uchwała 16 marzec 1999-29




























29













 













UCHWAŁA Z DNIA 16 MARCA 1999 R.















I KZP 3/99











 











Sformułowanie użyte w art. 626 ż 1 k.p.k., iż w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie „sąd określa, kto, w jakiej części i
zakresie ponosi koszty procesu”, odnosi się do fazy postępowania sądowego i
nie oznacza, ażeby sąd miał być organem uprawnionym do określania wydatków
wyłożonych przez Skarb Państwa w toku postępowania przygotowawczego, w tym
wydatków z tytułu nie opłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z
urzędu przez adwokata (art. 618 ż 1 pkt 11 k.p.k.).















W postępowaniu przygotowawczym organem ustalającym te wydatki jest prokurator, i to także wtedy, gdy postępowanie przygotowawcze zostało
umorzone.









 











Przewodniczący: sędzia SN J. Bratoszewski (sprawozdawca).



Sędzia SN: F. Tarnowski.



Sędzia SA delegowany do SN: H. Gradzik.



Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.





 









Sąd Najwyższy w sprawie Dariusza M., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 441 ż 1 k.p.k. przez Sąd Wojewódzki w Łomży – postanowieniem z
dnia 27 listopada 1998 r. – zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej
wykładni ustawy:





 









„Czy prokurator, decydując na podst. art. 618 ż 3 k.p.k. o wydatkach ponoszonych przez Skarb Państwa w postępowaniu
przygotowawczym zakończonym umorzeniem, decyduje również o kosztach nie
opłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu,
czy też decyzja w tym przedmiocie pozostaje w gestii sądu, który ustanowił
adwokata z urzędu?”





 











uchwalił

udzielić odpowiedzi

jak wyżej

.





 













Uzasadnienie





:











 









Sytuacja procesowa, w której doszło do przedstawienia Sądowi Najwyższemu opisanego na wstępie zagadnienia prawnego, jest następująca.



Prokurator umorzył prawomocnym postanowieniem z dnia 17 lipca 1998 r. postępowanie przygotowawcze z powodu stwierdzenia, że podejrzany działał w
stanie niepoczytalności. W toku tego postępowania prezes sądu wyznaczył
podejrzanemu obrońcę z urzędu. Obrońca ten – po zakończeniu postępowania
przygotowawczego – wniósł o przyznanie mu od Skarbu Państwa kosztów nie
opłaconej pomocy prawnej, kierując swój wniosek do Sądu Rejonowego w W. Sąd ten,
postanowieniem z dnia 30 września 1998 r., uznał swą niewłaściwość do
rozpoznania tego wniosku i przekazał go do rozpoznania Prokuratorowi
Rejonowemu w W. Na postanowienie to wniósł zażalenie prokurator do Sądu
Wojewódzkiego w Łomży, który to sąd przy rozpoznawaniu zażalenia powziął
wątpliwości wyrażone w przytoczonym na wstępie pytaniu prawnym, wymagające –
jego zdaniem – zasadniczej wykładni ustawy i na podstawie art. 441 k.p.k.
zwrócił się do Sądu Najwyższego o ich wyjaśnienie.



Sąd Najwyższy zważył, co następuje:



Werbalna stylizacja przedstawionego pytania prawnego nie wskazuje, który to przepis, lub jakieś sformułowanie zawarte w tym przepisie, wymaga
„zasadniczej” wykładni ustawy, lecz wskazuje jedynie na konkretną sytuację
procesową („kazus”), co do rozstrzygnięcia której Sąd Wojewódzki powziął
wątpliwości. Zadaniem Sądu Najwyższego, działającego na podstawie art. 441
k.p.k., nie jest ani rozstrzyganie konkretnych „kazusów”, ani też udzielanie
porad, jak należy postąpić w określonej sytuacji, lecz dokonywanie wykładni
ustawy, i to „zasadniczej”. Gdyby więc ograniczyć się do werbalnej stylizacji
przedstawionego pytania, to z braku podstaw przewidzianych w art. 441 ż 1
k.p.k. należałoby odmówić podjęcia uchwały.



Głębsza analiza postanowienia Sądu Wojewódzkiego o przekazaniu zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu wskazuje jednak,
że – niezależnie od pewnej nieporadności w sformułowaniu pytania prawnego – w
rozpoznawanej przez ten sąd sprawie istnieje zagadnienie prawne wymagające „zasadniczej”
wykładni ustawy.



Zagadnieniem tym jest mianowicie to, czy sformułowanie użyte w art. 626 ż 1 k.p.k., iż w orzeczeniu kończącym postępowanie sąd określa, kto, w jakiej
części i zakresie ponosi koszty procesu odnosi się do wszystkich faz postępowania,
czy tylko do postępowania sądowego, a więc nie odnosi się do postępowania
przygotowawczego, choćby zostało ono zakończone prawomocnym postanowieniem o
jego umorzeniu.



Traktując w ten właśnie sposób istotę przedstawionego zagadnienia Sąd Najwyższy opowiada się za takim rozumieniem sformułowania użytego w art. 626
ż 1 k.p.k., że odnosi się ono tylko do postępowania sądowego, a nie
przygotowawczego. Za takim rozumieniem przemawia kilka ważkich argumentów.



Po pierwsze, postępowanie przygotowawcze stanowi samodzielny etap procesu karnego i jego gestorem

(dominus litis)

jest prokurator. Ani ustalenie wydatków wyłożonych przez Skarb Państwa „tymczasowo” (art. 619 ż 1
k.p.k.), ani też ustalenie, kto „ponosi” je w postępowaniu przygotowawczym
nie należy do „czynności sądowych” w tym postępowaniu (art. 329 ż 1 k.p.k.),
a więc należą one do prokuratora.



Po wtóre, ustalenie wydatków jest w zasadzie niezależne od tego, czy postępowanie się jeszcze toczy, czy też zostało już prawomocnie zakończone, a
ponadto odnosi się do wielu różnych wydatków, w tym np. wypłaty należności
świadkom i biegłym. Co do tego natomiast, że podmiotem zobowiązanym do
ustalenia tych należności w postępowaniu przygotowawczym jest organ, który
prowadzi to postępowanie, nie ma żadnych wątpliwości (por. art. 1 ust. 2
dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i
stron w postępowaniu sądowym – Dz.U. Nr 49 poz. 445).



Ewentualne zróżnicowanie kompetencji organów zobowiązanych do ustalenia wydatków w postępowaniu przygotowawczym w zależności od tego, czy w grę
wchodzą wydatki z tytułu nie opłaconej przez stronę pomocy prawnej udzielonej
z urzędu przez adwokata (art. 618 ż 1 pkt 11 k.p.k.), czy też chodzi tu o
inne wydatki przewidziane w art. 618 ż 1 pkt 1–10 k.p.k., nie tylko nie
byłoby racjonalne, ale i niczym uzasadnione. O tym zresztą, że ustawodawca
zerwał z ustanowieniem kompetencji sądu również dla ustalenia należności za
obronę z urzędu w postępowaniu przygotowawczym świadczy porównanie regulacji
prawnej zawartej w ż 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
18 sierpnia 1983 r. (Dz.U. Nr 51, poz. 230), w której kompetencja taka była
przewidziana, z regulacją zawartą w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z
dnia 12 grudnia 1997 r. (Dz.U. Nr 154, poz. 1013), w którym nie przewiduje
się już takiej kompetencji sądu.



Dodać należy, że okoliczność, iż wydatki za nie opłaconą obronę z urzędu są z reguły ustalane dopiero w orzeczeniu (nie w zarządzeniu) nie może
być uznana za istotną z punktu widzenia kompetencji organu uprawnionego (a
nawet zobowiązanego) do podjęcia decyzji w tym przedmiocie.



Wniosek taki da się wyprowadzić z treści art. 618 ż 3 k.p.k. Przewidziane w tym przepisie uprawnienie prokuratora do określenia wysokości
wydatków odnosi się wprost do sytuacji, gdy co do ich wysokości brak jest
odrębnych przepisów dotyczących tzw. ryczałtów. Treść art. 618 ż 2 k.p.k.
pośrednio wskazuje jednak na to, że generalnie wydatki te w postępowaniu
przygotowawczym ustala właśnie prokurator (czy to na podstawie „ryczałtów”,
czy uznaniowo), nie ma natomiast żadnych podstaw, aby jeden z wydatków, jakim
jest nie opłacona przez strony pomoc prawna udzielona z urzędu przez
adwokata, miał być ustalony przez jakikolwiek inny organ.



Okoliczność, że obrońcy z urzędu nie wyznacza prokurator, lecz „prezes sądu”, nie może dla tej kwestii mieć znaczenia, gdyż dotyczy zupełnie innego
aspektu sprawy (pomijając już to, że określenie „prezes sądu” nie jest
równoznaczne z określeniem „sąd”).



W końcu zauważyć należy, że podlegająca wykładni kwestia może dotyczyć – jak to już wyjaśniono na wstępie – sformułowania użytego w art. 626 ż 1
k.p.k.: „w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd określa, kto, w
jakiej części i zakresie ponosi koszty procesu”.



Takie zaś sformułowanie jednoznacznie wskazuje, że w przepisie tym chodzi o całość kosztów procesu (art. 616 ż 1 k.p.k.), a nie tylko o ich
część, jaką stanowią wydatki (art. 616 ż 2 pkt 2 k.p.k.) i o ich ponoszenie,
a nie tymczasowe wyłożenie (art. 619 ż 1 k.p.k.), z czego wynika, że
regulacja ta odnosi się do orzeczenia kończącego postępowanie sądowe, a nie
przygotowawcze.