5. Wpływ systemu totalitarnego na świadomość człowieka - na podstawie wybranych opowiadań T. Borowskiego.

Najważniejszym problemem obozowych opowiadań T. Borowskiego jest wpływ obozu koncentracyjnego na psychikę i kodeks etyczny człowieka. Każdy, kto znajdzie się w obozie koncentracyjnym, ma do wyboru kilka modeli postaw. Może walczyć z obozową rzeczywistością, próbować ucieczek, buntować się, może także przystosować się do warunków obozowych, dostosować swój kodeks etyczny do kodeksu obozowego. Ta ostatnia postawa charakterystyczna jest dla tzw. "człowieka zlagrowanego". Na rzeczywistość obozową składają się: codzienna walka o przetrwanie, o pożywienie, głód, eksperymenty medyczne na ludziach, poddawanie więźniom wymyślnym torturom, transportowanie ludzi do obozu w zabitych deskami wagonach, w których się dusili, losowe wybieranie ludzi na rozstrzelanie każdego wieczoru, mordercza praca, koszmarne warunki w barakach. Nawet zwłoki ludzkie wykorzystywane są do ostatka - jako surowiec na mydło (tłuszcz), materace (włosy), do produkcji nawozów (kości i "odpady"), na portfele i oprawy do książek (skóra). Obóz koncentracyjny jest to bowiem sprawnie działająca, faszystowska machina zbrodni, w której więźniowie muszą przywyknąć do porządku. Wszystko działa sprawnie, odbywają się apele, ludzie wychodzą do pracy, wracają, grają w piłkę, pracuje stale rampa i krematorium, działają przedsiębiorstwa produkcyjne dające duże zyski, gdyż wykorzystują do końca zwłoki ludzkie. Proces zagłady trwa ciągle, jest masowy, działa taśmowo. W rękach hitlerowców ludzie są tylko przedmiotami, które po zużyciu wykorzystuje się jako surowce wtórne. Narrator zastanawia się nad funkcjonowaniem zbrodniczej obozowej machiny, nad potwornie rozwiniętą techniką i organizacją masowego zabijania i męczenia ludzi. Dochodzi do wniosku, że zbrodnie w obozach hitlerowskich to najwyższe stadium zbrodni od początku dziejów ludzkości. Człowiek w lagrze jest tak zniewolony przez rzeczywistość obozową, że nie jest w stanie przeciwstawić się złu. W warunkach obozu koncentracyjnego moralność ludzka ulega degradacji, zmienia się kodeks etyczny człowieka, następuje absolutne przemianowanie wartości i zanik etyki chrześcijańskiej. Na rozpaczliwe wołanie kobiet wiezionych do gazu, błagających o ratunek, dziesięciotysięczna rzesza mężczyzn milczy, nikt nie reaguje. Żyd pracujący przy kominie tak bardzo boi się esesmana, że każe swojemu ojcu iść do komory gazowej, okłamując go. Abramek opowiada o wynalezieniu nowego sposobu podpalania ognia w kominie za pomocą zwłok małych dzieci. Matki wyrzekają się dzieci, bo chcą uratować własne życie. Głód sprawia, że ludzie walczą między sobą o jedzenie, przestają sobie pomagać, współczuć i poczuwać się do solidarności. Żyd Becker powiesił własnego syna za kradzież chleba. Bohater przedstawiony przez Borowskiego to człowiek "zlagrowany", konformista, który przystosował się do warunków obozowych. W warunkach lagru nastąpił proces dehumanizacji, zanik wartości moralnych i etycznych. Człowiek zlagrowany kieruje się innym kodeksem moralno - etycznym niż na wolności, tzw. dekalogiem odwróconym. Myśli on już tylko kategoriami życia obozowego. Jest nastawiony na fizyczne przetrwanie, upodlony, odczłowieczony, poszczuty przeciwko innemu człowiekowi. Jest odarty ze wszystkiego, co było przynależne jego naturze. Traci uczucia wyższe, poczucie kultury i religijności, a utwierdza się w bezwzględnej, drapieżnej walce o byt. Pozbywa się godności, staje się bierny, a nawet służalczy w stosunku do esesmanów, dopuszcza się donosicielstwa i kradzieży. Obce stają mu się ludzkie uczucia, takie jak litość, solidarność czy współczucie. Zrywa więzi międzyludzkie, nawet rodzinne. Staje się cyniczny i brutalny. Umie przystosować się do nieludzkich warunków bytowania i radzi sobie w nich tak, aby przeżyć.
[Przy odpowiedzi należy odwołać się do treści opowiadań, np. "Dzień na Harmenzach", "U nas w Auschwitzu", "Ludzie, którzy szli", "Proszę państwa do gazu"]