18. Mit mityzacja mitologie współczesne
MIT  opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności, przede wszystkim 
archaicznej. Stanowi narrację o konkretnych wydarzeniach tak jednak pomyślaną, by jej sens był
zawsze ogólny, odnosił się do zasad wiary, porządku świata, ludzkiego postępowania itp.
Narracja może być rozmaicie realizowana w języku  w przeciwieństwie do narracji literackiej mit nie
jest związany raz na zawsze z jednym kształtem tekstowym. Opowiadana historia dotyczy
zwłaszcza tego, co było na początku, opowiadała o powstawaniu bogów, ludzi, światów
(kosmogonia, teogonia), jej bohaterami były istoty boskie lub co najmniej wyposażone w
ponadludzkie właściwości.
Mit tworzył wyobrażenia świętej przestrzeni, swoistego centrum świata, oraz świętego czasu,
który nie płynie w sposób ciągły, ale stanowi element powracalny (koncepcja tzw. Wiecznego
powrotu). Zadaniem było organizowanie wyobrażeń o świecie, stał się on czynnikiem
oddziaływającym na wszelkiego typu czynności poznawcze, pozwalał interpretować tak rzeczywistość
przyrodniczą, jak społeczną, m.in. przez kreowanie przyczynowości, która racje wszelkiego
rodzaju zjawisk umieszczała w świecie nadprzyrodzonym;
wiązał się ze sferą praktyki życiowej, stanowił motywację wszelkiego typu działań i obyczajów,
przede wszystkim zaś rytuałów. Ważny element szczególne jego składniki, ale sposób ich powiązania w
znaczącą całość. Światopogląd pierwotny wyrażał się przede wszystkim w jego ogólnej strukturze, która
miała oddawać budowę świata.
Struktura owa a nie konkretny sposób jej werbalizowania decydowała o tożsamości mitu. Występował
pierwotnie w formie ustnej, zapisywany był dopiero wtórnie, zazwyczaj wtedy gdy tracił
bezpośrednią więz
z wierzeniami i światopoglądem , przechodził zaś w sferę opowieści, które
funkcjonując w obrębie danej społeczności nie były już wypowiedziami w ścisłym sensie religijnymi, często
wchodząc w obręb fantastyki. Zmienia się wówczas status mitu, przestaje on pełnić dawne funkcje,
może podlegać różnorakim interpretacjom i przekształceniom, a nawet być przedmiotem ujęć
parodystycznych.
Badaniem mitu zajmują się różne działy nauki (etnologia, religioznawstwo, socjologia, historia myśli
społecznej). Bywa odnoszony nie tylko do społeczności archaicznych i sfery życia religijnego.
Mówi się także o obecności mitu w społeczeństwach nowożytnych, mając na uwadze przede
wszystkim te wypowiedzi, których głównym celem jest oddziałanie na świadomość
społeczną, za pomocą czynników irracjonalnych (elementy mitu w ideologiach politycznych),
tworzenie swoistych wzorów osobowych i wzorców zachowania, które apelują nie do opartej na
faktach wiedzy ale do wszelkiego typu emocji, uprzedzeń, przesądów, zastygłych, nie oddawanych
krytyce sposobów myślenia. Tak pojęty mit zachowuje pewne właściwości mitu archaicznego, choć
może w ogóle się nie wiązać ze sferą życia religijnego. Podobnie zmierza do modelowania
zachowań i przeświadczeń, a więc jest bezpośrednio związany z praktyką społeczną. Mit pozostaje w
wielorakich związkach z literaturą, tworzy jedną z charakterystycznych dla niej prostych form, rozmaicie
rozwijanych w toku literackiej ewolucji. Zwłaszcza na pierwszych etapach rozwoju literatury pewne
gatunki powstają jako zapis mitu i w tej właśnie postaci funkcjonują w danej społeczności (epos) bądz

też związane są z obrzędami, które mają swoje uzasadnienie w micie (tragedia).
Mity są ściśle związane z topiką. Od najdawniejszych czasów stanowią rezerwuar motywów
wyzyskiwanych przez literaturę i opracowywanych przez nią na różne sposoby.
Znaczenie mitu w utworze literackim nie jest uzależnione od jego znacznie w pierwowzorze, zależy
od kultury epoki, intencji pisarza itp. Ten sam motyw zaczerpnięty z mitu, opracowywany wielokroć w
ciągu wieków, w każdej epoce nabiera nowych znaczeń, służy wyrażeniu innej problematyki, innej wizji
świata, niekiedy zaś staje się elementem czystej konwencji (zwroty do muz jako opiekunek twórczości
artystycznej). Dzieło wykorzystujące elementy mitu samo nie staje się mitem, gdyż są one w
jego obrębie tylko składnikiem dyskursu, a nie przedmiotem wiary. We współczesnej nauce o literaturze
ukształtował się kierunek koncentrujący uwagę na badaniu mitycznej zawartości wypowiedzi
literackich (archetypowa krytyka) O micie w związku z literaturą mówi się także wówczas, gdy traktuje się
ją jako czynnik bezpośrednio organizujący świadomość społeczną wyobrażenia i działania danej grupy.
E. Kuz
ma: Kategoria mitu w badaniach literackich
- nie ma idei mitu  słowo  mit ma różne znaczenia i różne użycia. To nie wada  mit nie może
dzięki temu stać się pojęciem, kategorią naukową;
- znaczenie mitu nie istnieje poza mitem;
- ujęcie historyczne i typologizujące nie musi się obronić przed mityzacją, bo ta pojawia się, gdy w
badanym przedmiocie chcemy dostrzec ład, prawo i wartość. Choć nie można się odciąć
od mitu radykalnie;
- mit  byt wielofunkcyjny 
1) określał wypowiedzi prawdziwe i zmyślone,
2) opowieść o działaniach bogów i herosów,
3) u Homera  służył alegoryzowaniu, wykładaniu ukrytego sensu,
4) Platon  mit to poetycka fikcja,
5) Arystoteles  mit jako fabuła, zniekształcona prawda,
6) drugim z
ródłem mitów  Biblia,
7) prawdziwy poznajemy dzięki badaniu współczesnych społeczeństw prymitywnych;
- przed romantyzmem  od mitologii do mitu (mit  piękno, przeciwstawny prawdzie).
Zamknięty repertuar, z którego można czerpać, ale którego nie da się uzupełnić. Twór
przeszłości;
- po romantyzmie  od mitu do mityczności  mit to to, co pierwotne. Mitologia  gorsza
niż mit, wtórna. Pramit (termin Josepha Gorresa). Zwycięstwo mitu nad mitologią to
zwycięstwo jedności nad wielością, symbolu nad alegorią, świętości nad pięknem.
- 1) Heglizm  demitologizacja mitu, mit  prymitywna forma rozumienia świata i 2) etnologia 
nauka wypiera mit;
- s. 84 człowiek pierwotny wierzył w mit, poeta współczesny  nie wierzy, a używa go tylko dla
wyrażenia swoich uczuć i myśli;
- w XX wieku - mit powstaje, gdy człowiek stwarza wizję fragmentu świata.
N. Frye  1) mit tradycyjny  opowieść, w której pewne postacie mają charakter boski, a
zdarzenia są niezgodne z naszym poczuciem rzeczywistości,
2) mity  a) organizująca tekst zasada, b) zasada organizująca 4 nadgatunki  komiczny (mit
wiosny), romansowy (mit lata), tragiczny (jesieni) i ironiczny (zimy);
- pojawia się termin  mityczność  istota ludzkiego przeżycia, zasada twórcza. Z mityczności rodzi
się mit, a z niego mitologia. Mityczność tkwi w języku.
Dlaczego współczesna literatura sięga po mit:
1) literatura opisuje funkcjonowanie mitu w społeczeństwie;
2) mit jest modny.
Klasy, w które wpisuje się mit:
- powtarzalność (słowo mit = stereotyp, motyw, temat);
- geneza  mit wyprzedza tekst literacki, mit jest procesualny, mit to może być sfabularyzowana
metafora albo symbol;
- mit jako prefiguracja (ze średniowiecznej alegorezy);
- mit jako struktura;
- mit jako komunikacja społeczna (rola mas w historii);
- mit jako znaczenie (kategoria interpretacyjna. Interpretacja ma być: kompletna, poprawna,
wszechstronna, spójna, różnicująca);
- mit jako wartość (kiedy jest to wartość ujemna  zmyślenie, nieprawda, kłamstwo. Wartość dodatnia
 mit to siła, prawda, świętość).
- mit niewiele mówi o literaturze, więcej  o ludziach posługujących się nią. Dlatego powinien
być badany przez socjologię, nie przez historię literatury.
Relacje literatury i mitologii wg Z. Minc i J. A
otmana. Sposoby i aspekty
powiązań.
Wg Minca i A
otmana, relacje między literaturą a mitologią mogą być bezpośrednie (mit
 przelewa się w literaturę) lub pośrednie (poprzez sztuki piękne, rytuał, naukowe koncepcje, teorie
estetyczne, filozoficzne, folklorystykę).
Relacje mitu i literatury artystycznej rozpatruje się w 2 aspektach:
-ewolucyjnym  mit jako określone stadium świadomości historycznie poprzedza lit. pisaną, która zajmuje
jego miejsce z pkt. widzenia zarówno stadiów rozwoju, jak i rzeczywistej chronologii. Literatura ma do
czynienia jedynie ze zdegradowanymi formami mitu i sama się do tej degradacji przyczynia. Mit przenika do
tekstów lit. pięknej w postaci nieuświadomionej, pozbawionej swego pierwotnego znaczenia. Z tego pkt.
widzenia mit można jedynie przeciwstawiać z literaturą, bo nie koegzystują ze sobą w czasie
-teologicznym  ujawnienie swoistości każdego z tych zjawisk na tle przeciwstawnego systemu. I
mitologię, i kulturę epoki piśmiennictwa ujmuje się jako samodzielne zorganizowane pod względem
strukturalnym światy kulturowe.
Mitologia i literatura to dwie komplementarne tendencje, z których każda trwale zakłada
obecność drugiej i tylko na jej tle uświadamia sobie również własną specyfikę.
Powszechnie uznaną właściwością mitu jest jego podporządkowanie czasowi cyklicznemu:
zdarzenia nie rozwijają się linearnie, lecz wiecznie się powtarzają w pewnym zadanym z góry porządku,
przy czym nie stosują się do nich pojęcia początku i końca. W micie narrację można zacząć zarówno od
śmierci i pogrzebu, jak i od narodzin. Narracja typu mitologicznego powstaje nie wg zasady łańcuszka,
ale główki kapusty (mit może się zaczynać nawet od śmierci  to nie jest koniec).
W tekstach literackich dominuje dyskrecja, nie wszystko jest powiedziane wprost.
W micie są konstruktywne, pewne prawdy, a w literaturze są już prawdy przetworzone. Sfera
narracji mitologicznej w archaicznym świecie jest ograniczona w przestrzeni i w czasie  tworzy
zrytualizowaną strukturę zanurzoną w morzu codziennego praktycznego bytowania zbiorowości.
W swej pierwotnej postaci mit nie był opowiadany, lecz odgrywany w formie złożonego
widowiska rytualnego.
Teksty mitogenne to teksty, które tworzą mity, a literatura jest z
ródłem powstawania nowych mitów.
Mitologiczna istota tego rodzaju tekstów przejawia się w tym, że wybrany przez nie bohater okazuje
się sprawcą pewnego umownego świata, który jednak zostaje narzucony odbiorcom jako
model świata realnego. W utworach niemitologicznych między tekstem a audytorium, twórcą a
odbiorcą przebiega wyraz
na granica. Natomiast teksty neomitologiczne są zróżnicowane, jeśli chodzi
o ich przejawy oraz naturę społeczną i filozoficzną. Zachowują swoje znaczenie również dla całej kultury
XX wieku. Wiążą się z tradycją (intuicjonizm, relatywizm, panteizm). Kultura neomitologiczna jest
zintelektualizowana, ukierunkowana na autorefleksję i autodeskrypcję. Filozofia, nauka i sztuka
dążą tu ku tej syntezie i wpływają wzajemnie na siebie znacznie silniej niż na poprzednich etapach rozwoju
kultury.
Neomitologizm w sztuce XX wieku wypracował także swoja, pod wieloma względami nowatorską,
poetykę, będącą rezultatem oddziaływań, zarówno samej struktury mitu i obrzędu, jak i
współczesnych teorii etnologicznych i folklorystycznych.
W wielu dziełach sztuki neomitologicznej funkcję mitów spełniają teksty artystyczne, a rolę
mitologemów  cytaty i parafrazy z tych tekstów.
N. Frye: Mit, fikcja, przemieszczenie
Literatura dzieli się na 1) fikcjonalną  utwory posiadające wątek fabularny i postacie fikcyjne
2) literaturę tematyczną  jedyne postacie w niej to autor i odbiorca  tu zalicza się poezja liryczna,
esej, poezja dydaktyczna.
Mit jako pewien typ opowieści:
- w bezpośrednim odbiorze literatury ciągłość stanowi centrum zainteresowania, potem
centrum uwagi zmierza do ogólnej orientacji  o czym dzieło było  czyli do tematu.
Temat  1) przedmiot, 2) tłumaczenie alegoryczne, 3) mythos  fabuła;
- fabuła  całość wydarzeń, manifestacja tematu. Mythos  sekwencja wydarzeń, które
przykuwają naszą uwagę;
- rozpoznanie wyraża się często symbolem, przez przedmiot o właściwościach emblematu. Moment
rozpoznania, to moment identyfikacji, w którym wychodzi na jaw ukryta prawda o kimś / czymś;
- wyobraz
nia  zdolność działająca na zasadzie asocjacji, w sztuce  czynnik planujący i
konstruktywny w procesie tworzenia. Warunek prawdopodobieństwa w dziele ogranicza
wyobraz
nię, zmuszając ją jednocześnie do giętkości;
- mit  pewien typ opowieści  opowieść, której główne postacie to bogowie i istoty o
nadludzkiej mocy. Rzadko jest osadzona w historii  akcja ponad lub przed zwykłym
czasem, abstrakcyjna opowieść  wzorzec. Nie ma potrzeby stwarzania pozorów
prawdopodobieństwa / logicznej motywacji;
- mity w odróżnieniu od bajek ludowych mają charakter poważny  wierzy się, że się kiedyś
zdarzyły, albo że coś wyjaśniają;
- bajki ludowe operują uszeregowanymi motywami; w mitach - tendencja do łączenia się w
grupy i tworzenia większych całości;
- mity  skarbnica tradycji;
- mit to jedna z form sztuki słowa, należy do świata sztuki;
- każda mitologia chce zarysować obraz całego wszechświata. Może się rozwijać przez
narastanie / odrzucanie niepotrzebnych materiałów;
- mit sprowadza naturę do form ludzkich w myśl 2 zasad pojęciowych  analogii i tożsamości
(w tym przypadku np.  bóg-słońce );
- mit  alegoria w nauce, religii, moralności  wyjaśnianie obrzędów, przykłady;
- gdy mit zatraca związek z wiarą, staje się tworzywem literackim;
- mitologia  matryca dla literatury;
- czasem realizm chce uproszczenia języka i odrzucenia powiązań z mitem  rezultatem może być
rekonstrukcja mitu  to mitologizowanie  to przemieszczenie;
- literatura  ramy dla dzieła. Mitologia  ramy dla mitu;
- wszystko, co w literaturze ma kształt, ma kształt mityczny.
J. Derrida: BIAA
A MITOLOGIA. METAFORA W TEKŚCIE FILOZOFICZNYM
Czy istnieje metafora w tekście filozoficznym?
- zdaje się, że w ogóle metafora wymaga użycia języka filozoficznego, a przynajmniej
zastosowania języka zwanego naturalnym w dyskursie filozoficznym, czyli użycia języka
naturalnego jako języka filozoficznego;
- zużycie się siły metafory w filozoficznej wymianie: owo zużycie nie jest wynikiem
wyczerpywania się tropów, które - gdyby nie ono - pozostałyby nadal żywotne; przeciwnie,
konstytuuje najczystszą historię i strukturę filozoficznej metafory;
- nie można uchwycić zużywania się zjawiska językowego, nie opisując go jakimś przenośnym
obrazem;
- historia języka metafizyki łączy się z zatarciem jego skuteczności i zużyciem jego obrazowania;
- dwojaka rola zużycia się: jest to zatarcie przez ścieranie, wyjałowienie, wyczerpanie, to jasne,
ale także jest to produkt dodatkowy kapitału, wymiana, która nie uszczuplając wstępnego wkładu,
sprawia, że pierwotne bogactwo owocuje, powiększa obrót w formie zysku, czyli zwiększenia
zainteresowania, pojawienia się nad-wartości językowej  te dwie historie sensu pozostają
nierozerwalnie związane;
- wszystkie słowa, czy to zniekształcone przez długie użycie, czy też wygładzone, czy nawet
przekute specjalnie dla jakiejś konstrukcji umysłowej, wszystkie je możemy sobie przedstawić w ich
postaci pierwotnej. Chemicy wynajdują odczynniki, dzięki którym na papirusach czy na
pergaminie występuje atrament, zatarty doszczętnie. Dzięki tym właśnie odczynnikom odczytuje się
palimpsesty;
- gdyby analogiczny sposób postępowania zastosować do pism metafizyków, gdyby rzucić światło na
znaczenie pierwotne i konkretne, które stale acz niewidocznie tkwi pod znaczeniem abstrakcyjnym i
nowym, odnalazłoby się wówczas myśli zgoła dziwne, a niekiedy może i pouczające;
- pierwotne znaczenie, pierwotna postać, zawsze zmysłowa i materialna nie jest
właściwie metaforą. Jest to rodzaj przejrzystej figury równoznacznej ze znaczeniem
właściwym. Staje się metaforą dopiero wówczas, gdy zaczyna jej używać język filozoficzny.
Wówczas natychmiast pierwsze znaczenie i pierwsze przesunięcie ulegają zapomnieniu. Nie
zauważa się już metafory i bierze się ją za właściwe znaczenie;
- jesteśmy metafizykami, choć nic o tym nie wiemy, proporcjonalnie do zużywania się naszych
słów;
- biała mitologia  metafizyka zatarła w sobie samej mit, który ją stworzył i który mimo
wszystko pozostaje aktywny, żywotny, napisany białym atramentem  niewidoczny i przykryty
rysunek na palimpseście;
- kategoria zużywania się. Wydaje się, że między tą kategorią i perspektywą metaforyczną
istnieje więz
systemowa. Odnajdziemy ją wszędzie tam, gdzie temat metafory jest
uprzywilejowany. Metafora również pociąga za sobą założenie ciągłości: przede wszystkim
historia metafory nie wydaje się przemieszczeniem połączonym z zerwaniami i ponownymi
wpisaniami w system heterogeniczny, mutacjami, oddaleniami od z
ródła, lecz postępującą erozją,
stałą utratą znaczenia, nieprzerwanym wyczerpywaniem się pierwotnego sensu;
- najskromniejsze, najbardziej abstrakcyjne ograniczenie byłoby następujące: z racji swoich
istotnych właściwości metafora pozostaje klasycznym filozofemem, pojęciem metafizycznym. Jest
więc uwięziona w sferze, którą ogólna metaforologia filozoficzna chciałaby opanować. Metafora
wywodzi się z sieci filozofemów, które same odpowiadają tropom lub figurom, są im współczesne i
systemowo z nimi zestrojone;
- do tzw. języka filozoficznego wprowadza się metafory innego pochodzenia, albo raczej że
znaczenia stają się metaforyczne wówczas, gdy zostają przeniesione z ich
właściwego miejsca. W ten sposób klasyfikowałoby się miejsce pochodzenia: istniałyby metafory
biologiczne, organiczne, mechaniczne, techniczne, ekonomiczne, historyczne, matematyczne 
geometryczne, typologiczne, arytmetyczne;
- klasyfikując metafory według dziedzin, z których pochodzą, musimy koniecznie  i to się już zdarzyło
 podzielić na dwa rodzaje wszystkie wypowiedzi  pożyczające , czyli wypowiedzi z
ródłowe
przeciwstawione wypowiedziom zapożyczonym, na takie, które wydają się same w sobie
z
ródłowe, i na takie, których przedmiot nie jest już z
ródłowy, naturalny, pierwotny.
Pierwsze dostarczają metafor fizycznych, zwierzęcych, biologicznych, drugie  metafor
technicznych, ekonomicznych, kulturowych, społecznych itd.;
- na metaforze spoczywa ciężar wyrażania idei, wydobycia czy też przedstawienia treści
pewnej myśli, którą oczywiście nazwie się ideą;
- główne zastosowanie znajduje przenośnia w zwrotach językowych, które rozpatrzyć można z
następujących punktów widzenia:
a) Po pierwsze każdy język posiada już sam przez się znaczną ilość przenośni. Powstają
one w taki sposób, że jakiś wyraz, który pierwotnie oznacza rzecz czysto zmysłową,
przeniesiony zostaje na sferę duchową. Treść całkowicie zmysłową, która zostaje jednak
póz
niej porzucona i zastąpiona przez znaczenie duchowe. Sens pierwotny jest
zmysłowy, póz
niejszy  duchowy.
b) Stopniowo wszakże zanika moment metaforyczny przy posługiwaniu się takim słowem, które na
skutek przyzwyczajenia przestaje być wyrazem niewłaściwym i staje się właściwym;
przyzwyczajenie bowiem, by w obrazie widzieć zawsze znaczenie, prowadzi do tego, że obraz i
znaczenie przestają z czasem różnić się od siebie, a obraz zamiast konkretnego oglądu podaje
nam bezpośrednio samo tylko abstrakcyjne znaczenie;
c) nie tyle metafora znajduje się w tekście filozoficznym, co ten tekst w metaforze; filozofia
określa metaforę jako tymczasowe zagubienie sensu, jako oszczędność, która
jednak nie powoduje niepowetowanych szkód w dobytku, jako odwrót z pewnością nieunikniony,
ale dziejący się w historii i w którego horyzoncie rysuje się, po zatoczeniu okręgu, powrót
do właściwego sensu. Dlatego właśnie sposób, w jaki filozofia odnosi się do metafory,
zawsze jest dwuznaczny: metafora jest czymś zagrażającym i obcym wobec oglądu
(zobaczenia lub dotknięcia), wobec pojęcia (uchwycenia lub właściwej obecności signifie),
wobec świadomości (bliskości własnej obecności); ale zarazem metafora jest wspólniczką
tego, czemu zagraża, jest niezbędna w takiej mierze, w jakiej odwrót jest powrotem określonym
przez funkcję podobieństw. Pod tym względem przeciwstawienia miedzy oglądem, pojęciem i
świadomością tracą wszelką ważność. Te trzy kategorie przypisane są porządkowi i ruchowi, tak
samo jak metafora.