21. "Dekadentyzm, impresjonizm, symbolizm w utworach Młodej Polski."

Dekadentyzm to pewien stan emocjonalny, który narodził się z obserwacji
przeobrażeń we współczesnym świecie, traktowanych jako konieczny rezultat
realizowania idei i haseł wyrastających z przesłanek pozytywistycznych. U
schyłku XIX wieku postawa dekadencka uznana została za w pełni uzasadnioną, za
swoistą konieczność rozwoju.
Postać dekadenta wykreowali poeci, głównie francuscy. Rimbeaud, Baudelaire i
Verlaine ukazywali bohatera samotnego, zagubionego, zapatrzonego w głąb własnej
duszy.
Zło w poezji stanie się w tym okresie siłą rządzącą światem, a szatan

bóstwem, którego nie sposób wyzwać do walki, jak to czynili romantycy.
Portret dekadenta stworzył Kazimierz Przerwa
Tetmajer w wierszu "Koniec
wieku XIX". Człowiek schyłku wieku charakteryzuje ideowa pustka. Odrzuca on
wartości takie jak przekleństwo, ironia, walka, modlitwa czy nadzieja.
Bierną, dekadencką postawę przyjmuje również bohater wiersza Tetmajera "Nie
wierzę w nic". Odrzuca on wiarę, ideę, nie stać go na ucieczkę w marzenia.
Przekonany jest, że życiem ludzkim kieruje przeznaczenie, wobec którego
człowiek jest bezsilny. Jedynym lekarstwem staje się ucieczka w nirwanę.
Tetmajer w "Hymnie do Nirwany" błaga o uwolnienie od uczucia cierpienia i
męczarni, jakie niesie ze sobą życie. Ratunkiem stać się może tylko pogrążenie
się w nieistnieniu.
Wielkim problemem schyłku cywilizacji, wyrażającego się między innymi w
poczuciu kryzysu wartości, podjął Jan Kasprowicz w "Hymnach". Upadek wartości
poeta ukazał jako kryzys zaufania do Boga, stwórcy świata. W hymnie "Święty
Boże" pojawia się motyw szatana, do którego zwraca się poeta. Ponieważ Bóg nie
reaguje na zło, jedynym ratunkiem stają się modlitwy o... zmiłowanie nad
światem, kierowane właśnie do szatana.
Bohaterowie wierszy poetów schyłku XIX wieku poznali już i wyczerpali wszelkie
możliwości działania. Te działania do nikąd nie prowadzą. Stąd tyle smutku w
poezji tego okresu, tęsknoty za innym światem, pogoni za nieosiągalną duchową
rzeczywistością.
Miejsce naturalizmu zajmuje symbolizm i impresjonizm. Przez modernistów symbol
uznany został za jedyne narzędzie służące do wydobycia i wskazywania ukrytych
treści. Impresjonizm zaś miał oddać przelotne wrażenia, nastrój chwili, co
przejawiało się w poezji dominacji barw, światła, muzyki, doznań psychicznych.
Za największe osiągnięcie tego okresu uważa się cykl sonetów pt. "Krzak
dzikiej róży w Ciemnych Smerczynach" J. Kasprowicza. Poeta posługując się
nastrojem i symbolem, stworzył wiersz, którego istotą jest zaduma nad bolesnymi
zagadkami życia, jakie dostrzegał w świecie. Sonety te łączy w cykl motyw
dzikiej róży i próchniejącej limby. W utworach tych widać wyraźnie wpływ
symbolizmu: róża
to życie, w trudnych warunkach; limba zaś jest symbolem
śmierci, przemijania, nieuniknionego losu. To kontrastowe zestawienie obok
siebie życia i śmierci jest zjawiskiem zupełnie naturalnym. Krzak dzikiej róży
i limba przypominają los człowieka, życie to nie tylko rozkwitła róża
(młodość), to także towarzyszący jej cień, cień śmierci
obraz próchniejącej
limby.
Impresjonizm w wierszu Kasprowicza ujawnia się dzięki nagromadzeniu licznych
epitetów kolorystycznych. Poeta posłużył się również impresjonistyczną techniką
nakładania obok siebie barwnych plam. Nastrój ulotnej chwili uchwycony został
także dzięki elementom muzycznym. Całość impresjonistycznego obrazu dopełnia
nastrojowe tło, w którym uwypuklony zostaje symboliczny sens wiersza związany z
kwitnącą różą i próchniejącą limbą. Poeta poszukuje w przyrodzie ukojenia,
ucieczki przed cierpieniem, zdolność doceniania i akceptowania życia takiego,
jakim jest.
W swym najsłynniejszym dziele poetyckim "Hymnach", Kasprowicz podjął wielki
problem schyłku cywilizacji, wyrażający się miedzy innymi w poczuciu kryzysu
wartości. Ten upadek wartości poeta przedstawił jako kryzys zaufania do Boga,
stwórcy świata.
Kryzys wartości zaznaczył się także w stosunkach międzyludzkich, w zrywaniu
wzajemnych więzów społecznych, w zanikaniu wartości moralnych. Problem zła,
grzechu rozpatruje Kasprowicz w "Hymnach" jako zagadnienie społeczne i etyczne.
W hymnie "dies irae" daje wyraz przekonaniu, że zło zostało wpisane w istotę
świata przez jego Stwórcę. Hymn ten jest poetyckim protestem przeciw idei Sądu
Ostatecznego nad człowiekiem. To wizja Sądu ostatecznego staje się u
Kasprowicza apoteozą potęgi grzechu, triumfem zła, które stworzył Bóg. Dlatego
jedynym wyzwoleniem dla człowieka staje się śmierć. Zło tkwi w świecie i w
człowieku, a to prowadzi do cierpienia, powoduje, że życie traci sens.
Kazimierz Przerwa - Tetmajer uznany jest za poetę pokolenia modernistów, jego
poezja ilustruje nastroje charakterystyczne dla tej epoki. W "Melodii mgieł
nocnych" poeta buduje nastrój nie tylko poprzez obrazy, ale i rym, melodię,
liczne niedopowiedzenia. Zachwyt nad pięknem świata, przywiązanie do życia
walczą tu metafizycznym smutkiem. Ten impresjonistyczny opis krajobrazu został
spotęgowany przez liczne epitety związane ze snem, ciszą i spokojem. Wywołuje
to efekt lekkości i w sposób sugestywny oddaje zmienność nocnych mgieł nad
Czarnym Stawem.
W wierszu "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej" uchwycił poeta ulotny
moment, gdy padające światło objawia oczom obserwatora nie kształt, lecz
niepowtarzalną grę barw. Z wiersza emanuje spokój i uspokojenie, jakie niesie
ze sobą obcowanie z przyrodą. Nastrój jest senny, melancholijny, pełen
tęsknoty. Ten nastrój potęgują elementy barw i światła.
To właśnie przyroda pozwala zrozumieć, że istota bytu polega na przeplataniu
się życia i śmierci. To właśnie przyroda jest środkiem wyrażania przeżyć i
nastrojów. Trwałość przyrody pozwala zastanowić się nad sensem życia.
Wspomniane techniki impresjonistyczne i symboliczne stwarzają możliwość
pełniejszego i bardziej zrozumiałego wyrażania wszystkich prawd.