Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Ekonomia
Współczesny system bankowy
Wykład
Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz
WARSZAWA
2005 © Copyright by Dariusz Prokopowicz
Zagadnienia tematu
1. Rola instytucji finansowych w gospodarce
2. Transformacja oszczędności w inwestycje
3. Polski system bankowy do 1989 i po roku 1989
4. Dwuszczeblowy system bankowy
5. Bank centralny i banki komercyjne
6. Operacje banku komercyjnego
7. System rozliczeń clearingowych. Rola KIR S.A.
8. Bankowość elektroniczna
9. Dominujące modele bankowości
10. Czynności bankowe
2
Określenie: pośrednik finansowy
Pośrednik finansowy to instytucja, która stanowi
ogniwo ułatwiające kontakty pomiędzy kredytodawcami
a kredytobiorcami.
Banki komercyjne
Kasy oszczędnościowo-kredytowe
Instytucje ubezpieczeniowe
Fundusze inwestycyjne
Fundusze emerytalne
Domy maklerskie
Towarzystwa budowlane itp
3
Określenie: BANK
Banki komercyjne to pośrednicy finansowi, którym
państwo udzieliło licencji na działalność polegającą
głównie na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu
depozytów (włączając w to wkłady, w których cię\
ar
mogą być wystawiane czeki).
4
Rola instytucji finansowych w gospodarce
Wielowymiarowa transformacja pieniÄ…dza:
Transformacja pieniądza w czasie (tj. przekształcanie środków
finansowych zdeponowanych na krótkie terminy na długoterminowe
operacje aktywne, np. krótkoterminowe depozyty w długoterminowe
kredyty)
Transformacja ilościowa pieniądza (tj. przekształcanie drobnych
oszczędności, głównie pochodzących z gospodarstw domowych na wielkie
kapitały inwestycyjne podmiotów gospodarczych np. wielomilionowej
wartości kredyty)
Transformacja rodzajowa pieniÄ…dza polegajÄ…ca na zamianie
operacji rynku pieniÄ™\
nego na inwestycje realizowane na rynku
kapitałowym i odwrotnie
5
Rola instytucji finansowych w gospodarce
Rola instytucji finansowych w gospodarce
Poza tym:
Prowadzenie ró\
nego rodzaju rozliczeń w obrocie
krajowym i zagranicznym (głównie w zakresie realizacji płatności
między ró\
nymi podmiotami gospodarczymi)
Udzielanie innych usług i produktów finansowych w
przypadku banków uniwersalnych (np. pośrednictwo w obrocie
papierami wartościowymi, operacje leasingowe, sprzeda\
polis
ubezpieczeniowych, doradztwo inwestycyjne, doradztwo podatkowe,
sprzeda\
jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych,...)
6
Rys. Schemat ruchu okrÄ™\
nego w gospodarce z uwzględnieniem instytucji
finansowych pośredniczących w przekształcaniu oszczędności (S) w inwestycje (I).
Wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi
Dobra i usługi dla gospodarstw domowych
Wydatki
inwestycyjne
Oszczędności
Dobra
kapitałowe dla
przedsiębiorstw
Gospodarstwa
Przedsiębiorstwa
domowe
Usługi czynników produkcji
Dochody czynników produkcji
Instytucje finansowe
(w tym banki)
7
y
ródło: Opracowanie własne.
Rys. Bezpośredni i pośredni przepływ kapitału od oszczędności gospodarstw
domowych do kapitału inwestycyjnego podmiotów gospodarczych.
Podaż
Popyt
Bezpośredni przepływ kapitału
Podmioty
Gospodarstwa
gospodarcze
domowe Pierwotne z
ródła
zewnętrznego finansowania
(np. emisja obligacji)
Oszczędności Kapitał
inwestycyjny
Pośrednicy finansowi
Banki
Fundusze inwestycyjne
Fundusze emerytalne
Towarzystwa ubezpieczeniowe
Wtórne z
ródła zewnętrznego
finansowania
Giełda papierów
wartościowych
Publiczny obrót papierami wartościowymi
8
y
ródło: Opracowanie własne.
Pytania:
Od kiedy nasz system bankowy zaczÄ…Å‚ siÄ™
kształtować?
Czym uwarunkowany jest rozwój systemu
bankowego w Polsce?
Jaki był wpływ informatyki na rozwój systemów
bankowych?
9
Polski system bankowy do 1989 i po roku
1989  podstawowe problemy
... przed rokiem 1989:
Radziecki system monobanku
Brak konkurencji międzybankowej
Banki pełniące rolę kas rozliczeniowych dla
podmiotów gospodarki centralnie-kierowanej
10
... po roku 1989:
Nowe Prawo bankowe i Ustawa o NBP (1.01.1989)
Pojawienie się nowych banków (banki  9 i inne)
Wzrost konkurencji w sektorze bankowym
Pogorszenie jakości portfela kredytowego
Wzrost liberalizacji i globalizacji w sektorze bankowym
Pojawienie się banków zagranicznych w Polsce
Wzrost integracji technologii informatycznej z bankowością
(w tym rozwój bankowości elektronicznej)
Rozwój instytucji okołobankowych (np. BIK, BIG, BFG, Fitch
Polska)
Konsolidacja w sektorze bankowym
11
Definicja
Definicja
Banki to instytucje systemu pieniÄ™\
no-kredytowego
pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce.
Prawo bankowe:
Bank jest osobÄ… prawnÄ… utworzonÄ… zgodnie z
przepisami ustaw, działającą na podstawie
zezwoleń uprawniających do wykonywania
czynności bankowych obcią\
ajÄ…cych ryzykiem
środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem
zwrotnym.
12
PoczÄ…tki nowoczesnego systemu bankowego
Nowoczesną bankowość zapoczątkowały operacje
przeprowadzane przez średniowiecznych złotników, którzy
pełnili rolę  skarbników przechowując w swych skarbcach
złoto nale\
ące do klientów.
Od czasu, gdy klienci zaczęli przekazywać prawo własności
do swego złota w formie zapisów na papierze, a nie
fizycznego transferu, datuje siÄ™ instytucja czeku.
Gdy złotnicy przekonali się, \
e ich klienci nie będą
jednocześnie domagać się zwrotu powierzonego złota,
wprowadzili kredyt bankowy i instytucjÄ™ kredytu w rachunku
bie\
Ä…cym.
13
Dwuszczeblowy system bankowy
Bank centralny
1.
2.
B a n k i k o m e r c y j n e
14
Przebudowa systemu bankowego w Polsce
Przebudowa systemu bankowego w Polsce
Przebudowa systemu bankowego w Polsce
Przebudowa systemu bankowego w Polsce
Przebudowa systemu bankowego w Polsce
Przebudowa systemu bankowego w Polsce
Przebudowa systemu bankowego w Polsce
Przebudowa systemu bankowego w Polsce
Przejście od systemu monobankowego do
struktury dwupoziomowej (bank centralny i
banki komercyjne).
Bank centralny  w Polsce Narodowy Bank Polski
I poziom:
II poziom: Banki  9 i inne nowoutworzone
(banki z większościowym udziałem kapitału
prywatnego, banki spółdzielcze poza strukturą
BGś, banki spółdzielcze zrzeszone w BGś oraz
banki z udziałem kapitału zagranicznego).
15
Banki  9
Banki  9
Bank Gdański w Gdańsku
Bank ÅšlÄ…ski w Katowicach
Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie
Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie
Powszechny Bank Gospodarczy w A
odzi
Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu
Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie
Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie
Bank Zachodni we Wrocławiu
16
Ustawa Prawo bankowe
Ustawa Prawo bankowe
Obecnie funkcjonuje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997
roku - Prawo bankowe (Dz. U. Nr 140, poz. 939.) oraz jej
nowelizacja z dnia 23 sierpnia 2001 r. (Dz. U. Nr 111,
poz. 1195) z póz
niejszymi zmianami.
Ustawa określa zasady:
zasady prowadzenia działalności bankowej
tworzenia i organizacji banków, oddziałów i
przedstawicielstw banków zagranicznych
sprawowania nadzoru bankowego
postępowania naprawczego
likwidacji i upadłości banków
17
Bank centralny
Bank banków
(tj. działa jako bankier dla banków komercyjnych)
bank państwa
(sprawuje kontrolÄ™ nad poda\
Ä… pieniÄ…dza i finansuje deficyt bud\
etu
państwa)
emitent prawnych środków płatniczych
utrzymuje u siebie pewną część rezerw banków
komercyjnych, wyłączając z obiegu pewną część gotówki
18
Kredytodawca ostatniej instancji
bank centralny pełni funkcję bankiera całego systemu
bankowego.
Szczególną cechą banku centralnego jest mo\
liwość
zaciągania zobowiązań w nieograniczonych
rozmiarach, bez obawy bankructwa  je\
eli wymagajÄ…
tego okoliczności.
19
Bank centralny i system pieniÄ™\
ny
Bank centralny i system pieniÄ™\
ny
Bank centralny prowadzi również bieżącą politykę pieniężną
Bank centralny reguluje podaż
pieniÄ…dza za pomocÄ…:
rezerwy obowiÄ…zkowej
1.
stopy dyskontowej
2.
operacji otwartego rynku
3.
20
Bank centralny i system pieniÄ™\
ny
Bank centralny i system pieniÄ™\
ny
Stopa rezerwy obowiÄ…zkowej
1.
jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do
wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne
na mocy decyzji banku centralnego.
Od czego zale\
y ilość gotówki utrzymywanej
Pytanie:
przez banki w formie rezerw?
od kosztu alternatywnego, tj. zysku jaki byłby osiągnięty przeznaczając te
pieniÄ…dze na kredyty,
od prawdopodobieństwa przedterminowego wycofywania wkładów z
banków.
21
Bank centralny i system pieniÄ™\
ny
Bank centralny i system pieniÄ™\
ny
Stopa dyskontowa
2.
jest to stopa procentowa stosowana przez bank
centralny przy udzielaniu po\
yczek bankom
komercyjnym.
22
Bank centralny i system pieniÄ™\
ny
Bank centralny i system pieniÄ™\
ny
Operacje otwartego rynku
3.
występują wtedy, kiedy bank centralny zmienia wielkość
bazy monetarnej kupujÄ…c lub sprzedajÄ…c papiery
wartościowe na otwartym rynku.
23
Banki komercyjne
główni pośrednicy finansowi w gospodarce
działają w systemie clearingowym (rozrachunkowym)
sÄ… nastawione na maksymalizacjÄ™ zysku (tak jak
przedsiębiorstwa)
CharakteryzujÄ… siÄ™ specyfikÄ… w zakresie m.in. oferty
produktów i usług, sprawozdawczości finansowej i
struktur organizacyjnych.
24
Banki komercyjne
Banki komercyjne
W modelu bankowości depozytowo-kredytowej:
Banki komercyjne zarabiają pieniądze dzięki
udzielaniu kredytów i po\
yczek według wy\
szej
stopy procentowej ni\
stopa płacona za
uzyskiwane i utrzymywane depozyty.
25
Banki komercyjne
Banki komercyjne
Banki operacyjne (komercyjne)
Banki operacyjne (komercyjne)
SÄ… najbardziej rozpowszechnionÄ… formÄ… instytucji bankowej.
Cel działania banku operacyjnego to dą\
enie do zaspokajania
potrzeb podmiotów gospodarczych w zakresie usług
bankowych przy jednoczesnym dÄ…\
eniu do uzyskania zysku.
Z jednej strony banki świadczą określone usługi niezbędne z
punktu widzenia społecznego, a z drugiej strony ich celem
powinno być osiągnięcie zysku.
26
Bilans banku komercyjnego
Po stronie pasywów:
Głównym przedmiotem zarządzania pasywami są depozyty
klientów w postaci wkładów na \
ądanie i wkładów
terminowych, certyfikaty depozytowe i inne produkty
lokacyjne.
Po stronie aktywów:
Zarządzanie portfelem aktywów przez bank polega na takim
ukształtowaniu struktury aktywów, aby osiągnąć wysoką
stopę zwrotu przy niskim ryzyku, a jednocześnie utrzymać
wystarczającą płynność aktywów do niezakłóconej obsługi
klientów.
27
Bilans banku komercyjnego
Bilans banku komercyjnego
Pasywa
pasywa sÄ… to wszelkiego rodzaju zobowiÄ…zania w stosunku
do innych podmiotów gospodarczych i instytucji, które
zdeponowały swoje walory.
Aktywa
aktywami sÄ… wszelkiego rodzaju nale\
ności, papiery
wartościowe oraz inny majątek będący własnością banku.
28
Struktura aktywów i pasywów
Struktura aktywów i pasywów
Uproszczony bilans banku
(na przykładzie BRE S.A.)
AKTYWA PASYWA
Kasa i środki w NBP Zobowiązania wobec NBP
Lokaty międzybankowe czynne Lokaty międzybankowe bierne
Kredyty udzielone Depozyty klientów
Papiery wartościowe Rozliczenia międzyokresowe
Rozliczenia międzyokresowe Kapitał akcyjny
Rzeczowy majątek trwały Pozostałe kapitały własne
Inne aktywa Inne pasywa
Suma aktywów Suma pasywów
29
Banki wykonują ró\
norodne operacje, które
Banki wykonują ró\
norodne operacje, które
mo\
na podzielić na pasywne i aktywne
mo\
na podzielić na pasywne i aktywne
operacje aktywne polegają na dokonywaniu przelewów na
polecenie właścicieli depozytów z ich rachunków na rzecz
innych właścicieli czy podmiotów, a tak\
e na dokonywaniu
wypłat gotówkowych oraz udzielaniu kredytów,
operacje pasywne polegają na przyjmowaniu depozytów, tj.
gromadzeniu wolnych środków kapitałowych jednostek
gospodarczych i innych osób prawnych oraz wolnych środków
ludności.
30
ZarzÄ…dzanie aktywami i pasywami w banku
ZarzÄ…dzanie aktywami i pasywami w banku
Dla efektywnego funkcjonowania banku z punktu
widzenia analizy i kontroli podejmowanego ryzyka
istotne jest przede wszystkim zarzÄ…dzanie aktywami.
Zarządzanie portfelem aktywów przez bank polega na
takim ukształtowaniu struktury aktywów, aby osiągnąć
wysokÄ… stopÄ™ zwrotu przy niskim ryzyku, a
jednocześnie utrzymać wystarczającą płynność
aktywów do niezakłóconej obsługi klientów.
31
Płynność aktywów banku
Pojęcie płynności dotyczy szybkości i pewności, z jaką
dana pozycja aktywów mo\
e być z powrotem
zamieniona na pieniÄ…dz w dowolnym momencie, w
którym za\
yczÄ… sobie tego jej posiadacze.
Z tego punktu widzenia składnikiem aktywów o najwyższej
płynności jest sam pieniądz (gotówka).
Płynność to łatwość, z jaką można zamienić jedno aktywo na
drugie.
Weksle i kredyty krótkoterminowe należą do pożyczek
krótkookresowych o wysokim stopniu płynności.
Akcje i kredyty długoterminowe są pożyczkami długokresowymi 
charakteryzują się niskim stopniem płynności.
32
Operacje banku komercyjnego
Operacje Operacje Operacje
pasywne aktywne pośredniczące
Operacje pracujÄ…ce Operacje niepracujÄ…ce
33
System rozliczeń clearingowych
System clearingowy jest to ogół porozumień, na mocy
których wzajemne zobowiązania i nale\
ności banków
rozlicza siÄ™ przez zestawienie wszystkich transakcji
dokonanych w danym okresie i dokonanie spłaty tylko
zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach
międzybankowych.
34
System rozliczeń clearingowych.
Rola KIR S.A. w Polsce
Banki działają w systemie clearingowym (rozrachunkowym)
 w ramach którego codziennie dokonuje się rozliczeń sald,
wynikających z obsługiwanych transakcji między
uczestnikami systemu.
Rozrachunki między bankami są dokonywane za
pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej (KIR).
Ma ona tzw. bankowe regionalne izby rozrachunkowe
(BRIR), z których usług korzystają poło\
one na terenie
danego regionu banki uczestniczÄ…ce w KIR.
35
System KIR S.A.
36
System KIR
System KIR
KIR pełni dwie funkcje:
Pośredniczy przy przesy aniu dokumentacji rozliczeń
Po redniczy przy przesy aniu dokumentacji rozlicze
Po redniczy przy przesyłaniu dokumentacji rozlicze
Po redniczy przy przesy aniu dokumentacji rozlicze
między bankami
mi dzy bankami
mi dzy bankami
mi dzy bankami
Rozlicza salda operacji
Rozlicza salda operacji
Rozlicza salda operacji
Rozlicza salda operacji
37
System ELIKSIR
System ELIKSIR
System KIR
System KIR
Stopniowe wprowadzanie, od 1994 roku, systemu
wymiany zleceń płatniczych rejestrowanych
elektronicznie, zwanego ELIKSIR, skróciło cykl
większości rozliczeń.
W tym systemie zlecenie klienta wprowadza siÄ™ do sieci
komputerowej w oddziale banku, skÄ…d jest przetwarzane
komputerowo i przekazywane poprzez BRIR`y i KIR do
banku beneficjanta. Je\
eli bank beneficjanta nie jest
podłączony do systemu w trybie on-line, zlecenie jest
przekazywane w postaci plików na dyskietce.
38
Rys. Schemat rozliczeń międzybankowych za pośrednictwem KIR w systemie ELIXIR
Klient Klient
Oddział banku A Oddział banku B
BRIR BRIR
Centrala KIR S.A.
Centrala Banku A Centrala Banku B
NBP
Transmisja on-line Dyskietka
39
y
ródło: Opracowanie własne.
Bankowość elektroniczna
Dynamiczny rozwój technologii teleinformatycznej to
podstawowy czynnik determinujący rozwój zdalnego
dostępu klienta do banku.
Obserwowany jest dynamiczny rozwój ró\
nych odmian
elektronicznej bankowości:
Home banking
Internet banking
WAP banking
SMS banking
Phone banking
40
Dominujące modele bankowości
Model bankowości
Model bankowości
anglo-amerykańskiej
niemiecko-japońskiej
Amerykańskiej
Reńskiej, niemieckiej
Bankowość
Bankowość uniwersalna
wyspecjalizowana
Bankowość
Bankowość
depozytowo-kredytowa
inwestycyjna
41
Banki uniwersalne i specjalne (wyspecjalizowane)
Banki uniwersalne i specjalne (wyspecjalizowane)
Banki uniwersalne
Są bankami, których sfera działania obejmuje
całokształt działalności banku komercyjnego. Banki te
oferujÄ… dla klienta indywidualnego i instytucjonalnego
szeroką ofertę usług i produktów finansowych równie\

pod względem rodzaju jak i formy ich dystrybucji.
Banki specjalne
Są bankami, których sfera działania w porównaniu z
bankami uniwersalnymi ma specjalny charakter pod
względem zakresu i formy działania.
42
Czynności bankowe
Czynności bankowe
Działalność gospodarcza, której przedmiotem są te
czynności, mogą być wykonywane wyłącznie przez banki
(lub inne usługi finansowe wykonywane przez banki).
43
Czynnościami bankowymi
Czynnościami bankowymi
które mogą być wykonywane wyłącznie przez banki są:
a) przyjmowanie wkładów pienię\
nych płatnych na \
Ä…danie
lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie
rachunków tych wkładów,
b) prowadzenie innych rachunków bankowych,
c) udzielanie kredytów,
d) udzielanie gwarancji bankowych,
e) emitowanie bankowych papierów wartościowych,
f) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pienię\
nych,
g) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie
dla banku w odrębnych ustawach (innych ni\
Prawo
bankowe)
44
Czynnościami bankowymi są równie\
następujące
Czynnościami bankowymi są równie\
następujące
czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
a) udzielanie po\
yczek pieniÄ™\
nych,
b) operacje czekowe i wekslowe,
c) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy
ich u\
yciu (wykonywane przez inne podmioty na zlecenie
banków, traktowane są jak czynności bankowe),
d) terminowe operacje finansowe,
e) nabywanie i zbywanie wierzytelności pienię\
nych,
f) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych
oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
g) wykonywanie czynności obrotu dewizowego,
h) udzielanie poręczeń,
i) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją
papierów wartościowych.
45
Banki poza wykonywaniem czynności bankowych,
Banki poza wykonywaniem czynności bankowych,
o których mowa powy\
ej, mogÄ…:
o których mowa powy\
ej, mogÄ…:
a) obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej
nie będącej bankiem lub jednostki uczestnictwa w funduszach
powierniczych, z tym \
e ich łączna wartość w stosunku do jednego podmiotu
nie mo\
e przekroczyć 15 % funduszy własnych banku,
b) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,
c) dokonywać obrotu papierami wartościowymi,
d) dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłu\
nikiem zamiany
wierzytelności na składniki majątku dłu\
nika, z tym \
e bank jest zobowiÄ…zany
do ich sprzeda\
y w okresie nie dłu\
szym ni\
3 lata od daty nabycia,
e) nabywać i zbywać nieruchomości oraz wierzytelności zabezpieczone
hipotekÄ…,
f) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,
g) świadczyć inne usługi finansowe.
46
Wzrost znaczenia zarzÄ…dzania ryzykiem w banku
Wzrost znaczenia zarzÄ…dzania ryzykiem w banku
Istota ryzyka
Podstawowe rodzaje ryzyka bankowego
Składowe procesu zarządzania ryzykiem kredytowym
Podstawowe metody zarzÄ…dzania ryzykiem kredytowym
w banku
Asymetria informacji na płaszczyz
nie: bank  klient
Ocena zdolności kredytowej potencjalnego
kredytobiorcy
Zintegrowane zarzÄ…dzanie ryzykiem w banku
47