9. Mechanizm i skutki działania systemu totalitarnego - na podstawie "Innego świata" G. Herlinga - Grudzińskiego.

"Inny świat" to najbardziej znany utwór pisarza. Powstał w Anglii w latach 1949 - 1950, ukazał się najpierw w przekładzie angielskim. Książka ta, nosząca podtytuł "Zapiski sowieckie", jest zapisem doświadczeń, przeżyć i przemyśleń autora z okresu jego pobytu w więzieniach w Grodnie, Witebsku i Leningradzie oraz w obozie pracy w Jercewie, aż do momentu uwolnienia i wstąpienia do armii polskiej. Waga "Innego świata" polega na wartościach czysto dokumentalnych, ale także na umiejętności uogólnienia pewnych sytuacji typowych dla istnienia i funkcjonowania w obozie. Poszczególne rozdziały ułożone są w bloki tematyczno - problemowe, takie jak opisy codziennych realiów obozowych, pracy przymusowej, próby zbadania mentalności strażników i zarządu obozu, opis głodu, okrucieństwa życia erotycznego, ucieczek i mechanizmu rozwarstwienia socjalnego w zamkniętej społeczności obozowej. Mechanizmy rządzące życiem więźniów sprawiły, że musieli oni zapomnieć o wartościach, jakie dotychczas wyznaczały granice ich postępowania. Musieli dostosować się do reguł rządzących w gułagach. Reguły te podporządkowane były obozowym realiom, do których zaliczały się niewola, nędzne jedzenie, głód, chroniczne niedożywienie, katorżnicza, przymusowa praca, mróz, choroby, korupcja, donosicielstwo, okrucieństwo, degradacja człowieka, karcer, trupiarnia, kradzieże, gwałty. Grudziński opisuje proces degradacji człowieczeństwa, losy poszczególnych więźniów, składające się na epicki obraz nieludzkiego świata. Kradzieże i donosy na współwięźniów to zjawiska powszechne. Kobiety sprzedają się za kromkę chleba. Żydowski architekt składa fałszywe zeznania obciążające czterech Niemców i przyczynia się do ich rozstrzelania. Jeżeli kosztem innego więźnia można przeżyć następny dzień, zdziera się z niego resztki odzienia lub wyrywa skórkę chleba. Chorych zamyka się w trupiarni, gdzie bez pożywienia czekają na śmierć. Zanikają uczucia miłości, przyjaźni. Narrator rejestruje te fakty, ale zastanawia się także, czy od człowieka żyjącego w warunkach ekstremalnych można żądać przestrzegania zasad etycznych. Głód i strach to przyczyny powszechnej demoralizacji więźniów, często prawdziwego zezwierzęcenia, ale autor nie godzi się na obozową moralność, opartą na instynkcie przetrwania za wszelką cenę. Grudziński wyraźnie wskazuje na konieczność niepoddawania się terrorowi. Zło nie może być usprawiedliwione, mimo ekstremalnych sytuacji. Człowiek powinien zachować swoją godność nawet w sowieckich łagrach, w innym świecie, na nieludzkiej ziemi. Refleksje dotyczą także tych, którzy tworzą świat łagrów i to oni powinni być osądzeni, a nie ich ofiary. "Naczalstwo" obozowe i strażnicy to skorumpowani łajdacy. Autor ukazuje zarówno sowiecki obóz pracy, jak i wpływ łagrów na psychikę i kodeks etyczno - moralny więźniów. W przeciwieństwie do opowiadań T. Borowskiego, nie ma w powieści Grudzińskiego nihilizmu i utraty wiary w sens wartości humanistycznych. Kompozycja "Innego świata" przypomina układ przewodnika i dziennika relacjonującego mechanizm funkcjonowania instytucji obozowych w Związku Radzieckim. Każdy rozdział książki obejmuje wszystkie etapy drogi wiodącej ku śmierci: zatrzymanie człowieka, aresztowanie, przesłuchania, zesłanie do obozu, niewolnicza praca, wegetacja za drutami, rozrywki, choroby, wewnętrzny system kontroli poczynań więźniów, brutalne eliminowanie chorych i niewydajnych więźniów, na koniec trupiarnia. Człowiek żyjący w koszmarnej rzeczywistości sowieckich obozów pracy to "człowiek złagrowany". Fakt wytworzenia przez reżim sowiecki ludzi złagrowanych to świadectwo triumfu totalitarnego systemu dehumanizacji i zniewalania człowieka. Człowiek złagrowany jest przecież dostosowany do rzeczywistości obozowej, przestrzega normy i reguły wyznaczane przez życie w łagrach, akceptuje stan rzeczy. Jednak "Inny świat" to także wezwanie do niepoddawania się terrorowi. Autor ukazuje w swej książce również postawy piękne i dowodzące ogromnej godności człowieka żyjącego w nieludzkich czasach i warunkach, na nieludzkiej ziemi.