Kompas
Kompas wskazuje pewien wyróżniony kierunek na powierzchni Ziemi, na ogół jest to
kierunek północny. Jeśli zawiesimy namagnesowaną igłę tak, żeby mogła swobodnie się
obracać, to ustawi się wzdłuż linii wyznaczającej w przybliżeniu kierunek "północ-
południe". Własności igły magnetycznej najdawniej znane były w Chinach, gdzie używano
jej w postaci namagnesowanej łyżki na pewno od I wieku n.e., a niewykluczone, że jako
sekret nadwornych magików już od II wieku p.n.e. Po III wieku łyżka zaczęła przybierać
postać igły magnetycznej. Początkowo wykorzystywano ją do celów magicznych, m.in. do
wyszukiwania pomyślnych miejsc na lokalizację budowli.
Między VII a X wiekiem odkryto zjawisko deklinacji magnetycznej (zaobserwowane na
Zachodzie dopiero w XVI wieku.), czyli kąt odchylenia się igły kompasu od rzeczywistego
kierunku północnego na skutek rozbieżności pomiędzy biegunem geograficznym i
biegunem magnetycznym Ziemi.
Pierwszy opis kompasu niemal w dzisiejszej postaci dał w 1088 roku uczony chiński Szen
Kua. Wiemy też, że w XI wieku Chińczycy używali kompasu na wojnie i wiedzieli, jak
magnesować igłę bez magnesu. W tym okresie nadawano zwykle igle magnetycznej
postać rybki pływającej w naczyniu z wodą. y
ródła chińskie z Kantonu mówią o
posługiwaniu się kompasem w nawigacji morskiej na początku XII wieku.
Pierwsza wiadomość o stosowaniu kompasu przez żeglarzy na Morzu Śródziemnym
pochodzi z 1190 roku. Kompas został szybko przyswojony przez żeglarzy europejskich i
stał się jedną z głównych (obok steru zawiasowego) zdobyczy technicznych, które
umożliwiły żeglugę pełnomorską i doprowadziły do epoki wielkich odkryć geograficznych.
Około 1269 roku Petrus Peregrinus wprowadził kompas z podziałem tarczy na 360 stopni.
Do tradycyjnej konstrukcji kompasu Włoch Flavio Gioja wprowadził tzw. różę wiatrów (ok.
roku 1300). Od połowy XVI wieku kompas zawieszano w pierścieniach kardanowych,
uniezależniających je od kołysania statku.
W 1911 roku Amerykanin Elmer A. Sperry wynalazł kompas bąkowy, czyli żyrokompas,
który wykorzystuje się w aparaturze automatycznego kierowania ruchem samolotów.
W nowoczesnej nawigacji morskiej i lotniczej zamiast kompasu magnetycznego stosuje
się inercyjne systemy nawigacji wykorzystujące lasery, oraz różnego rodzaju
żyrokompasy i radiokompasy (pozwalające ustalić położenie okrętu poprzez namiary kilku
specjalnych radiostacji, tzw. radiolatarni).