1
Autor  dr inż. Stanisław Bąbol
Instrukcja do ćwiczenia nr 11
Temat ćwiczenia
POMIAR GWINTÓW
Cel ćwiczenia:
Celem ćwiczenia jest zapoznanie studentów z metodami i techniką pomiaru gwintów oraz z
przyrządami służącymi do tych pomiarów.
Program ćwiczenia:
1. Bezpośredni pomiar średnicy podziałowej gwintu mikrometrem.
2. Pośredni pomiar średnicy podziałowej gwintu metodą trójwałeczkową.
3. Pomiar parametrów gwintu na mikroskopie warsztatowym:
v� podziałki gwintu,
v� średnicy podziałowej gwintu.
Literatura
1. W. Jakubiec, J. Malinowski  Metrologia wielkości geometrycznych , WNT,
Warszawa 2004 r.
2. A.Sadowski, E. Miernik, J. Sobol  Metrologia długości i kąta , WNT, W-wa 1978 r.
3. Krawczuk E.-  Narzędzia do pomiaru długości i kąta , WNT,
W-wa 1977 r.
4. PN-ISO 68-1:2000  Gwinty ISO ogólnego przeznaczenia. Zarys
nominalny. Gwinty metryczne .
5. PN-ISO 724: 1993  Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia.
Wymiary nominalne .
6. PN-ISO 965-1:2001  Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia.
Tolerancje. Część 1  Zasady i dane podstawowe .
7. PN-ISO 965-2:2001  Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia.
Tolerancje. Część 2  Wymiary graniczne gwintów
zewnętrznych i wewnętrznych. Klasa średnio
dokładna .
8. PN-ISO 965-3:2001  Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia.
Tolerancje. Część 3  Odchyłki gwintów maszy-
nowych .
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 2
Określenia podstawowe
Wymiary nominalne gwintu metrycznego przedstawiono, zgodnie z normami: PN-ISO 68-
1:2000 i PN-ISO 724: 1993, na rys 1. Poszczególne symbole oznaczają:
� D  średnica zewnętrzna nominalna gwintu wewnętrznego (średnica znamionowa),
� d  średnica zewnętrzna nominalna gwintu zewnętrznego (średnica znamionowa),
� D2  średnica podziałowa nominalna gwintu wewnętrznego,
� d2  średnica podziałowa nominalna gwintu zewnętrznego,
� D1  średnica wewnętrzna nominalna gwintu wewnętrznego,
� d1  średnica wewnętrzna nominalna gwintu zewnętrznego,
� H  wysokość trójkąta podstawowego,
� P  podziałka.
P
60��
90��
Oś gwintu
Rys. 1. Zarys i wymiary nominalne gwintu metrycznego.
Decydujące znaczenie dla właściwego skojarzenia śruby i nakrętki mają odchyłki średnicy
podziałowej oraz podziałki gwintu.
Zgodnie z PN-ISO 965-1:2001 dla gwintów metrycznych ogólnego przeznaczenia tolerowaniu
podlegają następujące elementy gwintów:
v� średnica wewnętrzna gwintu wewnętrznego  D1,
v� średnica zewnętrzna gwintu zewnętrznego - d,
v� średnica podziałowa D2 i d2.
Położenie tolerancji względem linii zerowej przedstawia rys. 2.
H
D,d
2
2
D ,d
1
1
D ,d
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 3
0
Rys. 2. Położenie tolerancji względem linii zerowej (wymiaru nominalnego).
T  tolerancja, ei, EI  odchyłki dolne, es,ES - odchyłki górne.
Układ tolerancji gwintów obejmuje:
a) zbiór szeregów tolerancji dla każdej z czterech średnic gwintów, a mianowicie:
średnica Szeregi tolerancji
v� D1 4,5,6,7,8
v� d 4,6,8
v� D2 4,5,6,7,8
v� d2 3,4,5,6,7,8,9.
b) zbiór położeń pól tolerancji :
v� dla gwintów wewnętrznych G i H,
v� dla gwintów zewnętrznych e,f,g,h.
Oznaczenia pola tolerancji składa się z:
v� liczby określającej szereg tolerancji,
v� litery oznaczającej położenie pola tolerancji (wielka litera  dla gwintów
wewnętrznych, mała - dla gwintów zewnętrznych).
Jeżeli oznaczenie pól tolerancji dla średnicy podziałowej i średnicy wierzchołkowej (dla gwintów
zewnętrznych i wewnętrznych) są takie same, powtarzanie symboli nie jest konieczne.
Przykłady oznaczeń tolerowania gwintów przedstawiono poniżej.
Gwint zewnętrzny
M10x1 - 5g 6g
Gwint o średnicy znamionowej 10 mm i podziałce 1 mm
Pole tolerancji średnicy podziałowej
Pole tolerancji średnicy zewnętrznej
M10 - 6g
Gwint o średnicy znamionowej 10 mm i podziałce zwykłej
Pole tolerancji średnicy podziałowej i zewnętrznej
T
ES
es
EI
ei
T
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 4
Gwint wewnętrzny
M10x1 - 5H 6H
Gwint o średnicy znamionowej 10 mm i podziałce 1 mm
Pole tolerancji średnicy podziałowej
Pole tolerancji średnicy wewnętrznej
M10 - 6H
Gwint o średnicy znamionowej 10 mm i podziałce zwykłej
Pole tolerancji średnicy podziałowej i wewnętrznej
Bezpośredni pomiar średnicy podziałowej gwintu mikrometrem.
Do pomiaru średnicy podziałowej gwintu służą mikrometry specjalne (rys.3). Mikrometry te
są wyposażone w wymienne końcówki pomiarowe zarówno do gwintów metrycznych jak też
calowych. Po umieszczeniu końcówek pomiarowych 1 i 2 w gniazdach wrzeciona i kowadełka
należy ustawić wskazanie zerowe mikrometru za pomocą pokrętła 3. Jako prawidłowe wskazanie
zera uznaje się takie, które uzyskuje się przy dokręcaniu wrzeciona mikrometru z użyciem
sprzęgiełka. Dla mikrometrów o zakresie 0 �� 25 końcówki 1 i 2 stykają się bezpośrednio. Dla
zakresów większych trzeba zastosować specjalny wzorzec nastawczy będący na wyposażeniu
mikrometru, przy czym wskazanie mikrometru powinno być takie, jak wartość wycechowana na
tym wzorcu.
Końcówki wymienne mikrometru są dobierane w zależności od podziałki gwintu. Wykaz
tych końcówek zamieszczono w tabl.1. Identyfikacja podziałki mierzonego gwintu jest najczęściej
dokonywana za pomocą wzorców grzebieniowych do gwintów.
1 2
3
45
0 5 40
35
30
25
0-25 mm 0.01 mm
Mitutoyo
Rys. 3. Mikrometr do pomiaru średnicy podziałowej gwintu. 1 i 2  wymienne końcówki
pomiarowe, 3  pokrętło regulacji wskazania zerowego.
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 5
Schemat pomiaru średnicy podziałowej gwintu mikrometrem przedstawiono na rys.4.
Rys. 4. Schemat pomiaru średnicy podziałowej gwintu mikrometrem.
Zadanie 1
Dokonać pomiaru średnicy podziałowej gwintu metrycznego mikrometrem do gwintów.
1. Zanotować w karcie pomiarów dane dotyczące mierzonego gwintu: symbol eksponatu,
wymagania dotyczące tolerancji gwintu.
�� zmierzyć za pomocą mikrometru średnicę zewnętrzną gwintu.
�� określić za pomocą wzorca grzebieniowego podziałkę gwintu.
2. Zamocować mikrometr w podstawce do mocowania mikrometrów.
3. Dobrać właściwe końcówki pomiarowe z tabl. 1 i umieścić je w otworach kowadełka i
wrzeciona (we wrzecionie umieszczamy końcówkę stożkową).
4. Ustawić wskazanie zerowe mikrometru i ustalić średni błąd ustawienia wskazania
zerowego D�mz.
5. Dokonać pomiaru średnicy podziałowej gwintu i wskazanie mikrometru (xd2) zanotować w
karcie pomiarów.
6. Obliczyć wartość zaobserwowaną poprawną d2, z,p według zależności:
d2, z,p = xd2 - D�mz (1)
gdzie:
xd2 - odczytana wartość wskazania mikrometru,
D�mz  średni błąd ustawienia wskazania zerowego,
7. Obliczyć niepewność pomiaru.
W celu obliczenia niepewności pomiaru średnicy podziałowej gwintu, należy obliczyć
wartości błędów cząstkowych, a mianowicie:
v� błąd wynikający z precyzji ustawienia końcówek pomiarowych względem zarysu
mierzonego gwintu (błąd pobrania). Wartości tego błędu, według danych
literaturowych wynosi D�dom. = ą� 0,005 [mm].
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 6
v� błąd przyrządu D�p . Wartość tego błędu, zależna głównie od zakresu pomiarowego
mikrometru, jest podana w tablicy 2.
v� błąd odczytu D�o. Wartość ta jest przyjmowana jako ą� 0,7��we (we  wartość działki
elementarnej) mikrometru.
Niepewność pomiaru obliczamy ze wzoru :
D�ud2 =� (D�dom.)2 +� (D� )2 +� (D�o )2 (2)
p
8. Podać wynik pomiaru w postaci:
d2 z,p -D�ud2 Ł� d2 Ł� d2 z,p + D�ud2 (3)
9. Ocenić otrzymany wynik z wymaganiami dotyczącymi tolerancji gwintu.
Pomiar średnicy podziałowej gwintu metodą trójwałeczkową
Metoda trójwałeczkowa stosowana jest do pomiaru średnicy podziałowej gwintów dokładnych.
Pomiar realizowany jest metodą pośrednią, a pomiar wartości wielkości M (rys.5b), można
dokonać mikrometrem wyposażonym w wieszaczki do wałeczków pomiarowych (rys.5a).
a) b)
d2
M
Rys.5 Pomiar średnicy podziałowej gwintu metodą trójwałeczkową. a) widok ogólny
sposobu pomiaru, b) wielkość mierzona M. 1-mierzony gwint, 2,2a - wałeczki
pomiarowe, 3- wieszak do wałeczków, 4- mikrometr, 5 - statyw do mocowania
mikrometru.
Wynik uzyskuje się drogą obliczeń według równania definicyjnego:
1 P a�
d2 =� M' -� dw(1+� ) +� ctg +� d�1 +� d�2 (4)
a�
2 2
sin
2
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 7
gdzie: M = M - D�mM
M - odczyt wartości wielkości mierzonej [mm],
D�mM  średni błąd pomiaru wielkości M (wg wzoru 7),
dw - średnica wałeczków mierniczych [mm],
P - wartość nominalna podziałki gwintu [mm],
a� - kąt zarysu gwintu,
d2  obliczana wartość średnicy podziałowej [mm],
d�1 - poprawka na skręcenie wałeczków w bruzdach gwintu.
d�2 - poprawka na sprężyste odkształcenia powierzchniowe pod wpływem nacisku
mierniczego.
dw P a� a�
d�1 =� -� ( )2 cos ctg [mm] (5)
2 p�d2 2 2
Q2
3
d� =� 0,861774�� [m�m] (6)
2
dw
gdzie :
Q - wielkość nacisku mierniczego w (N).
Wartość D�mM - średniego błędu pomiaru wielkości M obliczamy według wzoru:
D�mM = D�mz + D�mw+D�mśm. (7)
gdzie :
D�mz  błąd średni wskazania zerowego mikrometru,
D�mw  błąd średni wzorca nastawczego (dla zakresu pomiarowego mikrometru >�25 mm),
D�mśm  błąd średni skoku gwintu śruby mikrometrycznej.
Błędy D�mw i D�mśm określamy w oparciu o dane zawarte w metryce mikrometru, a w
przypadku jej braku przyjmujemy jako równe zero.
Dla gwintu metrycznego, po podstawieniu do wzorów 4 i 5 wartości a� = 60�� otrzymuje się
następujące postacie równań:
d2= M - 3dw + 0,866P + d�1 + d�2 [mm] (4`)
2
ć� ��
P
�� ��
d�1 =� -�0,07599dw�� �� [mm] (5`)
d2
Ł� ł�
Niepewność pomiaru średnicy podziałowej metodą 3-wałeczkową, z uwzględnieniem
współczynnika przeliczeniowego jednostek, obliczamy według wzoru:
2 2 2
a�
ć� �� ć� �� ć� ��
ctg
�� �� �� �� ��
0,2909 a� P
2 2 2 ć�d cos -� ���� 2
D�ud2 = 2 (8)
��1+� 1 �� �� �� ��
ą� (�D�uM )� +� (�D�udw )� +� (�D�uP)� +� (�D�ua�)�
�� ����
w
a� a�
�� �� �� 2 �� �� 2 2
2 Ł� ł���
sin 2 sin
�� �� �� �� �� ��
Ł� 2 ł� Ł� ł� Ł� 2 ł�
D�uM - błąd pomiaru wartości wielkości M [m�m],
D�udw  graniczny błąd średnicy wałeczków mierniczych w [m�m],
D�uP - błąd podziałki gwintu [m�m],
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 8
D�ua� - błąd kąta zarysu gwintu [ó�].
P - podziałka gwintu [mm],
dw  średnica wałeczków pomiarowych [mm],
a� - kąt zarysu gwintu [��].
Jeżeli średnica zastosowanych do pomiaru wałeczków wynosi:
P
dw = (9)
a�
2cos
2
to ostatni składnik we wzorze 8 równa się zero i błąd kąta D�ua� nie wpływa na wynik pomiaru
średnicy d2. Wałeczki o takiej średnicy dw nazywają się wałeczkami optymalnymi.
Do pomiaru wartości M używa się zestawu trzech wałeczków mierniczych o jednakowej
średnicy dw dobranej w zależności od podziałki gwintu wg tabeli 3.
Dla gwintów metrycznych wzór 8 przybiera postać:
2
2 2 2 2
D�ud2 = (8 )
ą� (�D�uM )� +� 9(�D�udw )� +� 0,75(�D�uP)� +�(�0,2909(�dw 3 -� P)�)� (�D�ua�)�
Zadanie 2
Dokonać pomiaru średnicy podziałowej gwintu metodą trójwałeczkową wykorzystując do
pomiaru wartości wielkości M mikrometru.
1. Zanotować w karcie pomiarów dane dotyczące mierzonego gwintu: symbol eksponatu,
wymagania dotyczące tolerancji gwintu.
2. Określić za pomocą wzorca grzebieniowego podziałkę gwintu.
3. Dobrać właściwe wałeczki pomiarowe z tabl. 3.
4. Zamocować mikrometr i wieszak do wałeczków pomiarowych (rys. 5a).
5. Sprawdzić wskazanie zerowe mikrometru i ustalić średni błąd ustawienia wskazania
zerowego D�mz.
6. Wybrane z kompletu wałeczki zamieścić na wieszakach, przy czym komplet dwóch
wałeczków od strony kowadełka.
7. Dokonać pomiaru wymiaru M i zanotować w karcie pomiarów.
8. Obliczyć ze wzorów 4 lub 4 średnicę d2.
9. Obliczyć ze wzorów 5 lub 5 oraz 6 wartości poprawek d�1 i d�2.(graniczne wartości nacisku
mierniczego mikrometru wynoszą 5��10 [N]).
10. Obliczyć niepewność pomiaru D�ud2 ze wzoru 8 lub 8 . Występujące w tych wzorach
wielkości ustalić następująco:
v� D�uM  w oparciu o wzór identyczny jak wzór 2,
D�uM =� (D�dom.)2 +� (D�p)2 +� (D�o)2 (10)
przy czym składnik D�P wyznaczamy według tablicy 4,
v� D�udw - wyznaczamy według tablicy 3,
v� dopuszczalne wartości odchyłek D�uP i D�ua� dla mierzonych w ćwiczeniu
gwintów założyć odpowiednio D�uP = 10 [m�m] i D�ua� = 30[ó�].
11. Podać wynik w postaci:
' '
d2 -D�ud2 Ł� d2 Ł� d2 +D�ud2 (11)
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 9
12. Ocenić poprawność wykonania gwintu w stosunku do wymagań podanych przez
prowadzącego.
Pomiar gwintu na mikroskopie warsztatowym.
Mikroskop warsztatowy umożliwia dokonanie pomiaru wszystkich parametrów określających,
zgodnie z normami PN-ISO 68-1:2000 i PN-ISO 724: 1993, gwint zewnętrzny. Ta uniwersalność
oraz łatwość pomiaru za pomocą mikroskopu sprawiają, że parametry gwintów zewnętrznych są
często mierzone właśnie za pomocą mikroskopów warsztatowych. Budowę mikroskopu, obsługę
oraz technikę pomiaru przedstawiono w instrukcji do ćwiczenia nr 4.
Pomiar podziałki gwintu na mikroskopie warsztatowym
Pomiar podziałki gwintu przeprowadza się w sposób przedstawiony na rys. 6, obejmując
pomiarem możliwie dużą liczbę podziałek (na rys.6 n=2). Po domierzeniu się do zarysu gwintu
dokonujemy odczytów wartości wskazań: XI, XII, XIII, XIV, z bębnów śrub mikrometrycznych.
b c
III
IV
II
I
Oś pomiarowa
Oś gwintu
Rys.6 Pomiar podziałki gwintu na mikroskopie warsztatowym. I,II,III,IV- punkty
domierzania się krzyżem głowicy goniometrycznej do zarysu gwintu.
Wielkości b i c są odpowiednio różnicami wskazań b = XII - XI; c = XIV - XIII. Średnią
wartość podziałki gwintu oblicza się wg wzoru:
b + c
Pó� = (12)
2n
Postępowanie pomiarowe wg rys. 6, polegające na pomiarze podziałki gwintu z
wykorzystaniem prawego i lewego zarysu gwintu, pozwala na wyeliminowanie błędu pomiaru
wynikającego z nie pokrywania się osi gwintu z kierunkiem pomiaru (przesuwu stołu).
Niepewność pomiaru wyznaczamy według wzoru:
1
2 2
D�uP = [m�m] (13)
ą� (�D�ub)� +� (�D�uc)�
2n
n - ilość podziałek objętych pomiarem,
D�ub  niepewność pomiaru wartości b,
D�uc - niepewność pomiaru wartości c.
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 10
W celu obliczenia niepewności pomiaru wartości b i c, należy obliczyć wartości błędów
cząstkowych, a mianowicie:
v� błąd domierzania wynikający z precyzji ustawienia kres odniesienia głowicy
goniometrycznej względem zarysu gwintu. Wartości tego błędu, z uwagi na
zróżnicowanie wzroku oraz predyspozycji osób mierzących, najlepiej wyznaczyć
doświadczalnie poprzez określenie rozrzutu wartości współrzędnych przy
wielokrotnym domierzaniu się krzyżem głowicy goniometrycznej do wybranego
punktu. W obliczeniach niepewności pomiaru należy przyjąć: D�dom.x =0,08 [mm],
D�dom.y =0,12 [mm], (błędy domierzania dla osób początkujących mieszczą się
najczęściej w przedziale D�dom. x =D�dom. y =0,03 ��0,20 [mm]).
v� błąd przyrządu D�p,o. Wartość tego błędu (zawierająca składowe części mechanicznej
mikroskopu, składowe układu optycznego oraz błąd odczytu) jest obliczana, dla
danego typu mikroskopu, według zależności podanych w tablicy 5.
Niepewność pomiaru obliczamy ze wzoru :
D�ub =� D�uc =� ą� 2�� (D�dom.)2 +� (D� )2 (14)
p,o
Podwójne uwzględnienie błędu domierzania wynika z faktu, że wyznaczenie każdej z
wartości (b i c) wymaga podwójnego domierzania się do zarysu.
Zadanie 3
Zmierzyć podziałkę gwintu metrycznego na mikroskopie warsztatowym:
1. Zamocować mierzony przedmiot w przystawce kłowej.
2. Ustawić ostrość widzenia krzyża głowicy goniometrycznej.
3. Ustawić ostrość widzenia mierzonego gwintu.
4. Ustawić stół na współrzędną kątową 0��0 .
5. Pochylić statyw mikroskopu do położenia zapewniającego jednakową ostrość widzenia
obydwu krawędzi zarysu zwoju gwintu.
6. Nastawić kresę domiarową głowicy goniometrycznej z krawędzią gwintu kolejno w
położeniach I,II,III,IV - rys.6) i dokonać odczytów XI, XII, XIII i XIV. na bębnie śruby
mikrometrycznej. Pomiarem należy objąć możliwie dużą liczbę podziałek (np. n=5).
7. Obliczyć podziałkę gwintu ze wzoru 12.
8. Obliczyć niepewność pomiaru ze wzorów 13 i 14.
9. Podać wynik pomiaru w postaci
P - D�uP ł� P ł� P` + D�uP (15)
11. Podać wnioski.
Pomiar średnicy podziałowej gwintu na mikroskopie warsztatowym
Pomiar przeprowadza się zgodnie z rys.7 dokonując odczytów XI, XII, XIII, XIV.
Postępowanie pomiarowe wg tego rysunku, polegające na domierzaniu się do prawego i lewego
zarysu gwintu po obydwu stronach osi gwintu, pozwala na wyeliminowanie błędu pomiaru
wynikającego z nie pokrywania się osi gwintu z kierunkiem pomiaru (przesuwu stołu).
Instytłt ObrabiarŁk i TBM, Politechnika A
ódzka
 11
I
b
III
c
Oś pomiarowa
Oś gwintu
a
IV
II
Rys.7. Pomiar średnicy podziałowej gwintu na mikroskopie warsztatowym. I,II,III,IV-
punkty domierzania się krzyżem głowicy goniometrycznej do zarysu gwintu.
Wartości zmierzonych średnic podziałowych b i c oblicza się z zależności:
b = XI - XII
c = XIII - XIV (16)
a średnicę podziałową gwintu wg wzoru:
b + c
d 2 = (17)
2
Niepewność pomiaru wyznaczamy według wzoru:
1
2 2
D�ud2 =
[m�m] (18)
ą� (�D�ub)� +� (�D�uc)�
2
D�ub  niepewność pomiaru wartości b,
D�uc - niepewność pomiaru wartości c.
W celu obliczenia niepewności pomiaru wartości b i c, należy obliczyć wartości błędów
cząstkowych, a mianowicie:
v� błąd domierzania wynikający z precyzji ustawienia kres odniesienia głowicy
goniometrycznej względem zarysu gwintu. Wartości tego błędu, z przyczyn
identycznych jak przy pomiarze podziałki gwintu, najlepiej wyznaczyć
doświadczalnie poprzez określenie rozrzutu wartości współrzędnych przy
wielokrotnym domierzaniu się krzyżem głowicy goniometrycznej do wybranego
punktu. W obliczeniach niepewności pomiaru należy przyjąć: D�dom.x =0,08 [mm],
D�dom.y =0,12 [mm], (błędy domierzania dla osób początkujących mieszczą się
najczęściej w przedziale D�dom. x =D�dom. y =0,03 ��0,20 [mm]).
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 12
v� błąd przyrządu D�p,o. Wartość tego błędu (zawierająca składowe części mechanicznej
mikroskopu, składowe układu optycznego oraz błąd odczytu) jest obliczana, dla
danego typu mikroskopu, według zależności podanych w tablicy 5.
Niepewność pomiaru obliczamy ze wzoru :
D�ub =� D�uc =� ą� 2�� (D�dom.)2 +� (D� )2 (19)
p,o
Podwójne uwzględnienie błędu domierzania wynika z faktu, że wyznaczenie każdej z
wartości (b i c) wymaga podwójnego domierzania się do zarysu.
Zadanie 4
Zmierzyć średnicę podziałową gwintu na mikroskopie warsztatowym:
1. Zamocować mierzony przedmiot w przystawce kłowej.
2. Ustawić ostrość widzenia krzyża głowicy goniometrycznej.
3. Ustawić ostrość widzenia mierzonego gwintu.
4. Ustawić stół na współrzędną kątową 0��0`.
5. Pochylić statyw mikroskopu do położenia zapewniającego jednakową ostrość widzenia
obydwu krawędzi zarysu zwoju gwintu.
6. Nastawić kresę domiarową głowicy goniometrycznej z krawędzią gwintu kolejno w
położeniach I,II,III,IV - rys.7) i dokonać odczytów XI, XII, XIII i XIV. na bębnie śruby
mikrometrycznej.
7. Obliczyć średnicę podziałową gwintu ze wzoru 16 i 17.
8. Obliczyć niepewność pomiaru ze wzorów 18 i 19.
9. Podać wynik pomiaru w postaci:
d 2 - D�ud2 ł� d2 ł� d 2 + D�ud2
10. Porównać tę metodę pomiaru d2 z innymi metodami pomiaru tej wielkości.
11. Ocenić poprawność wykonania gwintu w stosunku do wymagań podanych przez
prowadzącego.
ZAA

CZNIK
Tabela 1. Wymienne końcówki pomiarowe mikrometrów do gwintów.
Podziałka gwintu
0,4�0,5 0,6�0,8 1�1,5 1,75�2,5 3�4 4,5�6
[mm]
Oznaczenie
1 M 2 M 3 M 4 M 5 M 6 M
końcówek
Tabela 2 Graniczne błędy dokładności mikrometrów zewnętrznych do gwintów.
Zakres pomiarowy
Dopuszczalny błąd D�p
[mm]
[m�m]
0�25
ą� 17
25�50
ą� 20
50�75
ą� 23
75�100
ą� 25
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 13
Tabela 3. Wałeczki do pomiaru średnicy podziałowej gwintu zewnętrznego
Podziałka gwintu Średnica wałeczków
Dopuszczalny błąd D�udw
metrycznego pomiarowych
[m�m]
[mm] [mm]
1 0,620
1,25 0,725
1,5 0,895
1,75 1,100
ą�0,5
2,0 1,350
2,5 1,650
3
2,050
3,5
Tabela 4 Graniczne błędy przyrządów mikrometrycznych.
Graniczny błąd przyrządu [m�m] Nacisk mierniczy [N]
A
ć�4 ��
ą� +�
�� ��
50
Ł� ł� 5�10
A - dolna granica zakresu pomiarowego mikro-
metru [mm]
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka
 14
Tabela 5 Graniczne błędy pomiaru za pomocą mikroskopów warsztatowych.
MWM MWD MWD-cyfrowy
Typ mikroskopu
ć� �� ć� �� ć� ��
�� �� �� �� �� ��
��5 2 L �� ��4 2 L �� ��2 3 L ��
ą� +� +� ą� +� +� ą� +� +�
Wzór ogólny
Błędy przyrządu przy pomiarze średnicy
a� a� a�
�� 3 �� �� 8 �� �� 4 ��
sin sin sin
podziałowej gwintów z wykorzystaniem �� �� �� �� �� ��
Ł� 2 ł� Ł� 2 ł� Ł� 2 ł�
głowicy goniometrycznej [m�m].
L L L
ć�9 �� ć�8 �� ć�8 ��
Dla gwintów
ą� +� ą� +� ą� +�
�� �� �� �� �� ��
metrycznych
3 8 4
Ł� ł� Ł� ł� Ł� ł�
ć� �� ć� �� ć� ��
�� �� �� �� �� ��
��3 2 L �� ��2 3 L �� ��1+� 1 +� L ��
ą� +� +� ą� +� +� ą�
Wzór ogólny
Błędy przyrządu przy pomiarze podziałki
a� a� a�
�� 11 �� 14 �� �� 14 ��
��
cos cos cos
gwintów z wykorzystaniem głowicy �� �� �� �� �� ��
Ł� 2 ł� Ł� 2 ł� Ł� 2 ł�
goniometrycznej [m�m].
L L L
ć�5 �� ć�5 �� ć�2 ��
Dla gwintów
ą� +� ą� +� ą� +�
�� �� �� �� �� ��
metrycznych
11ł� 14 14
Ł� Ł� ł� Ł� ł�
Błędy przyrządu przy pomiarze kąta zarysu
ć� ��
1,7
�� ��
ą� +�
gwintów z wykorzystaniem głowicy Wzór ogólny
��2 f ��
Ł� ł�
goniometrycznej [ó�].
L - mierzona długość przedmiotu [mm],
a� - kąt zarysu gwintu w [��],
f  długość tworzącej kąta w [mm]. Dla gwintów metrycznych f = (5/8)P.
Instytut Obrabiarek i TBM, Politechnika A
ódzka