Ks. Henryk Paprocki / 30.03.2010
Wiara
Innego końca świata nie będzie
Ks. Henryk Paprocki, teolog prawosławny: Człowiek zadomowił się
w rzeczywistości, świat stał się stabilny i przewidywalny.
Ponieważ Jezus niewiele powiedział o tym, co nas czeka w świecie
przemienionym, czujemy wobec niego niepewność. A tu jest dom,
samochód, lodówka... Rozmawiał Maciej M�ller
Maciej M�ller: Do Apokalipsy sięgamy niechętnie.
Nietrudno wskazać powód: ta księga opowiada o dość
przerażającej przyszłości.
Ks. Henryk Paprocki: Sam po raz pierwszy czytałem ją w liceum,
ale bez lęku, traktując jako coś w rodzaju science fiction. Ta
księga plastycznie opowiada o zjawiskach, które poprzedzą to,
co umownie nazywamy końcem świata.
Umownie?
Bo żadnego końca świata nie będzie. Będzie zmiana
rzeczywistości, w której żyjemy  św. Paweł pisze o nowej ziemi
i nowym niebie. Dla chrześcijan myśl o paruzji powinna polegać
na pełnym radości oczekiwaniu na Chrystusa. Apokalipsa kończy
się optymistycznym wezwaniem:  Tak, przyjdz
Panie Jezu . Ale
to radosne oczekiwanie zaczęło ulatniać się z Kościołów już
w pierwszych wiekach. Chrześcijanie zaczęli się koncentrować na
tym, że eschatologia oznacza kres, po którym nastąpi jakieś
bliżej nieznane życie wieczne o charakterze duchowym. Prawie
nie wspominano o Bożym miłosierdziu i o powszechnym
Wniebowstapienie, detal
zmartwychwstaniu  a to przecież najistotniejszy element końca
ołtarza, Katalonia, koniec XII
czasów. Chrześcijaństwo, zwłaszcza zachodnie, zaczęło się
w. / fot. BURSTEIN
COLLECTION/CORBIS orientować w kierunku pedagogii strachu.
Inni mogli czuć się oszukani: Chrystus mówił, że
Zobacz także:
Jerozolima zostanie zniszczona, a  wkrótce potem
nastąpi kres.
Tygodnik na Wielkanoc 2010
Nr 14 (3169), 4 kwietnia 2010
Literalnie czytając Ewangelię uważano, że paruzja nastąpi za
pierwszych pokoleń chrześcijan. To błąd interpretacyjny:
zwróćmy uwagę, kto wypowiada te słowa: Bóg wcielony. On
patrzy na rzeczywistość z perspektywy wieczności, tysiąc lat jest dla Niego jak dzień. Kiedy
mówimy:  Pamiętaj, Boże, o Twoim Kościele , odnosimy Kościół do wiecznej teraz
niejszości Boga.
W cerkwi modlimy się o  wieczną pamięć dla sług Bożych  to prośba, by Bóg zachował ich
w swojej pamięci, która jest wieczna. O czym Bóg pomyśli, to istnieje.
Kiedy koniec świata nie nastąpił, chrześcijanie, nie rozumiejąc przyczyn, zaczęli spychać
eschatologię w daleką przyszłość. Kościół przychylał się do takiego myślenia wobec zagrożenia
płynącego z herezji millenarystów, póz
niej bogomiłów czy albigensów, którzy głosili rychły koniec
świata, wzywali do pozbywania się majątków, powstrzymywania się od współżycia seksualnego 
a w rezultacie ludzie zaczynali żyć w niezdrowej euforii czy wręcz histerii. Kościół zdystansował się
od eschatologii, bo człowiek ze wszystkiego potrafi zrobić herezję. Z końca świata również.
I dzisiaj niewiele mówi się w katechezie o paruzji.
Wszystkie Kościoły mają z tym problem. W XIX i XX w. kilkakrotnie wieszczono koniec świata,
a ostatnio głoszona data to rok 2012. Chyba eschatologia nam spowszedniała, związane z nią
zjawiska obserwujemy w programach opowiadających o komecie, która zniszczy ziemię, albo
o globalnym ociepleniu, przez które zaleje nas rozpuszczony lód z biegunów. Tego rodzaju
fałszywe proroctwa prowadzą do tego, że dla przeciętnego chrześcijanina eschatologia jest czymś
zaliczanym do dziedziny fantastyki.
Z drugiej strony jesteśmy uwięzieni w światopoglądzie naukowym. Skoro z nauki nie
wynika, że jakaś kosmiczna katastrofa miałaby się w najbliższym czasie zdarzyć, to nie
ma się czego obawiać.
Ale nauka nie jest w stanie odpowiedzieć na pytanie, czy w mechanizmie naszego systemu
słonecznego nie ma jakiegoś mechanizmu autodestrukcji. Nauka może tylko konstatować fakty.
Dwie hipotezy z brzegu: może za 5 miliardów lat Słońce pochłonie Ziemię jako czerwony
olbrzym, a może wszechświat będzie się rozszerzał w nieskończoność, a jego
temperatura w końcu spadnie do zera absolutnego...
To perspektywa tak odległa, że człowiek nie zawraca sobie nią głowy. Potrafimy myśleć
w kategoriach stu lat, a nie miliardów. Zresztą do tego czasu pewnie byśmy skolonizowali inny
układ planetarny, więc ta perspektywa nie budzi specjalnego niepokoju.
Opis podany przez Jezusa mówi wyraz
nie o kataklizmach o charakterze kosmicznym: moce niebios
zostaną poruszone, gwiazdy zaczną spadać. Po tych zjawiskach ukaże się znak Syna Człowieczego,
krzyż, i rozlegnie się trąba. Do tego dochodzą zjawiska dziejące się bliżej: głód, epidemie,
trzęsienia ziemi.
Bóg obiecał, że potopu więcej nie będzie.
I obietnicy dotrzyma. Tylko czeka nas coś znacznie gorszego, co wyklucza możliwość uratowania
się nawet tych, których stać by było na budowę jakiejś współczesnej arki.
Bóg chce nas przestraszyć?
On nie chce w nas wzbudzać strachu, który paraliżuje. Bojaz
ń Boża jest błogosławiona. Kiedy
Mojżesz chciał zobaczyć Boga, usłyszał, że każdy, kto ujrzy Jego oblicze, musi umrzeć. Jezus jako
Zmartwychwstały mówi do Marii Magdaleny:  Nie dotykaj Mnie . Rzeczywistość Boża jest tak różna
od ludzkiej, że człowiek po grzechu pierworodnym i w obecnej mizernej kondycji moralnej nie
potrafi jej pojąć ani zaufać. I ona powinna wzbudzać to, co religioznawcy nazywają  misterium
tremendum  tajemnicą budzącą bojaz
ń.
Proponuję jednak zbudować paralelę. Powstanie naszego świata było wydarzeniem strasznym,
w jakiejś mierze mogą go doświadczać astronomowie obserwujący wybuch supernowej. Jaki był
początek, taki powinien być koniec. Z drugiej strony pamiętajmy, że Apokalipsa jest opisem
czegoś, co może się zdarzyć. Ale na ile to będzie przerażające, zależy od kondycji ludzkości.
Chrześcijanie chcieliby czasem umyć ręce jak Piłat i zostawić wszystkie sprawy Bogu. A On
powiedział:  Czyńcie sobie ziemię poddaną  więc w nasze ręce oddał los tej planety. Od nas
zależy poziom zniszczenia środowiska i to, czy wydarzy się katastrofa nuklearna. To człowiek jest
winny upadkowi moralności, więc nie zrzucajmy odpowiedzialności za nasz strach na Boga.
I wspomnijmy słowa Jezusa, że daty końca dziejów nie zna nawet Syn Człowieczy, a tylko Ojciec.
Nie pytajcie.
I po co było z tego robić taką tajemnicę?
Gdyby Jezus podał dokładną datę, to wyobraz
my sobie szaleństwa, które popełnialiby ludzie,
mając w perspektywie dwóch lat przejście do nieznanej rzeczywistości. Niewiedza powoduje, że
możemy czuć się bezpiecznie w obecnych tymczasowych warunkach.
Do tego stopnia bezpiecznie, że, jak powiedział w listopadzie 2009 r. Benedykt XVI,
 mam wrażenie, że trudno nam dziś w naszym życiu, w naszym świecie, szczerze modlić
się o to, aby zginął ten świat, aby nadeszło nowe Jeruzalem, aby przyszedł Sąd
Ostateczny i Sędzia Chrystus .
Papież ma rację, bo współczesny człowiek nie modli się słowami  Przyjdz
, Panie Jezu . Za to
zarzuca Boga drobnomieszczańskimi prośbami o wyższą pensję, o zdanie egzaminu, o zdrowie.
O coś więcej proszą tylko święci. Wielcy asceci modlili się za całe stworzenie, nawet za jadowite
gady, za najgorszych grzeszników i o nawrócenie szatana. A ilu miało odwagę powiedzieć, że
grzech całego stworzenia jest jak garść piasku wrzucona w ocean Bożego miłosierdzia? Znam tylko
jednego  Izaaka Syryjczyka.
Współczesny człowiek zadomowił się w tej rzeczywistości i jest mu w niej dobrze. Nasz świat stał
się stabilny i przewidywalny. Ponieważ Jezus niewiele powiedział o tym, co nas czeka w świecie
przemienionym, czujemy wobec niego niepewność. A tu jest dom, samochód, lodówka i piękna
żona. Jeśli myślimy o eschatologii, to o osobistej, związanej z własną śmiercią. Eschatologia
przemiany całego kosmosu nikogo nie interesuje. Bóg pozostawił człowieka w sytuacji wiary, nie
zaspokajając jego potrzeb rozumowych. Rezerwa wobec eschatologii jest niebezpieczna, bo
zaczynamy spychać Chrystusa na margines życia. Staje się jak piorunochron, stosowany
w sytuacji zagrożenia. A Bóg chce od nas wiary, niczego więcej  chce, byśmy uwierzyli we
wszystko, co objawił, łącznie z paruzją.
Jezus nie odpowiada na pytanie o czas końca, ale wymienia znaki, które go zapowiedzą.
Oto kilka z nich: nie zostanie tu kamień na kamieniu, pojawią się fałszywi mesjasze,
będą wojny, głód i trzęsienia ziemi, wydadzą was na udrękę i będą was zabijać, wzmoże
się nieprawość, pojawi się antychryst. Skąd ta eskalacja zła tuż przed końcem dziejów?
Zło jest pasożytem. To realna rzeczywistość ontologiczna, coś więcej niż tylko brak dobra. I kiedy
zło już się zagniez
dzi, zachowuje się jak huba  coraz bardziej się rozbudowuje. To mogliśmy
obserwować we wszystkich XX-wiecznych totalitaryzmach. Zło rozrasta się, aż wyczerpie soki,
które są w podłożu i zaczyna się jego katastrofa.
Jezus powiedział, że oto nadchodzi książę tego świata, następuje jego godzina i noc ciemności.
Jego władza jest tak silna, że w swoim człowieczeństwie ulega jej Syn Boży! Widzieliśmy zło 
wytwór człowieka. A teraz wyobraz
my sobie, że osobowe zło w czystej postaci zaczyna dominować
w świecie. To dlatego Apokalipsa budzi taki lęk. Jak mówiłem, wiele zależy od nas samych, ale
patrząc na współczesny świat nie jestem optymistą.
Czy antychryst jest tożsamy z  księciem tego świata ?
Nie. To osoba od niego uzależniona. Jego tożsamość to tajemnica; Jan pisze, że każdy, kto
sprzeciwia się Chrystusowi, już jest antychrystem. Warto przypomnieć  Opowieść o antychryście
Włodzimierza Sołowjowa. Zostaje On tam przedstawiony jako pseudo-dobroczyńca ludzkości.
Prawosławnym buduje instytuty ikon, protestantom ośrodki badania Biblii, ale jednocześnie
dopuszcza się potwornych zbrodni. Więc antychryst niekoniecznie musi od razu przypalać ludzi
siarką: może czynić dobro, ale po to, aby zwodzić. Jest bogiem-oszustem.
Kościół prawosławny ekskomunikował Tołstoja ze względu na jego przekonanie, że
etyczne zaangażowanie ludzi może zbawić świat, nie ma więc potrzeby ofiary Chrystusa.
Jego poglądy były groz
ne, bo dążył do stworzenia systemu filozoficznego bazującego na
chrześcijaństwie, w którym Jezus jest człowiekiem, nie istnieje kult Boga, a zbawienie opiera się
na postawie etycznej. Tołstoja nie nazwano jednak antychrystem, ale wrogiem nauki Chrystusa.
Oczywiście jest cały szereg tych, którzy przygotowują przyjście antychrysta poprzez swoje niecne
postępowanie. Pisarz, chcąc wyeliminować transcendencję, znalazł się w tym szeregu.
Współczesny człowiek jest praktyczny. Chciałby wypełnić wszystko, czego Chrystus
wymaga, zapracować na zbawienie i w świętym spokoju czekać na koniec.
Pokusa gnozy pojawiła się już w starożytności... Ale chrześcijaństwo nie polega na realizacji
systemu norm, tylko na wejściu w jedność z Chrystusem.
Objawienie to nie przedstawienie warunków, których wypełnienie da gwarancję zbawienia.
Judaizm np. jest religią prawa, w której posłuszeństwo wobec przepisów Tory powoduje
usprawiedliwienie człowieka. Jezus wprowadził radykalną zmianę: Prawo zredukował do Dekalogu,
a na pierwszym miejscu postawił łaskę. Mówił:  Kiedy wykonacie wszystko, co do was należy, to
powiedzcie, że jesteście sługami nieużytecznymi . Powołanie chrześcijanina to całkowite
zawierzenie się Bogu, zaufanie mu aż do końca. Kierkegaard pisał, że stworzenie nigdy nie ma
racji wobec Stwórcy. To trudne do przyjęcia, bo kształt naszej cywilizacji jest taki, że każdy ma
swój zakres obowiązków, a za jego wykonanie otrzymuje wynagrodzenie. System etyczny to coś
koniecznego, by być chrześcijaninem, ale nie istota.
Jak czekać na paruzję?
Czuwać. Być gotowym. Jezus ostrzega, że powróci niespodziewanie, w nocy, przyjdzie jak złodziej.
W cerkwi śpiewamy na początku Wielkiego Tygodnia:  Oto Oblubieniec nadchodzi o północy
i błogosławiony sługa, którego zastanie czuwającym . Trzeba żyć w świadomości paruzji
i gotowości, nie trwać w stanie upadku i grzechu. A już na pewno nie stać z założonymi rękami.
Kiedyś zapytano pracującego akurat w ogrodzie Lutra, co by robił, gdyby dowiedział się, że zaraz
nastąpi koniec świata. Odparł, że dalej uprawiałby grządki. Nie mam wpływu na wydarzenia
ostateczne, ale mam wpływ na swój stan duchowy i jestem zobowiązany o niego dbać. To będzie
zresztą tak wspaniałe widowisko, że warto go doczekać i oglądać.
Chyba że obserwującym spadnie na głowę kometa albo pochłonie ich lawa.
Sprawiedliwi nigdy nie giną, są w ręku Bożym, nie dotknie ich śmierć wieczna. Śmierć fizyczna nie
jest czymś najgorszym, gorsza jest śmierć wieczna  odtrącenie od miłości Bożej. Potępienie
oznacza brak kontaktu z Bogiem, który jest miłością, czyli wejście w sferę nienawiści.
Jeszcze jeden cytat z Apokalipsy:  Kto krzywdzi, niech jeszcze krzywdę wyrządzi,
i plugawy niech się jeszcze splugawi, a sprawiedliwy niech jeszcze wypełni
sprawiedliwość, a święty niechaj się jeszcze uświęci .
Przed paruzją nastąpi gwałtowne spolaryzowanie dobra i zła, przez ludzkość przebiegnie jakaś
wyraz
na granica. Zakłada ją Sąd Ostateczny  przecież Chrystus, kiedy powróci, łatwo oddzieli
złych od dobrych jak kozły od owiec.
Św. Paweł pisze, że Chrystus przekaże też Królestwo Ojcu. Co to znaczy?
Według Ojców Kościoła wcielenie i przyjście Jezusa na ziemię było decyzją całej Trójcy Świętej.
Niektórzy uważali, że Jezus by się wcielił, nawet gdyby nie było grzechu  z miłości do swojego
stworzenia. Bóg oddał w tym momencie Synowi Człowieczemu władzę nad wszelkim stworzeniem
 o tym mówi Chrystus w Mowie Arcykapłańskiej. Ona trwa dopóty, dopóki istnieje ta postać
świata.
Kiedy przeminie, Chrystus przekaże władzę z powrotem Ojcu: ponieważ  wszystko ma być
wszystkim w Bogu  Trójcy Świętej. Cały świat znajdzie swoje spełnienie w Bogu. Wszystkie
sprzeczności zostają pogodzone, jak pisał Mikołaj z Kuzy.
Jezus mówi:  Oto Ja jestem z wami aż do skończenia świata . Karl Rahner dowodził, że
eschatologia dotyczy nie tylko przyszłości, ale także teraz
niejszości. Co to znaczy, że
Chrystus przyjdzie, skoro nigdzie nie odszedł?
Chrystus jest obecny w tym świecie jako Pan i Stwórca, powraca do nas w każdej liturgii
eucharystycznej. Druga, budząca bojaz
ń Bożą, paruzja będzie innym powrotem  o którym zresztą
liturgia przypomina. Chrystus jest obecny w Kościele: w słowie, w sakramentach, objawieniach
i cudach  ale to nie jest Jego obecność w przekroju widzialnym tego świata. Druga paruzja
oznacza naoczne Jego przyjście. On sam mówi:  Przyjdę znowu i zabiorę was do siebie . Wtedy
wszyscy zobaczą Chrystusa jako Boga. I jako człowieka również, bo On zawsze będzie
człowiekiem.
Mojżesz nie mógł popatrzeć na twarz Boga. My będziemy mogli?
Paruzję możemy porównać do przemienienia Chrystusa na górze Tabor. By zobaczyć Chrystusa
przemienionego, uczniowie znalez
li się w mocy Ducha Świętego. Oczy Apostołów otworzyły się,
a Chrystus pozwolił, by nie ulegli oślepieniu blaskiem Boga. Jego oblicze zajaśniało jak słońce,
a szaty stały się białe jak śnieg.
W momencie paruzji wszyscy to ujrzymy. Będziemy już wtedy przemienieni  by żyć z Nim przez
wieczność.
W NAJNOWSZYM NUMERZE: na Święta Wielkiej Nocy - płyta "Misteria Paschalia" z muzyką
barokową | Ojciec Oszajca  ostatnie słowa Chrystusa na Krzyżu | Katolicy, protestanci i prawosławni
rozważają słowa  Chrystus umarł, Chrystus zmartwychwstał, Chrystus powróci | Luigi Accattoli, ks. Adam
Boniecki, Artur Sporniak na rocznicę śmierci Jana Pawła II | jubileusz Józefy Hennelowej | Michał Paweł
Markowski o Iwaszkiewiczu | Wojciech Bonowicz o księdzu Tischnerze | Wojciech Nowicki o Pani Bovary |
Maciej Wiśniewski z Meksyku: jak Ameryka Południowa czyta Kapuścińkiego? | Andzej Brzeziecki: esej
stwarzający Europę (Środkową) | czy w Konstytucji można zapisać prawo do miasta? | Kolorado, czyli
cieśla
� � Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie
artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione.