Subwoofer domowy
Połączenie i konfiguracja
W dokumencie znajdziesz kilka ciekawych informacji na temat subwooferów,
ich zastosowaniu w zestawach "stereo" i systemach wielokanałowych (np.
DVD-A, SACD czy kina domowego). Jest to zestawienie ogólnie dostępnych
informacji uzupełnione o własne opinie autora (nie zawsze zgodne z opiniami
innych audiofilów) i doprawione kilkoma dość "niekonwencjonalnymi"
pomysłami/rozwiązaniami odnośnie wykorzystania subwooferów.
Autor: Xajas (z
ródło: www.audiostereo.pl)
Marcin G. kwiecień 2010
Subwoofer domowy
Spis treści
1. Typy subwooferów................................................................................................3
2. Typy wejść sygnałowych w subwooferach............................................................4
2.1. Wejścia Low-Level czyli niskopoziomowe są czasami nazywane Line-Level......................4
2.2. Wejścia High-Level czyli wysokopoziomowe są czasami nazywane Speaker-Level............4
3. y
ródła sygnału dla subwooferów.........................................................................5
3.1. Wyjścia Low-Level.............................................................................................................6
3.2. Wyjścia High-Level............................................................................................................9
4. Jak połączyć subwoofer z (przed-) wzmacniaczem /amplitunerem
/procesorem ?...................................................................................................11
4.1. Połączenie subwoofera z wejściem Low-Level do procesora/ wzmacniacza/ amplitunera
wielokanałowego z dedykowanym wyjściem "SUBW" .....................................................12
4.2. Połączenie subwoofera z wejściem Low-Level do procesora/ wzmacniacza/ amplitunera
wielokanałowego z wyjściem Pre-Out wielokanałowym..................................................13
4.3. Połączenie subwoofera z wejściem Low-Level do (przed-)wzmacniacza z wyjściem Pre-
Out stereo.........................................................................................................................14
4.4. Połączenie subwoofera z wejściem High-Level do wyjść głośnikowych wzmacniacza/
amplitunera wielokanałowego..........................................................................................14
4.5. Połączenie subwoofera z wejściem High-Level do wyjść głośnikowych wzmacniacza
stereo................................................................................................................................15
4.6. Połączenie subwoofera z wejściem Low-Level do wyjść głośnikowych wzmacniacza stereo
..........................................................................................................................................15
5. Jak dopasować subwoofer do reszty zestawu audio/video..................................17
5.1. Wybór właściwego umiejscowienia subwoofera...............................................................17
5.2. Dopasowanie fazy subwoofera.........................................................................................18
5.3. Dobór właściwego poziomu głośności subwoofera..........................................................18
5.4. Dobór właściwej częstotliwości podziału.........................................................................19
5.5. Dobór/korekcja konturu...................................................................................................20
5.6. Setup procesorów/wzmacniaczy/amplitunerów wielokanałowych (Speaker Setup i Bass
Management)....................................................................................................................20
6. Uwagi końcowe..................................................................................................20
str. 2 / 21
Subwoofer domowy
1. Typy subwooferów
Generalnie rozróżniamy dwa typy subwooferów:
a) pasywne, czyli głośnik niskotonowy w obudowie z pasywnym filtrem
dolnoprzepustowym ("zwrotnica"), o stałej częstotliwości granicznej.
b) aktywne, czyli głośnik niskotonowy w obudowie z filtrem aktywnym i dedykowanym
wzmacniaczem, umożliwiającym płynną regulacje poziomu głośności, częstotliwości
podziału, fazy, "konturu" czyli dopasowanie subwoofera do reszty zestawu audio i
pomieszczenia.
Ze względu na konieczność zasilania subwooferów pasywnych dodatkowym wzmacniaczem
oraz brak możliwości właściwego dopasowania subwoofera do reszty zestawu, będącej
absolutna koniecznością dla osiągnięcia harmonijnego połączenia subwoofer/głośniki
spowodowała, ze ten typ subwooferów znika z rynku konsumenckiego (zastosowania
profesjonalne z dedykowana elektronika typu wzmacniacze, filtry itd. to inna historia).
Dlatego tez w dalszej części tego artykułu pominę subwoofery pasywne a ograniczę się
jedynie do zastosowań subwooferów aktywnych.
Inna klasyfikacje subwooferów można by przeprowadzić w oparciu o typ obudowy/
konstrukcji np. zamkniętej, z otworem basrefleksowym, z membrana pasywna, bandpass,
tubowe, z linia transmisyjna, isobaric i kombinacje z powyższych. Ponieważ moim zdaniem
jakość subwoofera nie zależny generalnie od typu konstrukcji (niektórzy np. twierdza ze
subwoofery zamknięte są bardziej precyzyjne, tubowe są "szybkie" a basrefleksy "dudnią"), a
jedynie od jakości wykonania/aplikacji (znajdziemy rozlazłe subwoofery zamknięte i
precyzyjne basrefleksy), w dalszej części pominę temat typów konstrukcji.
Na zakończenie tego tematu przytoczę krotka charakterystykę czterech najbardziej
rozpopularyzowanych typów subwooferów z ich typowymi cechami charakterystycznymi
(bez wartościowania który lepszy a który gorszy):
" bassrefleks - najpopularniejszy, umożliwia odtworzenie stosunkowo niskich
częstotliwości przy relatywnie niskim zapotrzebowaniu na moc i małych rozmiarach
kosztem "kontroli" - jakości charakterystyki impulsowej
" bandpass - popularny szczególnie w mniejszych zestawach sub/sat, z dobra
skutecznością przy miernej charakterystyce impulsowej
" zamknięty - dobra "kontrola" /charakterystyka impulsowa kosztem dolnej
częstotliwości granicznej. Dla skompensowania tego mankamentu wymaga
wzmacniaczy o większej mocy i odpowiednich filtrów aktywnych korygujących dolny
przedział częstotliwości
" z membrana pasywna - kompromis miedzy obudowa zamknięta a basrefleksem
łączący zalety obu systemów, stosowany raczej w "droższych" subwooferach
str. 3 / 21
Subwoofer domowy
2. Typy wejść sygnałowych w subwooferach
Generalnie rozróżniamy dwa typy wejść sygnałowych: Low-Level i High-Level
2.1. Wejścia Low-Level czyli niskopoziomowe są czasami nazywane Line-Level.
Gniazda wejściowe Low-Level są przeważnie wykonane jako gniazda cinch (RCA), rzadziej
jako gniazda symetryczne (XLR). Poziom sygnału wejściowego to ok. 2V. Wejścia te mogą
być - w zależności od subwoofera - zarówno stereofoniczne (czyli dwa gniazda cinch L+R)
jak i monofoniczne (jedno gniazdo cinch). Te ostatnie spotyka siÄ™ w subwooferach
dedykowanych do kina domowego (czyli do odtwarzania dedykowanej ścieżki LFE czyli tej
jedynki ".1" w systemach "5.1", "6.1" czy "7.1")
2.2. Wejścia High-Level czyli wysokopoziomowe są czasami nazywane Speaker-
Level.
Gniazda wejściowe High-Level są wykonane tak samo jak gniazda/terminale na kable
głośnikowe w kolumnach głośnikowych i wzmacniaczach. Akceptowany maksymalny
poziom sygnału wejściowego to takie napięcia, jakie typowe wzmacniacze generują na
wyjściach głośnikowych czyli powiedzmy ok.20V (przy 100W na 4Ohm). Wejścia te są
przeważnie stereofoniczne (dwa gniazda głośnikowe L+R), ale zdążają się także "egzotyczne"
rozwiązania akceptujące więcej kanałów (jak np. ELAC z wejściem na L+C+R).
Poniżej załączyłem kilka przykładów obrazujących wejścia Low-Level (w niebieskiej
obwódce) i wejścia High-Level (w czerwonej obwódce)
Mordaut Short ELAC B&W
stereofoniczne wejście High-Level wielokanałowe wejście High-Level
stereofoniczne wejście Low-Level monofoniczne wejście Low-Level stereofoniczne wejście Low-Level
str. 4 / 21
Subwoofer domowy
Dwie uwagi dotyczące porównania złączy High-Level i Low-Level:
1. wbrew czasami rozprzestrzenianej opinii wejścia High-Level nie pobierają "więcej
mocy" niż Low-Level. Sygnał High-Level jest redukowany wewnątrz subwoofera (o
tym póz
niej) do poziomu sygnału Low-Level i wzmacniany wewnętrznym
wzmacniaczem.
2. są dwie "szkoły" łączenia subwooferów ze wzmacniaczem:
" ta jedna preferuje wejścia Low-Level (patrz B&W), wychodząc z założenia, ze
w ten sposób droga sygnałowa jest krótsza
" ta druga preferuje wejścia High-Level (patrz REL), wychodząc z założenia, ze
w ten sposób subwoofer jest zasilany dokładnie tym samym sygnałem jak i
główne głośniki.
Ja osobiście jestem odporny na dyskusje typu "który z powyższych wariantów jest właściwy"
i uważam ze najlepsze rozwiązanie oferują subwoofery posiadające obydwa wejścia
(High-Level i Low-le vel) i to w wersji stereo. Takie rozwiÄ…zanie gwarantuje najbardziej
uniwersalne zastosowanie subwoofera w dowolnym zestawie audio/video bez ograniczeń
do dedykowanych wyjść z sygnałem dla subwoofera. Jest to szczególnie ważne w
zestawach "stereo" (nie wielokanałowych). Na potwierdzenie tej zalety przytoczę przykład z
własnego doświadczenia jak mój subwoofer wykorzystuje obydwa wejścia równocześnie
w dość "specyficzny" sposób (związany z konfiguracja audio/video składającej się z dwu
niezależnych zestawów "stereo" i "kina domowego"):
" wejście High-Level jest połączone z zestawem stereo (czyli jest zasilane ze
stereofonicznego wzmacniacza mocy)
" wejście Low-Level jest połączone z zestawem kina domowego (czyli jest zasilane z
wielokanałowego amplitunera kina domowego). Dzięki temu mogę wykorzystać jeden
subwoofer w połączeniu z dwoma niezależnymi z
ródłami audio i video.
3. y
ródła sygnału dla subwooferów
Wyjścia wzmacniaczy stereo i wielokanałowych wzmacniaczy, amplitunerów i
procesorów kina domowego
O ile w przypadku wejść sygnałowych subwooferów sytuacja jest dość "przejrzysta", jeśli
przejdziemy do tematu z
ródeł sygnału zasilającego subwoofery, sytuacja staje się bardziej
skomplikowana. Jest to zwiÄ…zane z:
" różnorodnością potencjalnych z
ródeł sygnału (wzmacniacz, przedwzmacniacz,
procesor wielokanałowy, wzmacniacz/amplituner wielokanałowy)
" różnorodnością trybów odtwarzania (stereo, wielokanałowe)
" różnorodnością konfiguracji systemów wielokanałowych ("Speaker Setup" i " Bass
Management" w procesorach/wzmacniaczach/amplitunerach wielokanałowych).
Wszystkie te parametry oferują nam wiele, wiele kombinacji połączeń, umożliwiając
dobór optymalnego rozwiązania w zależności od posiadanego sprzętu audio/video i
naszych preferencji (muzyka/kino domowe). Brak zrozumienia kompleksowości tego
zagadnienia i wielokrotnie nieoptymalne połączenie/konfiguracja subwoofera jest
str. 5 / 21
Subwoofer domowy
powodem często rozpowszechnianej nieuzasadnionej negatywnej opinii o subwooferach i
ich przydatności do zestawów innych niż kina domowego.
Ale wszystko po kolei...
Podobnie jak w subwooferach możemy rozróżnić dwa "typy" z
ródeł sygnału dla
subwooferów: Low-Level i High-Level
3.1. Wyjścia Low-Level
czyli niskopoziomowe sÄ… czasami nazywane Line-Level.
Gniazda wyjściowe Low-Level są przeważnie wykonane jako gniazda cinch (RCA), rzadziej
jako gniazda symetryczne (XLR). Poziom sygnału wyjściowego to ok. 2V (odpowiada
poziomowi wyjść przedwzmacniacza). Wyjścia te mogą być (w zależności od z
ródła):
a) wyjście monofoniczne (jedno gniazdo cinch opisane np. "SUBW") - jest to rozwiązanie
typowe dla wielokanałowych procesorów/wzmacniaczy/amplitunerów (np.do DVD-A,
SACD, kina domowego) mających dedykowane wyjście do podłączenia subwooferów (czyli
wyjście LFE ".1").
amplituner wielokanałowy
dedykowane wyjścia Low-Level dla subwoofrów (LFE ".1")
Sygnał na tym wyjściu jest zależny od wybranego trybu odtwarzania, konfiguracji
procesora/wzmacniacza/amplitunera (od tzw. "Speaker Setup" + "Bass Management") i
zawiera:
a) w trybie wielokanałowym: DD, DTS, DPL, DPL II, Neo6,.... (przytoczone poniżej
konfiguracje to te najbardziej typowe, co niektóre procesory/wzmacniacze/amplitunery
umożliwiają inne konfiguracje):
" dedykowana ścieżkę LFE (.1) uzupełniająca pozostałe kanały (5.0/6.0/7.0) ->
("Speaker Setup" = "Large", "Subwoofer = Yes"), dedykowana ścieżkę LFE (.1) +
cześć pasma basowego przeniesionego z pozostałych kanałów (5.0/6.0/7.0) ->
("Speaker Setup" = "Small", "Subwoofer = Yes"). Brak sygnału w przypadku
"Subwoofer = No"
" w trybie stereofonicznym: (przytoczone poniżej konfiguracje to te najbardziej typowe,
co niektóre procesory/wzmacniacze/amplitunery umożliwiają inne konfiguracje):
" filtrowane pasmo najniższej częstotliwości ("Subwoofer = Yes", procesory
cyfrowe są aktywne -> sygnał analogowy zostaje zamieniony na cyfrowy,
filtrowany i ponownie zamieniony na analogowy)
str. 6 / 21
Subwoofer domowy
" brak sygnału w przypadku "Subwoofer = No" albo w przypadku korzystania z
funkcji "Pure Audio" albo "Direct" (czyli z pominięciem obróbki cyfrowej
umożliwiającej wydzielenie sygnału dedykowanego dla subwoofera).
b) wyjście stereofoniczne (czyli dwa gniazda cinch L+R) - typowe dla przedwzmacniaczy
stereofonicznych lub wzmacniaczy zintegrowanych z dodatkowym wyjściem "Pre-Out".
Sygnał zawiera cale, niefiltrowane pasmo częstotliwości czyli np. 20Hz-20kHz.
przedwzmacniacz stereofoniczny stereofoniczne wyjścia Low-Level
zintegrowany wzmacniacz stereofoniczny z dodatkowym wyjściem Pre-Out
stereofoniczne wyjście Low-Level
c) wyjście wielokanałowe (czyli np. gniazda cinch L+C+R+LS+RS) - jest to rozwiązanie
typowe dla wielokanałowych procesorów/wzmacniaczy/amplitunerów (np. do DVD-
A,SACD, kina domowego) z dodatkowym wyjściem "Pre-Out".
str. 7 / 21
Subwoofer domowy
amplituner wielokanałowy z dodatkowym wyjściem Pre-Out wielokanałowe wyjście Low-Level
Sygnał na tym wyjściu jest zależny od wybranego trybu odtwarzania, konfiguracji
procesora/wzmacniacza/amplitunera (od tzw. "Speaker Setup" + "Bass Management") i
zawiera:
1) w trybie wielokanałowym: DD, DTS, DPL, DPL II, Neo6,.... (przytoczone poniżej
konfiguracje to te najbardziej typowe, co niektóre
procesory/wzmacniacze/amplitunery umożliwiają inne konfiguracje)
a) ograniczone pasmo dedykowane dla kanałów 5.0, 6.0, 7.0 ("Speaker Setup" =
"Small", "Subwoofer = Yes")
b) pełne niefiltrowane pasmo dedykowane dla kanałów 5.0, 6.0, 7.0 ("Speaker Setup"
= "Large", "Subwoofer = Yes")
c) pełne niefiltrowane pasmo dedykowane dla kanałów 5.0, 6.0, 7.0 wzbogacone o
"efekty niskiej częstotliwości" LFE .1 ("Speaker Setup" = "Large", "Subwoofer =
None")
2) w trybie stereofonicznym: (przytoczone poniżej konfiguracje to te najbardziej typowe,
co niektóre procesory/wzmacniacze/amplitunery umożliwiają inne
konfiguracje/zachowanie):
a) pełne niefiltrowane pasmo dedykowane dla kanałów L+R + sygnał "basowy" na
wyjściu "SUBW" ("Speaker Setup" = "Large", "Subwoofer = Yes"), procesory
cyfrowe są aktywne -> sygnał analogowy zostaje zamieniony na cyfrowy, pasmo
basowe wydzielone i skierowane do wyjścia "SUBW" i ponownie obydwa sygnały
zamienione na analogowy)
b) pełne niefiltrowane pasmo dedykowane dla kanałów L+R, brak sygnału na
wyjściu "SUBW" w przypadku "Subwoofer = No" albo w przypadku korzystania z
funkcji "Pure Audio" albo "Direct" (czyli z pominięciem obróbki cyfrowej
umożliwiającej wydzielenie sygnału dedykowanego dla subwoofera).
str. 8 / 21
Subwoofer domowy
3.2. Wyjścia High-Level
czyli wysokopoziomowe sÄ… czasami nazywane Speaker-Level.
Wyjścia te to nic innego jak terminale do podłączenia głośników (gniazda na kable
głośnikowe np. na wtyki bananowe). Poziom maksymalny sygnału wyjściowego typowego
wzmacniacza na wyjściach głośnikowych to ok. ok.20V (przy 100W na 4Ohm). Wyjścia te są
oczywiście stereofoniczne we wzmacniaczach stereo (dwa gniazda głośnikowe L+R) lub
wielokanałowe we wzmacniaczach/amplitunerach SACD/DVD-A i kina domowego (gniazda
głośnikowe L+C+R+LS+RS+...)
a) wyjście stereofoniczne (czyli gniazda głośnikowe L+R) - typowe dla wzmacniaczy
zintegrowanych albo wzmacniaczy końcowych Sygnał zawiera cale, niefiltrowane pasmo
częstotliwości czyli np. 20Hz-20kHz.
zintegrowany wzmacniacz stereofoniczny jedno stereofoniczne wyjścia High-Level
zintegrowany wzmacniacz stereofoniczny dwa stereofoniczne wyjścia High-Level A+B
b) wyjście wielokanałowe wzmacniaczy/amplitunerow do DVD-A, SACD lub kina
domowego (czyli np. gniazda cinch L+C+R+LS+RS).
str. 9 / 21
Subwoofer domowy
amplituner wielokanałowy
wielokanałowe wyjścia High-Level
Sygnał na tych wyjściach (podobnie jak i w przypadku wyjścia Low-Level) jest zależny od
wybranego trybu odtwarzania, konfiguracji procesora/wzmacniacza/amplitunera (od tzw.
"Speaker Setup" + "Bass Management") i zawiera:
1. w trybie wielokanałowym: DD, DTS, DPL, DPL II, Neo6,.... (przytoczone poniżej
konfiguracje to te najbardziej typowe, co niektóre
procesory/wzmacniacze/amplitunery umożliwiają inne konfiguracje)
a) ograniczone pasmo dedykowane dla kanałów 5.0, 6.0, 7.0 ("Speaker Setup" =
"Small", "Subwoofer = Yes")
b) pełne niefiltrowane pasmo dedykowane dla kanałów 5.0, 6.0, 7.0 ("Speaker Setup"
= "Large", "Subwoofer = Yes")
c) pełne niefiltrowane pasmo dedykowane dla kanałów 5.0, 6.0, 7.0 wzbogacone o
"efekty niskiej częstotliwości" LFE .1 ("Speaker Setup" = "Large", "Subwoofer =
None")
2. w trybie stereofonicznym: (przytoczone poniżej konfiguracje to te najbardziej typowe,
co niektóre procesory/wzmacniacze/amplitunery umożliwiają inne
konfiguracje/zachowanie):
a) pełne niefiltrowane pasmo dedykowane dla kanałów L+R + sygnał "basowy" na
wyjściu "SUBW" ("Speaker Setup" = "Large", "Subwoofer = Yes"), procesory
cyfrowe są aktywne -> sygnał analogowy zostaje zamieniony na cyfrowy, pasmo
basowe wydzielone i skierowane do wyjścia "SUBW" i ponownie obydwa sygnały
zamienione na analogowy)
b) pełne niefiltrowane pasmo dedykowane dla kanałów L+R, brak sygnału na
wyjściu "SUBW" w przypadku "Subwoofer = No" albo w przypadku korzystania z
funkcji "Pure Audio" albo "Direct" (czyli z pominięciem obróbki cyfrowej
umożliwiającej wydzielenie sygnału dedykowanego dla subwoofera).
Dla dopełnienia "zamieszania" należny jeszcze dodać kilka uzupełniających informacji na
temat sygnału dedykowanego dla subwooferów.
str. 10 / 21
Subwoofer domowy
W trybie "stereo" (np w układzie CD + Wzmacniacz + głośniki + Subwoofer) sygnał
sterujący subwooferem jest identyczny (poziom głośności, zawartość, faza) z sygnałem
doprowadzonym do głośników Dopiero w subwooferze następuje modyfikacja tego sygnału
(ograniczenie pasma, dopasowanie fazy i głośności...)
W typowym trybie "wielokanałowym" 5.1, 6.1, 7.1 subwoofer sterowany jest
dedykowanym sygnałem zawierającym specjalne efekty niskiej częstotliwości LFE,
odbiegającym zarówno zawartością jak i poziomem od sygnału doprowadzonego do
głównych głośników Tylko "na życzenie" - czyli przy "Speaker" = "Small" - subwoofer
przejmuje dodatkowy sygnał przeniesiony z głównych kanałów (czyli jest sterowany
sygnałem sumarycznym: LFE + część sygnału z głównych kanałów).
Chce jeszcze raz podkreślić informacje, która mogla umknąć w trakcie czytania
powyższych wywodów - często w procesorach/wzmacniaczach/amplitunerach
wielokanałowych wyjście "SUBW" w trybie stereo nie jest aktywne! Ponieważ w trybie
stereo, dla zapewnienia jak najlepszej jakości odtwarzania, preferowane jest wzmocnienie
dostarczonego analogowego sygnału bez dodatkowych "manipulacji", w tym przypadku
cyfrowe procesory sygnałowe, wymagające dodatkowej konwersji sygnału wejściowego A/C
i C/A, są "omijane" i uniemożliwiają w ten sposób wydzielenie sygnału dedykowanego dla
subwoofera (filtrowanie tego sygnału odbywa się w domenie cyfrowej).
4. Jak połączyć subwoofer z (przed-) wzmacniaczem /amplitunerem
/procesorem ?
Z powyższych wywodów można wywnioskować ze mamy sporo możliwości połączenia
subwoofera ze z
ródłem sygnału. Dla uproszczenia przygotowałem małe zestawienie
potencjalnie możliwych połączeń i ich wpływ na aktywizacje subwoofera (przy założeniu ze
procesor/wzmacniacz/amplituner wielokanałowy został jest odpowiednio skonfigurowany)
tryb odtwarzania
Wariant Subwoofer z wejściem Low-Level podłączony do:
stereo wielokanałowy
procesor/wzmacniacz/amplit
(A) wyjście "SUBW" ? aktywny
uner wielokanałowy
procesor/wzmacniacz/amplit wyjście Pre-Out
(B) aktywny aktywny
uner wielokanałowy wielokanałowego
(C) (przed-)wzmacniacz stereo wyjście Pre-Out stereo aktywny -
tryb odtwarzania
Wariant Subwoofer z wejściem High-Level podłączony do:
stereo wielokanałowy
wzmacniacz/amplituner wyjście głośnikowe
(D) aktywny aktywny
wielokanałowy (L+C+R+...)
wyjście głośnikowe
(E) (przed-)wzmacniacz stereo aktywny -
(L+R)
str. 11 / 21
Subwoofer domowy
Można by zapytać "po co to cale zamieszanie?"
Powodem, dla którego rozdrabniam się tutaj nad tymi licznymi kombinacjami są często
powtarzające się zapytania odnośnie:
" wariantu (A) - co zrobić by subwoofer był aktywny w trybie stereo. Na nieszczęście
właśnie ta konfiguracja, typowa dla kina domowego, najbardziej rozpowszechniona i
wydawało by się najbardziej oczywista sprawia wielokrotnie nieoczekiwane problemy
przy odtwarzaniu muzyki w trybie stereo.
" wariantu (C) i (E) - jak podłączyć dodatkowy subwoofer do posiadanego zestawu
stereo czyli do (przed-)wzmacniacza nie posiadającego dedykowanego wyjścia dla
subwoofera. Wraz z coraz większym rozpowszechnieniem subwooferów, coraz więcej
osób interesuje się rozbudowa posiadanego zestawu stereo o dodatkowy subwoofer.
" wariantu (X), nie opisanego tutaj dotychczas, w którym chcemy podłączyć subwoofer
posiadający jedynie wejścia Low-Level do wzmacniacza posiadającego jedynie
wyjścia High-Level (czyli "niekompatybilne").
4.1. Połączenie subwoofera z wejściem Low-Level do procesora/ wzmacniacza/
amplitunera wielokanałowego z dedykowanym wyjściem "SUBW"
wariant (A)
Poniższe ilustracje pokazują dwie najbardziej typowe kombinacje subwoofer/amplituner.
procesor
wzmacniacz
amplituner
subwoofer
wejście monofoniczne wejście stereofoniczne
O ile pierwsza kombinacja (subwoofer z pojedynczym wejściem cinch) jest jednoznaczna i
nie dopuszcza żadnych nieporozumień, druga (subwoofer z podwójnym wejściem cinch
stereo) powoduje wiele zamieszania. Często spotykamy się z zaleceniem rozdzielenia sygnału
za pomocą kabla Y, tak ze z jednego wyjścia np. amplitunera zasilane są obydwa gniazda
subwoofera. Moim zdaniem jest to zupełnie zbędne, a jedyny pożytek z tego, to zwiększenie
obrotów sprzedawców takich rozgałęz
ników Y. Każdy aktywny subwoofer ma możliwość
skorygowania głośności, która śmiało można wyrównać różnice głośności, jaka ewentualnie
może wystąpić w przypadku podłączenia tylko jednego wejścia zamiast obydwu.
Dlatego tez moja rada w tej kombinacji, niezależnie od tego ile wejść Low-Level posiada
subwoofer, połączenie jednego z nich, czyli pojedynczym kablem cinch jest zupełnie
wystarczajÄ…ce
str. 12 / 21
Subwoofer domowy
4.2. Połączenie subwoofera z wejściem Low-Level do procesora/ wzmacniacza/
amplitunera wielokanałowego z wyjściem Pre-Out wielokanałowym
wariant (B)
Zgodnie z poniższa ilustracja, w tym wypadku chodzi o połączenie subwoofera do wyjść Pre-
Out przednich kanałów (L+R).
procesor subwoofer
amplituner wzmacniacz
Pierwsze pytanie, które się nasuwa, to "Co ten xajas kombinuje z takim dziwnym
połączeniem? Przecież po to są dedykowane wyjścia SUBW, czyli wariant (A)!!!"
Teoretycznie to prawda, ale wbrew opiniom iniektorowych zażartych przeciwników
subwooferów, nadają się one nie tylko do odtwarzania odgłosów stąpania dinozaurów -
jeszcze lepiej nadają się do słuchania muzyki!!! I tutaj właśnie możemy się spotkać z małymi
problemami. Jeśli będziemy słuchać muzyki poprzez np. amplituner wielokanałowy w trybie
stereo, to może się zdążyć, ze na wyjściach "SUBW" nie ma żadnego sygnału i nasz
subwoofer jest "bezrobotny"!!! Aby rozwiązać ten problem można (zgodnie z moja dewiza:
dozwolone jest to, co się podoba i co funkcjonuje) sięgnąć do dość "nietypowego" połączenia
subwoofera z wyjściem Pre-Out przednich kanałów. Ponieważ wyjście to jest aktywne w
każdym trybie (wielokanałowym i stereo), zawiera pełne pasmo w trybie stereo (i dlatego jest
odpowiednim z
ródłem sygnału dla subwoofera), a w trybie wielokanałowym pełne pasmo
(Speaker Setup = "Large") + LFE (w tym wypadku w Bass Management konieczne jest
ustawienie Subwoofer = "No", aby sygnał LFE został przeniesiony do przednich kanałów),
optymalnie nadają się do zasilania subwoofera odpowiednim sygnałem
Małym mankamentem tego rozwiązania jest zbędne obciążenie głównych głośników
dodatkowym sygnałem LFE, ale ja osobiście uważam, ze jest to pomijalne, gdyż np. w
wypadku konfiguracji bez subwoofera, właśnie taki setup byłby wymuszony.
str. 13 / 21
Subwoofer domowy
4.3. Połączenie subwoofera z wejściem Low-Level do (przed-)wzmacniacza z
wyjściem Pre-Out stereo
wariant (C)
Poniższa ilustracja obrazuje typowe połączenie subwoofera do wyjścia Pre-Out
przedwzmacniacza mocy, albo do dodatkowego wyjścia Pre-Out oferowanego w niektórych
wzmacniaczach zintegrowanych (np. firmy NAD)
przedwzmacniacz subwoofer wzmacniacz subwoofer
Połączenie to jest tak jednoznaczne i oczywiste, ze nie wymaga dalszych opisów
4.4. Połączenie subwoofera z wejściem High-Level do wyjść głośnikowych
wzmacniacza/ amplitunera wielokanałowego
wariant (D)
Połączenie to jest porównywalne z rozwiązaniem opisanym w punkcie 4.2 -> wariancie (B), z
ta różnicą ze sygnał sterujący subwooferem jest zaczerpnięty z gniazd głośnikowych a nie z
gniazd cinch. Wszystkie wymagane ustawienia amplitunera (Speaker Setup / Bass
Management) odpowiadajÄ… ustawieniom opisanym w punkcie 4.2.
Subwoofer wzmacniacz amplituner
str. 14 / 21
Subwoofer domowy
4.5. Połączenie subwoofera z wejściem High-Level do wyjść głośnikowych
wzmacniacza stereo
wariant (E)
Poniższa ilustracja przedstawia typowe połączenie subwoofera z wejściem High-Level do
wyjść głośnikowych wzmacniacza stereo. Jest ona na tyle jednoznaczna i prosta, ze nie
wymaga żadnych dalszych wyjaśnień
wzmacniacz
subwoofer
4.6. Połączenie subwoofera z wejściem Low-Level do wyjść głośnikowych
wzmacniacza stereo
wariant (X)
Jak dotychczas poznaliśmy połączenia urządzeń, których poziomy sygnału były ze sobą
kompatybilne, czyli wyjście High-Level wzmacniacza łączone z wejście High-Level
subwoofera. Co jednak zrobić w sytuacji, gdy mamy subwoofer posiadający jedynie wejścia
Low-Level (cinch) a chcielibyśmy go podłączyć do wzmacniacza nie mającego
odpowiedniego wyjścia Low-Level (Pre-Out), czyli jedyne potencjalne z
ródło sygnału to
wyjścia High-Level (głośnikowe)?
str. 15 / 21
Subwoofer domowy
Wzmacniacz
subwoofer
Nullo problemo - wystarczy sięgnąć do prostego a skutecznego rozwiązania, pozwalającego
zredukować poziom sygnału na wyjściu głośnikowym (wspomniane wcześniej 20V) do
poziomu wejścia cinch subwoofera (wspomniane wcześniej 2V). Rozwiązaniem takim jest
zastosowanie małego dzielnika napięcia redukującego napięcie wyjściowe do ok. 1/10
napięcia wejściowego Co to jest taki "dzielnik napięcia"? Bez paniki, to po prostu cztery
oporniki, zlutowane nawet przez najbardziej nie udacznego majsterkowicza w przeciÄ…gu kilku
minut. Poniższa ilustracja pokazuje jak takie połączenie wzmacniacz/dzielnik
napięcia/subwoofer wygląda:
wzmacniacz
dzielnik napięcia
subwoofer
Czyli wszystko co potrzebujemy do wykonania takiego dzielnika napięcia to:
" 2 odcinki przewodów głośnikowych (od wtyków wtyków głośnikowych wzmacniacza
do oporników)
" oporniki 10kOhm + 2 oporniki 1kOhm (nie muszą być highendowskie Vishay czy
Welwyn, wystarcza solidne rezystory metalizowane)
str. 16 / 21
Subwoofer domowy
" odcinki interkonekta zakończone wtykami cinch łączące dzielnik napięcia z wejściem
cinch subwoofera
5. Jak dopasować subwoofer do reszty zestawu audio/video
Zakładam ze dzięki powyższym wywodom udało nam się dobrać właściwy wariant
połączenia subwoofera z naszym systemem audio/video. Teraz przejdziemy do tematu
dopasowania subwoofera do posiadanego zestawu, który decyduje o jakości odtwarzania i
właściwej integracji subwoofera z pozostałymi elementami naszego zestawu uwzględniając
warunki "lokalowe".
Najważniejszymi parametrami decydującymi o sukcesie tego przedsięwzięcia to:
" poziom głośności subwoofera
" właściwa częstotliwość podziału (górna częstotliwość graniczna subwoofera)
" dopasowanie fazy
" właściwe umiejscowienie subwoofera
" dobór/korekcja konturu (jeśli subwoofer posiada taka opcje)
" właściwy setup procesorów/wzmacniaczy/amplitunerów wielokanałowych (Speaker
Setup i Bass Management).
5.1. Wybór właściwego umiejscowienia subwoofera.
Zanim przystąpimy do pozostałych ustawień subwoofera, proponuje zacząć od wyboru
właściwe umiejscowienie subwoofera, gdyż zmiana umiejscowienia subwoofera wymaga
ponownej korekcji parametrów takich jak poziomu głośności, faza, kontur...
Przy wyborze optymalnego miejsca ustawienia subwooferów możemy spotkać się z wieloma
różnymi "filozofiami" i metodami. Każda z nich ma swoje zalety i wady.
Przykładowo wielu producentów zaleca ustawienie subwoofera w jednym z katów pokoju.
Dzięki temu otrzymujemy maksymalny poziom głośności niskich częstotliwości. Niestety
wada tego ustawienia jest silne wzbudzanie częstotliwości rezonansowych pomieszczenia (i
to wszystkich trzech, specyficznych dla wysokości, szerokości i długości pomieszczenia)
prowadzÄ…cych do tzw. "dudnienia".
Inna "szkoła" zaleca ustawienie subwoofera na ścianie bocznej, dzięki czemu efekt
pobudzania rezonansów pomieszczenia jest po części ograniczony ale okupiony brakiem
balansu/równowagi w tworzeniu sceny dz
więkowej
Znajdziemy także inne, bardziej wymyślne metody znajdywania optymalnego
umiejscowienia subwoofera np. zamianę miejsc słuchacza i subwoofera -> sadzamy
subwoofer na fotelu słuchacza, a słuchacz czolga się wzdluz scian, sprawdzajac wszelkie
potencjalne miejsca ustawienia subwoofera tak dlugo, az znajdzie miejsce w ktorym jakosc
basu wydaje siÄ™ najlepsza (oczywiscie wtedy ponownie zamieniaja sioe miejscami - sluchacz
wraca na fotel a subwoofer na wyznaczone optymalne miejsce).
Ja osobiście proponuje/polecam "sprawdzony" kompromis miedzy optymalna
integracja subwoofera z pozostałymi głośnikami i optymalna akustyka pomieszczenia ->
ustawienie subwoofera miedzy głośnikami, bezpośrednio albo w pewnym odstępie od ściany
frontowej. Takie ustawienie gwarantuje znakomite odwzorowanie przestrzeni dz
więkowej
przy zachowaniu "kontrolowanego" basu i przy minimalnym pobudzaniu rezonansów
pomieszczenia.
str. 17 / 21
Subwoofer domowy
Zainteresowanym tym zagadnieniem polecam wiele ciekawych linków na temat akustyki i
subwooferów, które zamieściłem w dziale LINKI -> Akustyka albo KnowHow
5.2. Dopasowanie fazy subwoofera
Celem dopasowania fazy subwoofera jest zapewnienie zgodności fazowej fali dz
więkowej
czyli równoczesne docieranie do słuchacza w miejscu odsłuchu a pochodzącej z subwoofera i
głównych głośników (które ze względu na ustawienie mogą znajdować się w rożnej
odległości od słuchacza).
Prostsze rozwiÄ…zania umożliwiajÄ… po prostu zmianÄ™ fazy o 180° -> przeÅ‚Ä…cznik dwu
pozycyjny (co by odpowiadało zamianie plusa z minusem przy "normalnych" głośnikach).
Bardziej kompleksowe rozwiÄ…zania oferujÄ… pÅ‚ynnÄ… korekcje fazy w zakresie 0°-180° ->
typowy potencjometr z odpowiednim oznaczeniem/skala 0-180.
Dobór właściwej fazy jest łatwy do przeprowadzenia "na ucho". Ważne jest by
odsłuchu/oceny dokonywać właśnie z miejsca słuchacza (a nie stojąc np. w pobliżu
subwoofera), dlatego tez jesteśmy zdani na pomoc drugiej osoby zmieniającej położenie
przełącznika/potencjometra fazy. Sposób postępowania:
" częstotliwość graniczna subwoofera ustawiona na maksimum (np. 160Hz)
- do odsłuchu/testu wybieramy jakiś basowy sygnał wzorcowy o częstotliwości 80-
120 Hz (patrz także pkt.6. "Uwagi autora")
" system jest tak skonfigurowany ze równocześnie grają główne głośniki i subwoofer
(czyli te 80-120Hz jest odtwarzane zarówno przez głośniki jak i subwoofer)
" nasz pomocnik zmienia położenie przełącznika fazy tudzież kreci (powoli)
potencjometrem zmiany fazy:
ć% w przypadku subwooferów z dwupozycyjnÄ… korekcja fazy (0° albo 180°)
wybieramy to położenie przełącznika, przy którym bass wydaje się głośniejszy
ć% w przypadku subwooferów z pÅ‚ynnÄ… korekcja fazy (0° - 180°) wybieramy to
położenie potencjometru, przy którym bass wydaje się najgłośniejszy
5.3. Dobór właściwego poziomu głośności subwoofera.
Pierwsze przykazanie właściciela subwoofera brzmi: nie ustawiaj go za głośno!!! Jest takie, w
pełni uzasadnione powiedzenie "amatorzy ustawiają subwoofery o 10dB za głośno,
profesjonaliści ... tylko o 5dB". My chcemy być jeszcze lepsi niż profesjonaliści i traktujemy
następne "ćwiczenie" bardzo poważnie :-))
Celem tego "ćwiczenia" jest dobór takiego poziomu głośności, by w zakresie
częstotliwości podziału miedzy subwooferem a głównymi głośnikami nie było "skoku
głośności" -> chcemy zapewnić linearność tego nowego, rozszerzonego, sumarycznego
pasma odtwarzania składającego się pasma odtwarzania głośników uzupełnionego "z dołu" o
pasmo odtwarzania subwoofera.
Jak to zrobić/zmierzyć? Jeśli posiadamy płytę z wzorcowymi sygnałami niskiej
częstotliwości i miernik poziomu głośności/ciśnienia akustycznego "SPL Meter", to sprawa
jest prosta i nie wymaga wielkiego opisu. No tak, ale kto ma takie ustrojstwo? Spróbujmy
poradzić sobie bez miernika tylko w oparciu o nasze uszy. Ponieważ zdolność ucha do
str. 18 / 21
Subwoofer domowy
obiektywnego porównania głośności najniższych częstotliwości nie jest najlepsza, dlatego tez
jako sygnał wzorcowy wybieramy możliwie najwyższą, odtwarzana przez subwoofer
częstotliwość Przykładowo, jeśli nasz subwoofer umożliwia ustawienie górnej częstotliwości
granicznej w zakresie 40-160Hz, nastawiłbym filtr właśnie na 160Hz, a do porównania
użyłbym sygnału wzorcowego ok. 120Hz (patrz także pkt.6 "Uwagi autora"). Odtwarzanie
takiego sygnału na przemian raz przez subwoofer i raz przez głośniki powinno pozwolić nam
na zrównoważenie ich głośności. Porównania/odsłuchu dokonujemy oczywiście z właściwego
miejsca słuchacza czyli jesteśmy zdanie na pomoc drugiej osoby zmieniającej położenie
potencjometru głośności w subwooferze. Radze sobie dobrze zapamiętać tak dobrane
położenie potencjometru głośności subwoofera i nie poddawać się pokusie pogłaśniania
subwoofera w trakcie odsłuchu normalnej muzyki, a jeśli w ogóle, to tylko w bardzo małym
stopniu. Szczególnie początkujący audiofile, po takim dopasowaniu subwoofera i przejściu do
odsłuchu "normalnej" muzyki będą mieli wrażenie ze subwoofer "w ogóle nie gra" albo jest
za cichy, ale radze uzbroić się w cierpliwość Z czasem rozpoznacie udział subwoofera w
odtwarzanym dz
więku nie tylko w postaci rozciągniętego pasma odtwarzania czyli dz
więków,
które dotychczas, bez subwoofera były niesłyszalne Subwoofer to przede wszystkim
znakomita GLEBIA PRZESTRZENI/SCENY DZWIEKOWEJ i POTEGE BRZMIENIA gdy
muzyka tego wymaga. Właśnie ta przestrzeń i potęga brzmienia a nie "namacalne" efekty
niskiej częstotliwości są, co mnie tak fascynuje przy zastosowaniu subwooferów. Najlepiej
poznać właściwie ustawiony subwoofer po tym, ze w trakcie grania nie wiemy czy jest
włączony czy nie, a dopiero w chwili wyłączenia samego subwoofera nagle zauważamy ze
czegoÅ› brakuje.
5.4. Dobór właściwej częstotliwości podziału.
Drugie przykazanie właściciela subwoofera brzmi: nie ustawiaj go za wysoko!!! Celem
zastosowania subwoofera jest uzupełnienie naszego zestawu głośników o dodatkowy głośnik,
który odtwarza to pasmo częstotliwości, którego nie są w stanie odtworzyć nasze
konwencjonalne głośniki. Czyli przykładowo jeśli nasze główne głośniki to małe monitory,
których dolna częstotliwość graniczna (ta rzeczywista a nie ta na papierze) równa jest ok.
65Hz, to oczywiście górna częstotliwość graniczna subwoofera nie powinna przekraczać 60-
65Hz. Jeśli dysponujemy większymi głośnikami podłogowymi, które sięgają 45Hz, to
oczywiście górna częstotliwość graniczna subwoofera nie powinna przekraczać 40-65Hz.
Niestety problem ten wielokrotnie trafia na brak zrozumienia. Dodatkowe zamieszanie
powstaje przez rozpopularyzowanie kina domowego, w którym głównym zadaniem
subwoofera jest odtworzenie ścieżki LFE tudzież odciążenie głównych głośników (Speaker
Setup -> small), powodującym stosowanie wysokich częstotliwości podziału (rzędu 80-
200Hz) miedzy subwooferem a głośnikami przednimi. Właśnie takie nastawienia, nie
uwzględniające indywidualnej sytuacji każdego posiadacza zestawu kina domowego niestety
negatywnie wpływają na jakość odtwarzania i wymuszają prace subwoofera w niekorzystnym
dla niego pasmie (im wyższe pasmo odtwarzania subwoofera, tym bardziej staje się on
"słyszalny" i łatwy do zlokalizowania, co psuje końcowy efekt). Oczywiście znajdziemy
procesory/wzmacniacze/amplitunery wielokanałowe umożliwiające bardzo precyzyjny dobór
parametrów pracy subwoofera (np częstotliwość podziału począwszy od 40Hz), ale są to
przeważnie ustrojstwa wyższej klasy, a znaczenie i wykorzystanie tej funkcji jest wielokrotnie
niedoceniane.
str. 19 / 21
Subwoofer domowy
5.5. Dobór/korekcja konturu.
Niektóre subwoofery oferują możliwość aktywnej korekcji basu w celu:
" obniżenia dolnej częstotliwości
" dopasowania brzmienia subwoofera do pomieszczenia (czyli taki mały equalizer)
pozwalając korygować rezonanse pomieszczenia.
Ponieważ rozwiązania te są specyficzne dla poszczególnych producentów, nie będę ich
opisywał a jedynie zalecam dokładne zapoznanie się z ich zastosowaniem, gdyż mogą w
znacznym stopniu (szczególnie te drugie) wpłynąć na poprawę jakości odtwarzania.
5.6. Setup procesorów/wzmacniaczy/amplitunerów wielokanałowych (Speaker
Setup i Bass Management).
Przy opisie znaczenia górnej częstotliwości podziału wspomniałem już ze niewłaściwe
ustawienie wielkości głośników, częstotliwości podziału itd.. w znacznym stopniu degraduje
jakość dz
więku Dlatego zalecam intensywna analizę możliwości konfiguracji oferowanych
przez posiadany sprzęt Różnorodność rozwiązań w tej dziedzinie jest tak wielka, że nie
sposób zaproponować generalne, optymalne rozwiązanie. Jedyne co mogę zalecić to:
dozwolone jest co się podoba!!! Nie zawsze należny dostosować się/ kierować zaleceniami
producentów Producenci nie wiedza jakie mamy upodobania, jakie brzmienie preferujemy,
jakimi innymi elementami zestawu audio/video dysponujemy, jak to wszystko jest połączone,
jak wygląda nasze pomieszczenie,... dlatego tez mogą jedynie zalecać konfiguracje, które w
każdym wypadku funkcjonują. Zalecania takie niekoniecznie gwarantują optymalne
wykorzystanie naszego zestawu. Przy pewnym minimum odwagi i chęci wypróbowania
niekonwencjonalnych rozwiązań pominiętych w instrukcjach obsługi można osiągnąć
znakomite efekty. Jako przykłady wymienię połączenie subwoofera do wyjść przednich
kanałów (zamiast do dedykowanego wyjścia SUBW) oferującego lepsza jakość przy
odtwarzaniu muzyki stereo, albo sterowanie częstotliwością graniczna subwoofera przy
pomocy filtrów subwoofera (a nie amplitunera) w celu lepszego dopasowania do posiadanych
głośników, itd. Dalszych porad odnośnie specyficznych przypadków chętnie udzielę na
lamach tego forum.
6. Uwagi końcowe
Subwoofery to taki ciekawy temat, ze mógł bym się rozpisywać bez końca, tyle ze większość
informacji jest już wielokrotnie dostępna w internecie. Dlatego ograniczę się do "haseł", co
ewentualnie mogło by być ciekawe, godne wypróbowania, dalszych analiz:
- co jest lepsze niż subwoofer? dwa subwoofery!!! zamiast stosowania jednego wielkiego,
zastosować dwa mniejsze (oczywiście porównywalne jakościowo) - rozwiązanie takie
oferujące dużo lepsza akustykę (mniejsze problemy z pobudzaniem rezonansów
pomieszczenia) - dalszym rozwinięciem powyższego tematu jest tzw. bass aray - dwa
monitory + subwoofer albo jeszcze lepiej dwa monitory + dwa subwoofery to ciekawa
alternatywa do wielkich podłogowców łączącą zalety subwooferów (pełne pasmo /
możliwości dopasowania basu do pomieszczenia) z precyzja monitorów - subwoofer jako
str. 20 / 21
Subwoofer domowy
room tuning / środek przeciwko rezonansom pomieszczenia - bass aray z przodu i z tylu do
wygaszania rezonansów - subwoofer jako room tuning / środek przeciwko rezonansom
pomieszczenia - subwoofer działający w pasmie nakładającym się na pasmo głównych
głośników (czyli świadomie dobranej za wysokiej częstotliwości podziału) ale z odwrotna
faza, pozwala na zniwelowanie rezonansu pomieszczenia/
Jeśli już jesteśmy przy temacie subwooferów, pozwolę sobie podważyć kilka często
propagowana błędnych opinii typu:
a) subwoofery nie nadajÄ… siÄ™ do muzyki a jedynie do kina domowego. Opinia te
wynikajÄ… z:
" braku pojęcia o subwooferach  co niektórzy przeciwnicy subwooferów
zapominają o tym, ze subwoofery pojawiły się w zestawach głośnikowych stereo
długo zanim rozpowszechniło się kino domowe. Po części były integralna częścią
zestawu głośnikowego (patrz Infinity IRS V, IRS Beta, Genesis I, Wilson Audio,
IQ system one..) i nadal są oferowane przez renomowanych producentów
zestawow stereo wysokiej klasy (patrz Audio Physic Kronos / Cerubin, Genesis
201, ML Statement i wiele innych)
" złej jakości większości najtańszych zestawów 5.1 nadających się do odtwarzania
"stÄ…pania dinozaura" ale niekoniecznie do odtworzenia kontrabasu czy organu
" niewłaściwego nastawienia/zgrania subwoofera z reszta zestawu -> subwoofer jest
nastawiony za głośno a częstotliwość podziału jest zbyt wysoka
" niewłaściwej lokalizacja subwoofera (w kacie, z boku...)
b) subwoofery "buczÄ…". To prawda, ale tylko wtedy gdy sÄ… z
le ustawione (głośność,
częstotliwość, lokalizacja). Problem ten nie jest specyficzny dla subwooferów i odnosi
się w tym samym stopniu do "normalnych" głośników.
c) subwoofery zakłócają scenę dz
więkową, wprowadzają "bałagan" -> tylko przy
niewłaściwie dobranej częstotliwość i lokalizacji
Nie ulega wątpliwości, ze właściwa integracja subwoofera nie jest prosta i wymaga nieco
czasu i zaangażowania, ale nagroda za ten wysiłek jest znakomicie wzbogacony dz
więk,
jakość nie osiągalna "normalnymi" głośnikami
Sygnały wzorcowe w punkcie 5.2, 5.3 i 5.4 można znalez
ć na płytach CD z sygnałami
testowymi albo w internecie jako pliki WAV/MP3 gotowe do "ściągnięcia" -> polecam
google i hasła  bass test signals download .
str. 21 / 21