13. Naturalistyczne, impresjonistyczne i symboliczne motywy poezji młodopolskiej (omówić na podstawie wybranych utworów poetów tej epoki).

Naturalizm, impresjonizm i symbolizm to główne kierunki artystyczne XIX wieku. W pierwszym etapie twórczości Jana Kasprowicza zaznacza się zainteresowanie poety tematyką społeczną i uwrażliwieniem na niesprawiedliwość i ludzką krzywdę. Cykl sonetów "Z chałupy" cechuje posługiwanie się techniką naturalistyczną oraz używanie surowej, zgrzebnej narracji. Jest to konwencja jeszcze pozytywistyczna w literaturze młodopolskiej. Cykl sonetów "Z chałupy" otwiera wiersz, który wyraża ideę całego zbioru. Z wiejskim krajobrazem i nędzą ludzi tam mieszkających zrosło się życie poety. Wspomnienia dotyczą rodzinnych stron i uświadamiają nędzę ludzi wciąż tam żyjących. Kolejne sonety są miniaturami z życia chłopów. Sonet XV przedstawia historię kobiety, która w obliczu kryzysu musiała sprzedać swą rolę. Po śmierci męża wynajmowała się do ciężkiej pracy za nędzne pieniądze, dzieci zmuszone były do pójścia na służbę do obcych ludzi. Jej życie kończy się tragicznie - żebrze, aby nie zginąć z głodu, aż zamarza gdzieś w polu. Sonet XIX kończy się stwierdzeniem, że lekarz jest tylko dla ludzi bogatych, a nie dla biednych, gdyż nie mogą oni zapłacić za leczenie. Nędza dotyka i dzieci, które muszą ciężko pracować, a aby zdobyć wiedzę, przebywają długą drogę, która nieraz kończy się tragicznie. Praca ponad możliwości wpędza młodego chłopca w suchoty, co prowadzi go do śmierci (sonet XXXIX). Podobnie naturalistyczny opis rozkładającego się ciała przedstawiony został w "Padlinie" Ch. Baudelaire'a. Człowiek zostaje tu sprowadzony jedynie do bytu materialnego, który jest poddany niszczącemu działaniu czasu. Wszystko, co żyje, kiedyś "upodobni się do błota". Impresjonizm w literaturze charakteryzował się subiektywizmem w przedstawianiu rzeczywistości i stosowaniem techniki impresjonistycznej w odtwarzaniu pejzażu, muzycznością, nastrojowością. Widać je np. w wierszu K. Przerwy - Tetmajera "Melodia mgieł nocnych". Jest to utwór niezwykle dynamiczny, melodyjny, utrzymany w tonacji kołysanki. Podmiotem lirycznym są upersonifikowane mgły. Dla uwypuklenia zmienności mgieł autor wprowadził elementy statyczne i dynamiczne. Łącznikiem między nimi są mgły, które pełnią rolę mostów łączących szczyty. Wiersz zawiera także opis elementów lekkich, zwiewnych - są to mgły, pierze sowy, puch mlecza. Są one delikatne i kruche, co podkreśla impresjonistyczny charakter utworu. Impresjonistyczne jest również przedstawienie świata w cyklu sonetów J. Kasprowicza "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach". Poeta podporządkował opis przyrody podmiotowi lirycznemu i nastrojowości. Wychodząc z założenia, że natura podlega nieustannym zmianom, Kasprowicz dąży do uchwycenia nastroju chwili. Wszystkie cztery sonety przedstawiają ten sam obraz (krzak róży i limbę), ale o różnych porach dnia. Sonet pierwszy przedstawia skalisty górski krajobraz przepojony senną szarością świtu. Ukazany tu obraz jest statyczny, pogrążony w bezruchu. W drugim sonecie pojawia się słońce, światło, kolory, zaczyna się ruch i gwar. Z kolei w trzecim sonecie ruch przybiera na sile, przebiega stado kozic, przelatują ptaki. Poeta usiłuje uchwycić nastrój ulotnej chwili, stosuje onomatopeje (wyrazy dźwiękonaśladowcze). Nastrój wiersza staje się pogodny, lekki, lecz już sonet czwarty przynosi jego zmianę. Nadciąga wieczór, zmienia się światło, błękit przechodzi w seledyn, przyroda zaczyna układać się do snu, jednak są to przygotowania niespokojne, pełne wewnętrznego niepokoju, powodowanego nadciągającą burzą. Dźwięk, który do tej pory powiązany był z przyrodą i ruchem, zaczyna stawać się autonomicznym elementem świata przedstawionego. Symbolizm widoczny jest np. w wierszu "Albatros" Ch. Baudelaire'a - potężny ptak morski symbolizuje poetę. Niezdarny na ziemi, wśród ludzi, uosabia poetę zderzającego się z prozą życia. Podobnie symboliczny jest wiersz K. Przerwy - Tetmajera "Na Anioł Pański", którego tematem jest sens ludzkiego życia. Zawiera on symbole nieszczęść, śmierci (cmentarz, grób, osmętnica, szara mgła, samotna dusza), samotności nieszczęśliwego człowieka, smutnego, pozbawionego sensu życia ludzkiego.