WETERYNARIA W PRAKTYCE REHABILITACJA
lek. wet. Marta Labuda, mgr Małgorzata Kizerwetter
Psychodnia  Ośrodek Rehabilitacji Zwierząt w Warszawie
Zarys wskazań do rehabilitacji
na podstawie wybranych jednostek chorobowych
An outline of rehabilitation indications for selected diseases
Rehabilitacja fizyczna, zwana również będzie poddawany po leczeniu chirur-
fi zjoterapią, jest  leczeniem choro- gicznym (4).
Streszczenie
by lub urazu przy użyciu niektórych
Fizjoterapia weterynaryjna coraz częściej
sił natury, takich jak światło, ciepło, Przygotowanie rehabilitacyjne
staje się nieodzowną częścią postępowa-
nia terapeutycznego. Znajduje zastoso- woda, zimno, aparatury elektrycznej do resekcji głowy kości udowej
wanie jako wspomaganie leczenia za- i mechanicznej, masażu oraz ćwiczeń Po resekcji głowy kości udowej w miej-
chowawczego, jak i operacyjnego wielu
terapeutycznych (3). W krajach Euro- scu stawu wytwarza się więzozrost.
schorzeń neurologicznych i ortopedycz-
py Zachodniej, USA, Kanadzie oraz A
ączy on kość udową z panewką,
nych. Może stanowić alternatywę dla ob-
Australii jest stosowana w medycynie a jego prawidłowe funkcjonowanie
jawowego leczenia osteoarthritis u star-
weterynaryjnej już prawie od 40 lat, jest stabilizowane przez mięśnie ze-
szych psów i kotów. Dobór odpowiednich
a jej korzystne oddziaływanie na or- wnątrzbiodrowe (9, 18). Z tego wzglę-
zabiegów, odpowiedni czas i sposób ich
przeprowadzenia, są bardzo ważnymi ele- ganizm zwierzęcia jest udokumento- du na kilka  kilkanaście tygodni
mentami warunkującymi szybki powrót
wane w przypadku licznych schorzeń przed planowanym zabiegiem chi-
do maksymalnej sprawności.
ortopedycznych i neurologicznych, rurgicznym dobrze jest wdrożyć tech-
dermatologicznych, stomatologicz- niki fizjoterapeutyczne nastawione
Słowa kluczowe
nych czy w geriatrii (18). na rozwój masy mięśniowej (4). Za-
fizjoterapia, bieżnia wodna, rehabilita-
Posługując się pewnym uproszcze- stosowanie treningów marszowych
cja psów
niem, można przyjąć, że pacjentów na bieżni wodnej z wykorzystaniem
Abstract
poddawanych procesom usprawnia- metody interwałowej oraz pochyle-
Veterinary physiotherapy has become nia fizjoterapeutycznego można po- nia podłoża (pies idzie pod górkę)
an essential supplementary element
dzielić na trzy grupy: zapewnia optymalne warunki pracy
of both conservative and surgical treat-
1. przed zabiegiem operacyjnym, dla mięśni kończyn miednicznych
ment of many neurologic and orthopa-
2. po zabiegu operacyjnym, (ryc. 1, s. 32). Zwierzę jest zanurzo-
edic diseases. Physiotherapy may be used
3. leczonych zachowawczo. ne w wodzie do wysokości stawu bio-
alternatively to symptomatic treatment
drowego, co oznacza, że jego masa
of osteoarthritis in older dogs and cats.
A proper selection of treatment procedu- Rehabilitacja względna wynosi ok. 38% masy  na lą-
res, therapy time and procedure techniqu- przedoperacyjna dzie (2, 14, 18, 20). Dzięki temu sta-
es are essential for patients to regain their
Część lekarzy, jak również właścicie- wy pracują w warunkach odciążają-
maximum physical functionality.
li zwierząt pewnie zada sobie pyta- cych, a zatem minimalizowany jest
Key words nie: skoro mojego pacjenta/zwierzę ból. Z drugiej strony pies, pokonu-
czeka operacja, to w jakim celu roz- jąc napięcie powierzchniowe oraz
physiotherapy, underwater treadmill, ca-
nine rehabilitation poczynać rehabilitację przed zabie- siłę przyciągania między cząsteczka-
giem? Otóż niekiedy warunkiem po- mi wody, musi wydatniej angażować
wodzenia zabiegu operacyjnego jest mięśnie (2, 14).
dobrze rozwinięta muskulatura oko- Metoda interwałowa, w której przy-
licy stawu operowanego. Takim przy- spieszenia odbywają się z prędkością
padkiem jest m.in. powszechnie wyko- 80-85% maksymalnych możliwości
nywana resekcja głowy i szyjki kości danego pacjenta, zapewnia warunki
udowej (14). Rehabilitacja w okre- optymalnego przyrostu masy mięśnio-
sie przedoperacyjnym może również wej. Plan terapeutyczny uzupełniany
służyć przyzwyczajeniu zwierzęcia jest o ćwiczenia czynne z wykorzysta-
do zabiegów rehabilitacyjnych, jakim niem akcesoriów rehabilitacyjnych,
KWIECIEC
" 4/2013
31
www.weterynaria.elamed.pl
REHABILITACJA WETERYNARIA W PRAKTYCE
1 2
3 4
5 6
7 8
Ryc. 1. Trening interwałowy pod górkę wydatnie wzmacnia mięśnie kończyn miednicznych; Ryc. 2. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie kończyn tylnych z wykorzystaniem akcesoriów
rehabilitacyjnych; Ryc. 3. Przyzwyczajenie agresywnego psa do zabiegów bieżni wodnej w okresie przedoperacyjnym; Ryc. 4. Ćwiczenia wspomaganej pionizacji w bieżni wodnej.
Siła wyporu wody umożliwia przyjęcie postawy spionizowanej; Ryc. 5. Pionizator  konstrukcja umożliwająca spionizowanie pacjenta leżącego; Ryc. 6. Ćwiczenia równoważne na
poduszce sensomotorycznej kształtujące propriocepcję w kończynach tylnych; Ryc. 7. Laseroterapia u pacjenta ze zwyrodnieniem stawu kolanowego; Ryc. 8. Ultradz
więki u pacjenta
ze zwyrodnieniem stawu łokciowego
KWIECIEC
" 4/2013
32
www.weterynaria.elamed.pl
ryc. archiwum aurorek
WETERYNARIA W PRAKTYCE REHABILITACJA
takich jak równoważnie, piłki i wałki Rehabilitacja kozy po odbarczeniu rdzenia kręgo-
terapeutyczne czy poduszki sensomo- po zabiegu chirurgicznym wego. Należą do nich m.in.: zimno-
toryczne (4) (ryc. 2). Z pewnością wielu lekarzy oraz wła- lecznictwo, elektrostymulacja oraz
ścicieli zwierząt zdaje sobie sprawę, ćwiczenia bierne (4-6, 10). Lecznicze
Przyzwyczajenie pacjenta iż fizjoterapia jest wskazana po znako- stosowanie zimna w okolicy zabie-
do działań rehabilitacyjnych, mitej większości zabiegów ortopedycz- gu ogranicza występowanie obrzę-
jakim będzie poddawany nych i neurologicznych wykonywanych ków oraz zmniejsza ból poopera-
po operacji u małych zwierząt. Niekiedy stanowi cyjny. Wykorzystanie prądów małej
Przyzwyczajenie zwierzęcia do zabie- nieodzowny element decydujący o po- częstotliwości (TENS) pozwala uzy-
gów rehabilitacyjnych jest szczególnie wodzeniu operacji. Często stawianym skać efekt przeciwbólowy poprzez
istotne w przypadku pacjentów agre- pytaniem jest jednak: kiedy wdrożyć blokowanie przesyłania informacji
sywnych, lękliwych, nadpobudliwych rehabilitację po operacji? Odpowiedz
bólowej na poziomie rdzenia kręgo-
czy wycofanych (2, 4). Wprowadzenie brzmi: jak najszybciej (21). wego (mechanizm bramki kontrolnej
zabiegów hydroterapii np. u pacjenta Elementy składowe rehabilitacji bólu), co umożliwia zmniejszenie da-
przygotowywanego do endoprotezo- na poszczególnych etapach uspraw- wek stosowanych leków przeciwbólo-
plastyki stawu biodrowego spowodu- niania omówimy na przykładzie chi- wych (14, 19, 20).
je, że będzie on miał czas na przy- rurgicznego odbarczenia rdzenia Wdrożenie ćwiczeń biernych po-
zwyczajenie się do tego zabiegu. Pies kręgowego w chorobie krążka mię- winno mieć miejsce w pierwszej do-
nauczy się, jak chodzić w wodzie, a za- dzykręgowego oraz zewnątrztoreb- bie po zabiegu operacyjnym. Ćwicze-
stosowanie smakołyków jako zachęty kowej stabilizacji stawu kolanowego nia bierne polegają na prowadzeniu
do maszerowania pozwoli na wyrobie- po zerwanym więzadle krzyżowym ruchu w stawach zwierzęcia rękami
nie pozytywnego skojarzenia (ryc. 3). doczaszkowym. terapeuty. Dla pacjenta jest to zabieg
To pomoże z kolei uniknąć sytuacji pasywny. Ruchy są prowadzone dla
stresowej w okresie pooperacyjnym, Procedury rehabilitacyjne każdego stawu, wykorzystując mak-
która często objawia się próbą uciecz- po odbarczeniu rdzenia symalny, niebolesny zakres rucho-
ki, wyskakiwaniem psa z wody, co mo- kręgowego mości oraz wszystkie ruchy, które dla
głoby się skończyć obluzowaniem czy Wiele zabiegów jest korzystnych już danego stawu są fizjologiczne (np.
uszkodzeniem protezy. w trakcie wybudzania pacjenta z nar- dla stawu biodrowego ruchy: zgięcie,
REHABILITACJA WETERYNARIA W PRAKTYCE
wyprost, przywodzenie, odwodzenie, rotacja wewnętrzna
i zewnętrzna oraz obwodzenie). Ćwiczenia bierne mają
na celu zwiększenie impulsacji w układzie nerwowym,
utrzymanie w  stanie czujności receptorów czucia głębo-
kiego, zapobieganie zesztywnieniu stawów, stymulację od-
żywienia chrząstki stawowej oraz zapobieganie przykur-
czom więzadeł, ścięgien i mięśni (4, 14, 18, 19, 21).
U pacjentów z niedowładem/porażeniem niezwykle
istotne jest aktywizowanie do pracy fizycznej zwierzę-
cia (2, 10, 13, 14) w pierwszej fazie usprawniania, kiedy
zwierzę ma trudności z przyjęciem pozycji stojącej, wyko-
nuje się ćwiczenia wspomaganej pionizacji. Skutecznym
9 sposobem ustawienia pacjenta w pozycji spionizowanej,
szczególnie u dużych psów, jest wykorzystanie bieżni
wodnej. Zwierzę, ubrane w zadnią i przednią uprząż, pod-
wiesza się do poprzeczki umiejscowionej powyżej bieżni
(ryc. 4, s. 32). Terapeuta ma dzięki temu możliwość kon-
troli ustawienia kończyn (niezwykle istotne jest, aby koń-
czyny opierane były na stronie podeszwowej). Zastoso-
wanie hydroterapii przy niedowładach pozwala również
na ruch czynny zwierzęcia  ruch w wodzie jest ułatwiony
ze względu na siłę wyporu wody, zwierzę nie musi pokony-
wać ciężaru własnego ciała (2, 14). Zanim odzyskana zo-
stanie zdolność samodzielnego poruszania się na lądzie,
zwierzęta są w stanie w sposób w pełni poprawny prze-
mieszczać się na bieżni wodnej. Przyjęcie pozycji spioni-
10
zowanej może być także umożliwiane przez wykorzysta-
nie akcesoriów rehabilitacyjnych, takich jak piłki okrągłe,
piłki  orzeszki czy wałki (ryc. 5, s. 32), (2, 14).
W dalszym etapie, kiedy zwierzę stopniowo odzyskuje
sprawność, dodawane są ćwiczenia wzmacniające, a ak-
cesoria rehabilitacyjne służą zapewnieniu niestabilne-
go podłoża. Ćwiczenia czynne mają na celu zwiększe-
nie/utrzymanie masy mięśniowej, wzrost odporności
mięśni na zmęczenie, poprawę koordynacji i równowagi,
stymulację receptorów czucia głębokiego, przyspieszenie
powrotu do zdrowia kończyn objętych niedowładem/po-
rażeniem, stymulację układu krążeniowo-oddechowego
i poprawę samopoczucia psychicznego. Ćwiczenia czyn-
ne powinny być wdrożone do programu usprawniania
11
w możliwie jak najkrótszym czasie po zabiegu operacyj-
nym (2, 6, 13, 14).
Przyspieszenie regeneracji tkanki nerwowej jest możli-
we poprzez zastosowanie metod fizykoterapeutycznych:
magnetoterapii i terapii laserem niskoenergetycznym. Oba
zabiegi oddziałują na poziomie komórkowym: usprawniają
procesy życiowe, zaopatrzenie komórek w tlen oraz dyso-
cjację hemoglobiny. Są to metody nietermiczne, w związ-
ku z czym mogą być wdrożone do programu usprawniania
w okresie ostrym. Standardowa seria stanowi 10 zabiegów
wykonywanych codziennie, lecz w przypadku powrotu
do zdrowia pacjentów neurologicznych może być wydłu-
żona nawet do 60 zabiegów wykonywanych raz lub dwa
12
razy dziennie (1, 7, 11, 12).
Ryc. 9. Marsz na bieżni wodnej u kota po urazie rdzenia kręgowego; Ryc. 10. Zabiegi
Procedury rehabilitacyjne po operacji zerwanego
laseroterapii i magnetoterapii u pacjenta z zespołem okna uchylnego przyspieszają
więzadła krzyżowego doczaszkowego
regenerację tkanki nerwowej; Ryc. 11. Pływanie w bieżni wodnej stanowi trening dla
Wdrożenie fizjoterapii w ostrym okresie po operacji ze-
zwierząt, u których przeciwwskazane jest obciążenie kończyn; Ryc. 12. Masaż rozluz
nia
tkanki okołostawowe rwanego więzadła doczaszkowego również przynosi
KWIECIEC
" 4/2013
34
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE REHABILITACJA
wiele korzyści. Stosuje się zabiegi stosowne do stanu, w jakim znajdu- chu (np. naciągnięcie, naderwanie, za-
zimnolecznictwa, TENS (przeciwbó- je się pacjent (ryc. 6, s. 32), a po zdję- palenie przyczepów ścięgna czy mię-
lowo i przeciwobrzękowo), laserote- ciu szwów o hydroterapię. Aktyw- śnia) (18).
rapii i magnetoterapii (w celu przy- ność fizyczna pod okiem terapeuty
spieszenia regeneracji tkanek) oraz pozwala na maksymalnie szybką od- Procedury rehabilitacyjne
ćwiczenia bierne. Badania pokazu- budowę masy mięśniowej. Należy w zwyrodnieniach stawów
ją, iż unieruchomienie w opatrunku mieć świadomość, iż niewdrożenie Rehabilitacja u pacjentów z artrozą nie
sztywnym stawu kolanowego powo- rehabilitacji lub wdrożenie jej zbyt ma na celu wyleczenia chorego stawu
duje wiele niekorzystnych następstw póz
no jest przyczyną wydłużenia czy stawów, lecz poprawę jakości życia
w mięśniach, kościach, chrząstce sta- okresu rekonwalescencji (co może zwierzęcia (20). Proces zwyrodnienio-
wowej, więzadłach i łąkotkach. Immo- skutkować m.in. przeciążeniem dru- wy początkowo dotyczy samego sta-
bilizacja w określonej pozycji mięśnia giej kończyny miednicznej i zerwa- wu, jednak ze względu na jego chro-
przyczynia się do skrócenia długości niem w niej więzadła krzyżowego niczny charakter z czasem zaczynają
sarkomerów, a przywrócenie mięśnia przedniego), jak również niepełnego być widoczne zmiany w innych struk-
do jego fizjologicznej długości trwa powrotu do sprawności (21). Podob- turach aparatu ruchu. Ból stawu powo-
dwukrotnie dłużej niż unieruchomie- ne mechanizmy zachodzą we wszyst- duje napięcie mięśni na skutek utrzy-
nie. W kościach, na skutek unieru- kich stawach, dlatego tak ważne jest mywania stawu w pozycji niebolesnej.
chomienia i braku obciążenia osio- skrócenie do niezbędnego minimum Ograniczanie ruchu prowadzi do przy-
wego, rozwija się proces osteopenii, lub zrezygnowanie z dodatkowego kurczów tkanek miękkich okołostawo-
w dalszym etapie osteoporozy. Po- opatrunku usztywniającego i wdro- wych, takich jak torebka stawowa i wię-
wrót do wyjściowego wysycenia zaj- żenie rehabilitacji najwcześniej, jak zadła, co z kolei wiedzie do pojawienia
muje średnio dwa  trzy razy więcej jest to możliwe. się bólu w tych tkankach. Dodatkowo
czasu niż immobilizacja. Na skutek ból powstrzymuje zwierzę przed ak-
unieruchomienia dochodzi do zmian Rehabilitacja u pacjentów tywnością ruchową, co przyczynia się
zanikowych w chrząstce stawowej, leczonych zachowawczo do zaników mięśniowych, w związku
a po 15 tygodniach braku ruchu Dużą grupę pacjentów poddawa- z czym chore stawy są jeszcze bardziej
w stawie  do nieodwracalnych zmian nych fizjoterapii stanowią zwierzęta przeciążane. W ten sposób zamyka się
zwyrodnieniowych. Zmiany, jakie za- w wieku średnim i starszym, u któ-  błędne koło bólu (14). Stosowanie
chodzą w więzadłach w trakcie unie- rych występuje choroba zwyrodnie- zabiegów fizjoterapeutycznych służy
ruchomienia, prowadzą do zmniej- niowa stawów, a zatem nie kwalifiku- przerwaniu tego koła poprzez wyko-
szenia elastyczności, pogorszenia ją się one do leczenia operacyjnego. rzystanie technik działających prze-
możliwości mechanicznych. Wracają Rehabilitacja przynosi również wie- ciwbólowo i przeciwzapalnie bezpo-
one do swojej wyjściowej wytrzyma- le korzyści w schorzeniach, dla któ- średnio na staw (m.in. laseroterapia,
łości po czasie trzykrotnie dłuższym, rych nie ma opracowanej metody sonoterapia, diatermia) (ryc. 7, 8, s. 32).
aniżeli trwała immobilizacja. Brak ru- postępowania farmakologicznego Zmniejszenie dolegliwości bólowych
chu równie silnie oddziałuje na łąkot- czy chirurgicznego (np. mielopa- zachęca pacjenta do większej aktywno-
ki, w których dochodzi do spadku tia degeneracyjna, polineuropatia ści ruchowej, a zatem jest to moment
syntezy kolagenu oraz atrofii. czy zator włóknisto-chrzęstny) (15). na wdrożenie ćwiczeń terapeutycznych
Badania dowodzą, iż 35% kulawizn Jest wskazana w przypadku chorób zwiększających masę mięśniową, a za-
w póz
nym okresie pooperacyjnym neurologicznych i ortopedycznych, razem poprawiających aktywną stabili-
wynika ze zmian degeneracyjnych których głównym objawem jest ból zację stawu (bieżnia wodna, ćwiczenia
łąkotki bocznej (4, 20, 21). Z przyto- (np. w przebiegu choroby krążka mię- z wykorzystaniem akcesoriów rehabi-
czonych powyżej powodów jasno na- dzykręgowego, kiedy występuje ból litacyjnych) (18). Tuż po zakończeniu
suwa się wniosek, iż ćwiczenia bierne przy braku współistnienia deficytów ćwiczeń, podczas tej samej sesji, wyko-
po operacji zerwanego więzadła krzy- neurologicznych) (14). Znajduje rów- nuje się techniki rozluz
niające tkanki
żowego doczaszkowego stanowią bar- nież zastosowanie w przypadku cho- przykurczone (masaż, stretching, te-
dzo istotny element usprawniania już rób ortopedycznych pojawiających rapia manualna), co przyczynia się
od pierwszej doby. się w wieku wzrostowym (np. dyspla- do zmniejszenia bolesności ze strony
Program usprawniania jest uzupeł- zja stawów biodrowych) i po urazach tych tkanek, a także poprawia zakres
niany również o ćwiczenia czynne, tkanek miękkich w obrębie układu ru- ruchomości stawu (8, 18, 19).
KWIECIEC
" 4/2013
35
www.weterynaria.elamed.pl
REHABILITACJA WETERYNARIA W PRAKTYCE
3. Downer A.: Physical therapy procedures:
Procedury rehabilitacyjne od większej częstotliwości treningów
selected techniques. Springfield, III.: Tho-
w schorzeniach neurologicznych (trzy razy tygodniowo), po około mie-
mas, 1975.
niezakwalifikowanych siącu przechodzi się do częstotliwości
4. Dragone L.: Rehabilitacja psów. Cz. I. Fi-
do leczenia operacyjnego dwóch spotkań w tygodniu, a po kolej- zjoterapia  ćwiczenia terapeutyczne.
Fizjoterapia w przypadku schorzeń nym miesiącu zmniejsza się do jedne-  Magazyn Weterynaryjny , 2011, 20,
322-327.
neurologicznych niezakwalifikowanych go spotkania tygodniowo. Warunkiem
5. Dragone L.: Rehabilitacja psów. Cz. II.
do leczenia operacyjnego ma na celu zakończenia sesji terapeutycznych jest
Termoterapia  leczenie ciepłem i zim-
niedopuszczenie do powikłań ze stro- satysfakcjonujący stan pacjenta, goto-
nem.  Magazyn Weterynaryjny , 2011,
ny układu oddechowego i krążeniowe- wość właściciela do kontynuowania
5, 510-513.
go, aparatu ruchu oraz odleżyn, a tak- treningów w warunkach naturalnych 6. Drum M.: Physical Rehabilitation of the
Canine Neurologic Patient.  Vet. Small.
że przyspieszenie powrotu do zdrowia oraz okresowe kontrole z terapeutą.
Anim. , 2010, 4, 181-193.
(15). W takich przypadkach stosuje się
7. Edge-Hughes L.: Terapia laserowa  za-
przede wszystkim ćwiczenia terapeu- Procedury rehabilitacyjne
stosowanie w medycynie weterynaryjnej.
tyczne bierne i czynne (ryc. 9, s. 34) po urazach tkanek miękkich
 Weterynaria po Dyplomie , 2012, 13,
oraz metody fizykoterapeutyczne sty- Rehabilitacja w przypadku urazów
nr 3, 26-30.
8. Hourdebaigt J.-P.: Canine massage 
mulujące regenerację tkanki nerwowej w obrębie tkanek miękkich aparatu
A complete reference manual. Library
(magnetoterapia i laseroterapia) (7, 11, ruchu ma na celu w pierwszej kolejno-
of Congress, Washington 2004.
12) (ryc. 10, s. 34). ści złagodzenie stanu zapalnego, a za-
9. Janicki A.: Wczesna diagnostyka dysplazji
razem złagodzenie bólu, co osiąga się
stawów biodrowych u szczeniąt.  Magazyn
Procedury rehabilitacyjne poprzez zastosowanie laseroterapii,
Weterynaryjny , 10, 2002.
w przypadku chorób, w których ultrafonoforezy (połączenie zabiegu 10. Jaggy A.: Atlas i podręcznik neurologii ma-
łych zwierząt. Galaktyka, A
ódz
2005.
głównym objawem jest ból ultradz
więków z przezskórnym poda-
11. Michajłow M., Aniołek O., Nowicka K.:
Do technik działających przeciwbólo- niem leków przeciwzapalnych w posta-
Zastosowanie laseroterapii w weterynarii.
wo, które są wykorzystywane w przy- ci żelu), magnetoterapii czy diatermii.
 Magazyn Weterynaryjny , 11, 2011,
padku choroby krążka międzykrę- Kolejnym krokiem jest wzmocnienie
1114-1118.
gowego, zalicza się laseroterapię, osłabionych wskutek urazu struktur
12.Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia.
magnetoterapię, sonoterapię, diatermię aparatu ruchu poprzez wdrożenie ćwi- PZWL, Warszawa 2004.
13. Millis D.: Rehabilitation of the spinal cord
oraz TENS (3, 12, 14, 20). Analgezja czeń na bieżni wodnej (ryc. 11, s. 34)
trauma. 2nd Vepra Conference, 2011.
przy wykorzystaniu powyższych me- czy z wykorzystaniem akcesoriów re-
14. Millis D., Levine D., Taylor R.: Rehabi-
tod fizykalnych jest progresywna, efekt habilitacyjnych. Ostatni etap obejmu-
litacja psów. Elsevier Urban & Partner,
przeciwbólowy osiągany jest zazwyczaj je, po rozgrzaniu poprzez wysiłek fi-
Wrocław 2007.
w okolicy czwartego  siódmego zabie- zyczny, manualne techniki rozciągające 15. Pomianowski A., Kwiatkowska M., Bo-
cheńska A.: Mielopatia zwyrodnieniowa
gu i utrzymuje się kilka  kilkanaście (masaż, stretching, terapia manualna),
psów.  Magazyn Weterynaryjny , 2011,
tygodni po zakończeniu sesji terapeu- w celu rozluz
nienia struktur przykur-
02, 104-106.
tycznej (19, 20). Dodatkowym atutem czonych (8, 18) (ryc. 12, s. 34).
16. Platt S.: Choroby rdzenia kręgowego.
zabiegów fizykoterapeutycznych jest
Cz. 1.  Magazyn Weterynaryjny , 2011,
działanie przeciwzapalne i reparacyjne Podsumowanie
02, 86-88.
na tkanki objęte schorzeniem. Podsumowując, należy nadmienić, 17. Platt S.: Choroby odcinka lędz
wiowo-krzy-
żowego u psów.  Magazyn Weterynaryj-
iż prawidłowo dobrany oraz przepro-
ny , 2011, 20, 1164-1172.
Procedury rehabilitacyjne wadzony program usprawniania fizjo-
18. Riviere S.: Fizjoterapia u kotów i psów
w przypadku schorzeń terapeutycznego stanowi uzupełnie-
z zaburzeniami narządu ruchu wywo-
ortopedycznych okresu wzrostu nie działań weterynaryjnych. Objęcie
łanymi zapaleniem stawów.  Veterinary
Zdiagnozowanie dysplazji stawu bio- pacjenta rehabilitacją przez wykwali- Focus , 2007, 3, 32-36.
19. Sawaya S.: Fizykoterapia i leczenie alter-
drowego u psa w wieku szczenięcym fikowanego terapeutę, w porozumie-
natywne u pacjentów z zapaleniem stawów.
oraz wdrożenie fizjoterapii pozwa- niu z lekarzem prowadzącym oraz
 Veterinary Focus , 2007, 3, 37-42.
la na znaczne zmniejszenie objawów we współpracy z właścicielem, który na-
20. Sawaya S.: Utilisation des agents physiques
w wieku dorosłym oraz  zwiększe- leży do osób czynnie zaangażowanych
chez les animaux de compagnie. l Ecole
nie żywotności stawu. Rozwój mię- w usprawnianie, stanowi komplekso-
Nationale Veterinaire de Lyon, France,
śni zewnątrzbiodrowych, które łączą wy i pełny plan terapii, umożliwiający 2009.
21. Wąsiatycz G.: Uszkodzenie więzadła
miednicę z kością udową, przyczy- osiągnięcie maksymalnie korzystnych
krzyżowego przedniego stawu kolanowego
nia się do poprawy stabilizacji stawu, rezultatów (21).
u psów. Cz. III. Rehabilitacja pooperacyj-
zmniejsza obciążenie stawu, a zara-
na uszkodzonego więzadła krzyżowego
Piśmiennictwo
zem dolegliwości bólowe oraz popra-
doczaszkowego stawu kolanowego.  We-
1. Bauer A., Wiecheć M.: Przewodnik
wia stereotyp chodu (9, 18). Należy
terynaria w Praktyce , 2012, 7-8, 19-32.
metodyczny po wybranych zabiegach fi -
mieć na uwadze, że trudno jest okre-
zykalnych. Markmed Rehabilitacja S.C.,
ślić ramy czasowe procesu uspraw- lek. wet. Marta Labuda
Wrocław 2005.
niania w przypadku dysplazji stawu Psychodnia  Ośrodek Rehabilitacji
2. Challande-Kathmann I.: Rehabilitation
biodrowego u zwierząt w wieku wzro- und Physiotherapie bei Hund und Katze.
Zwierząt
Schlutersche, Hannover 2009.
stowym. Sesje z reguły rozpoczyna się 01-991 Warszawa, ul. Heroldów 6
KWIECIEC
" 4/2013
36
www.weterynaria.elamed.pl