Współpraca rodziców i placówki oświatowej w procesie
nauczania i wychowania
Proces wychowywania inaczej przebiega w szkole, a inaczej w domu
rodzinnym , ponadto zależy od wielu czynników. W procesie wychowania ważne są
wszystkie aspekty rozwoju dziecka takie jak rozwój fizyczny, intelektualny,
emocjonalny i społeczny. Działalność wychowawcza jest skuteczna, jeżeli pobudza i
ukierunkowuje działania na wszechstronny rozwój dziecka, uwzględniając jego
możliwości. Dokonuje się w atmosferze kształtowanej w dużym stopniu przez
postawy i wartości uznawane przez rodziców i wychowawców za słuszne i
konsekwentnie przez nich realizowane. Obecnie coraz bardziej upowszechnia się
świadomość, że udział rodziców w życiu placówki oświatowej, w rozwiązywaniu jej
podstawowych problemów dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych staje się
naturalną koniecznością i zarazem niezbędnym warunkiem jej sprawnego
funkcjonowania. Dokonuje się to przede wszystkim w ramach autentycznej
i wielostronnej współpracy rodziców i nauczycieli, także z udziałem dzieci 
uczniów1.
Ustawa o systemie oświaty stworzyła nowe możliwości i normy prawne dla
kształtowania się relacji pomiędzy rodzicami a szkołą. Ich wykorzystanie zależy,
zarówno od postawy samych rodziców jak i od umiejętności nauczycieli w
odnalezieniu się w nowej sytuacji. Ponadto w reformie edukacyjnej przewidziano
szeroko rozwiniętą współpracę placówki oświatowej z rodziną. Według E. Kosińskiej
,, można ten fakt wykorzystać do zbudowania szkoły wysokiej jakości, szkoły, w
której rodzice będą wspomagać działania edukacyjne nauczycieli, a nauczyciele będą
wspomagać działania wychowawcze rodziców .2
Przeważnie stwierdza się, że jeżeli chodzi o zaangażowanie się w sprawy
placówki oświatowej, czyli inaczej mówiąc o współpracę z placówką oświatową to
rodzice stanowią mniejszość. Uważa się również, że zaangażowanie rodziców bywa
1
Vide G.Mika-Bednarczyk: Trudności we współpracy nauczycieli i rodziców,  Życie Szkoły
1999, nr 1.
2
E. Kosińska: Rodzice a szkoła, Kraków 1999, Wydawnictwo ,,Rubikon , op. cit., s.7.
1
czasem ograniczone, ponieważ znaczny odsetek rodziców uchyla się od jakichkolwiek
kontaktów z placówka oświatową. Stwierdza się także, że osiągnięcie większego
uczestnictwa rodziców w życiu szkoły, nawet przy bardzo pozytywnym nastawieniu
dyrekcji i nauczycieli, nie jest łatwe. Brak tradycji angażowania się w sprawy szkoły
upatruje się w współwystępowaniu nadmiernego obciążenia pracy zawodowej oraz
generalnej bierności innych rodziców. W Polsce ogólnie nie obserwuje się znaczącego
wzrostu aktywności rodziców na rzecz współpracy ze szkołą  tworzenie rad rodziców
idzie dość opornie, a przypadki prężnie działających rad szkół nie są tak częste, jak
tego oczekiwali inicjatorzy ustaw. Główną przeszkodą w nawiązywaniu świadomego
współdziałania między częścią rodziców a szkołą jest nie tylko niespełnienie
obustronnych oczekiwań, co raczej  przynajmniej jeżeli chodzi o stosunek domu do
szkoły  niewłaściwość tych oczekiwań i brak rozwiniętej potrzeby kontaktu, a tym
bardziej współdziałania.3
Współpraca rodziców i nauczycieli w decydującym stopniu wpływa na
harmonijny rozwój osobowości dzieci i uczniów , ponadto jest skuteczne w
rozwiązywanie problemów wychowawczych i edukacyjnych . Pomaga w lepszym
poznaniu i zrozumieniu spraw dzieci i uczniów, przyczynia się do doskonalenia przez
nauczycieli i rodziców umiejętności patrzenia na sprawy szkoły ich oczyma. W
efekcie końcowym pozwala sądzić i uwierzyć uczniom, że rodzice i nauczyciele liczą
się z ich zdaniem. Cała współpraca rodziców i nauczycieli powinna opierać się na
dokładnej i wzajemnej znajomości obu środowisk. Aby przebiegała właściwie i
dawała pożądane efekty powinna opierać się ona na:
wspólnocie celów wychowania  ich zrozumieniu i uznaniu;
przychylnym stosunku rodziny i szkoły do tej współpracy;
odpowiednim zorganizowaniu współpracy z uwzględnieniem potrzeb,
warunków, treści, form itp.;
traktowaniu rodziców podmiotowo w procesie wychowawczym4.
Aby do tego doszło, należy rozpoznać potrzeby trzech podmiotów 
uczniów, rodziców i nauczycieli. Oczekiwania rodziców to  najkrócej rzecz ujmując
3
M.Winiarski: Stare i nowe w relacjach szkoła  rodzina,  Nowa Szkoła 1999, nr 2.
4
E.Lamparska, J.Mickowska, Przejawy partnerstwa rodziny i szkoły,  Dyrektor Szkoły 1996, nr 7/8.
2
 dobra, atrakcyjna, skuteczna edukacja. Ponadto, aby zjednać dzieci, powinno temu
działaniu towarzyszyć trochę przygody, w pewnym skrócie, tego, co tak pociąga w
mediach. Szkoła musi sprostać konkurencyjności wszystkich pozostałych z
ródeł
edukacji. Nauczyciele z kolei powinni dostrzec, że najskuteczniejszymi
reprezentantami ich interesów okażą się zadowoleni rodzice, widzący w pracy
pedagoga usługę, którą warto godziwie wynagrodzić.5
Można zatem stwierdzić, że partnerstwo szkoły i rodziców polega na
wzajemnym zrozumieniu oczekiwań obu stron.
W relacjach rodziców i nauczycieli można dostrzec pewne cechy wspólne,
takie jak:
1. Podłoże (motywacja) stosunków rodziny i szkoły jest enigmatyczne,
w pewnej mierze nawet wypaczone. Przejawia się to przede wszystkim w tym, że
współuczestnicy tej interakcji nie mają pełnej świadomości jej walorów społeczno-
wychowawczych, tj. wartości bezpośrednich wiążących się z usprawnieniem,
optymalizowaniem procesu dydaktyczno-wychowawczego i opieki nad dziećmi
uczniami w szkole oraz doskonaleniem funkcjonowania rodziny pod względem
opiekuńczo-wychowawczym, a także wartości pośrednich wiążących się z tworzeniem
odpowiednich, korzystniejszych warunków organizacyjno-materialnych dla
kształcenia, wychowania i opieki w domu oraz szkole. Tylko nieznaczna część
nauczycieli i rodziców wskazuje na niektóre wartości bezpośrednie współpracy (m.in.:
sprzyja ona  ich zdaniem  osiąganiu wyższych rezultatów dydaktycznych, ułatwia
rozwiązanie trudności wychowawczych w szkole i w domu, pozwala na rozszerzenie
opieki nad dziećmi w szkole i poza szkołą). Świadomość tych walorów współpracy u
rodziców jest znacznie niższa niż u nauczycieli. Nieco liczniejsza grupa rodziców i
nauczycieli dostrzega wartości pośrednie współpracy. Jest zdania, że sprzyja ona
ujednoliceniu wymagań, form i metod oddziaływania wychowawczego, podniesienia
poziomu kultury pedagogicznej rodziców, wzajemnemu poznaniu się i poznaniu
dzieci uczniów oraz ich osiągnięć szkolnych, wzmocnieniu szkoły pod względem
materialno-finansowym oraz wsparciu rodziny pod względem socjalnym. Rodzice
jednak w znacznie mniejszym stopniu niż nauczyciele są świadomi tych korzyści.
5
E.Lamparska, J.Mickowska: Przejawy partnerstwa rodziny i szkoły,  Dyrektor Szkoły 1996, nr 7/8.
3
Można uznać, że u nauczycieli, a jeszcze bardziej u rodziców świadomość
wartości właściwej współpracy  ze względu na niski poziom  nie stanowi
znaczącego czynnika motywacji do jej podejmowania i kontynuowania. Bardziej
przesądza o tym świadomość pewnych korzyści w sferze wartości pośrednich 
nauczyciele bardziej eksponują współpracę niż rodzice i przez to stają się podmiotem
inicjującym interakcje, a nawet często je wymuszającym.
Motywacja wewnętrzna, której istotnym elementem podłoża jest świadomość
szczególnych walorów współpracy rodziców i nauczycieli w procesie kształcenia i
wychowania uczniów- dzieci, nie stanowi znaczącego czynnika sprawczego
wzajemnych relacji tych podmiotów.
2. Deformacja relacji rodziców i nauczycieli przejawia się też w tym, że dość
często nie respektuje się tutaj zasady partnerstwa, czyli równorzędności ról
współuczestników. Nauczyciele najczęściej występują w tym układzie jako osoby
ważniejsze, decydujące, wyrokujące, które w zasadzie nie muszą liczyć się ze zdaniem
i wolą drugiej strony  rodziców. Natomiast rodzicom wyznacza się role podrzędne,
role klientów. Często rodzice traktowani są jako dyletanci w sprawach dydaktyczno-
wychowawczych i opiekuńczych, nie zważając na fakt, że są rodzicami dzieci 
uczniów i to głównie odpowiedzialnymi za ich rozwój i wychowanie. Stosunki
nauczycieli i rodziców dość często przybierają charakter asymetryczny, czyli rodzice
są bardziej zależni od nauczycieli niż nauczyciele od rodziców. Jest to bardziej
widoczne w środowiskach mniej zurbanizowanych.
Nadrzędność roli nauczyciela w relacji z rodzicami przejawia się m.in. w tym,
że wzywa, napomina, gani, wskazuje brak racji, przesądza, zapowiada, zwołuje
zebrania, nakazuje określone postępowanie, karci itd. Czyni to dość często w
obecności innych rodziców, a zdarza się, że i uczniów. Rodzic ma słuchać i pokornie
wykonywać zalecenia nauczyciela wychowawcy.
Drugoplanowość rodziców w interakcji z nauczycielami przejawia się także i
w tym, że nie widzi się ich udziału w podejmowaniu i realizacji zadań
pierwszoplanowych w procesie dydaktyczno-wychowawczym, w podejmowaniu
decyzji dotyczących programu dydaktyczno-wychowawczego, form organizacyjnych
zajęć i metod oddziaływania, organizacji funkcjonowania szkoły w środowisku
4
lokalnym. Natomiast rezerwuje się dla rodziców zadania o charakterze drugorzędnym,
pomocniczym, np.: naprawa sprzętu, dekoracja pomieszczeń szkolnych, pomoc przy
remontach budynku, zapewnianie środków lokomocji. Zdominowanie rodziny przez
szkołę zaznacza się także w komitetach rodzicielskich i klasowych radach rodziców
funkcjonujących we wszystkich szkołach. Traktuje się wyżej wymienione formy
współpracy nie jako automatyczne organy przedstawicielskie rodziców, ale jako
ogniwa struktury organizacyjnej szkoły, wyraz
nie jej podporządkowane i realizujące
zadania przez nią zlecone. Uogólniając, można powiedzieć z pełną
odpowiedzialnością, że rodzina istnieje dla szkoły, a nie  jak powinno być  szkoła
dla rodziny.
3. Andragocentryczny charakter współpracy rodziców i nauczycieli wyraz
nie
ją zuboża i czyni przestrzeń rodzinno-szkolną mniej zdemokratyzowaną. W
procesie wzajemnych relacji prawie w ogóle nie uczestniczą dzieci-uczniowie. W
większości szkół ich udział sprowadza się jedynie do przekazywania swoim rodzicom
informacji od wychowawców klas lub od innych nauczycieli o organizowanych w
szkole zebraniach rodziców, uroczystościach i imprezach szkolnych, konieczności
uiszczenia określonych opłat na rzecz komitetu rodzicielskiego czy też na zakup
książek lub pomocy szkolnych. Często nauczyciele za pośrednictwem uczniów
wzywają rodziców do szkoły w celu odbycia z nimi indywidualnych rozmów w
sprawach problemowych.
W relacjach ze szkołą ze strony domu uczestniczą najczęściej matki,
w dalszej kolejności oboje rodzice na przemian, ojcowie dalej, następnie dziadkowie,
starsze rodzeństwo oraz inni opiekunowie. Ze strony szkoły ko-lejność taka
przedstawia się następująco: wychowawca klasy, pedagog szkolny, dyrektor szkoły i
zastępca dyrektora, inni nauczyciele, pracownik administracyjny szkoły, lekarz lub
pielęgniarka.
W relacji rodzina  szkoła priorytetową rolę odgrywają dorośli, bez
znaczącego udziału uczniów, powodując ograniczenie jej walorów społeczno-
wychowawczych. Uczniów pozbawia się sposobności faktycznego doświadczenia i
rozwijania swojej podmiotowości u boku swoich rodziców i nauczycieli.
5
4. Znamiennym rysem relacji rodziców i nauczycieli jest daleko posunięta jej
unifikacja, podobieństwo. Obserwujemy to w zakresie:
zestawu podejmowanych i realizowanych zadań (rozwiązywanie trudności
wychowawczych, organizowanie pomocy uczniom z niepowodzeniami
szkolnymi, rozszerzanie opieki nad dziećmi w czasie pozalekcyjnym i
pozaszkolnym, podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej rodziców, wspólne
rozwijanie działalności imprezowo-wycieczkowej, wspieranie szkoły w sferze
materialno-finansowej);
form organizacyjnych kontaktów rodziców i nauczycieli (zebrania ogólne,
zebrania klasowe, prelekcje, odczyty, tzw. dni otwarte, indywidualne rozmowy,
imprezy i uroczystości szkolne i środowiskowe, rozmowy telefoniczne,
przypadkowe spotkania itp.);
zestawu metod działalności proszkolnej rodziców i działalności prorodzinnej
nauczycieli (wyraz
na dominacja metod słownych  werbalnych, podających nad
problemowymi i działaniowymi, czyli aktywizującymi);
charakteru relacji (charakteryzują się asymetrycznością roli współuczestników,
sformalizowaniem  założenia programowe, plany, protokoły z zebrań,
sprawozdania, zestawienia statystyczne itp., doraz
nością i epizodycznością,
brakiem ciągłości i systematyczności).
Zakorzeniony schemat stosunków rodziny i szkoły, zapewne jest bardziej
znamienna dla szkół państwowych niż dla szkół niepublicznych i prywatnych.
Dokonujące się od 1989 r. przeobrażenia w naszym kraju nie wpłynęły znacząco na
zmianę archaicznego modelu relacji rodziny i szkoły.
5. W relacjach nauczycieli i rodziców można dostrzec pewne przejawy
ahumanistyczne. Znajdują one wyraz przede wszystkim w tym, że w interakcjach
znika z pola widzenia centralny podmiot jakim jest dziecko uczeń i jego dobro, a na
plan pierwszy wysuwa się instytucja szkoły i jej problemy ze sfery dysfunkcjonalności
pedagogicznej, a przede wszystkim infrastruktury materialnej. Pewna
ahumanistyczność znajduje też wyraz w przedmiotowym traktowaniu rodziców przez
znaczną część nauczycieli, a ze strony rodziców  nauczycieli (głównie w środowisku
wielkomiejskim). W zasadzie brak jest dialogu opartego na wzajemnej empatii i
6
zrozumieniu. Dominuje natomiast swojego rodzaju bezduszność, bezwzględność i
surowość typowa dla postawy urzędniczej, a nie opiekuńczo-wychowawczej. Można
też zauważyć pewien minimalizm w respektowaniu wartości uniwersalnych zarówno
w stosunkach wzajemnych, jak i w relacjach z dziećmi uczniami.6
Dużą szansę zmiany obecnych relacji pomiędzy rodziną i szkołą daje
obecna reforma systemu edukacyjnego. Jednak, jak już wcześniej wspomniano, mimo,
że ustawa o systemie oświaty stworzyła nowe możliwości i normy prawne dla
kształtowania się relacji pomiędzy rodzicami a szkołą, kluczową sprawą w procesie
współpracy rodzice- placówka oświatowa jest nadal dobra wola i świadome
ukierunkowanie współuczestników tej relacji.
Opracowanie:
Mgr Małgorzata Fuszara
6
M. Winiarski: Rodzina  szkoła- środowisko lokalne. Problemy edukacji środowiskowej, Warszawa 2000, IBE ,
s.102-105.
7
Literatura:
1. G.Mika-Bednarczyk: Trudności we współpracy nauczycieli i rodziców,  Życie
Szkoły 1999, nr 1.
2. E. Kosińska: Rodzice a szkoła, Kraków 1999, Wydawnictwo ,,Rubikon , op. cit.
3. M.Winiarski: Stare i nowe w relacjach szkoła  rodzina,  Nowa Szkoła 1999, nr 2.
4. E.Lamparska, J.Mickowska, Przejawy partnerstwa rodziny i szkoły,  Dyrektor
Szkoły 1996, nr 7/8.
5. M. Winiarski: Rodzina  szkoła- środowisko lokalne. Problemy edukacji
środowiskowej, Warszawa 2000, IBE .
8