Daniel Zielaskiewicz  Współczesne systemy społeczno-polityczne, filologia polska, I rok (s2)
Referat  ustroje polityczne Kanady oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki
1. Krótka historia Stanów Zjednoczonych
Dzisiejsze Stany Zjednoczone powstały na skutek zawiązania się konfederacji kolonizatorów
terenów Ameryki Północnej. O dominację na obszarach, które obecnie stanowią obszar
administracyjny Stanów, a także Kanady walczyły przede wszystkim Francja i Wielka Brytania.
Brytyjczycy zajmowali terytoria wschodniego wybrzeża: Nową Anglię, Pensylwanię, Nowy
Jork, Virginię i Karolinę. Z kolei Francuzi dominowali w centralnej i południowej części tego,
co dziś składa się na USA.
Złączeni wspólną ideą niepodległego państwa mieszkańcy Ameryki krok ku niepodległości
postawili 4 lipca 1776, kiedy Deklarację Niepodległości. Na jej mocy powstało nowe państwo.
17 września 1787 roku uchwalono pierwszą na świecie konstytucję. Ten pionierski dokument
wszedł w życie 4 marca 1789.1
2. USA  informacje ogólne
Dziś Stany Zjednoczone są trzecim pod względem liczby ludności krajem świata (po Chinach i
Indiach), a czwartym pod względem powierzchni (9,6 mln km2 po Rosji, Kanadzie i Chinach).
Stolicą kraju jest Waszyngton, a hymnem narodowym pieśń pt. Gwiez
dzisty sztandar.
Obowiązującą walutą jest dolar amerykański (1 dolar = 100 centów). Stany Zjednoczone
zamieszkuje prawie 317 milionów ludzi różnego pochodzenia. USA są bardzo zróżnicowane
kulturowo ze względu na olbrzymią liczbę imigrantów.
Ludność biała stanowi większość obywateli amerykańskich. Jej odsetek wynosi blisko 80% ogółu
społeczeństwa. Ponad 15% z tej grupy etnicznej stanowi ludność pochodzenie latynoskiego w
większości hiszpańskojęzyczna, dominująca w stanach południowego Zachodu takich
jak Kalifornia, Arizona, Nowy Meksyk, Nevada. Latynosi są już największą grupa mniejszościową w
Ameryce. Ludność biała pochodzenia europejskiego to około 65% obywateli amerykańskich. Biali
Amerykanie są przytłaczającą większością w Stanach Środkowego Zachodu takich jak Dakota
Południowa, Dakota Północna, Nebraska, Wyoming, Idaho, Iowa czy Montana oraz stanach tzw.
Nowej Anglii np. Vermont i New Hampshire. Najwięcej białych jest
pochodzenia niemieckiego (16,8%), irlandzkiego (12,1%), angielskiego (9,3%), włoskiego (5,9%),
1
P. Zaremba, Historia Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1992, s. 43-66.
1
polskiego(3,3%), francuskiego (3,2%), żydowskiego (2,2%), szkockiego (2%). Prawie 13%
Amerykanów jest pochodzenia afrykańskiego. Czarni są największą mniejszością w stanach
wschodnich i południowych, takich jak Alabama, Georgia, Luizjana, Missisipi, Nowy Jork. Azjaci
stanowią 4,5% obywateli USA. Ludność pochodzenia azjatyckiego głownie zamieszkuje w dużych
miastach i w stanach Kalifornia i Hawaje. Rdzenni mieszkańcy kontynentu amerykańskiego
stanowią dziś mniej niż 1% wszystkich amerykanów. Najmniejszą grupą etniczną w USA są
Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku, którzy stanowią 0,2% społeczeństwa2
Przytoczone statystyki pokazują jak liczną grupę stanowią choćby regularnie migrujący do
Stanów Meksykanie, a trzeba pamiętać, że wielu mieszkańców tego południowego sąsiada
USA, przekracza granicę nielegalnie.
Stany Zjednoczone podzielone są na 50 stanów: Alabama, Arkansas, Alaska, Arizona,
Connecticut, Delaware, Dakota Północna, Dakota Południowa, Floryda, Georgia, Hawaje,
Illinois, Indiana, Idaho, Iowa, Kalifornia, Kentucky, Kolorado, Kansas, Karolina Północna,
Karolina Południowa, Luizjana, Maine, Massachusetts, Michigan, Maryland, Montana,
Minnesota, Missouri, Missisipi, Nevada, New Jersey, New Hampshire, Nowy Jork, Nowy
Meksyk, Nebraska, Ohio, Oklahoma, Oregon, Pensylwania, Rhode Island, Teksas, Tennesee,
Utah, Vermont, Wyoming, Wisconsin, Wirginia, Wirginia Zachodnia, Waszyngton.
3. Konstytucja Stanów Zjednoczonych
Pomimo że konstytucja została wprowadzona w życie w XVIII wieku, nigdy nie została
zastąpiona nowszym dokumentem. Dla przykładu pierwsza europejska konstytucja, która
powstała w Polsce, niejednokrotnie była zastępowana nowszą wersją  zależnie od
zmieniającego się ustroju. Tymczasem amerykańska konstytucja nadal trwa, a dotychczas
wniesiono do niej zaledwie 27 poprawek, z których 10 zaproponowano już w 1789. Dotyczyły
one m.in.:
�� Wolności religii, prasy, słowa, petycji i zgromadzeń
�� Prawa posiadania i noszenia broni
�� Prawa do nietykalności osobistej i materialnej
�� Prawa do sądu z ławą przysięgłych
�� Istnienia i zakresu praw pozakonstytucyjnych
2
Hasło: Demografia Stanów Zjednoczonych [w:] wikipedia.org
2
�� Sposobu wyboru prezydenta
�� Zniesienia niewolnictwa
�� Prawa do głosu bez względu na rasę
�� Sposobu wyboru i liczby senatorów
�� Wprowadzenia i zniesienia prohibicji
�� Prawa kobiet do udziału w wyborach
�� Prawa wyborczego od 18 roku życia
�� Ograniczenia wysokości płacy członków Kongresu3
Konstytucja wprowadziła w Stanach klasyczny trójpodział władzy, w którym władzę
ustawodawczą reprezentuje Kongres, władzę wykonawczą prezydent, natomiast sądowniczą
 Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych.
4. Prezydent USA
Prezydentura Stanów Zjednoczonych jest powszechnie uznawana za najpotężniejszy
polityczny urząd świata. Obecnie sprawuje go Barack Obama, 44 amerykański prezydent.
Wybór osoby, która na okres czterech lat zostanie prezydentem USA nie odbywa się tak jak
w Polsce, w wyborach bezpośrednich. Obywatele poszczególnych stanów głosują na swojego
reprezentanta w Kolegium Elektorów. Kolegium składające się z 538 członków głosuje na
nowego prezydenta na początku grudnia. Aby wybory wyłoniły zwycięzcę, musi on wygrać
bezwzględną większością, czyli zebrać co najmniej 270 głosów. Następnie, 6 stycznia o
godzinie 13:00, na zgromadzeniu obu izb Kongresu oficjalnie ogłasza się, kto został wybrany.
Prezydent i wiceprezydent obejmują urzędy 20 stycznia, o godzinie 12:00 po złożeniu
ślubowania w formie przysięgi na Biblię bądz
oświadczenia. Ciekawostką może być fakt, że
nie zawsze w wyborach prezydenckich wygrywa kandydat cieszący się największą
popularnością wśród obywateli. Tak było choćby w 2000 roku, kiedy wygrał George W. Bush.
Sondaże wykazały, że gdyby głosy oddawane były bezpośrednio przez obywateli, wygrałby
demokrata Al Gore.
Zanim dwie dominujące partie w Stanach wystawią do wyborów prezydenckich swojego
kandydata, przeprowadzane są prawybory, które wyłaniają przedstawiciela Partii
Demokratycznej i Republikańskiej. Prawybory pozwalają ustalić władzom obu partii, kto
3
P. Zaremba, dz. cyt., s. 371-379.
3
cieszy się wśród ludności największym zaufaniem i popularnością. Prezydent nie może
sprawować swojego urzędu dłużej niż dwie kadencje. 4
Jak wylicza Marek Bankowicz, prezydent ma bardzo szeroki wachlarz uprawnień:
Mimo że głowa państwa formalnie nie dysponuje inicjatywą ustawodawczą, ma faktyczny wpływ
na proces stanowienia prawa. Prezydent ma prawo kierować pod adresem Kongresu orędzia, w
których może sugerować podjęcie przez parlament określonych działań ustawodawczych,
uznanych przez niego za ważne. (& ) Poważniejszym uprawnieniem prezydenta odnośnie do
Kongresu jest jego weto zawieszające w stosunku do ustaw, których nie akceptuje. (& ) Ustawa
uchwalona przez obie izby Kongresu jest przesyłana prezydentowi, która ma 10 dni na jej
podpisanie bądz
zwrócenie parlamentowi z zastrzeżeniami. (& ) Prezydent jest
głównodowodzącym armii i floty.  Uprawnienie to  jak zauważył A
ukasz Wardliczek  jest
szczególnie pielęgnowane przez kolejnych lokatorów Białego Domu. Prezydent stoi także na czele
milicji stanowej (Gwardii Narodowej), którą tworzą uzbrojone jednostki stanowe. Mogę one być
wezwane do służby na rzecz federacji. (& ) Konstytucja prawo do wypowiadania wojny rezerwuje
jednak dla Kongresu. Pomimo to prezydent może bez wypowiedzenia wojny postanowić o użyciu
wojsk amerykańskich. (& ) Prezydent odpowiada za politykę zagraniczną Stanów Zjednoczonych.
(& ) Prezydent zawiera umowy międzynarodowe, które ratyfikuje Senat większością dwóch
trzecich głosów. (& ) Prezydent USA dysponuje uprawnieniami w odniesieniu do władzy
sądowniczej. Głównie chodzi tu o nominacje sędziowskie oraz prawo łaski wobec osób skazanych
za przestępstwa federalne. Za radą i zgodą Senatu  wymaga to większości dwóch trzecich głosów
w tej izbie  prezydent powołuje sędziów federalnych, w tym sędziów Sądu Najwyższego.5
W wyjątkowych przypadkach można odwołać prezydenta ze swojego urzędu. Za zdradę czy
też jawne działanie przeciwko państwu istnieje możliwość wykorzystania zasady
Impeachmentu, czyli pozbawienia prezydenta urzędu.
5. Kongres USA.
Kongres Stanów Zjednoczonych tworzą Izba Reprezentantów (póz
niej IR) i Senat. Mimo
tytułowania Senatu  izbą wyższą , twórcy konstytucji USA dążyli ku temu, by obie izby
dysponowały podobnymi uprawnieniami. Jak mówi Andrzej Pułło:
Żadna z dwóch izb nie miała być zdecydowanie słabszą niż pozostała. Jakkolwiek są pewne
różnice między kompetencjami obu izb, to jednak można powiedzieć, że mają one równe
znaczenie w procesie ustawodawczym, mimo że tylko Izba Reprezentantów ma inicjatywę
4
M. Bankowicz, Prezydentura rządząca w Stanach Zjednoczonych, [w:] Prezydentury, Kraków 2013.
5
Tamże.
4
ustawodawczą w sprawach finansowych. W praktyce nie ma to zasadniczego znaczenia. (& ) To
prawo pierwszeństwa Izby Reprezentantów przed Senatem w sprawach obciążeń finansowych
było wyrównane z nawiązką przez przyznanie Senatowi kompetencji do zatwierdzania
prezydenckich nominacji oraz do udzielania rady i zgody na zatwierdzanie traktatów, udzielonej
większością dwu trzecich głosów.6
Kongresmani wybierani są bezpośrednio. Członkowie IR sprawują dwuletnie kadencje. Liczba
członków tej izby jest zmienna. Obecnie wynosi 435 członków, jednak uzależniona jest od
wyników spisu ludności, odbywających się co dziesięć lat. Inaczej jest w Senacie, gdzie
zasiada stała liczba stu senatorów, po dwóch z każdego stanu. Kadencja senatorów wynosi
sześć lat, z tym że skład odnawiany jest co dwa lata w jednej trzeciej mandatów. Czynne
prawo wyborcze do obu izby wynosi 18 lat. Aby kandydować do IR, trzeba mieć ukończone
25 lat. Bierne prawo wyborcze w przypadku Senatu wynosi 30 lat.
Jedną z ważniejszych osób w IR jest spiker (obecnie funkcję tę pełni republikanin John
Boehner), o którego zadaniach mówi Pułło:
Przewodniczącym Izby Reprezentantów jest spiker, który w przeciwieństwie do brytyjskiej Izby
Gmin nie jest osobą bezstronną czy ponadpartyjną. Jego kandydatura jest oczywiście głosowana
w Izbie, ale pochodzi z partyjnej większości. Z uwagi na poważne kompetencje jest, obok lidera
większości, drugim i ważniejszym przywódcą partyjnym. (& ) Między innymi dysponuje takimi
kompetencjami jak bardzo swobodne prawo udzielania głosu, przekazywanie projektów ustaw
komisjom, powoływanie członków innych komisji niż stałe, interpretowanie przepisów
regulaminowych. Spiker przejmuje obowiązki prezydenta Stanów Zjednoczonych w sytuacji, gdy
prezydent ani wiceprezydent pełnić ich nie mogą.7
Nieco inną rolę odgrywa przewodniczący Senatu, o czym także wspomina Pułło:
Przewodniczącym Senatu jest, jak stanowi konstytucja, wiceprezydent Stanów Zjednoczonych, ale
nie bierze on udziału w głosowaniu, chyba że zachodzi równość głosów. Konstytucja przewiduje
też wybór przewodniczącego pro tempore, który miał zastępować wiceprezydenta podczas jego
nieobecności lub gddy ten przejmował obowiązki prezydenta Stanów Zjednoczonych. W praktyce
związek wiceprezydenta z Senatem był raczej tylko okazjonalny.8
Obecnie wiceprezydentem USA jest Joe Biden.
6
A. Pułło, Współczesne ustroje Państwowe, Gdańsk 1990, s. 68.
7
Tamże, s. 72.
8
Tamże, s. 73.
5
6. Proces ustawodawczy
Zanim przedstawię zasady procesu ustawodawczego w Stanach, należy zwrócić uwagę na
same początki drogi ustawy, zanim wejdzie w życie. Wyróżnia się dwa rodzaje projektów
ustaw: publiczne i prywatne. Pierwsze dotyczą ogólnych norm postępowania, drugie zajmują
się konkretną osobą, bądz
określoną bliżej grupą, najczęściej przyznając im pewne przywileje
lub świadczenia finansowe. Jednak w Kongresie postępowanie legislacyjne dla obu rodzajów
ustaw jest jednakowe.
Rozpoczyna się ono od wniesienia projektu ustawy. To prawo przysługuje wyłącznie posłom
obu izb. Wniesiony, zarejestrowany i wydrukowany projekt ustawy jest przekazywany
właściwym komisjom, które pełnią ważną rolę selekcyjną. Następnie projekt rozpatrywany
jest przez IR. Tutaj może toczyć się dyskusja, jednak przeważnie jest ona dość ograniczona.
Jeśli projekt zostanie przyjęty w głosowaniu  trafia do Senatu. Jeśli druga izba nie uchwali
ustawy w identycznym brzmieniu dochodzi do postępowania uzgadniającego. Zajmuje się
tym kilka wyznaczonych w tym celu osób z obu izb. Projekt ustawy przyjęty w obu izbach
trafia do prezydenta, który może podpisać ustawę bądz
ją odrzucić. Możliwe są też zmiany w
konstytucji, jednak droga ku nim wymaga zdecydowanej większości głosów polityków.
Proces wprowadzenia zmian w konstytucji można zobrazować w trzech etapach:9
" projekt
" poprawki
krok1
" przyjęcie przez 2/3 legislatur lub konwencji stanowych
" lub przyjęcie przez 2/3 obu izb Kongresu
krok2
" ratyfikacja przez 3/4 legislatur
" lub konwencji stanowych
krok3
9
Wykres na podstawie procedury wprowadzania zmian w Konstytucji USA A
ukasza Wordliczka [w:] A
.
Wordliczek, Podstawowe zasady demokracji amerykańskiej: teoria i praktyka& [w:] Ameryka. Społeczeństwo.
Kultura. Polityka, t. 3, Toruń 2008, s. 24.
6
7. Federalizm
Wszystkie stany są równe pod względem ustroju, jednak każdy stan jest głęboko
autonomiczny. Stany mają własne konstytucje, godła i systemy prawne. Władzę wykonawczą
sprawuje gubernator. We wszystkich stanach występują też dwuizbowe organy
ustawodawcze. Każdy Amerykanin posiada dwa obywatelstwa  USA i stanu, w którym żyje.
W XX w. w USA panuje federalizm kooperatywny, wg którego stany i rząd centralny
wzajemnie się uzupełniają. W razie konfliktów, o racji decyduje Sąd Najwyższy.
Rozłożenie akcentów poszczególnych uprawnień stanów i rządu federalnego obrazuje tabela
A
ukasza Wordliczka:10
Uprawnienia nadane rządowi
Uprawnienia nadane wyłącznie Uprawnienia nadane wyłącznie
federalnemu oraz rządom
rządowi federalnemu rządom stanowym
stanowym
bicie monety podatki ustanawianie jednostek
lokalnej administracji
prowadzenie polityki zaciąganie pożyczek regulowanie wewnątrz stanu
zagranicznej
regulowanie handlu z innymi ustanawianie sądów przeprowadzanie wyborów
krajami i pomiędzy stanami
utrzymywanie armii stanowienie i kontrola
przestrzegania prawa
wypowiadanie wojny regulowanie zasad działania
banków i korporacji
ustanawianie sądów niższej wydatkowanie pieniędzy na
instancji niż Sąd Najwyższy cele publiczne
zakładanie urzędów konfiskowanie własności
pocztowych prywatnej  za słusznym
odszkodowaniem
stanowienie praw  koniecznych
i właściwych do wykonywania
powyższych uprawnień
8. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych
W skład tego gremium wchodzi przewodniczący i ośmiu sędziów powoływanych przez
prezydenta  za radą i zgodą Senatu . Sędziowie sprawują swoje funkcje dożywotnio, jednak
10
Tabela na podstawie opracowania A
ukasza Wordliczka na temat federalizmu i uprawnień zawartych w
konstytucji USA [w:] A
. Wordliczek, Podstawowe zasady demokracji amerykańskiej: teoria i praktyka& [w:]
Ameryka. Społeczeństwo. Kultura. Polityka, t. 3, Toruń 2008, s. 41.
7
po ukończeniu 70 roku życia mogą przejść na emeryturę. Sąd Najwyższy jest organem
sprawującym kontrolę konstytucyjną. Sąd ma trzy podstawowe funkcje:
Ł� Kreacyjna  sąd może odstąpić od zaistniałego precedensu uznając, że rozpatrywana
sprawa różni się od sprawy będącej z
ródłem precedensu; jego rozstrzygnięcie staje
się nowym obowiązującym precedensem.
Ł� Interpretacyjna  związana z wykładnią ustaw i innych aktów ustanowionych przez
Kongres i władzę wykonawczą; sędziowie stosując ustawy i dokonując ich
interpretacji jednocześnie określają ich treść.
Ł� Ustrojodawcza  prawo do kontroli zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów
prawnych oraz działań urzędowych. Sąd Najwyższy dokonuje ostatecznych
rozstrzygnięć co do zgodności z konstytucją.11
9. Dominujące partie polityczne USA
Partia Republikańska Partia Demokratyczna
ż� Liberalno-konserwatywna ż� Centrolewicowa
ż� Liberalizm gospodarczy ż� Popierają powszechną opiekę
ż� Sprzeciw wobec aborcji, eutanazji zdrowotną, prawa mniejszości,
oraz związkom homoseksualnym równouprawnienie kobiet,
ż� Zwolennicy kary śmierci (surowe małżeństwa homoseksualne
prawo) ż� Sprzeciw wobec legalizacji broni
Obecne kierownictwo: palnej oraz wpływowi Kościoła na
R. Priebus  szef komitetu krajowego państwo
J. Boehner  speaker IR Obecne kierownictwo:
E. Cantor  lider większości B. Obama  prezydent
T. Kaine  szef k. krajowego
N. Pelosi  lider mniejszości
10. Kanady  informacje ogólne
Kanada jeszcze do niedawna była silnie związana z Wielką Brytanią. Taki stan rzeczy miał
swoje korzenie w czasach kolonialnych, kiedy to na terytoriach dzisiejszej Kanady istniały
kolonie brytyjskie i francuskie. Z upływem lat większościowe panowanie na tych terenach
uzyskała Wielka Brytania. W 1841 roku kolonie brytyjskie i francuskie połączyły się w
brytyjską prowincję Kanady. Prawie trzy dekady póz
niej, w 1867 roku, konfederacja Kanady
11
T. Goduń, Mały leksykon systemów politycznych, Warszawa 2001, s. 80.
8
tworzy nowe państwo: Dominium Kanady, w którego skład wchodziły: Nowa Szkocja, Nowy
Brunszwik, Quebec oraz Ontario. Czym było Dominium? Właściwie definiuje je Aleksander
Dańda, który mówiąc o Dominium Kanady określa tę formę państwa jako:
Wreszcie, począwszy od roku 1867 (kiedy to utworzono Dominium Kanady), określenia dominium
poczęto używać jako nazwy dla niektórych posiadłości brytyjskich które, uzyskawszy autonomię
(własny parlament i rząd), wchodziły nadal w skład imperium brytyjskiego.12
Dopiero w XX wieku Kanada ostatecznie uniezależniła się od Wielkiej Brytanii, choć nadal
uznaje tamtejszego monarchę.
Po uzyskaniu sankcji królewskiej Akt Kanady został uroczyście proklamowany przez królową
Elżbietę II w Ottawie 17 kwietnia 1982 roku. Ustanowiona w taki sposób nowa konstytucja
kanadyjska zniosła jakąkolwiek możliwość regulowania prawnego porządku tegoż dominium w
drodze ustawodawstwa parlamentu brytyjskiego. Tym samym dobiegł końca proces politycznego
uniezależnienia się Kanady od Zjednoczonego Królestwa w sferze stanowionych z
ródeł prawa
konstytucyjnego. Uporządkowanie kwestii konstytucji oznaczało zarazem formalne potwierdzenie
suwerenności państwowej Kanady i poprawę jej wizerunku na arenie międzynarodowej.13
Obecnie Kanada jest zarazem monarchią konstytucyjną oraz demokracją parlamentarną z
federalnym systemem rządów. Obejmuje obszar 10 mln km2, jest zatem drugim po Rosji
największym państwem świata. Kanadę zamieszkuje 35 mln osób, czyli mniej niż w dużo
mniejszej terytorialnie Polsce, a prawie 10 razy mniej niż w USA, którego terytorium jest
podobne. Jest to konsekwencja położenia geograficznego Kanady, bliskości Arktyki i
niesprzyjających warunków klimatycznych. Około � mieszkańców Kanady zamieszkuje tereny
graniczące ze Stanami Zjednoczonymi. Stolicą Kanady jest Ottawa, a hymn państwowy to  O
Kanada , jednak uznawany jest też hymn królewski  Boże, chroń królową . Z racji
pochodzenia mieszkańców Kanady językami urzędowymi są angielski i francuski. Kanadyjska
waluta to dolar kanadyjski.
Kanada jest federacją składającą się z dziesięciu prowincji i trzech terytoriów. Prowincje to:
Alberta, Kolumbia Brytyjska, Manitoba, Nowy Brunszwik, Nowa Funlandia i Labrador, Nowa
Szkocja, Ontario, Wyspa Księcia Edwarda, Quebec i Saskatchewan. Terytoria to: Nunavut,
Terytoria Północno-Zachodnie i Jukon.
12
A. Dańda, Dominium jako forma ustrojowa państw anglosaskich, Kraków 2009, s. 7.
13
Tamże, s. 40-41.
9
11. Parlament Kanady
W Kanadzie mamy do czynienia z dwuizbowym parlamentem na wzór brytyjski. Jednak
zamiast Izby Lordów występuje Senat, co spowodowane jest zbyt małą liczbą kolonizatorów
szlacheckiego pochodzenia w czasach, gdy ów parlament powstawał. Poza tą różnicą funkcje
obu izb są bliz
niaczo podobne.
Izba Gmin Senat
�� 308 deputowanych �� 105 członków
�� 4-letnie kadencje �� Funkcja dożywotnia, do 75 roku życia
�� Czynne oraz bierne prawo wyborcze 18 �� Czynne prawo wyborcze 18 lat
lat
�� Do Senatu wchodzą zasłużeni członkowie
�� Członkowie wybierani zgodnie z Izby Gmin
ordynacją większościową w okręgach
wyborczych
Tryb ustawodawczy w Kanadzie14
Rozpatrzene
Rząd, Deputowani, inicjatywa I i II czytanie w IG i
projektu przez
Senatorowie ustawodawcza Senacie
komisję
Sprawozdanie I, II (głosowanie) i
III czytanie w izbie
komisji na plenum III czytanie w Głosowanie finalne
inicjującej
izby drugiej izbie
ew. ponowne
Sankcja ustawy Ogłoszenie ustawy
rozpatrzenie przez
izbę inicjującą przez gubernatora w "Rejestrze Ustaw
poprawek izby drugiej
generalnego Kanady"
i ich głosowanie
12. Federalizm Kanady
Prowincje są bardziej niezależne od rządu federalnego niż terytoria. Są one odpowiedzialne
za większość programów socjalnych, takich jak służba zdrowia, edukacja czy opieka
14
Wykres trybu ustawodawczego na podstawie M. Grzybowski, Parlament Kanady, Warszawa 1994.
10
społeczna. Wspólnie osiągają większe dochody niż Rząd Federalny. Każda z jednostek ma
swoje oficjalne symbole oraz motto. Każda z prowincji ma jednoizbowy parlament oraz rząd,
na czele którego stoi Premier wybierany w taki sam sposób jak Premier Kanady. Każda
prowincja posiada również gubernatora-porucznika, reprezentanta królowej  analogicznie
do urzędu gubernatora generalnego Kanady, mianowanego z rekomendacji Premiera,
aczkolwiek w ostatnich latach wzrasta stopień uzgadniania tych mianowań z rządami
prowincjonalnymi.15
13. Partie polityczne w Kanadzie
Obecnie w Kanadzie rządy sprawuje Partia Konserwatywna, z premierem Stephenem
Harperem na czele. W Izbie Gmin zasiadają członkowie pięciu partii:
o Liberalna Partia Kanady (lider  S. Dion)
o Konserwatywna P.K. (S. Harper)
o Nowa Demokratyczna P.K. (T. Mulcair)
o Blok Quebecu (G. Duceppe)
o Zielona Partia Kanady (E. May)
Postulaty Partii Konserwatywnej:
�� Kwestie społeczne:
�� zniesienie praw do zawierania małżeństw homoseksualnych;
�� ograniczenie prawa do aborcji;
�� ograniczenie dwujęzyczności urzędów;
�� zaostrzenie kar dla przestępców, także młodocianych.
�� Kwestie gospodarcze:
�� cięcia podatkowe;
�� dalsza liberalizacja gospodarcza.
�� Sprawy międzynarodowe:
�� zbliżenie z USA;
�� wzrost aktywności na arenie międzynarodowej.
15
Hasło: Podział administracyjny Kanady [w:] wikipedia.org
11
�� Inne:
�� wzrost nakładów przy jednoczesnej liberalizacji służby zdrowia;
�� wzrost nakładów na zbrojenia;
�� ograniczenie administracji.16
14. Władza wykonawcza  premier i generalny gubernator
Premier jako szef rządu posiada największą władzę w państwie. Jest nominowany przez
generalnego gubernatora jako lider zwycięskiej w wyborach partii. Obecnie tę funkcję pełni
Stephen Harper.
Premier i członkowie rządu muszą zasiadać w Izbie Gmin lub Senacie (rzadziej) jest to konwenans
konstytucyjny. Gabinet jest formalnie komitetem Królewskiej Tajnej Rady (Privy Council). Premier
decyduje o obsadzie stanowisk ministerialnych, może ich odwołać w każdej chwili, ministrowie
przed nim odpowiadają, muszą wspierać publicznie rząd. To Premier mianuje gubernatora
generalnego, senatorów, sędziów, najwyższego dowódcę sił zbrojnych Kanady (Chief of Defence
Staff) i ambasadorów. Gabinet ponosi solidarną i indywidualną odpowiedzialność przed Izbą
Gmin. Premierzy prowincji (Premiers) pełnią podobne funkcje jak premier federalny tylko na
poziomie prowincji.17
Generalny gubernator jest kanadyjskim przedstawicielem Królowej Elżbiety II. Dziś funkcję tę
sprawuje David Llyod Johnston. Wybierany jest na 6-letnią kadencję. Generalny gubernator
pełni głównie funkcje honorowe i tradycyjne, nie ma dużego wpływu na losy państwa.
Powołuje premiera i rząd, czyta program rządu w parlamencie na otwarcie sesji (tzw. Mowa
tronowa). Od 1926 roku gubernator generalny nie reprezentuje rządu kanadyjskiego, a tylko
królową. Od 1952 r. jest to Kanadyjczyk. Gubernator Generalny mianuje Wicegubernatora, do
reprezentowania królowej brytyjskiej w prowincjach. W praktyce to jednak premier i rządy
prowincji maja decydujący głos co do jego wyboru.18
Generalny gubernator jest zwierzchnikiem kanadyjskich sił zbrojnych.
15. Rola spikera
Spiker kieruje obradami Izby Gmin. Jest wybierany w tajnym głosowaniu podczas pierwszego
posiedzenia. Powinien zachowywać bezstronność (głosuje tylko w wypadku równej liczby
16
Hasło: Konserwatywna Partia Kanady [w:] wikipedia.org
17
http://www.politologia.ug.edu.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/kanada.pdf
18
Tamże.
12
głosów). Czuwa nad przestrzeganiem porządku wewnętrznego w Izbie. Reprezentuje Izbę
Gmin na zewnątrz oraz ma uprawnienia administracyjne.
16. Próby niepodległościowe Quebecu
Quebec w czasach kolonizatorskich znajdował się pod władaniem Francuzów. Do dziś jest
najbardziej  francuską prowincją Kanady, z głębokimi tradycjami powstałymi przez
pokolenia żyjących tam francuskich osadników z dawnej Nowej Francji. Dziś Quebec
zamieszkuje ponad 7 milionów ludzi, czyli prawie 25% ludności Kanady.
W latach pięćdziesiątych Quebec był najsłabiej rozwiniętą gospodarczo prowincją
kanadyjską. Dlatego w następnym dziesięcioleciu doszło tam do radykalnych zmian.
Francuscy Kanadyjczycy odzyskali kontrolę nad gospodarczym rozwojem prowincji. Powstały
potężne, francuskie firmy, wszedł w życie nowy system szkolnictwa. Te zmiany przywróciły
wielu obywatelom Quebecu poczucie dumy narodowej, co zaowocowało napięciami między
 francuską a  brytyjską częścią Kanady. W 1976 roku do władzy doszła Partia Quebecu,
skupiająca w swoich szeregach wielu separatystów, domagających się autonomii swojej
prowincji. W tym celu zorganizowano w 1980 roku referendum  obywatele odrzucili jednak
tę koncepcję. Drugie referendum zorganizowano w 1995 roku. Zakończyło się ponowną
porażką separatystów, jednak przegrali minimalną różnicą głosów  50,6% do 49,4%. Mimo
tych niepowodzeń, w dzisiejszej Kanadzie nadal działają organizacje optujące za
oddzieleniem Quebecu od reszty Kanady.
13
17. Bibliografia
1. A. Dańda, Dominium jako forma ustrojowa państw anglosaskich, Kraków 2009.
2. A. Pułło, Współczesne ustroje państwowe, Gdańsk 1990.
3. http://www.politologia.ug.edu.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/kanada.pdf
4. A
. Wordliczek, Podstawowe zasady demokracji amerykańskiej: teoria i praktyka& [w:] Ameryka.
Społeczeństwo. Kultura. Polityka, t. 3, Toruń 2008.
5. M. Bankowicz, Prezydentura rządząca w Stanach Zjednoczonych, [w:] Prezydentury, Kraków
2013.
6. M. Grzybowski, Parlament Kanady, Warszawa 1994.
7. P. Zaremba, Historia Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1992.
8. T. Goduń, Mały leksykon systemów politycznych, Warszawa 2001.
9. Wikipedia.org
14