Dziady Adama Mickiewicza
Cechy dramatu:
 ludowość,
 tajemniczość, groza (frenezja romantyczna),
 elementy dramatu antycznego (np. chór, zasada trzech jedności, Guślarz jako koryfeusz),
 el. fantastyczne (duchy, widma).
Część II
Dziady  pogański obrzęd ku czci zmarłych.
Z biegiem czasu zakazany przez kościół.
Czas akcji: listopad, noc zaduszna.
Miejsce akcji: cmentarz, kaplica. Obrzęd ten polegał na przygotowaniu uczty
Główne wątki:
dla zmarłych, bowiem wierzono, że
 wątek dziadów jako obrzędu,
modlitwa, jedzenie i śpiewy obrzędowe mogą
 wątek Józia i Rózi,
ulżyć duszom cierpiącym w czyśćcu.
 wątek Złego Pana,
 wątek Zosi,
 wątek Widma.
Krótko o treści:
 zebranie się ludu w kaplicy pod przewodnictwem Guślarza,
 przygotowanie miejsca do obrzędu (zasłonienie okien, przygotowanie jadła, zgaszenie świec),
 wywoływanie duchów lekkich za pomocą palonej garści kądzieli,
 pojawienie się Józia i Rózi,
 grzech dzieci: zbyt beztroskie życie na ziemi, prośba o dwa ziarnka gorczycy, by zaznać
odrobinę goryczy,
 przestroga:  ten kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie ,
 wywoływanie duchów ciężkich za pomocą palonej wódki,
 pojawienie się Złego Pana,
 grzech właściciela ziemskiego: skąpstwo i brak serca dla innych, prośba o wodę i dwa ziarna
pszenicy,
 przeszkoda w wypełnieniu prośby przez chór ptaków (w tym Kruka i Sowy, udręczonych
poddanych przez Złego Pana),
 przestroga:  kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże ,
 wywoływanie duchów średnich za pomocą palonego wianka i święconych ziół,
 pojawienie się Zosi,
 grzech dziewczyny: beztroskie życie, ale też bez prawdziwego szczęścia, odrzucanie kolejnych
kandydatów na męża, prośba o przyciągnięcie do ziemi przez mężczyzn,
 przestroga:  Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie ,
 niemożność spełnienia prośby i pocieszenie Guślarza  koniec męki za dwa lata,
 wywoływanie pozostałych dusz i polecenie posilenia się,
 rozrzucenie maku i soczewicy po kątach,
 pojawienie się Widma,
 zwrócenie się zjawy w kierunku pasterki w żałobie, wskazanie na ranę na sercu,
 pytania Guślarza, milcząca odpowiedz
Widma,
 wyprowadzenie pasterki, towarzyszenie im Widma.
Część III
Cechy  Dziadów III jako dramatu romantycznego:
 odrzucenie zasady 3 jedności,
 luz
na kompozycja,
 sceny zbiorowe,
 łączenie el. dramatycznych, epickich i lirycznych,
 połączenie świata realnego i fantastycznego,
 niesceniczność,
 kompozycja otwarta,
 zindywidualizowany bohater,
 ludowość,
 fantastyka.
Czas akcji: ponad rok, z wyraz
nymi odstępami czasowymi, początek: 1 listopada 1823 (prolog), scena pierwsza z kolei to
wigilia Bożego Narodzenia.
Miejsce akcji: początkowo cela Konrada w klasztorze Bazylianów w Wilnie przy ulicy Ostrobramskiej, dom Ewy pod
Lwowem, cela ks. Piotra, sypialnia Senatora, salon warszawski, apartamenty Senatora w Wilnie, cmentarz (w noc
zaduszną), pobliska kaplica.
Główne wątki:
1) patriotyczno martyrologiczny - związany z walką o zachowanie narodowości i poglądami Polaków, którzy nie potrafili
pogodzić się z utratą ojczyzny oraz z prześladowaniami studentów i uczniów.
2) mesjanistyczny  porównanie dziejów Polski do życia i męki Chrystusa. Według takiego przekonania Polska po
latach udręki, miała odrodzić się jako naród wybrany.
3) społeczny  w dramacie przedstawiony jest podział społeczeństwa polskiego po rozbiorach oraz obraz społeczeństwa
rosyjskiego.
4) buntu jednostki  Konrad, główny bohater utworu, buntuje się przeciwko cierpieniu ojczyzny. Póz
niej, w porywie
gniewu, przeciwko Bogu, od którego żąda władzy nad ludz
mi.
Przedmowa:
 określenie fabuły,
 kreacja wizerunku Nowosilcowa,
 układy polityczne cara,
 losy młodzieży zesłanej na Sybir,
 podniesienie rangi historii narodu do przestrzeni mistycznej,
 mitologizacja wygnania uczniów wileńskich,
 cel  Dziadów :  zachować narodowi wierną pamiątkę z historii litewskiej lat kilkunastu .
Prolog:
 klasztor Bazylianów,
 sytuacja dramatyczna: więzień siedzący przy oknie, śpi,
 przeplatanie się światów realnego i fantastycznego,
 wyjaśnienie sytuacji przez Anioła Stróża,
 rozmyślania więz
nia,
 pojawienie się duchów dobrych i złych  PSYCHOMACHIA,
 przemiana Gustawa w Konrada,
 cierpienie nie w imię miłości, ale w imię narodu.
Kreacjonizm  moc sprawcza słowa; Gustaw zmienia się w Konrada, ale nie tylko z imienia. Zmienia
się cała jego osobowość. Będzie on teraz zaangażowany w walkę narodowo-wyzwoleńczą, zapomni o
własnym, prywatnym cierpieniu, wywołanym nieszczęśliwą miłością.
Martyrologia narodu polskiego:
Opis cierpienia Polaków przedstawiony w  Dziadach to wkład Mickiewicza w walkę narodowo-
wyzwoleńczą. Posługuje się obrazem dzieci i młodzieży, bo to jest bardziej przejmujące. Cierpienie
przejawia się wszędzie: od sceny wigilii w więzieniu, gdzie współwięz
niowie rozmawiają o tym, jak
kogo aresztowano, jak wyglądają procesy, przez bajkę Goreckiego i opowiadania Sobolewskiego
(wywożenie dzieci w łańcuchach), a także scenę w salonie warszawskim (historia Cichowskiego),
wątek Rollinsonowej i jej syna, aż po bal u Senatora i w końcu ustęp. Ważne: SAKRALIZACJA.
Konrad  mała i wielka improwizacja
Mała improwizacja:
 motyw poety-ptaka,
 wizje przyszłości,
 Konrad jako orzeł, który ma poczucie potęgi,
 kruk zasłaniający obraz  Konrad jest zbyt pyszny, by została mu objawiona przyszłość,
Wielka improwizacja:
 kreacja poety jako indywidualistę, wybrańca losu,
 romantyk,
 apoteoza poezji,
 porównanie się do Boga,
 furor poeticus (szał twórczy),
 wyniesienie się ponad innych poetów,
 żądanie władzy nad ludz
mi,
 zwątpienie w Boga, bluz
nierstwo,
 apogeum emocji: podsycanie gniewu Konrada przez złe duchy,
 krok od potępienia: Konrad niemal określa Boga mianem cara świata, co miałoby się równać z
mianem szatana.
Profetyzm:
Zdolność do przepowiadania przyszłości; w Dziadach dar ten otrzymuje po części Konrad, a także ks.
Piotr i Ewa. Ksiądz widzi w objawieniach wywożenie młodzieży, porównane do drogi krzyżowej
Chrystusa, a także zbawiciela ukrytego pod symbolem 44. Ważne: MESJANIZM, HIEROFANIA.
Społeczeństwo polskie: Hierofania  wkroczenie sfery
sacrum do sfery profanum, tu:
sakralizacja historii narodu
Podzielone jest na dwie grupy/warstwy:  towarzystwo stolikowe
polskiego.
oraz  towarzystwo przy drzwiach , innymi słowy na zdrajców
narodowościowych i na patriotów. Mickiewicz porównuje stan
społeczeństwa do lawy, której wierzchnia warstwa to właśnie ci
zdrajcy, zastygli, pod tą skorupą zaś kryje się wciąż płynąca, gorąca
lawa  patrioci, którzy rozłupią w końcu skorupę i zwyciężą.
 [& ] Nasz naród jest jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi .
Społeczeństwo rosyjskie:
Na plan pierwszy wysuwa się okrucieństwo wobec prześladowanych Polaków, ale poeta stara się
pokazać, że wśród Rosjan znajdowali się również  ci dobrzy .
Ci  z
li to głównie Senator (Nowosilcow) i jego poplecznicy. Założenia ideologicznie dzieła narzuciły
sposób ukazania Rosjan jako okrutników i ciemiężców narodu polskiego. Jednak w wierszu  Do
przyjaciół Moskali , Mickiewicz przedstawił także tych, którzy byli szlachetni i nie uniknęli kar ze
strony cara (dekabryści).
Część IV
Czas akcji: listopad, noc zaduszna  akcja trwa 3 godziny: od 21 do północy.
Miejsce akcji: dom Księdza.
Główne wątki:
1) wątek tragicznej miłości Gustawa historia miłości głównego bohatera zostaje zamknięta w trzech symbolicznych
godzinach: miłości, rozpaczy i przestrogi. Gustaw opowiada o uczuciu do Maryli, które było miłością idealną i daną od
Boga. Następnie przedstawia swoją rozpacz po tym, jak dziewczyna poślubiła innego mężczyznę.
2) wątek polemiki Gustawa z Księdzem  Gustaw jest obrońcą romantycznych ideałów, wielkiej miłości i obrzędu
Dziadów. Ksiądz reprezentuje postawę racjonalisty, który podchodzi do życia zgodnie z zasadami rozumu.
Postać Gustawa:
 czytał mnóstwo romantycznych książek jako uczeń Księdza,
 żył w świecie idealnej miłości,
 wydawało mu się, że spotkał kobietę idealną,
 wkrótce przekonał się, że się pomylił,
 pogrążył się w obłędzie,
 wszystko wskazuje na to, że popełnił samobójstwo i przychodzi do Księdza już jako duch,
 opowiedział swoją historię w postaci trzech godzin: miłości (w której opowiada o uczuciu do
Maryli, o tym, jak wyszła za innego i o wierze w to, że połączą się po śmierci), rozpaczy
(mieszanka mnóstwa uczuć, emocji, po której przebija się sztyletem) i przestrogi (prosi w niej
Księdza o możliwość przywrócenia obrzędu Dziadów).
 Na koniec daje przestrogę, podobną tym, które głosiły duchy przy okazji obrzędu:
 Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według Bożego rozkazu:
Kto za życia choć raz był w niebie,
Ten po śmierci nie trafi od razu .
Dziady IV to przede wszystkim studium psychologiczne kochanka pogrążonego w obłędzie oraz
miłości romantycznej.