“Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego


Podana na teatrum przed Królem jego Mścią i Królową jej Mścią w Jazdowie
nad Warszawą. Dnia 12 stycznia roku pańskiego 1578, na feście u Jego Mści Pana
Podkanclerzego Koronnego.
“Odprawa" - jako dzieÅ‚o sztuki dramatyczno-teatralnej - nie jest szczególnie
wybitnym osiągnięciem, ale jest pierwszą po polsku napisaną oryginalną
tragediÄ….
Temat utworu został zaczerpnięty z legend o wojnie trojańskiej, ale autor nadał
wydarzeniom koloryt polski, dlatego też już współcześni treść dramatu odczytali
jako bezkompromisowe potępienie samowoli i braku patriotyzmu, a jej zakończenie
jako pobudkę wojenną mającą zachęcić szlachtę do wyprawy na Moskwę.
Streszczenie
Tekst tragedii poprzedza list Kochanowskiego do Jana Zamoyskiego, który jest
odpowiedzią na prośby magnata, który - jak z odpowiedzi poety wynika - zwrócił
się doń z propozycją zaprezentowania gotowego już dzieła w Ujazdowie, dla
uświetnienia uroczystości weselnych.
Protasis
Prolog (w. 1-29): monolog Antenora informuje o preakcji: wylÄ…dowali greccy
posłowie domagający się zwrotu Heleny. Aleksander podjął knowania mające na
celu przekonanie dostojników o pozostawieniu porwanej w Troi.
Epitasis
Epeisodion pierwsze (w. 30-67): Aleksander próbuje skłonić Antenora, by i on
głosował przeciwko wydaniu Heleny Grekom. Obaj rozmówcy posługują się
przysłowiami, osłaniając w ten sposób wzajemną niechęć. Rozmowa toczy się w
krótkich, jednowierszowych zdaniach (tj. stichomytia), dowodzących wzburzenia
przeciwników. Wreszcie Aleksander oskarża Antenora, iż ten został przekupiony
przez posłów.
Stasimon I (w. 68-87): “By rozum byÅ‚ przy mÅ‚odoÅ›ci", refleksja na temat
młodzieńczego ulegania żądzom prowadzącym do utraty zdrowia, majętności i
sławy.
Epeisodion II (w. 88-160): lament Heleny wyrzekajÄ…cej na los; kobieta obawia
się powrotu do domu w niesławie. Nadchodzi Stara Pani, pociesza nieszczęśliwą.
Stasimon II (w. 161-180): “Wy, którzy pospolitÄ… rzeczÄ… wÅ‚adacie", dramatyczny i
bardzo surowy w wymowie apel do sprawujących władzę.
Katastasis
Epeisodion III (w. 181-378): Poseł opowiada Helenie przebieg rady panów
trojańskich, która poparła Aleksandra.
Cytuje słowa króla zagajającego obrady (w. 197-208); następnie przytacza wywód
Aleksandra (w. 210-257) optującego za pozostawieniem w Troi Heleny. Ogarnięty
żądzą młodzian tłumaczy swój występek wolę bogów (Wenus wdzięczna za przyznanie
jej palmy pierwszeństwa w konkursie piękności, obiecała mu rękę Heleny),
przytacza historię Medei i Jazona, by w ten sposób zasugerować słuchaczom, że
prawo odwetu usprawiedliwia jego czyn. Na koniec przypomina dawne krzywdy
uczynione Trojanom przez Greków. Skrupulatny poseł oddaje wiernie również
przemowÄ™ Antenora (w.266-302). Rozważny patriota apeluje: “Niechże siÄ™
Aleksander tak drogo nie żeni,/ Żeby małżeństwem swoje upadkiem ojczyzny/ I
krwią naszą miał płacić! ..." . Niestety późniejsze wypowiedzi, zwłaszcza
porywczego Iketaona (w.307-348) podburzają do walki. Wreszcie głosując poprzez
rozstÄ…pienie siÄ™ zadecydowano o pozostawieniu Heleny w Troi.
Katastrophe
Stasimon III (379-382): krótki czterowiersz o charakterze informacyjnym
(odejście niezadowolonych posłów).
Epeisodion IV (383-423): monolog Ulisesa rozpoczynajÄ…cy siÄ™ sÅ‚owami “O
nierządne królestwo o zginienia bliskie" oraz pełna bólu i zawziętości skarga
skrzywdzonego Menelaosa.
Stasimon IV (424-464):peÅ‚na patosu, wspaniaÅ‚a pieśń “O biaÅ‚oskrzydÅ‚a, morska
pławaczko...", pełna przenośni i mówień, napisana wierszem białym.
Epeisodion V (465-556): rozmowa rozważnego Antenora z Priamem w której apeluje
o przygotowanie miasta do obrony; proroctwo córki królewskiej, Kasandry
nasycone straszliwymi obrazami upadku Troi.
Stasimon V (557-558): zalecenie wyprowadzenia oszalałej panny
Epilog (559-605): apel Antenora, by król wysłuchał proroctwa córki; przybycie
Rotmistrza z wiadomością o zbliżających się oddziałach greckich. Utwór kończy
znamienne wezwanie Antenora: “Na każdy rok nam każą radzić o obronie;/ Ba,
radźmy też o wojnie, nie wszystko się brońmy:/ Radźmy, jako kogo bić; lepiej,
niż go czekać!"


Dramat tragedia klasycznÄ…
Zachowana zasada trzech jedności: akcji (jednowątkowość), miejsca
(wydarzenia toczą się przed pałacem królewskim), czasu (jest dłuższy niż czas
spektaklu, ale mieści się w granicach jednej doby i biegnie bez luk, choć ulega
przyspieszeniu w przerwach wypełnionych stasimonami).
fabuła zaczerpnięta z mitologii (mitu o wojnie trojańskiej)
tematem jest konflikt między jednostką a państwem (Kochanowski staje po stronie
państwa),
dramat racji moralnych i politycznych reprezentowanych przez poszczególne
postacie (Aleksander - Antenor).