uczyć pierwszych słów póz
niej niż zdrowe
dzieci
Np. Trauner et al. (1995) pokazali, że dzieci uczą się pierwszych słów około
23-go miesiÄ…ca, a zdrowe dzieci w wieku 11 mies.
32
Specyficzne deficyty lingwistyczne u
dzieci z SLI
Natomiast, inne badania w kontekście eksperymentalnym
(np. Schwartz et al., 1987) sugerują, że ta różnica jest
prawdopodobnie mniej istotna niż poprzednio twierdzono.
Dzieci z SLI mają trudności tylko w momencie generalizacji
używania nowych słów.
Dzieci z SLI mają trudności ze znalezieniem słów (word-finding
problem) (np. German, 1987; McGregor & Leonard, 1995). To
zjawisko jest podobne do anomii, która jest opisywana w
literaturze neuropsychologicznej. W tym przypadku dziecko:
Często robi przerwę w trakcje mówienia
Używa niespecyficznych słów, tak jak  coś ,  coś takiego
Robi błędy semantyczne (np.  pies zamiast  kota ) lub
fonologiczne (np.  wada zamiast  wady )
Specyficzne deficyty lingwistyczne u
dzieci z SLI
Powodem tych zaburzeń może być nie normalne
funkcjonowanie systemu semantycznego (np. Leonard, 1998)
Zgodnie z tą teorią, badania (np. używając czasu reakcji)
sugerują, że poziom aktywności pojęć w pamięci semantycznej
i ilość związków pomiędzy pojęciami są mniejsze u dzieci z SLI
niż u normalnych osób
Przykłady zaburzenia na poziomie syntaktycznym
Uczenie się czasowników jest zaburzone. Specyficznie, dzieci z
SLI mają trudności z analizowaniem struktury gramatycznej
zdań.
33
Specyficzne deficyty lingwistyczne u
dzieci z SLI
Problem, który jest szczególnie opisywany dotyczy stosowania
argumentów czasownikowych (np. Robert et al., 1994). Często dzieci z
SLI dążą do:
zapominania argumentów (np.  She was talking ) lub do
używania niepoprawnych argumentów (np.  Him was running )
Na ogół, dzieci z SLI często nie używają ważnych i obligatoryjnych
partykuł gramatycznych (produkcja mowy jest często telegraficzna)
Oczywiście te zaburzenia dotyczą zwłaszcza produkcji mowy.
Natomiast, nie można konkludować, że dzieci z SLI nie mają trudności
rozumienia i analizowania struktury gramatycznej języka
Specyficzne deficyty lingwistyczne u
dzieci z SLI
Opisywano różne deficyty na poziomie morfologii gramatycznej
(grammatical morphology). Wiele badań pokazuje, że:
dzieci mają trudności w używaniu struktur, takich jak  be  can
 should itd.
dzieci mają trudności w używaniu przyrostków, takich jak  -s ,  -
ing ,  -ed itd.
Ponadto niektóre dzieci nie są w stanie poprawnie używać
zaimków (np.  I ,  he ,  she ) (Loeb & Leonard, 1991)
34
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
SLI jako deficyt analizowania informacji w
czasie
Jak widzieliśmy, SLI nie jest pojedynczym deficytem. Są
możliwe różne profile deficytów produkcji i percepcji języka.
Jednak, czy te deficyty mogą wynikać z pojedynczego
podstawowego deficytu?
Kilka badań sugeruje, że dzieci z SLI mają trudności z
przetwarzaniem informacji czasowej
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Przykład doświadczenia Lowe a i Campbella (1965).
Doświadczenie 1:
Prezentowano dzieciom z SLI i zdrowym dzieciom dwa identyczne
dz
więki, które występowały jeden po drugim w bardzo krótkim
czasie
Dzieci miały powiedzieć, czy postrzegały tylko jeden, czy dwa
dz
więki
Wyniki: zdrowe dzieci postrzegały dwa dz
więki, kiedy drugi
bodziec był prezentowany 19 milisekund po pierwszym.
Natomiast, dzieci z SLI były w stanie postrzegania dwóch
dz
więków tylko, gdy drugi bodziec był prezentowany 36
milisekund po pierwszym.
35
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Doświadczenie 2:
Prezentowano dzieciom z SLI i zdrowym dzieciom dwa
odmienne dz
więki (A i B), które występowały jeden po
drugim w bardzo krótkim czasie
Dzieci miały powiedzieć, który z bodz
ców był
prezentowany jako pierwszy (A lub B) i który jako drugi (A
lub B)
Wyniki: zdrowe dzieci poprawnie odpowiadały, kiedy drugi
bodziec był prezentowany około 40 milisekund po
pierwszym. Natomiast, dzieci z SLI były w stanie
poprawnie wykonać to zadanie tylko wtedy, gdy drugi
bodziec był prezentowany 250 milisekund po pierwszym
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Inni badacze otrzymywali podobne wyniki stosując materiał
lingwistyczny (np. Monsees, 1968)
Możliwość deficytów przetwarzania czasu u dzieci z SLI jest
intrygujący. Natomiast, doświadczenia z materiałem
lingwistycznym mają dużo problemów metodologicznych
(np. wynikajÄ…cych z typu odpowiedzi dzieci)
Jakiś czas temu, Paula Tallal i współ. (np. 1973) prowadzili
serię systematycznych doświadczeń, w których
demonstrowali, że dzieci z SLI nie są w stanie przetwarzać
dz
więków, kiedy są prezentowane szybko w czasie
36
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Przykład jednego z doświadczeń Tallal (Tallal & Piercy, 1973)
Prezentowano dzieciom z SLI i zdrowym dzieciom dwa dz
więki, które
występowały jeden po drugim w bardzo krótkim czasie. Bodz
ce mogły
być albo odmienne albo identyczne.
Zadaniem dzieci było odpowiedzenie na pytanie  Czy bodz
ce sÄ… takie
same czy inne? za pomocÄ… klawiatury komputera
Wyniki: zdrowe dzieci poprawnie odpowiadały, kiedy drugi bodziec był
prezentowany 75 milisekund po pierwszym. Natomiast, dzieci z SLI były
w stanie poprawnie wykonać to zadanie tylko, gdy drugi bodziec był
prezentowany 300 milisekund po pierwszym
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Rezultaty te były powtarzane w różnych eksperymentach
prowadzonych przez Tallal i współ. (np. Tallal, 1976; Tallal et al.,
1981; itd.).
Różne doświadczenia pokazały, że:
Częstotliwość prezentacji bodz
ców jest istotna, ale również czas trwania
bodz
ców ma wpływ na dyskryminację czasową tych bodz
ców
Deficyty przetwarzania bodz
ców szybko prezentowanych nie są
specyficzne dla modalności (podobne zaburzenia są opisywane w
modalności wzrokowej i taktowej)
Deficyty przetwarzania bodz
ców szybko prezentowanych są opisywane
u niemowląt z rodzin, których członkowie mają trudności z
przetwarzaniem języka
37
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Podsumowując, rezultaty te demonstrują, że dzieci z SLI nie
są w stanie poprawnie przetwarzać bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie.
Natomiast, w jaki sposób ten podstawowy deficyt może
prowadzić do SLI?
Tallal i współ. prowadzili różne badania, aby odpowiedzieć
na to pytanie
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Na przykład Tallal & Piercy (1974) powtarzali eksperyment
dyskryminacji bodz
ców poprzednio opisywanych używając
materiału lingwistycznego: sylaby [ba] i [da]
W tym przypadku, dzieci mogą różnicować dz
więki tylko na
podstawie zmiany formantów, która trwała 43 milisekund.
Innym słowem, dzieci mogą poprawnie wykonać zadanie
Tallal tylko jeżeli są w stanie przetwarzać informację
lingwistycznÄ… prezentowanÄ… tak szybko w czasie
38
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Wyniki: dzieci z SLI nie są w stanie wykonać zadania
W drugim doświadczeniu Tallal i Piercy (1975) manipulowali
czasem trwania sylab używając komputera. Czas trwania
zmiany formantów został zwiększony (od 43 aż do 95
milisekund).
W tym przypadku, dzieci z SLI są w stanie różnicować [ba] i
[da]
Wyniki te potwierdzają, że deficyt przetwarzania bodz
ców
szybko prezentowanych w czasie ma wpływ na procesy
lingwistyczne
39
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Teoria Tallal pozwala psychologom wyjaśnić kilka deficytów
obserwowanych u dzieci z SLI (np. deficyty na poziomie
fonologii, deficyty rozumienia)
Na podstawie tej teorii, Tallal i współ. przygotowali program
ćwiczeń w celu pomagania dzieciom z SLI (np. Merzenich et
al., 1996; Tallal et al., 1996).
Ten program zawiera ćwiczenia, w których manipuluje się
czasem trwania sylab (np. [ba] i [da]), aby ulepszyć
przetwarzanie sekwencji informacji lingwistycznych szybko
prezentowanych w czasie u dzieci
40
SLI: deficyt przetwarzania bodz
ców szybko
prezentowanych w czasie?
Pokazano, że program Tallal ma pozytywny wpływ na
funkcjÄ™ lingwistycznÄ… u dzieci z SLI.
Pomimo tego, efektywność programu Tallal jeszcze jest
sprawÄ… kontrowersyjnÄ…
Na przykład, nie jest jasne czy i w jaki sposób ćwiczenia
fonologiczne mogą pomagać dzieciom z różnymi deficytami
w SLI (kwestia specyficzności efektów programu)
Podstawy genetyczne i neuroanatomiczne
SLI
Podstawy genetyczne SLI
Prowadzono różne badania u rodzin dzieci (rodzice i
rodzeństwo)
W tych badaniach, obserwowano, że prawdopodobieństwo
występowania SLI było większe u rodzin dzieci z SLI niż u
rodzin zdrowych dzieci
Wyniki te sugerują, że SLI prawdopodobnie posiada
podstawy genetyczne
41
Podstawy genetyczne i neuroanatomiczne
SLI
Podstawy genetyczne i neuroanatomiczne
SLI
42
Podstawy genetyczne i neuroanatomiczne
SLI
Badania u bliz
niaków potwierdzą, że SLI prawdopodobnie
jest pod kontrolą genów
Parę badań (Gopnik & Crago, 1991; Hurst et al., 1990)
sugeruje, że wyniki otrzymane u rodzin dzieci z SLI mogą
być efektem akcji pojedynczego genu (... gen języka?)
Natomiast, kwestia jest jeszcze kontrowersyjna i sÄ…
potrzebne dodatkowe badania
Podstawy genetyczne i neuroanatomiczne
SLI
Podstawy neuroanatomiczne SLI
Jednym z kryteriów diagnostycznych w SLI jest brak uszkodzenia
mózgu
Natomiast, wrodzone różnice pomiędzy strukturą mózgu u dzieci z
SLI i strukturą mózgu u dzieci zdrowych mogą być związane z
deficytami lingwistycznymi w SLI
Różnice te są opisywane na poziomie planum temporale
( asocjacyjnej kory słuchowej )
Ta struktura jest związana z procesami rozumienia języka i jest
normalnie większa w lewej półkuli mózgu niż w prawej (asymetria)
43
Podstawy genetyczne i neuroanatomiczne
SLI
Podstawy genetyczne i neuroanatomiczne
SLI
Opisywano, że u dzieci z SLI asymetria na poziomie Planum
temporale (i struktur mózgowych przy Planum temporale)
jest mniejsza niż u zdrowych dzieci (np. Plante et al., 1989,
1991)
Na ogół, redukowana asymetria wynika z większych
wymiarów Planum temporale i struktur mózgowych przy
Planum temporale (perisylvian area) w lewej półkuli mózgu
Do tej pory, powody tych różnic nie są jasno opisywane, a
badania sÄ… w trakcie prowadzenia w celu powiÄ…zania
redukowanej asymetrii z deficytami SLI
44