Warszawskie Studia Teologiczne
XIV/2001, 37-47
Ks. Janusz KACZMAREK
RABINISTYCZNE TA
O NAUKI JEZUSA
O ZMARTWYCHWSTANIU UMARA
YCH

samarytanie oraz P  Gamaliel i Jezus
1. Wstęp  Paweł i faryzeusze
d-
a-
-11).
o-
wym punktem sporów teologicznych w judaizmie okresu Nowego Testamentu  sa-
duceusze (i samarytanie1 e-
2
i-
kacje o zasadniczym znaczeniu dla trzech istotnych wymiarów religii.

o-
a-
u-
d-
e-
1
Zgodnie z zasadami polskiej pisow
2
JÓZEF FLAWIUSZ, Dawne dzieje Izraela 18,1,4; 2,8,14; Opracowania: E.P.
SANDERS, Judaism: Practice and Belief  63BCE-66CE, London-Philadelphia 1992, 298-303.332-
336.369-370; A. COHEN, Everyman s Talmud, New York 1949, 357- Talmud
Gromadzka, Warszawa 1995).
38 KS. JANUSZ KACZMAREK
3
.
 nie mniej istotny  r-
t o
h-
autorytetu tnia, zwana
aniem, objawiona
u-
mienia4. Zdaniem
mówi o zmartwychwstaniu wprost, to jednak nie ma w niej najmniejszego fragmentu,

zob. Sifre Deut. 132a). a
o
tu biblijnego, egzegeza i teologia tradycji
yzejskiego.
Mt 22,31-32;
Mk 12,26- - h-
j-
n
być kulturowym i teologicznym Sitz im Leben synop-
5
tycznych pery .
y-
 bSanh. 90b

3
A. COHEN, dz.cyt., 357.
4
Tora ustna zawarta jest w pismach tradycji rabinistycznej z Talmudem i klasycznymi midraszami
na czele. Na temat Tory ustnej, tradycji rabinistycznej i jej pism zob. G. STEMBERGER, Einteilung in
Talmud und Midrasch, M�nchen 19928.
5
otestamentalnych w
z-
l-
nych warstw tradycji obecnych w klasycznych pismach judaizmu. Wielu jednak  c-
nie 
J. LIGHTFOOD, Horae Hebraicae Et Talmudicae (A Commentary on the New Testament from Talmud and
Hebraica), Oxford 1859; H.L. STRACK  P. BILLERBECK, Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud
und Midrash, M�nchen 1922. C.G. MONTEFIORE, Rabbinic Literature and Gospel Teaching, New York
CHILTON  J. NEUSNER, Judaism in the New Testament, London-
Flusser a i jego ucznia B.H. Young a.
R KI JEZUSA 39
zmartwychwstaniu. To konkretne studium egzegezy i teologii rabinistycznej pozwoli
r
2. Johanan i Iszmael
z Tory? Jest powiedziane: �Oddacie z nich terumah
terumah
terumah r
W szkole rabbiego Izmaela nauczano:  Aaronowi  takiemu jak Aaron . Jak
haver haverim6.
Rabbi Johanan7 w swym dowodzie biblijnym na potwierdzenie prawdy o zmar-
terumah -32
i-
mitzvah).
-29; 33,38-39; Pwt
mitzvah, która nie
 y-
8
mitzvah
r
ana inna interpretacja
9
.
6
i-
na
r
7
Johanan ben Nappaha (ok. 180-279, drugie pokolenie amoraitów), wymieniany zwykle w literatu-
rze rabinistycznej bez imienia ojca 
Encyclopaedia Judaica, Jerusalem 1973 [dalej EJ],
10:144-147. W. BACHER, Die Agada der Tannaiten
Johananowi. W t
raczej na Iz 52,8 (bSanh. 91b) i Iz 26,19 (bKeth. 111b).
8
a
9
Iszmaela ben Elisza (drugie pokol
o-
40 KS. JANUSZ KACZMAREK
o-
Aaron  nie
haver. Haver
havurah, rodzaju stowarzyszenia utworzonego przez post-biblijne autorytety religijne
 am
ha-arez,  ludu ziemi , czyli religijnych ignorantów10
mitzvah terumah do-
 ó-
rzy skrupu
 am ha-arez, nie ma prawa do otrzymywania terumah od Izraelitów. Jest to
interpretacja typowo halachiczna 
w judaizmie. Jest t
mitzvah do-
terumah (oznacza to, r-
czy porównywania ich warto
 na które nie ma tu miejsca 
tu na linii prawdziwe- ale prawdziwe-
y-
3. Simai
h-
o-
11
rabbiego Simaia, który wyprowadza
(Abrahamowi, Izaakowi i
Jakubowi, na co wskazuje kontekst biblijny i komentarz Rasziego); drugi: Bóg wy-
e-
wo a z niewoli
i-
r middot). Por. EJ 9:83-86.
10
Por. EJ 7:1489-1492
11
Baraita to fragment tradycji tanaickiej, którego nie ma w Misznie.
R KI JEZUSA 41
 im
h-
wstania patr
y-
o-
4. Gamaliel i heretycy
o-
 Oto ty spoczniesz z przodka-
mi swymi i powstaniesz (weq�m
(weq�m
Ezechiel? .
e-
to tylko ruchy ust 
halakhah
u
martwychwstaniu umar
13
Rabban Gamaliel12 (m�n�n). Zadane przez nich
12
ben Gamaliela I, w latach 80- e-
EJ 7:296-
42 KS. JANUSZ KACZMAREK
prawdy wiary. Rabban Gamaliel wylicza jako fundament tej doktryny wszystkie
ku (akademia w Jabne): Tora, Prorocy i Pisma. Ale przeciwnicy
u-
cza dowód na zmartwychwstanie.
Werset, który Gamaliel cytuje z Tory to Pwt 31,16. Z kontekstu biblijnego jasno
e-
qal czasownika a
kb
weq�m perfectum qal trzeciej osoby liczby
y czynnej qal (poprzedzonymi
waw waw inversivum). Rabban Gamaliel
rozumie weq�m
j inter-
pretacji werset brzmi:  Oto ty spoczniesz z przodkami twymi i powstaniesz (zmar-
r-
o-
r-
o-
tekstu. Ale zdaniem przeciwników rabbana Gamaliela weq�m jest perfectum qal trze-
b-
j-
nego, gdzie weq�m tworzy kiego hendiadys z wez�n�h
n-
Poza tym, gdyby weq�m j-
imperfectum perfectum
13
tyfikuje ich z
sectarians
y-
nie na prawdzie o zmartwychwstaniu Chryst
o-
 e
-  u-
R KI JEZUSA 43
inversum), albo orzeczenia w perfectum inversum
podmiocie)14.
r-
e-
nia narodu, drudzy natomiast opis rzeczywiste
a-
y-
kluczenie dowodu na zmartwychwsta setu15.
e-
z martwych  r-
16
Jehozadak przekazana p ). Jednak  co niezwykle
14
crux interpretum. Rabbi
Issi ben Juda (trzecie pokolenie tanaitów) w bYoma 52a-
wt 31,16 (wqm), Rdz 49,6-7 ( rwr), Wj 17,9 (mhr), Wj 25,33
(ma
wqym) i Rdz 4,7 (s t
e-
Gamaliela na polu egzegezy biblijnej; por. EJ 10:279-
a-
itów). Rabbi Sym 

gzystencji, co wskazuje
na zmar
15
Na podstawie Iz 26,19 rabini z trzeciego pokolenia amoraitów nie tylko stwierdzali istnienie zmar-
znajd w-
pochowanych
ychwstaniu, w przeciwie
tych
humilis   pokorny od humus   ziemia, gleba .
16
Z punktu widzenia kompozycji samego tekstu odniesienie do nauczania rabbiego Johanana, który
d-
r-
nauczycieli talmudycznych.
44 KS. JANUSZ KACZMAREK

y-
halakhah a-

e-

o-
e-
go Simaia.
5. Eleazar i samarytanie oraz Papa i Abbaje
i-
r-
dnej ko-
r-
nie wyeliminujesz (hikk�ręt tikk-
�ręt z-
 l
za jego grzech 
Rab Papa p
(hikk�ręt)  tikk�ręt)  w przy-
o-
wenikret�h
owany (wenikret�h)  y-
eliminujesz (hikk�ręt) 
wyeliminujesz (hikk�ręt tikk�ręt) 
ben
rabbi Jose17
o-
18
przednio omaw a-
17
middot z-
nych). Por. EJ 6:599-600.
18
R KI JEZUSA 45
lahem waw19
 y-
studium poprzedniego wersetu rabbi Eleazar znajduje inny  Lb 15,31. Logika rozu-
e-
Zdaniem raba Papy20 z r-
hikk�ręt tikk�ręt
w-
o-
hikk�ręt na tym
tikk�ręt e-
j-
skiej (infinitus absolutus o-
stów
b-
szym, które odkrywa czytelnik. W tradycji rabinistycznej na pierwszym biegunie
ugim rabbi Akiba.
W przekazie tradycji tanaickiej kontrinterpretacja rabbiego Iszmaela zostaje popar-
ta argumentem ex absurdo, polegającym na zastosowaniu rozumowania adwersa-
u (krt) co
hikk�ręt i tikk�ręt  wenikret�h e-
 zdaniem Iszmaela 
ez-
19
Por. aparat krytyczny w Biblia Hebraica Stuttgartensia, red. K. Elliger  W. Rudolph, Stuttgart
19904, 305.
20
Rab Papa (ok. 300- aje (do którego
EJ 13:58-59. Jego mistrz, rab Abbaje
bar Kailil (ok. 278-338, czwarte pokolen
EJ 2:44-
wspólnego mi
46 KS. JANUSZ KACZMAREK
r-
hikk�ręt tikk�ręt
21
ch: wenikret�h hikk�ręt tikk�ręt po zmartwychwstaniu zmar .
6. Zakończenie  Gamaliel i Jezus
r-
retyków:
i-
Gamaliel cytuje P r-
Per analogiam to samo
Bogiem, relacja wiary, która prowadzi do zjednoczenia z Bogiem jest silniejsza od

She-
kinah
22
o-
dbq

ki Jakuba w Rdz 34,3. Drugie to synonim dbq  ha
q:
wreszcie to hpz 
 mówi Pan
w Ml 3,12 (zob. GenR. 80).
21
tikk�ręt
ACHER, Die Agada der Tannaiten, I, Strassburg 19032, 236-237, uznaje trady-
22
Drugie pokolenie amoraitów. Por. EJ 14:1559-1561.
R KI JEZUSA 47
n-
y-
LO SFONDO RABBINICO DELL INSEGNAMENTO DI GESŁ
SULLA RISURREZIONE DEI MORTI
Riassunto
Articolo studia lo sfondo rabbinico delle pericopi sinottiche (Mt 22,31-32; Mc
12,26-27; Lk 20,37-38), dove Gesł prende la posizione nella discussione riguardante
l esistenza della risurrezione dei morti e la sua deducibilitą dalla Tora. Lo studio dei
testi talmudici (bSanh. 90a), dove i rabbi deducono dalla Tora la dottrina della
risurrezione applicando ai testi biblici la loro esegesi specifica, permette ad entrare nel
mondo della loro logica e mentalitą teologica. In questa luce emerge pił chiaramente
la base teologica della risurrezione dei morti nascosta dietro l esegesi di Es 3,6 fatta da
Gesł nei Vangeli  l unione dell amore eterno con Dio che si realizza per mezzo della
fede.