Państwo jako najwyższa wartość narodowa w widzeniu bohaterów literackich
różnych epok




  “PaÅ„stwo jako najwyższa wartość narodowa w widzeniu bohaterów
literackich różnych epok"



Pojęcie
państwa , jego rola oraz zadania to problemy , które często pojawiały się u twórców
różnych epok. Można by przytaczać tu wiele przykładów , ponieważ nie tylko w prozie
ale także w poezji pojawiało się państwo jako siła ściśle związana z życiem
całego narodu. Zaczynając od antyku , a kończąc na współczesności można
przywołać konkretne przykłady , w których widać w jaki sposób kolejne pokolenia
ludzi starały się w pełni zasłużyć na miano dobrych i oddanych obywateli. Państwo
jako ściśle określona grupa ludzi kierujących się własnymi , nienaruszalnymi prawami
oraz ze wszystkimi swoimi cechami było dla wielu twórców oraz samych bohaterów
literackich rzeczą niezwykle ważną. Często kolidowała z ich własnymi ideałami oraz
celami. Słynne słowa J.F.Kennedy`ego :


“Nie pytajcie co kraj może zrobić dla was , ale co
wy możecie zrobić dla kraju" świadczą o tym , że także współcześnie problemy
państwa ale i sama jego istota są nieobce innym ludziom , którzy chcą coś dla niego
zrobić.

Już starożytność i utwór “Antygona" Sofoklesa
porusza problemy towarzyszące w owym czasie ludziom kierującym państwem. W dramacie tym
ukazana jest tragedia głównej bohaterki. Tytułowa Antygona była siostrą Polinejkesa ,
który zginął jako najeźdźca walcząc przeciwko swojemu bratu Eteoklesowi. Eteokles
również zginął lecz jako obrońca Teb został godnie pogrzebany i pożegnany przez
samego Kreona. Antygona próbowała namówić swoją siostrę Ismenę na to , aby
wspólnie pogrzebały ciało Polinejkesa ta jednak nie zgodziła się. Sama , wbrew prawom
państwowym ustanowionym przez Kreona , pogrzebała brata. Król Teb wiedział , że nie
może złamać praw , które sam ustanowił wydał więc rozkaz zabicia Antygony. Nie
wiedział on jednak , że tym samym skazuje na śmierć swojego syna Hajmona , zakochanego
w Antygonie. W końcu Antygona zostaje żywcem zamurowana , a Hajmon przebija się
sztyletem. Samobójstwo popełnia także żona Kreona Eurydyka. Tragedia Antygony jest
zarazem tragedią samego Kreona , który ustanowił w państwie takie prawa , których sam
nie mógł przekroczyć. Był on władcą bardzo surowym , jednocześnie uznawał
wyższość prawa ustawowego , pisanego nad zwyczajowym i boskim. Uważał , że prawo
religijne nie może ograniczać zakresu władzy królewskiej. Swoim postępowaniem Kreon
próbował pokazać innym , że w państwie prawa nie ma miejsca dla zdrajców , którzy
nie zasługują na przyzwoity pochówek. Ale był także człowiekiem świadomym wartości
jaką jest państwo. Kierował się jego dobrem , racją stanu , wiedział że bezprawie
bywa przyczyną upadku państwa. Miał na uwadze niewinne ofiary , które przyniosła
wojna rozpoczęta za sprawą Polinejkesa. Skazując Antygonę na śmierć nie mógł jako
władca pozwolić sobie na okazanie słabości , jednocześnie musiał dbać i umacniać
swój autorytet.

W epoce odrodzenia jednym z bohaterów literackich ,
który szczególnie silnie doceniaÅ‚ wartość narodowÄ… byÅ‚ Antenor z “Odprawy
posłów greckich" Jana Kochanowskiego. Swoim patriotyzmem i oddaniem dowiódł swej
lojalności. Antenor był człowiekiem uczciwym , rozsądnym i nieprzekupnym. Świadczą o
tym jego wÅ‚asne sÅ‚owa : “A mnie i dom mój , i co mam z swych przodków ,

Nie jest przedajno ..."

Wierny swoim ideałom , dbał o interes ogółu , a nie
swój , do końca obstawał przy swoim patriotycznym przekonaniu. Miał świadomość ,
że Aleksander swoim czynem sprowadzi nieszczęścia na Troję cyt. :

“Niechże siÄ™ Aleksander tak drogo nie żeni

Żeby małżeństwo swoje upadkiem ojczyzny

I krwią naszą miał płacić..."

Jego przeciwieństwem był Aleksander. Człowiek zły ,
samowolny , lubiący hulanki i rozpustę , dbał tylko o własne interesy ,
przedkładając je nawet ponad dobro państwa.

Myślę , że Antenor w pełni docenił wartość jaką
jest państwo. Tylko on do końca miał na względzie dobro narodu , gdy wszyscy inni
odwrócili się od niego.

Bohaterem dla którego państwo było także najwyższą
wartością był Ulisses. Jest to człowiek , który ma świadomość , że prywata ,
dobra osobiste przyczynią się do zguby kraju. Świadczą o tym jego słowa :

“O nierzÄ…dne królestwo i zginienia bliskie ,

Gdzie ani prawa ważą , ani sprawiedliwość

Ma miejsca , ale wszystko złotem kupić trzeba !"

W twórczości Jana Kochanowskiego , który był oddanym
patriotą i obywatelem , można wyodrębnić wiele dzieł z motywami patriotycznymi ,
jednak nie był on w swoich dążeniach osamotniony.

Poglądy w epoce oświecenia przedstawił między innymi
Julian Ursyn Niemcewicz w swojej komedii politycznej pt. “Powrót posÅ‚a". Sam autor
był w owym czasie uczestnikiem obrad Sejmu Czteroletniego obradującego nad sprawami
państwa polskiego. Sam utwór jest w pewien sposób odzwierciedleniem sytuacji panującej
w czasie obrad.

Treść komedii mówi nam o perypetiach związanych z
odwiedzinami przez Walerego swojego domu rodzinnego. Podobnie jak autor , Walery był
uczestnikiem Sejmu Wielkiego , a zarazem posłem stronnictwa postępowego , zwolennikiem
reform. Intryga miłosna , konkury Walerego i Szarmanckiego do ręki panny Teresy są w
pewien sposób tłem konfliktu obu modeli postaw : patriotycznej i zachowawczej. Starosta
i Szarmancki jako przeciwnicy reform zostali kompletnie ośmieszeni i skompromitowani.
Chciwi , wyrachowani , niehonorowi , kłótliwi i głupi byli jednocześnie przeciwni
sojuszom Rzeczpospolitej :

“Polska nigdy siÄ™ z nikim Å‚Ä…czyć nie powinna :

Niech ciało siedzi , ale niech nie będzie czynna :

A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi ,

Niech siÄ™ z dalekim Å‚Ä…czy , co jej nie zaszkodzi.

Z HiszpaniÄ… , PortugaliÄ… , nawet z AmerykÄ…..."

Bohaterami pozytywnymi , dla których państwo było
najwyższą wartością byli Podkomorzy , Podkomorzyna i Walery. Są oni przykładem
wzorowej rodziny. Według Niemcewicza byli ludźmi godnymi do naśladowania , u których
bogate są tradycje niepodległościowe. Odrzucają liberum veto i wolną elekcję jako
przyczyny upadku Rzeczpospolitej . Julian Ursyn Niemcewicz ściśle walczył o silne
państwo polskie piórem , często ośmieszając i krytykując obozy przeciwne
patriotyzmowi.

Romantyzm natomiast to epoka szczególnie bogata w
bohaterów i utwory mocno doceniające wartość jaką jest państwo. Dobrym przykładem
może tu być powieść Adama Mickiewicza pt. “Konrad Wallenrod". TytuÅ‚owy Konrad
był człowiekiem litewskiego pochodzenia , który jako mały chłopiec został porwany
przez Krzyżaków. Tam u boku Wielkiego Mistrza był wychowywany zgodnie z tradycjami
zakonu. Chłopiec wyrósł na dzielnego człowieka jednak nie zapomniał o krzywdach jakie
mu wyrządzili Krzyżacy , postanowił się więc zemścić. Nie był w tym osamotniony. W
czasie pobytu w zakonie pomagał mu tajemniczy litewski Wajdelota , który podtrzymywał w
nim tradycje i pamięć swojego ojczystego narodu. Jako dorosły człowiek Walter Alf
ucieka wraz z Wajdelotą na Litwę. Tam przebywa na dworze księcia Kiejstuta oraz bierze
za żonę jego córkę Aldonę. Jego szczęście nie trwało jednak długo, ponieważ gdy
Krzyżacy zagrażali Litwie Walter postanowił wcielić swój plan w życie. Można tu
przytoczyć cytat :

“...szczęścia w domu nie znalazÅ‚ ,

bo go nie było w ojczyźnie."

Jako giermek jednego hrabiego niemieckiego staje po
stronie najeźdźców. W niewyjaśnionych okolicznościach zabija go i przyjmuje jego
nazwisko Konrada Wallenroda. Zwyciężając wojny , turnieje szybko zdobywa uznanie i
ufność Krzyżaków , po czym w niekrótkim czasie zostaje obwołany Wielkim Mistrzem
Krzyżackim. Konrad dopiero teraz rozpoczyna zemstę doprowadzając cały zakon do
wewnętrznej ruiny. Konrad doceniał wartość państwa jednak pragnienie zemsty
zaślepiło go do tego stopnia , że zaczął postępować wbrew wizerunkowi i całemu
kodeksowi honorowemu rycerza , tak pielęgnowanego w epoce średniowiecza.

Walczył z ukrycia , nie stając twarzą w twarz z wrogiem
, nie potyka się z nim w otwartej walce. Zawiódł zaufanie jakie pokładali w nim
poddani mu rycerze. Konrad poprzez złą taktykę i prowadzenie wojny , wydaje tym samym
wyrok śmierci na ludzi , którzy mu zaufali. Nie przestrzegał on kodeksu honorowego
rycerza , gdyż na uwadze miał wartość jaką jest państwo. Tego wymaga od niego
“maska" , ale czy ta “maska" nie staje siÄ™ nagle jego wÅ‚asnÄ… twarzÄ… ? Zostaje
jednak szybko zdemaskowany i popełnia samobójstwo. Jest to szczególnie tragiczne ,
gdyż w imię patriotyzmu i zemsty wyrzeka się szczęścia rodzinnego , które traci.
Potwierdzają to słowa Wajdeloty :

“Bieda , bieda , jeżeli dotÄ…d [Alf] nie speÅ‚niÅ‚
przysięgi

Jeśli , zrzekłszy się szczęścia , szczęście Aldony
zatruwszy.

Jeśli tyle poświęcił i dla niczego poświęcił."

W “Kordianie" Juliusza SÅ‚owackiego także ukazana
jest wartość państwa dla tytułowego Kordiana. Jednak zdaje on sobie o tym sprawę
dopiero u progu swojej wędrówki. Na początku całego utworu Juliusz Słowacki
przedstawia swoją krytykę co do przywódców powstania listopadowego i tak przywołuje
postać generałów : Chłopickiego i Skrzyneckiego , którym zarzuca brak zdolności i
umiejętności strategicznych , odwagi , energii i zdecydowania , księciu Jerzemu
Czartoryskiemu przesadną ostrożność , zaś Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi odmawia w
ogóle prawa do nazywania siÄ™ poetÄ… : “poeta-rycerz-starzec-nic", natomiast generaÅ‚
Krukowiecki , który podpisał w 1831 akt kapitulacji Warszawy , zostaje nazwany przez
SÅ‚owackiego zdrajcÄ….

Z kolei poznajemy samą postać Kordiana. Jest on
bohaterem romantycznym, zagubionym w sobie , nie mogącym opanować swoich myśli i
marzeń. Jego przyjacielem był stary sługa Grzegorz , który w pewien sposób próbował
mu pomóc często podnosząc go na duchu. Dopełnieniem nieszczęśliwej biografii
chłopca jest nieszczęśliwa miłość do Laury , która kończy się próbą
samobójstwa przez Kordiana.

Podróże Kordiana po Europie są pasmem kolejnych doznań
i tak we Włoszech przekonuje się , że prawdziwa miłość nie istnieje , Wioletta
gotowa jest sprzedać swe ciało za złoto. W Rzymie natomiast w czasie audiencji u
papieża dowiaduje się , że los Polaków jest mu całkowicie obojętny. Cel swojego
życia Kordian odnajduje dopiero na szczycie Mont Blanc. Odtąd postanawia walczyć o
wolność i niepodległość doceniając wartość jaką jest państwo , walczyć nawet za
cenÄ™ swojego życia. HasÅ‚o , które wypowiada : “Polska Winkelriedem narodów"
stanowi nawiązanie do legendarnego szwajcarskiego bohatera , który walcząc z
Austriakami skierował na siebie strzały silnie osłabiając obronę wroga.

Swój patriotyzm Kordian postanawia przypieczętować
zamachem na cara. Nie udaje mu siÄ™ to jednak , gdyż “na drodze" do sypialni cara
staje mu Strach i Imaginacja. Kordian mdleje. Świadczy to o jego niedojrzałości
psychicznej oraz własnej słabości , której nie umiał przezwyciężyć. Utwór kończy
się lecz nie wiadomo co dzieje się z Kordianem. Wiemy tylko , że ma być rozstrzelany
przez żołnierzy rosyjskich. Jego postępowanie oraz to , że próbował zgładzić cara
, ciemiężcę ludu , świadczą o wartości jaką jest dla niego państwo.

Państwo było od dawien dawna jednym z tematów
szczególnie silnie w przedstawianych przez różnych twórców. Bohaterowie ich utworów
byli często przedstawiani jako patrioci , dążący do polepszenia sytuacji państwa.
Tacy twórcy jak Jan Kochanowski , Juliusz Słowacki czy Adam Mickiewicz jako dobrzy
obywatele i patrioci umieli poprzez swoje dzieła , a przede wszystkim tworząc wybitne
kreacje bohaterów literackich , docenić wartość jaką jest państwo.

Myślę , że przykłady , które przytoczyłem świadczą
o tym , że los narodu, jego problemy nie były żadnemu z twórców obojętne , a
pojęcie państwa było przekazywane z pokolenia na pokolenie i godnie przedstawiane.



Utworzono w dniu: 10 listopad 2000
Copyrights (c) Sciaga4U  -  All rights reserved