WyjaÅ“nij pojêcia: impresjonizm, symbolizm odwoÂÅ‚ujÂÄ…c sie do przykÂÅ‚adów literackich.



Symbolizm - nazwa pojawiÂÅ‚a siê w tytule manifestu francuskich poetów, na ÂÅ‚amach pisma "Le Figaro". Symbolizm cechowaÂÅ‚o przekonanie, Âże Å“wiat materialny jest jedynie zasÂÅ‚onÂÄ… skrywajÂÄ…cÂÄ… niepoznawalny zmysÂÅ‚ami byt idealny, wieczny, mistyczny. GÂłównym zadaniem poezji byÂÅ‚o przenikniêcie owego bytu. Literatura, starajÂÄ…c siê wyraziÃÅš "stan duszy", musi sugerowaÃÅš treÅ“ÃÅš przez zmysÂÅ‚owy równowaÂżnik, emocjonalnÂÄ… sugestiê - symbol. W odróÂżnieniu od alegorii, moÂże on byÃÅš róÂżnie interpretowany. Zamierzona wieloznacznoÅ“ÃÅš i brak wyrazistoÅ“ci powodujÂÄ…, Âże sens dzieÂÅ‚a pozostaje czêœciowo ukryty. Symboliczne obrazy odnaleŸÃÅš moÂżna w twórczoÅ“ci Tetmajera, Kasprowicza, Staffa, WyspiaÃÄ…skiego.

RzeczywistoÅ“ÃÅš, która nas otacza, ma dwoistÂÄ… naturê - skÂÅ‚ada siê z materii i ducha; zadaniem sztuki powinno byÃÅš odzwierciedlenie owej gÂłêbszej, duchowej, metafizycznej sfery ludzkiej egzystencji; Å“wiata duchów nie moÂżna przedstawiÃÅš przy pomocy Å“rodków stosowanych przez sztukê realistycznÂÄ…, gdyÂż nie jest on jednoznaczny i sprecyzowany; to co nieuchwytne, niewyraÂżalne, bo rozgrywajÂÄ…ce siê poza Å“wiatem zmysÂłów, moÂżna próbowaÃÅš przedstawiÃÅš przy pomocy jêzyka symbolów, który dopuszcza moÂżliwoÅ“ÃÅš wielu interpretacji; symbol jako Å“rodek artystyczny posiada dwa znaczania:

-pierwsze, to postrzegalny zmysÂÅ‚owo obraz przedmiotu, osoby lub sytuacji,

-drugie, to podtekst, ukryte znaczenie, nie wypowiedziana jednoznacznie treÅ“ÃÅš;

Najbardziej znane symbole w literaturze mÂÅ‚odopolskiej to: "rozdarta sosna" oraz "zÂÅ‚oty róg", "czapka z piór", "zÂÅ‚ota podkowa", "chocholi taniec".

Symbol "rozdarta sosna" ÂÅ‚ÂÄ…czy siê z gÂłównym bohaterem powieÅ“ci "Ludzie bezdomni" Stefana ÂÅ»eromskiego. Tomasz Judym wyrzeka siê osobistego szczêœcia, nie decyduje siê na maÂÅ‚ÂżeÃÄ…stwo z JoasiÂÄ… PodborskÂÄ…. Rani jÂÄ…, odtrÂÄ…cajÂÄ…c miÂÅ‚oÅ“ÃÅš i plany na stworzenie rodziny.

Bohater pochodzi z ubogiej, robotniczej rodziny. Po zdobyciu zawodu lekarza jego celem staje siê walka o ulepszenie rzeczywistoÅ“ci - pomoc bezdomnym z warszawskich ulic, ubogim chÂÅ‚opom z Cisów i pracujÂÄ…cym w nieludzkich warunkach robotnikom z ZagÂłêbia. Judym apeluje do innych o wraÂżliwoÅ“ÃÅš spoÂÅ‚ecznÂÄ…. WygÂÅ‚asza referat u doktora Czernisza o zrzeczeniu siê honorariów za leczenie biedaków - traci aprobatê wÂÅ‚asnego Å“rodowiska. Stawia Å“wiatu wymagania maksymalne, ale realne. Judym zorganizowaÂÅ‚ przy zakÂÅ‚adzie uzdrowiskowym maÂÅ‚y szpital dla ludnoÅ“ci Cisów. OpracowaÂÅ‚ projekt osuszania bagien, pogarszajÂÄ…cych warunki zdrowotne. SpotkaÂÅ‚ siê jednak z oportunizmem zarzÂÄ…dcy, KrzywosÂÄ…da. ÅÅ‚wiatem, w którym porusza siê Judym rzÂÄ…dzi zasada zysku. Postawa buntu, "szewska pasja" prowadzi do samotnej walki z otoczeniem, bezdomnoÅ“ci fizycznej i duchowej. Judym zamieszkuje w przygodnych lub sÂÅ‚uÂżbowych mieszkaniach. Bezdomnymi sÂÄ… równieÂż: brat Tomasza, Wiktor - dziaÂÅ‚acz robotniczy, w obawie przed represjami tuÂÅ‚ajÂÄ…cy siê wraz z rodzinÂÄ… po Europie, Korzecki - inÂżynier, Å“wiadek krzywdy i nêdzy górników ZagÂÅ‚ebia, Joanna - nauczycielka wêdrujÂÄ…ca po domach swoich wychowanków. Ujawnia siê dramat szlachetnych jednostek, które w oczach spoÂÅ‚eczeÃÄ…stwa sÂÄ… maniakami. PostaÃÅš Judyma przypomina bohatera romantycznego. Podobnie jak Kordian szuka drogi Âżyciowej i walczy samotnie, jest wraÂżliwy na krzywdê jak Konrad Wallenrod i bierze odpowiedzialnoÅ“ÃÅš za losy innych wzorem Konrada z III cz. "Dziadów". Awans spoÂÅ‚eczny rodzi konflikt, gdyÂż z jednej strony Judym zrzeka siê zwiÂÄ…zku z warstwÂÄ… robotniczÂÄ…, z drugiej zaÅ“ chce pomagaÃÅš ludziom tego stanu. Decyduje siê na rozstanie z ukochanÂÄ…, aby odpowiedzialnoÅ“ÃÅš za bliskich nie wiÂÄ…zaÂÅ‚a mu rÂÄ…k w walce ze zÂÅ‚em. Po spotkaniu z JoasiÂÄ… przeÂżywa rozterkê wyboru miêdzy "urodÂÄ… Âżycia" a altruizmem. Zostaje sam jak rozdarta przez huragan sosna. Symbol jest jednoczeÅ“nie psychizacjÂÄ… krajobrazu.

"ZÂÅ‚oty róg", który otrzymaÂÅ‚ Gospodarz od Wernyhory, jest symbolem myÅ“li kierujÂÄ…cej narodem. Ma zachêciÃÅš do walki o niepodlegÂÅ‚oÅ“ÃÅš. "Na jego rycerny gÂÅ‚os spotêÂżni siê Duch, podejmie Los". Gospodarz, który miaÂÅ‚ byÃÅš przywódcÂÄ…, przekazaÂÅ‚ róg JaÅ“kowi. Ten zgubiÂÅ‚ go nachylajÂÄ…c siê nad "czapkÂÄ… z piór". Ona zaÅ“ symbolizuje tradycjê i poczucie wÂÅ‚asnoÅ“ci. PróÂżnoÅ“ÃÅš doprowadziÂÅ‚a do zaprzepaszczenia idei narodowej. Motywem chciwoÅ“ci staje teÂż zamkniêta w skrzyni przez Gospodyniê "zÂÅ‚ota podkowa" - symbol szczêœcia w walce.

ChochoÂÅ‚ pojawia siê równieÂż w finale "Wesela", gdy gromada chÂÅ‚opów i inteligencji oczekuje dŸwiêku zÂÅ‚otego rogu. ChochoÂÅ‚ przyÅ“piewuje zgromadzonym do monotonnego taÃÄ…ca - "MiaÂÅ‚eÅ“ chamie zÂÅ‚oty róg, miaÂÅ‚eÅ“ chamie czapkê z piór: czapkê wicher niesie, róg huka po lesie, ostaÂÅ‚ ci siê ino sznur." Zgromadzeni pogrÂÄ…Âżeni w letargu dreptajÂÄ… w kóÂÅ‚ko. "Chocholi taniec" jest symbolem marazmu; bezsilnoÅ“ci i apatii po przegranych powstaniach narodowych. Stanowi on motyw negatywny i pesymistyczny. NadziejÂÄ… dla Polaków jest róÂża, która oÂżyje po zrzuceniu sÂÅ‚omy chochoÂÅ‚a.





Impresjonizm - (wraÂżenie) pojawiÂÅ‚ siê w wystÂÄ…pieniach Piotra Chmielowskiego, Lucjana Rydla i Artura Langego. Oznacza wraÂżenie; indywidualny, przelotny stan uczuÃÅš. Celem dzieÂÅ‚a literackiego, plastycznego czy muzycznego byÂÅ‚o jego utrwalenie. ÅÅ‚wiat przedstawiony jest subiektywny, emocjonalnie nasycony, zmysÂÅ‚owy. IstniaÂÅ‚a niechêÃÅš do ideowego okreÅ“lania siê wobec Å“wiata, biernoÅ“ÃÅš intelektualna i nieokreÅ“lonoÅ“ÃÅš doznaÃÄ…. Styl utworów cechuje przewaga rzeczowników konkretnych nad pojêciami, przymiotników nad rzeczownikami oraz dÂÄ…Âżenie do instrumentalizacji. W poezji istniaÂÅ‚a predylekcja do zapisywania przeÂżyÃÅš i uczuÃÅš przez grê skojarzeÃÄ…, paraleizm stanu duszy i krajobrazu. W prozie polegaÂÅ‚o to na stosowaniu luŸnej, fragmentarycznej kompozycji i podkreÅ“laniu roli podÅ“wiadomoÅ“ci w dziaÂÅ‚aniu bohatera.

Zadaniem sztuki jest przedstawienie przelotnych wraÂżeÃÄ…, gdyÂż nie ma moÂżliwoÅ“ci dotarcia do obiektywnej prawdy o rzeczywistoci, a poznawanie Å“wiata ogranicza siê do subiektywnych, przypadkowych odczuÃÅš napotkanych zjawisk; stÂÄ…d w obrazach impresjonistów Å“wiadome zacieranie konturów malowanych przedmiotów, stosowanie obok siebie jasnych barw, by wywoÂÅ‚aÃÅš wraÂżenie

nieustajÂÄ…cej zmiennoÅ“ci; malowani oni znakomite, urokliwe pejzaÂże, przenikniête jasnym Å“wiatÂÅ‚em; szukali tematów, dotÂÄ…d rzadko spotykanych w malarstwie, których dostarczaÂÅ‚a im ulica, kabarety i kawiarnie, gdzie têtniÂÅ‚o Âżycie naturalne i prawdziwe;

Najlepszym przykÂÅ‚adem impresjonizmu w twórczoÅ“ci jest utwór pt."Melodia mgieÂÅ‚ nocnych". Jest on wyrazem zafascynowania poety urokiem tatrzaÃÄ…skiego krajobrazu, dowodem na ogromnÂÄ… wraÂżliwoÅ“ÃÅš poety na piêkno.Akcja wiersza rozgrywa siê w scenerii górskiej, w nocnym mroku, zÂÅ‚agodzonym jedynie przez Å“wiatÂÅ‚o ksiêÂżyca. Poeta, aby opisaÃÅš niezapomniane przeÂżycia z obcowania z tatrzaÃÄ…skÂÄ… przyrodÂÄ…, siêga do nowych technik poetyckich (impresjonizmu). Zgodnie z tym kierunkiem sztuki udaÂÅ‚o mu siê uchwyciÃÅš nastrój chwili i ulotne zjawisko jakim jest mgÂÅ‚a "taÃÄ…czÂÄ…ca przy Å“wietle ksiêÂżyca". UÂżywa w tym celu wielu epitetów, dŸwiêkonaÅ“ladownictwa, pobudza takie zmysÂÅ‚y jak wzrok, sÂÅ‚uch i powonienie.

Wiersz pt. "Z Tatr (Widok ze ÅÅ‚winicy do Doliny Wierchcichej)" jest przykÂÅ‚adem liryki pejzaÂżowej. Jego tematem jest piêkno krajobrazu tatrzaÃÄ…skiego, próba oddania poczucia spokoju i ukojenia, jakie niesie z sobÂÄ… obcowanie z górskÂÄ… przyrodÂÄ…. Poeta siêga do poetyki impresjonizmu, obraz staje siê niewyraŸny, jakby rozmyty we mgle. PojawiajÂÄ… siêkolejne niezwykle poetyckie obrazy: "mgÂÅ‚a przezrocza", "senna zieleÃÄ… gór", "szumiÂÄ…cy z dala wÅ“ród kamieni potok", "poÅ“ciel bujnych traw". Podmiot liryczny przepeÂÅ‚niony jest uczuciem niewytÂÅ‚umaczalnego niepokoju, lêku, lirycznej zadumy:



"i jakaœ dziwna miê pochwyca

bez brzegu i bez dna têsknica,

niewysÂÅ‚owiony Âżal".