Zabawa w rozwoju motorycznym dziecka.
Rozwój ruchowy polega na osiąganiu kontroli nad ruchami ciała poprzez skoordynowanie
czynności ośrodków nerwowych, nerwów i mięśni. Kontrola ta wywodzi się z rozwoju
odruchów i globalnej aktywności, charakterystycznej dla noworodka w chwili urodzenia. W
ciągu czterech lub pięciu lat \
ycia osiąga kontrolę w zakresie tzw. du\
ej motoryki, która
dotyczy wielkich powierzchni ciała u\
ywanych na przykład przy chodzeniu, bieganiu,
skakaniu, pływaniu. Po piątym roku \
ycia główny kierunek rozwoju obejmuje sferę kontroli
bardziej precyzyjnych ruchów anga\
ujących mniejsze grupy mięśni. Biorą one udział w takich
czynnościach jak rzucanie i chwytanie piłki, pisanie i posługiwanie się narzędziami. W
przypadku normalnego rozwoju ruchowego. Gdy nie wystąpią \
adne zakłócenia ze strony
środowiska ani upośledzenia rozwoju fizycznego bądz
umysłowego dziecko sześcioletnie
osiąga gotowość do tego, by przystosować się do wymagań szkoły i uczestniczyć zabawowych
czynnościach rówieśników.
Od czego zale\
y rozwój motoryczny
1) od dojrzewania struktur układu nerwowego i mięśniowego,. Najpierw pojawiają się
odruchy, a dopiero póz
niej czynności dowolne. Aktywność globalna, występująca zaraz po
urodzeniu, przekształca się stopniowo w proste schematy ruchów dowolnych, stanowiące
podło\
e dla rozwoju sprawności. Dopóki układ mięśniowy dziecka nie osiągnie
odpowiedniego stopnia dojrzałości, dopóty nie będzie ono mogło opanować sprawności
ruchowych. Mięśnie prą\
kowane, które rozwijają się przez całe dzieciństwo kierują
ruchami dowolnymi. Gdy są dostatecznie dojrzałe, mo\
liwa jest koordynacja czynności
dowolnych.
2) opanowanie przez dziecko sprawności ruchowej wymaga pewnej dojrzałości. Dopóki układ
nerwowy i mięśnie nie są dobrze rozwinięte, bezskuteczne są próby wyuczenia dziecka
sprawności ruchowych.
3) rozwój ruchowy wykazuje mo\
liwe do przewidzenia sekwencje zmian. Wyró\
niamy dwa
prawa
dotyczące kierunku rozwoju
a) prawo następstwa cefalokaudalnego - rozwój przebiega wzdłu\
ciała, od głowy do stóp.
Oznacza to, \
e postęp w strukturze i funkcji ujawnia się najpierw w okolicach głowy,
następnie w obrębie tułowia i wreszcie w okolicach kończyn dolnych;
b) prawo następstwa proksymodyskalnego - rozwój postępuje od bli\
szego do dalszego, a
więc od części ciała znajdujących się w pobli\
u osi centralnej (kręgosłupa) do dalszej
zewnętrznych części ciała.
W obrębie ró\
nych sfer rozwoju ruchowego występują mo\
liwe do przewidzenia stadia.
Ka\
de stadium stanowi odrębną całość, choć jednocześnie jest uzale\
nione od stadium
poprzedzającego i ma wpływ na stadium po nim następujące.
4) mo\
na ustalić normy rozwoju ruchowego. Rozwój ruchowy przebiega we wczesnym
dzieciństwie w sposób mo\
liwy do przewidzenia, co pozwala na ustalenie norm opartych
na przeciętnym dziecku, w którym występują ró\
ne formy aktywności ruchowej. Normy
dotyczące ró\
nych rodzajów czynności dowolnych tj. siedzenie, stanie, sięganie, chwytanie
są u\
ywane przy ocenie rozwoju umysłowego do momentu, kiedy mo\
na stosować testy
inteligencji oparte
na zadaniach werbalnych.
5) zachodzą ró\
nice w tempie rozwoju motorycznego. Rozwój ruchowy w szczegółach ró\
ni
się u poszczególnych jednostek. Pewne czynniki przyspieszają, inne zaś opóz
niają tempo
rozwoju ruchowego.
Etapy rozwoju lokomocji
przewracanie się z boku na bok.
przewracanie się z pleców na brzuszek i na odwrót ( 6 m-c)
pełzanie - wykorzystanie siły rąk, nogi odgrywają rolę pomocniczą
raczkowanie
samodzielne stanie, trzymając się czegoś (9 m-c)
pierwsze samodzielne kroki (około 1 roku)
dziecko samodzielnie chodzi - kroki krótkie i niepewne, dla utrzymania równowago
pomaga sobie rękami
przed ukończeniem 2-go roku \
ycia dzieci umieją chodzić bokiem, tyłem, stać na jednej
nodze przy pewnej pomocy. Potrafią stąpać na czubkach palców
doskonalenie chodu - zanikają współruchy, dziecko uczy się uruchamiać jedną nogę przed
postawieniem drugiej.
2 lata - wspinanie się. Dziecko potrafi wejść i zejść ze schodów. Wchodzi w pozycji
wyprostowane z pomocą poręczy schodów lub ręki osoby dorosłej. Do zrobienia kroku
u\
ywa zawsze tej samej nogi. W tym wieku dziecko zbiegać i wbiegać na niedu\
e
wzniesienia.
3 lata - wchodzi po schodach, stawia nogi naprzemiennie, omija przeszkody
6 lat - biegnąc unosi kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłu\
sze ruchu harmonijne.
7 lat - porusza się podobnie do człowieka dorosłego
11-12 lat - dziecko opanowuje ró\
nego rodzaju umiejętności sportowe (pływanie, jazda na
ły\
wach i nartach).
Jazda na rowerku 3- i 2-kołowym. Drugi rok \
ycia dzieci pchają przed siebie rowerek. W 3 lub
4-tym roku \
ycia przy dobrych warunkach (mo\
liwości uczenia się) ka\
de dziecko potrafi
jez
dzić na rowerku 3-kołowym. Około 6-tego roku \
ycia, a czasami wcześniej dzieci dorastają
do roweru 2-kołowego. Umiejętność tę wymagającą równowagi i sprawności lokomocyjnych
dzieci osiągają po okresie od 6-ciu m-cy do roku ćwiczeń.
Etapy rozwoju chwytania i manipulacji
Manipulacja - zdolność chwytania i operowania przedmiotami ( traktowanie rąk jako narzędzi)
oparta jest o ruch chwytny.
a) chwyt dowolny - 4,5 m. dz. usiłuje uchwycić przedmiot np. piłkę, kierując ku niemu
obie ręce, nie jest w stanie utrzymać dłu\
ej przedmiotu.
b) chwyt dłoniowy - prosty - ok. 5,6 m. \
. dz. chwyta przedmiot, nakrywając go całą
dłonią, kciuk nie bierze udziału.
c) chwyt no\
ycowy - 7,8 m. \
. dz. posługuje się kciukiem ( ruchy przywodzenia i
odwodzenia ).
d) chwyt pęsetkowy - 9 m. - przeciwstawianie kciuka pozostałym palcom.
e) chwyt szczypcowy - ok. 12 m. - chwyt związany z precyzyjnym trzymaniem małych
przedmiotów.
Rzucanie i chwytanie piłki.
a) 2 r. \
. - niektóre dz. toczą, próbują rzucać piłkę.
b) 4 r. \
. niewiele dz. potrafi dobrze rzucać i chwytać.
c) 6 r. \
. - większość dz. umie wykonywać te czynności.
Rozwój praksji - dz. staje się coraz bardziej samodzielne w dziedzinie samoobsługi
prostych ruchów narzędziowych.
Rodzaje manipulacji:
a) manipulacja niespecyficzna - przekładanie z ręki do ręki, wykorzystanie przedmiotów
niezgodnie z przeznaczeniem - druga połowa I r. \
.
b) manipulacja specyficzna - w 2 r. \
.
Lateralizacja - pojęcie, rodzaje, rozwój, znaczenie i sposób badania.
Lateralizacja - ręczność - czynnościowa asymetria ciała ludzkiego, wyra\
ająca się zwykle w
większej sprawności prawej strony ( ręka, noga, oko) rzadziej strony lewej; stronność.
Leworęczność - skłonność do częstszego u\
ywania jednej oraz biegłość lub sprawność, z jaką
jednostka posługuje się daną ręką.
Rodzaje:
a) praworęczna - polega na posługiwaniu się prawą ręką,
f) leworęczna - polega na posługiwaniu się lewą ręką,
g) oburęczna - inaczej lateralizacja nie ustalona.
Polega na wykonywaniu czynności jednakowo sprawnie zarówno prawą, jak i lewą ręką z tą
samą szybkością. Ręka, która wykonuje większość czynności, jest nazywana  dominującą , a
jeśli wykonywanie czynności wymaga pomocy drugiej ręki, tą drugą nazywamy 
pomocniczą .
Rozwój.
Przyjmuje się, \
e dziecko rodzi się albo praworęczne, albo leworęczne. Próby wywołują
napięcie nerwowe, jąkanie i zacinanie się lub trudności w czytaniu. W pierwszych m. \
. dzieci
są oburęczne. Około 8 m. \
. większość niemowląt zaczyna wykazywać nieznaczną przewagę
ręki prawej. Przerzucanie się z jednej ręki na drugą jest uzale\
nione od usytuowania osoby
dorosłej lub przedmiotu, który dziecko pragnie dosięgnąć. W 2 r. \
. utrzymuje się przerzucanie
z ręki prawej na lewą. Między 2,5 - 3,5 r. \
. zachodzi zmiana w kierunku oburęczności. W
wieku 4 - 6 lat zaczyna się przewaga jednej ręki, a przerzucanie się z jednej ręki na drugą nie
jest tak częste. W momencie rozpoczęcia nauki szkolnej dzieci są ju\
w większości
praworęczne lub leworęczne. Rzadko spotyka się dzieci oburęczne.
Znaczenie.
Dominacja jednej z rąk jest korzystna, gdy\
wraz z jej ustaleniem pojawia się poczucie
stabilności i bezpieczeństwa, powstają te\
warunki do rozwoju sprawności na takim poziomie,
jaki nie byłby mo\
liwy do osiągnięcia przy jednakowym częstym u\
yciu obu rąk. Ruchy dzieci
o nie ustalonej lateralizacji są słabsze, wolniejsze i mniej precyzyjne w porównaniu z dziećmi
praworęcznymi lub leworęcznymi. Korzystne konsekwencje praworęczności: uczenie jest
łatwiejsze, instrukcje i wskazówki są bardziej zrozumiałe, sprawność wykonywanych ruchów
jest większa i są one mniej męczące, dostosowanie się do oczekiwań społecznych jest
ułatwione, dodatni wpływ na osobowość. Leworęczność mo\
e mieć szkodliwe skutki dla
właściwego przystosowania psychicznego i społecznego, jeśli wzmaga nieśmiałość i
przeszkadza w opanowaniu sprawności.
Poznawanie i wspomaganie rozwoju motorycznego.
Dzieciństwo określa się jako  idealny wiek do nabywania sprawności ruchowych, poniewa\
:
ciało dzieci jest bardziej giętkie ni\
ciało dorastającej młodzie\
y i dorosłych. Dzieci mają mniej
ukształtowanych wcześniej sprawności, które mogłyby przeszkadzać w nabyciu nowych
umiejętności; lubią doznawać przygód i chętnie uczą się nowości; lubią powtarzać ćwiczenia;
mają więcej ni\
w póz
niejszych okresach czasu, który mogą przeznaczyć na nabywanie
sprawności. Decydującą rolę w kształtowaniu sprawności motorycznych odgrywają
następujące czynniki:
a) dojrzałość do uczenia się - gdy uczenie się współwystępuje z gotowością do niego,
sprawność jest du\
o lepsza.
b) mo\
liwość uczenia się,
c) mo\
liwość ćwiczenia - nale\
y zapewnić dziecku tyle czasu na ćwiczenia, ile jest
konieczne do opanowania danej sprawności. Jakość ćwiczeń jest du\
o wa\
niejsza od
ich ilości.
d) dobre wzorce - dzieci muszą naśladować dobre modele, aby ukształtować poprawne
sprawności.
e) kierowanie uczeniem się - dzieci potrzebują pokierowania, aby mogły właściwie
naśladować model.
f) motywacja - głównymi z
ródłami motywacji do ćwiczenia sprawności ruchowych są:
sama przyjemność wynikająca z aktywności, niezale\
ność, uznanie ze strony grupy
rówieśniczej oraz kompensowanie poczucia własnej nieadekwatności, jakie dzieci
prze\
ywają w związku z niepowodzeniami winnych dziedzinach.
g) ka\
dą sprawność motoryczną trzeba opanowywać osobno - nie ma ogólnej sprawności
ręki lub nóg. Ka\
dą sprawność trzeba opanować z osobna, poniewa\
ró\
ni się ona pod
pewnymi względami od pozostałych sprawności.
h) sprawność nale\
y opanowywać pojedynczo - po opanowaniu jednej sprawności mo\
na
rozpocząć ćwiczenie następnej.
Funkcje sprawności ruchowych.
Sprawności motoryczne są rodzajem bardzo precyzyjnej koordynacji w której zasadniczą rolę
odgrywają mięśnie krótkie. Dobrze wyuczona sprawność przekształca się w nawyk. Po
osiągnięciu kontroli nad tzw. du\
ą motoryką małe dziecko jest gotowe do uczenia się
sprawności. Sprawności muszą być wyuczone. Podział sprawności ze względu na ich funkcje:
a) sprawności samoobsługowe tj. samodzielne ubieranie się, dbanie o własny wygląd i
samodzielne mycie się,
b) sprawności społeczne: dziecko musi być zdolne do współdziałania, jeśli zada sobie
du\
o trudu, aby pomagać w domu, w szkole czy w grupie rówieśniczej, zdobędzie
akceptację danej grupy.
c) sprawności zabawowe - aby znajdować przyjemność w działalności grupy rówieśników
dziecko musi opanować: zabawę w piłkę, rysowanie, malowanie, manipulowanie
zabawkami.
d) sprawności szkolne - im lepiej dzieci opanują takie sprawności jak: pisanie, lepienie,
rysowanie, malowanie, lepienie z gliny tym lepiej będą przystosowane do szkoły i
osiągną lepsze rezultaty w nauce.
Zale\
ność między rozwojem motorycznym, a innymi aspektami rozwoju.
Rozwój ruchowy zale\
y od dojrzewania struktur układu nerwowego i mięśniowego. Rozwój
rozmaitych form aktywności motorycznej przebiega równolegle z rozwojem ró\
nych części
układu nerwowego. Wkrótce po urodzeniu zaznacza się wzmocnienie i polepszenie
koordynacji odruchów bezwarunkowych istotnych dla utrzymaniu się przy \
yciu tj. ssanie,
połykanie, mruganie, odruch kolanowy. Dopóki układ mięśniowy nie osiągnie odpowiedniego
stopnia dojrzałości, dopóty nie będzie ono mogło opanować sprawności ruchowej. Mięśnie
prą\
kowane, które kierują ruchami dowolnymi rozwijają się powoli przez całe dzieciństwo.
Dopiero wówczas, gdy są dostatecznie dojrzałe mo\
liwa jest koordynacja czynności
dowolnych. Bezskuteczne są próby wyuczenia dziecka sprawności motorycznych dopóki jego
układ nerwowy i mięśniowy nie są rozwinięte.
Wspomaganie ogólnego rozwoju dziecka poprzez aktywność ruchową i zabawę.
Nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego jak wa\
ny jest ruch, jego rola w przyrodzie. Nie jest
przesadne stwierdzenie, \
e bez ruchu nie byłoby istnienia. Ruchy towarzyszy człowiekowi od
narodzin do śmierci, ujawniając się w ró\
nych formach jego aktywności. Studia nad ruchem
ludzkim zawdzięczamy przede wszystkim Rudolfowi Labanowi. Dowodzi on, \
e ruch jest
naturalnym środkiem komunikacji. Według Labana zdrowe dzieci rodzą się z potencjalną
zdolnością wykonywania wszystkich ruchów. Ich rozwój ruchowy przebiega od spontanicznej
ekspresji ruchowej; naturalnej dla małego dziecka, do usztywniania zahamowania do
nadmiernego kontrolowania ruchów przez ludzi dorosłych. To ciągłe ograniczanie swobody
ruchu począwszy od wczesnego dzieciństwa poprzez okres dorastania, a\
do dorosłości
prowadzi zdaniem Labana, do wzrastania wewnętrznego napięcia, które staje się  chronicznym
stanem organizmu. Jest gro\
ne dla zdrowia jednostki, jeśli okresowo nie zostanie
rozładowane. Bycie w otoczeniu, które nieustannie ogranicza naturalne potrzeby swobody
ruchu, jest przyczyną stanów psychicznych, stanów niepokoju i zahamowań. Wiedzie to do
utraty wiary we własne mo\
liwości, w rezultacie, czego człowiek zamyka się w sobie, odsuwa
się od innych, traci kontakt z otoczeniem. Ruch umo\
liwia człowiekowi nawiązanie fizycznego
kontaktu z otaczającą go rzeczywistością i jest warunkiem jego zdrowia psychicznego. Tak,
więc ruch z jednej strony ma istotne znaczenie dla rozwoju osobowości człowieka, z drugiej
zaś mo\
e stać się istotnym elementem terapii.
Znaczenie rozwoju ruchowego.
a) dobry stan zdrowia - zale\
y od ćwiczenia. Słaba koordynacja motoryczna jest
przyczyną niezadowolenia, braku motywacji do ćwiczeń.
b) Kataryktyczna rola ćwiczeń - wyładowanie energii, uwalnia od napięcia związanego z
lękiem i frustracją. Odporność psychiczna i fizyczna.
c) Niezale\
ność - im więcej umie, tym większa pewność siebie i zadowolenie.
d) Zabawa- kontrola motoryczna umo\
liwia udział w zajęciach, które sprawiają mu
przyjemność i zapewniają rozrywkę nawet, gdy brak mu towarzystwa do zabawy.
e) Uspołecznienie - prawidłowy rozwój ruchowy dziecka ma wpływ na jego akceptację
społeczną i dostarcza mu okazji do nabywania umiejętności społecznych. Lepszy
rozwój motoryczny ułatwia dziecku zajmowanie pozycji przywódcy grupy.
f) Pojęcie własnego Ja. Kontrola motoryczna zapewnia poczucie bezpieczeństwa
fizycznego, które wkrótce przekształca się w poczucie wewnętrznego bezpieczeństwa, a
to z kolei przyczynia się do uogólnionego stanu pewności siebie, mającego wpływ na
wszystkie dziedziny zachowania.
 Ludzkie ciało mo\
na porównać do bardzo skomplikowanego mechanizmu, którego
niezawodne funkcjonowanie zale\
y od odpowiedniego utrzymania w tym między innymi od
aktywności fizycznej. Ka\
dy etap rozwoju motorycznego mo\
e być związany z zabawa. W
takim przypadku rozwój dziecka staje bez stresowy i dziecko samo dą\
y do poprawy swoich
sprawności motorycznych.