Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
ARTYKUA
ORYGI NALNY/ ORI GI NAL PAPER
Otrzymano/Submitted: 03.03.2015 " Zaakceptowano/Accepted: 25.04.2015
� Akademia Medycyny
Czy poziom doświadczanego stresu wpływa
na wystąpienie zachowań ryzykownych
w grupie pracowników zespołów ratownictwa
medycznego?
Does the level of experienced stress affect the
occurrence of risky behaviors in a group
of emergency medical services workers?
Paweł Rasmusą, Elżbieta Kozłowska�, Sylwester Sudra�,
Waldemar Machałał, Tomasz Sobówą
1
Zakład Psychologii Lekarskiej, Katedra Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Medyczny w A
odzi
2
Studenckie Koło Naukowe Psychologii w Medycynie, Uniwersytet Medyczny w A
odzi łKlinika Anestezjologii
i Intensywnej Terapii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Woskowej Akademii Medycznej  Centralny Szpital
Weteranów w A
odzi
Streszczenie
Wstęp. Sytuacje traumatyzujące, które często towarzyszą pracownikom Zespołów Ratownictwa Medycznego,
mogą zaburzać mechanizmy związane ze sferą nawykowo  popędową i wpływać na stan emocjonalny, ale także
na podejmowanie przez pracowników zachowań szkodliwych dla zdrowia. Cel pracy. Celem pracy była ocena skali
zjawiska występowania ryzykownych zachowań w grupie pracowników Rejonowych jak i Wojewódzkich Stacji
Ratownictwa Medycznego. Ponadto podjęto próbę określenie odczuwalnego poziomu stresu wśród ratowników
medycznych oraz ustalenia zależności między poziomem odczuwalnego stresu a skłonnością do podejmowania
zachowań ryzykownych w badanej grupie. Materiał i metody. Badaniami została objęta grupa 140 pracowników
Rejonowych jak i Wojewódzkich Stacji Ratownictwa Medycznego, zarówno mężczyzn jak i kobiet w wieku od 21
do 53 lat, pracujących w podstawowych, specjalistycznych lub innych jednostkach Systemu. W badaniu zasto-
sowano następujące narzędzia badawcze: ankietę socjodemograficzną własnego autorstwa, dotyczącą danych
demograficznych i zachowań ryzykownych oraz Kwestionariusz do Subiektywnej Oceny Pracy autorstwa B. Dudka,
M. Waszkowskiej i M. Henke. Wyniki. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że spożywanie
alkoholu było najczęstszym zachowaniem ryzykownym wśród badanej grupy. Praca w Zespołach Ratownictwa
Medycznego jest związana z wysokim poczuciem stresu zawodowego  82,14% ankietowanych odczuwała wysoki
poziom stresu związanego z wykonywanym zawodem. Istnieje słaba korelacja dodatnia (rxy = 0,28) pomiędzy
poziomem odczuwalnego stresu a występowaniem zachowań ryzykownych. Im wyższy indywidualny poziom
stresu zawodowego tym bardziej nasilone jest występowanie i natężenie zachowań ryzykownych. Anestezjologia
i Ratownictwo 2015; 9: 448-456.
Słowa kluczowe: stres w pracy, zachowania ryzykowne, zespoły ratownictwa medycznego
Abstract
Background. Traumatic situations that often characterize emergency medical personnel occupation may trig-
ger various mechanisms related to habit and impulse sphere and influence the emotional state as well as involve-
ment in risky behaviour. Objectives. The purpose of the study was to evaluate the scale of the occurrence of risky
448
448
Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
behaviour in the group of professional emergency medical personnel. Further aims concerned determining the
level of perceived stress and the relation between the level of perceived stress and the tendency to engage in risk
behaviours. Material and methods. The participants were 140 professional male and female emergency medi-
cal personnel, working in the basic, specialized or other units of the System. The research applied research tools
including: a sociodemographic and risk behaviour questionnaire of own authorship and the Perceived Job Stress
Questionnaire (PJSQ) by B. Dudek, M. and M. Henke Waszkowski. Results. It has been noticed that alcohol is
the most common risky behaviour among the tested group. Working in the emergency service is associated with
a high sense of job stress - 82.14% of the respondents felt a high level of stress associated with their profession.
There is a weak positive correlation (rxy = 0.28) between the level of perceived stress and the occurrence of risky
behaviour. The higher the individual level of occupational stress the more intense is the occurrence and intensity
of risk behaviour. Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 449-456.
Keywords: occupational stress, risk behaviors, emergency medical service
Wstęp temie zmianowym, dyżury nocne. Doświadczanie
stresu w długich okresach czasu, często związanego
Charakterystyczne w pracy ratownika medycz- bezpośrednio lub pośrednio z sytuacją zawodową może
nego jest pełnienie obowiązków służbowych, w czasie, prowadzić do odległych konsekwencji. Odnosząc je do
których, może być on bezpośrednio narażony na zda- sytuacji pracy można je przypisać do następujących
rzenia, których większość ludzi nigdy nie doświadcza. kategorii: fizycznych lub psychologicznych następstw
Dotyczy to, jakości, jak i ilości docierających do niego dla zdrowia, zmian w zachowaniu i nawykach, pro-
bodz
ców stresujących i traumatyzujących. Związany blemów organizacyjnych i adaptacyjnych. Szczególną
z tymi wydarzeniami stres, napięcie psychiczne mogą uwagę przypisuje się jednak zachowaniom ryzykow-
zwiększać prawdopodobieństwo, że ratownicy, aby nym. W literaturze określane są jako zachowania
zniwelować napięcie emocjonalne i zredukować reak- niekorzystne dla zdrowia, takie jak używanie alkoholu,
cje stresowe, częściej angażować się będą w sytuacje palenie tytoniu, używanie innych substancji psychoak-
i zachowania ryzykowne. W skrajnej postaci, mogą tywnych o działaniu uzależniającym. Zachowania te są
one przybierać formę zaburzeń o charakterze nawy- przedmiotem zainteresowań przedstawicieli różnych
kowym i bezpośrednio zagrażać zdrowiu ratowników, dyscyplin naukowych, nie tylko lekarzy, ale także
integralności ich rodzin oraz zagrażać bezpieczeń- psychologów, socjologów, pedagogów i innych badaczy
stwu obywatelskiemu. zajmujących się promocją zdrowia [2]. Zachowania
Wystąpienie stresu w życiu codziennym, jak i w ryzykowne zdefiniowane zostały, jako różne działa-
środowisku pracy wiązać się może z poczuciem nie- nia, niosące ryzyko negatywnych konsekwencji dla
pewności, bezradności, obniżeniem nastroju, lękiem, zdrowia fizycznego i psychicznego jednostki jak i dla
apatią oraz depresją. Jednostka w takiej sytuacji dąży jej otoczenia społecznego [3].
do zmniejszenia uczucia dyskomfortu. Jeśli oko- Badania z kręgu psychiatrii i psychologii, dzia-
liczności, w jakich się znajduje zostaną uznane jako łania niosące ryzyko negatywnych konsekwencji
wyzwanie, organizm podejmuje  walkę , celem prze- dla zdrowia jednostki, określają mianem zachowań
zwyciężenia uciążliwości [1]. Ratownicy medyczni bez- autodestruktywnych bezpośrednich (jawnych,
sprzecznie narażeni są na oddziaływanie czynników ostrych) oraz pośrednich (chronicznych, latentnych).
stresogennych. Cechą, która wyróżnia stresory oddzia- Autodestruktywność pośrednia jest definiowana jako
łujące na osoby pracujące w Zespołach Ratownictwa tendencja do podejmowania przez jednostkę zachowań
Medycznego na tle tych, które spotykamy w innych zwiększających prawdopodobieństwo negatywnych
zawodach, jest ich specyficzny charakter, który w pozo- a zmniejszających prawdopodobieństwo wystąpienia
stałych zawodach zwykle nie występuje. Zalicza się do pozytywnych konsekwencji dla podmiotu lub dowolne
nich: odpowiedzialność za ludzie zdrowie i życie, kon- i intencjonalne zachowania szkodliwe [4,5]. Nałogi
takt z cierpieniem i śmiercią, agresję słowną i fizyczną, i uzależnienia, uleganie pokusom zaniedbania, w tym
roszczeniową postawę pacjentów, zatrudnienie w sys- także zaniedbania zdrowotne oraz inne zachowania
449
Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
ryzykowne zaliczane do pośredniej autodestrukcji Niewątpliwie ważnym, pod względem roz-
[6,7]. powszechnienia, zachowaniem ryzykownym jest
Zachowania ryzykowne nie zawsze muszą mieć nadużywanie leków (szczególnie pochodnych ben-
charakter autodestruktywny. Skłonność do podej- zodwuazepin, barbituranów i niesteroidowych leków
mowania ryzyka może mieć charakter adaptacyjny przeciwzapalnych). Środki te, zażywane są w sytuacjach
i optymalny, zwłaszcza w warunkach stresu psycho- bezsenności, napięcia, szczególnie często w warunkach
logicznego. Z autodestruktywnością zachowania narażenia na stres psychologiczny, w tym także na
ryzykownego mamy do czynienia wtedy, gdy z uwagi stres zawodowy. Powodem takiego postępowania są
na wielkość i częstość zagrożenia, wzrasta prawdopo- potrzeba redukcji lęku, występowanie trudności ada-
dobieństwo, że straty przewyższą zyski. ptacyjnych, chęć ucieczki od rzeczywistości czy uczucie
Ważnym aspektem, do którego powinno przy- bezsilności wobec narastających problemów w różnych
wiązywać się uwagę w grupie zawodowej ratowników dziedzinach życia [10,11].
medycznych, jest skłonność do podejmowania ryzyka. Długotrwała ekspozycja na sytuacje stresogenne,
Przeprowadzone badania dotyczące skłonności do które występują w środowisku pracy, szczególnie
przejawiania zachowań destrukcyjnych wykazały wyż- ratowników medycznych, generuje wzmożone poszu-
szy jego poziom u mężczyzn niż u kobiet. U mężczyzn kiwanie doznań oraz może zwiększyć poziom impul-
stwierdza się wyższą skłonność do podejmowania sywności. To właśnie tym czynnikom przypisywana
ryzyka oraz przejawiania zachowań ryzykownych. jest największa wartość w odniesieniu do inicjacji
Różnice w podejmowaniu ryzyka pomiędzy kobietami patologicznego uprawiania gier hazardowych. Osoby
a mężczyznami wyjaśniane są zazwyczaj za pomocą uzależnione odczuwają konieczność przeżywania
koncepcji biologicznych (chromosomy, hormony czy silnych emocji. Odniesienie wygranej zwiększa samo-
odmienności płciowe w strukturze temperamentu) ocenę, daje poczucie pewności i zachęca do ponownego
lub społecznych (proces socjalizacji, odgrywanie ról podjęcia ryzyka. Jest to jedna z przyczyn, dla której
płciowych ukształtowanych przez kulturę i proces ludzie uzależnieni patologiczne uprawiają hazard.
tworzenia tożsamości płciowej). Ostatnie badania, Nałogowi gracze wykazują tendencję do przeżywania
których celem było poszukiwanie przyczyn zachowań negatywnych odczuć, impulsywności, niekonsekwent-
ryzykownych, coraz mniejszą wagę przywiązują do nego działania. Podejmowanie ryzyka jest dla nich
czynników biologicznych na rzecz czynników psy- ucieczką od codziennych kłopotów [12,13].
chologicznych, związanych m.in. z osobowością (niska Podobne podłoże psychologiczne obserwowane
ugodowość, wysoka neurotyczność, wysoka ekstrawer- jest przy uprawianiu sportów ekstremalnych. Sporty te,
sja). Właściwości osobowości takie jak: niedojrzałość pozwalają na doznawanie skrajnych emocji, pokony-
emocjonalna, mała odporność na stres, wysoki poziom wanie własnych barier fizycznych i psychologicznych,
niepokoju, niska samoocena, trudności w wyrażaniu rozładowanie nadmiaru energii oraz wyzwolenie się od
uczuć oraz poczucie izolacji sprzyjają ujemnym dla monotonii dnia codziennego. Dodatkowo dostarczają
zdrowia zachowaniom - paleniu tytoniu, zażywaniu niezapomnianych przeżyć, które popychają człowieka
środków odurzających o działaniu uzależniającym czy do podejmowania kolejnych wyzwań [14].
nadmiernemu spożywaniu alkoholu [9]. Obok patologicznego hazardu, uprawiania sportów
Zidentyfikowanie czynników, które mogą mieć ekstremalnych, uzależnienia od komputera i Internetu,
wpływ lub predysponować do zachowań ryzykownych erotomania należy do najczęściej spotykanych zabu-
jest istotne, po to by przygotować i wdrożyć stosowne rzeń nawyków i popędów [3]. Przyczyną podejmowania
programy ukierunkowane przede wszystkim na ryzykownych kontaktów seksualnych prawie zawsze
grupy wysokiego ryzyka. Najczęściej przejawiane jest wzmożony popęd seksualny [4]. Przejawia się on
w populacji zachowania ryzykowne: palenie tytoniu w potrzebie znacznej częstotliwości i różnorodności
czy też spożywanie alkoholu w większości przypad- aktywności seksualnej. Psychiatrzy z
ródło wzmożonej
ków stanowią nierozłączny korelat. Według licznych pobudliwości płciowej przypisują różnym chorobom
badań nikotynizm i nadmierne spożywanie alkoholu, i zaburzeniom psychicznym, które występują często
współistnieją również z innymi zachowaniami ryzy- w psychopatiach, a także organicznych uszkodzeniach
kownymi - lekomanią, narkomanią czy patologicznym mózgu [3]. Zwracają także uwagę na szkodliwy wpływ
uprawianiem hazardu. otoczenia i wzorów społecznych, wychowania, prze-
450
Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
mocy seksualnej w dzieciństwie [5]. Warto nadmienić, wypełnienie ankiety, wyrazili zgodę na udział w nim
że część środowisk medycznych i psychologicznych oraz wykorzystanie informacji z niego pochodzących.
całkowicie odrzuca koncepcję tzw. erotomanii, zwanej Na realizację badań wyraziła zgodę Komisja Bioetyki
inaczej seksoholizmem, jako uzależnienia od zachowań Uniwersytetu Medycznego w A
odzi RNN/320/12/KB.
seksualnych. Sygnalizują tym samym, że pojęcie normy W przeprowadzonych badaniach zastosowano
odnoszące się do życia seksualnego człowieka, jest bar- następujące metody badawcze:
dzo szeroko rozumiane. Obok czynnika biologicznego, Ankieta socjodemograficzna własnego autorstwa
u podłoża nadmiernie zwiększonego popędu seksual- zawierała 9 pytań i posłużyła do zebrania i oceny
nego mogą leżeć czynniki psychospołeczne takie jak informacji na temat płci, wieku, wykonywanego
poczucie niższości, niepewność i brak wiary w swoje zawodu, typie jednostki SRM zatrudniającej respon-
możliwości seksualne, potrzeba potwierdzenia swojej denta, rodzaju ukończonej szkoły, stażu pracy, miejsca
wartości. Ciekawym, z punktu widzenia kształtowania zamieszkania, stanu cywilnego oraz ewentualnych
się uzależnienia, wydaje się fakt, że pobudzenie sek- dzieci na utrzymaniu wśród grupy badanych.
sualne i sam orgazm powodują uwolnienie endogen- Druga część ankiety, licząca 9 pytań oceniała ilość
nych opioidów. Działają one na zasadzie podobnych i jakość zachowań ryzykownych dla zdrowia. Objęła
mechanizmów jak w uzależnieniach substancjalnych pytania dotyczące: palenia tytoniu, spożywania alko-
(alkoholizm, narkomania) czy behawioralnych (uza- holu, zażywania substancji o działaniu narkotycznym,
leżnienie od komputera i Internetu, hazardu), dając zażywania leków bez wskazań lekarskich, uprawiania
jednostce uczucie chwilowego odprężenia i stanowiąc hazardu, niebezpiecznych zachowań w ruchu drogo-
jeden ze sposobów radzenia sobie z napięciem fizycz- wym, częstego używania Internetu oraz ryzykownych
nym i psychicznym towarzyszącym stresowi [7]. zachowań seksualnych. Każdemu zachowaniu ryzy-
kownemu w zależności od częstości używania zostały
Cele i założenia pracy przypisane punkty w skali 0-5, gdzie 0 oznacza brak
szkodliwego dla zdrowia zachowania, a 5 bardzo częste
Celem niniejszej pracy była ocena skali zjawiska jego występowanie.
występowania zachowań ryzykownych w grupie Kwestionariusz do Subiektywnej Oceny Pracy
pracowników Rejonowych jak i Wojewódzkich Stacji autorstwa B. Dudka, M. Waszkowskiej i M. Henke,
Ratownictwa Medycznego (SRM). Kolejne cele doty- wykorzystany został do przeanalizowania indywidu-
czyły ustalenia, które z opisanych zachowań ryzykow- alnego odczuwania stresu zawodowego. Umożliwił
nych są częściej podejmowane przez osoby zatrudnione ogólną ocenę poczucia stresu oraz ocenę zmiennych
w SRM. Ponadto podjęto próby określenia poziomu wyodrębnionych poprzez analizę czynnikową. Składa
odczuwalnego stresu wśród pracowników Zespołów się on 55 stwierdzeń, którym przypisane zostały
Ratownictwa Medycznego (ZRM) oraz ustalenia wcześniej wymienione czynniki wywołujące stres.
zależności między poziomem odczuwalnego stresu Respondent oceniał pytania w 5-stopniowej skali, gdzie
a skłonnością do podejmowania zachowań ryzykow-  1 oznaczało, że dana cecha pracy nie występuje, a  5
nych w badanej grupie. odnosiło się do najwyższego stopnia uciążliwości. Im
więcej dana osoba ankietowana uzyskała punktów,
Materiał i metody tym wyższe było odczucie stresu.
Zarówno badania ankietowe, jak i kwestiona-
Badaniami została objęta grupa 140 pracowników riuszowe zostały przeprowadzone za pośrednictwem
Rejonowych jaki i Wojewódzkich Stacji Ratownictwa Internetu i portali społecznościowych, przy pomocy
Medycznego (SRM) zarówno mężczyzn, jak i kobiet bezpłatnego serwisu umożliwiającego kompleksowe
w wieku od 21-53 lat, pracujących w podstawowych, przygotowanie i przeprowadzenie badań on-line:
specjalistycznych lub innych ZRM, włączonych http://www.ebadania.pl
do Systemu. Dobór próby miał charakter losowy.
Badaniami zostali objęci ratownicy medyczni, lekarze Wyniki
oraz pielęgniarki z całego obszaru Polski.
Udział w przeprowadzonym badaniu miał charak- Na podstawie informacji uzyskanych z opraco-
ter dobrowolny i anonimowy. Respondenci, poprzez wanej przez autorów ankiety personalnej dokonano
451
Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
charakterystyki grupy, uwzględniającej wyróżnione nasennych, uspokajających, przeciwlękowych czy
zmienne, w tym dane socjodemograficzne. Wiek grupy stymulujących bez wskazań lekarskich od momentu
badanej mieścił się w przedziale od 21 do 53 lat, średnia zatrudnienia w ZRM. Problem uprawiania hazardu
wieku X=29,06. Staż pracy badanej grupy w zespołach negowało 72,14% pracowników pogotowia, natomiast
ratownictwa medycznego wynosił 6,16 lat. 4,29% miała z nim kontakt częściej niż raz w miesiącu.
64% ankietowanych pracowało w podstawowych W okresie ostatniego roku 61,43% ankietowanych
zespołach ratownictwa medycznego. W ambulansach wykazało niebezpieczne zachowania uczestnicząc
typu  S zatrudnionych było 41 badanych. Dziesięciu w ruchu na drodze. Wśród nich do ryzykownych
respondentów (7%) zaznaczyło odpowiedz
 inny manewrów przyznało się 55% ogółu kobiet i 64%
w przypadku pracy w obu typach ambulansów ogółu mężczyzn biorących udział w badaniu. 34,29%
lub łączeniu etatów w SRM z SOR-em. Ponad 85% (48 osoby) ankietowanych deklarowało, że w okresie
ankietowanych, to mieszkańcy miast, pozostałe 15% ostatniego roku uprawiało sport ekstremalny, a 93,57%
respondentów zamieszkiwało tereny wiejskie. Wśród osób, które wzięły udział w badaniu nie deklarowało
badanych znalazło się 85 osób (61%) z wykształceniem przejawiania ryzykownych zachowań seksualnych.
wyższym, 54 osoby (39%) ukończyły policealną szkołę Szczegółowe dane zawiera tabela I.
medyczną. Większość badanych, nie była w związkach Specyficzne warunki pracy osób zatrudnionych
małżeńskich (59%) a 63,57% nie miało dzieci. w Zespołach Ratownictwa Medycznego, niejedno-
Na podstawie danych zawartych w ankiecie zacho- krotne podejmowanie decyzji sprzecznych z własnym
wań ryzykownych można stwierdzić, że co czwarta sumieniem, ale także widok cierpienia i śmierci, naraża
badana osoba codziennie paliła ponad połowę paczki te osoby na obciążenia nie tylko fizyczne, ale przede
papierosów, natomiast 57% ankietowanych deklaro- wszystkim psychologiczne. 80% przebadanych kobiet
wało abstynencję od wyrobów tytoniowych. 92,14% odczuwało wysoki poziom stresu, 17,5% doświadczało
badanych spożywała napoje alkoholowe, z czego 8% go w pracy zawodowej na średnim poziomie. 83%
kilka razy w tygodniu lub codziennie. ankietowanych mężczyzn odczuwało wysoki poziom
W badanej grupie używanie środków o działaniu stresu związanego z wykonywanym zawodem, 14%
narkotycznym nie było rozpowszechnione. Wyniki doświadczało stresu na średnim poziomie.
badań wskazują, że 96% ankietowanych od momentu Z uzyskanych danych, obliczono parametry
zatrudnienia w SRM nie korzystało z tego rodzaju równań regresji otrzymano rxy = 0,28. Oznacza to,
substancji. 82,14% badanych nie przyjmowało leków że istnieje słaba korelacja dodatnia pomiędzy pozio-
Tabela I. Częstość występowania i średnia wartość punktów za poszczególne zachowania ryzykowne
Table I. Frequency and the average value of points for risk behaviors
y
ródło/Source: opracowanie własne
Płeć
Kobiety Mężczyz
ni
A* B** A* B**
Palenie tytoniu 45,5% 1,35 43,0% 1,57
Spożywanie alkoholu 95% 1,63 91% 1,84
Zażywanie innych substancji o działaniu
0% 0 6% 0,18
narkotycznym
Zażywanie leków bez wskazań lekarskich 32,5% 0,4 12% 0,2
Uprawianie hazardu 20% 0,2 31% 0,45
Niebezpieczne zachowania w ruchu drogowym 55% 1,9 64% 2,39
Uprawianie sportów ekstremalnych 35% 0,48 34% 0,76
Używanie Internetu w celach pozazawodowych 100% 4,23 100% 4,68
Ryzykowne zachowania seksualne 7,5% 0,08 6% 0,09
A* - Częstość występowania w badanej grupie.
A* - The frequency in the examined group.
B** - Liczba średnio otrzymanych punktów za dane zachowanie ryzykowne w badanej grupie.
B** - The average value of points received for risk behavior in the studied population
452
Zachowania ryzykowne
Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
Rycina 1. Korelacyjny wykres rozrzutu badanych cech
Figure 1. The correlation scatterplot of examined parameters
y
ródło/Source: opracowanie własne
mem odczuwalnego stresu a wystąpieniem zachowań minuty lub sekundy. Wiąże się to z presją czasu, z którą
ryzykownych. Współczynnik determinacji wyniósł zmagają się pracownicy ZMR. Poczucie niepewności
rxy2 = (0,28)2 = 0,0784. Wynika z tego, że niemal w 8% związane z organizacją wykonywanej pracy odczuwało
zmiana poziomu odczuwalnego stresu jest uwarunko- 57,5% kobiet i 49% mężczyzn.
wana zmianą występowania zachowań, które w sposób U osób tych, istotną umiejętnością jest komuniko-
niekorzystny mogą oddziaływać na życie i zdrowie. wanie się i współpraca z pacjentami oraz innymi pra-
Pozostałe 92% jest odsetkiem, w którym związek cownikami. W ściśle określonych sytuacjach napięte
pomiędzy poziomem odczuwalnego stresu a wystą- kontakty społeczne mogą warunkować poziom stresu
pieniem zachowań ryzykownych ma inne, dodatkowe zawodowego. Stres zawodowy związany z kontaktami
uwarunkowania. W celu stwierdzenia zależności społecznymi odczuwało 77,5% badanych kobiet oraz
między poziomem odczuwanego stresu a występo- 76% mężczyzn.
waniem zachowań ryzykownych sporządzono kore- Ryzyko popełnienia błędów prowadzących do
lacyjny wykres rozrzutu, który został przedstawiony zagrożenia zdrowia i życia czy niebezpieczeństwo nara-
na rycinie 1. żenia na szkodliwe czynniki lub wypadki mogą ujemnie
Największą nagrodą dla tych pracowników, jest wpływać na kondycję psychiczną osób zatrudnionych
uratowanie ludzkiego życia oraz zminimalizowanie w Systemie Ratownictwa Medycznego. Odczuwanie
cierpienia fizycznego u poszkodowanych. Niestety, stresu związanego z zagrożeniami w środowisku pracą
wielu pracowników SMR odczuwa niedosyt zwią- deklarowało 85% kobiet i 90% mężczyzn.
zany z niedocenieniem ich pracy, niesprawiedliwym Czynniki takie jak nadmierny hałas, brak kom-
traktowaniem czy niskim prestiżem ich pracy na tle fortu termicznego, złe oświetlenie, nadmierny wysiłek
innych zawodów. Z przeprowadzonych badań wynika, przy przenoszeniu sprzętu i pacjentów, uznawane są za
że brak nagród w pracy odczuwało 80% mężczyzn najczęstsze niedogodności fizyczne związane z pracą
i 82,5% kobiet. w ZRM. Analiza otrzymanych wyników badań wła-
Niezwykle często o życiu pacjentów decydują snych wykazała, że warunki fizyczne pracy w pogoto-
453
Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
wiu są powodem wystąpienia wysokich wartości stresu w populacji ogólnej. Tylko 16% populacji Polski dekla-
dla 62,5% kobiet i 79% mężczyzn. ruje abstynencje alkoholową [16] a odsetek palaczy
Niejednokrotnie zespoły Ratownictwa Medycz- wynosi 27,2% [17]. Należy podkreślić, że dostępność
nego wzywane są do osób permanentnie nadużywa- napojów alkoholowych, ich rozpowszechnienie oraz
jących alkoholu oraz substancji odurzających. Wiąże cena a także panująca moda (szczególnie wśród osób
się to z wykonywaniem obowiązków zawodowych młodych), przyczyniają się do tak wysokiego odsetka
w warunkach brudu, wilgoci i odoru. Z tego powodu spożycia, zarówno wśród populacji ogólnej, jaki i grupy
45% kobiet i 38% mężczyzn oceniało warunki pracy badanej. Zachowania takie jak hazard, narkomania,
w ZRM jako nieprzyjemne. zażywanie leków bez wskazań lekarza czy ryzykowne
Stres związany z poczuciem braku kontroli, które kontakty seksualne nie są rozpowszechnione w bada-
wśród respondentów najczęściej dotyczy wymaganej nej grupie. Pomimo zagrożeń, jakie niesie za sobą
czujności i powtarzania tych samych czynności, odczu- nadużywanie alkoholu, to osoby podejmujące się tego
wało 45% kobiet i 38% mężczyzn. zachowania ryzykownego, stale angażują się w te czyn-
Nie bez znaczenia pozostają kwestie wsparcia od ności a za główną motywację podają tymczasową ulgę
współpracowników oraz odpowiedzialności za ludzkie od psychicznego dystresu. Bacharacha [18] w swojej
życie. W przeprowadzonych badaniach brak wsparcia pracy przywiązuje szczególne znaczenie do zachowań
ze strony kolegów w pracy odczuwało 55% kobiet i 50% ryzykownych w postaci spożywania alkoholu i innych
mężczyzn, a stres związany z poczuciem odpowiedzial- substancji psychoaktywnych, które poza krótkotrwałą
ności 75% kobiet i 84% mężczyzn. eliminacją napięcia i lęku, przyczynić się mogą do
podejmowania innych zachowań ryzykownych.
Omówienie Obcowanie z ludzkim cierpieniem, niejednokrotne
postępowanie wbrew etyce lub własnym przekona-
Stres, który doświadczany jest w miejscu pracy niom, ale także praca w różnych środowiskach sprawia,
może wpływać na zdrowie pracownika na dwa sposoby, że poziom odczuwalnego stresu w grupie badanej był
bezpośredni oraz pośredni. W sytuacji oddziaływa- wysoki. Wśród czynników, które predysponują do
nia stresorów, każdy człowiek zachowuje się inaczej. takich wyników zalicza się m.in. odczuwanie braku
Zachowania te w dużej mierze zapobiegają nega- nagród w pracy. Zdecydowana większość badanej
tywnym konsekwencjom, jakie płyną z przeżywania grupy deklarowała, że brak nagród w znaczny sposób
sytuacji stresowych. Niektóre z nich jednak zamiast wpływa na poziom odczuwalnego stresu. Zarówno
działać protekcyjnie, potęgują objawy stresu, będąc w polskich, jak i zagranicznych bazach z
ródłowych
tym samym niekorzystne dla zdrowia. Mowa tutaj trudno znalez
ć opracowania naukowe, które oparte
przede wszystkim o zachowaniach ryzykownych [14]. są na podobnej grupie zawodowej. Celem skonfronto-
Analiza piśmiennictwa dotyczącego problemu wania wyników niniejszej pracy przydatne mogą być
zachowań ryzykownych wskazuje w ich etiopatoge- badania przeprowadzone przez Ogińską-Bulik [1].
nezie udział czynników biologicznych, społecznych Z analizy przeprowadzonych przez nią badań wynika,
i psychologicznych. Autorzy badań zwracają szczególną że wśród służb ratowniczych brak nagród w pracy był
uwagę na predyspozycje genetyczne [15], zmienne jednym z głównych stresorów dla pracowników ZRM.
osobowościowe i temperamentalne oraz model wycho- Poczucie zagrożenia przejawiające się przez specyficzne
wania w rodzinie. warunki pracy i obciążenie obawą przed popełnieniem
W niniejszych badaniach przeprowadzonych na błędu, wywiera istotny poziom stresu na respondentów
grupie pracowników SRM stopień ich zaangażowania z grupy własnej. Jak pokazują wyniki badań prze-
w zachowania ryzykowne można uznać za umiarko- prowadzonych przez innych autorów[1], pracownicy
wane. W badanej grupie największy problem stano- ZRM otrzymują wyższe wyniki na tej płaszczyz
nie od
wiły niebezpieczne zachowania w ruchu drogowym pracowników Straży Pożarnej i Policji.
(61,23% ankietowanych) spożywanie alkoholu (8% Kolejnym rozpatrywanym czynnikiem, który
ankietowanych deklarowało abstynencję), nikotynizm wpływa na poczucie stresu w miejscu pracy jest
(50% respondentów) a także uprawianie sportów odpowiedzialność. Jest ona sama w sobie bodz
cem
ekstremalnych (34,29% w badanej grupie). Warto stresowym, ponieważ człowiek nie jest w stanie prze-
zwrócić uwagę, że zachowania te są rozpropagowane widzieć następstw swojego postępowania, które zawsze
454
Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
pociąga za sobą różne konsekwencje. Praca w ZRM to sytuacji, w której osoby badane starały się utrzymać
nieustanne podejmowanie odpowiedzialności nie tylko swój poprawny wizerunek, zgodnie z oczekiwaniami
za własne decyzje, ale przede wszystkim za ludzkie społeczeństwa dot. przedstawicieli zespołów ratow-
zdrowie i życie. Z badań własnych wynika, że ok. 75% nictwa medycznego.
kobiet i 84% mężczyzn, odczuwało silny stres związany
z odpowiedzialnością. W badaniach Ogińskiej Bulik Wnioski
to policjanci odczuwali największy poziom stresu zwią-
zany z poczuciem odpowiedzialności, jednak wśród 1. Praca w Zespołach Ratownictwa Medycznego jest
pracowników SRM poziom ten również był wysoki. związana z wysokim poczuciem stresu zawodo-
Okazuje się, że umiejętność komunikowania się wego  82,14% ankietowanych odczuwa wysoki
i współpracy z pacjentami oraz kolegami z pracy a także poziom stresu związanego z wykonywanym zawo-
warunki fizyczne istotnie wpływa na poczucie stresu. dem.
Analizując wyniki badań przeprowadzonych w innych 2. Istnieje słaba korelacja dodatnia (rxy = 0,28)
grupach można odnalez
ć podobne rezultaty, do tych pomiędzy poziomem odczuwalnego stresu
przeprowadzonych w niniejszym opracowaniu [1]. a występowaniem zachowań ryzykownych. Im
Według jednego z założeń pracy wzrost poziomu wyższy indywidualny poziom stresu zawodowego
odczuwalnego stresu jest związany z częstszym tym bardziej nasilone jest występowanie i natęże-
występowaniem zachowań ryzykownych dla zdrowia. nie zachowań ryzykownych.
Obliczenie parametrów równań regresji zakwestiono- 3. W związku z wysokim poziomem odczuwa-
wało owe założenie. Wynika z nich, że istnieje słaba nego stresu wśród pracowników Zespołów
korelacja dodatnia pomiędzy poziomem odczuwal- Ratownictwa Medycznego wydaje się być słusz-
nego stresu a wystąpieniem zachowań ryzykownych. nym rozwiązaniem wdrożenie metod i technik
W znacznym odsetku (92%) wystąpienie zachowań redukujących niekorzystne efekty wydarzeń trau-
destrukcyjnych dla zdrowia i zagrażających życiu, matycznych.
jako skutek oddziaływania silnego stresu w środo-
wisku pracy, ma często dodatkowe uwarunkowania. Konflikt interesów / Conflict of interest
Przypuszcza się, że labilność emocjonalna, odmienne Brak/None
normy kulturowe czy problemy finansowe, to tylko
szczyt góry lodowej uwarunkowań dodatkowych. Adres do korespondencji:
Pod uwagę należy brać również problemy rodzinne + Paweł Rasmus
w postaci utraty bliskiego członka rodziny, kredyty czy Zakład Psychologii Lekarskiej UM w A
odzi
choroby i dolegliwości somatyczne. Osobną kwestię, ul. Sterlinga 5; 91-425 A
ódz

aczkolwiek istotną dla przeprowadzonych badań, ode- ( ([phone]
grać mógł również problem ewentualnego wypalenia : [e-mail]
zawodowego pracowników SRM.
Autorzy mają świadomość tego, że pomimo wyko- y
ródła finansowania/ Sources of finance
rzystania do badań ankiet w formie elektronicznej Praca finansowana z funduszu pracy statutowej
(on-line), mogło w niektórych przypadkach dojść do UM w A
odzi nr 503/6-074-03/503-01.
Piśmiennictwo
1. Ogińska-Bulik N, Kaflik-Pieróg M. Stres zawodowy w służbach ratowniczych. A
ódz
: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-
Ekonomicznej; 2009.
2. Anderson P, Baumberg B. Alkohol w Europie. Raport z perspektywy zdrowia publicznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Parpamedia;
2007.
3. Bartosz B, Klebaniuk J. Wokół jakości życia: studia psychologiczne. Wrocław: Wydawnictwo Jakpol; 2006.
4. Zuckerman M. Prevention and treatment of unhealthy risk-taking behavior. Sensation seeking and sex. Washington, DC: APA; 2007.
455
Anestezjologia i Ratownictwo 2015; 9: 448-456
Nauka praktyce / Science for medical practice
5. Bębas S. Oblicza patologii społecznych. Radom: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej; 2011.
6. Binczycka-Anholer M, Lepiesza P. Stres na stanowisku pracy ratownika medycznego. Hygeia Public Health;2011:455-61.
7. Cekiera C. Człowiek a patologie społeczne. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek; 2008.
8. Ogińska-Bulik N, Juczyński Z. Osobowość stres a zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Difin; 2010.
9. Indulski J, Jethon Z, Dawydzik L. Zdrowie publiczne  wybrane zagadnienia. A
ódz
: Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy
im. J. Nofera; 2000.
10. Skrzypczak Z. Wydatki na leki: skala zjawiska i obciążenie gospodarstw. Menadżer Zdrowia;2010:34-9.
11. Ogińska-Bulik N. Zachowania ryzykowne i szkodliwe dla zdrowia. A
ódz
: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej; 2010.
12. Prokosz M. Dewiacyjne aspekty współczesnego świata  przejawy, zapobieganie, terapia. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek; 2005.
13. Goszczyńska M, Studenski R. Psychologia zachowań ryzykownych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak; 2006.
14. Kortum E, Leka S, Cox T. Psychosocial risk and work - related stress in developing countries: health impact, priorities, barriers and
solutions. Int J Occup Med Environ Health 2010;23:225-38.
15. Zietsch BP, Verweij KJ, Bailey JM, Wright M J, Martin NG. Genetic and environmental influences on risky sexual behavior and its
relationship with personality. Behav Genet 2010;12-21.
16. Raport  Spożycie alkoholu w Polsce w 2012 ; TNS Polska; 2012.
17. Czapiński J. Nikotynizm w Polsce. Raport dla WHO; 2011.
18. Bacharach SB, Bamberger PA, Doveh E. Firefighters, critical incidents, and drinking to cope: the adequacy of unit-level performance
resources as a source of vulnerability and protection. J Appl Psychol 2008;93:155-69.
456